En mon darrèr pòst, qu'èi mencionat lo vèrbe tarar e los sons parents tath e tara, e la relacion enter tarar e talhar. E que ns'avem demandat se talar ei plan un vèrbe lengadocian.
Mèste Alibèrt que'ns rensenha: òc, talar qu'ei plan un vèrbe occitan. E mes, Alibèrt ne distingueish dus, que pensa d'originas distintas. Totun, jo que pensi que s'ageish d'un solet e unic mot, eishit de taleare via tallare.
Lo prumèr vèrbe d'Alibèrt que vòu díser damatjar, guastar, destrusir...talar, qué. Talar e lo nom tala que son estats adoptats en gascon devath aqueras fòrmas dab aqueths sens especifics de "causar un damatge" e de "damatge", possiblament via l'occitan juridic comun de l'edat miejana. L'etimologia, segon lo diccionari d'Alibèrt, que seré un ipotetic mot germanic tâlôn.
Lo segond vèrbe talar que vòu díser brotoar, qu'ei donc plan equivalent au tarar gascon. L'etimologia d'aqueth talar segon Alibèrt que seré lo grèc latinizat thallus, çò qui'ns torna de miar per associacion taus mots talea, taleare, puishque lo nom latin (classic) corresponent a thallos qu'ei plan talea, o sia brot en occitan.
Talar qu'existeish tanben en catalan e en castelhan.
En castelhan, talar qu'a quate sens distints, segon lo diccionari de la Real Academia Española
1. tr. Cortar por el pie una masa de árboles.
2. tr. Arrasar campos, edificios, poblaciones, etc.
3. tr. And. y Ext. Podar olivos o encinas.
4. tr. germ. Quitar o arrancar.
En catalan, segon lo GDLG:
[s. XIII; del b. ll. talare, íd., i aquest, del germ. occ. *talon 'devastar, arrabassar']
1 -Tallar arran de terra els arbres d'un bosc, o, per extensió, abatre'ls per qualsevol altre procediment. <
2 - Arrasar poblats, camps, etc., enderrocant, cremant, etc
S'i tròban doncas acceptacions pro semblant a las deu mot lengadocian, e l'etimologia prepausada peus autors deu diccionari de la Real Academia Española: "Quizá del germ. *tālōn; cf. a. al. ant. zâlôn, robar, arrebatar" qu'ei a l'evidéncia la represa per lo GDLC e Alibèrt . Totun, que'm pensi l'invencion d'un mot germanic dobtós n' ei pas necessària en aqueth cas. Lo talar espanhòu (castelhan e catalan) qu'ei mes probablament un manlhèu de l'occitan, un occitanisme. La fòrma catalana que data deu sègle XIII e que sembla mès anciana que non pas la deu castelhan: lo catalan la manlhevè de l'occitan comun, e mes tard, talar que podó passar deu catalan au castelhan. Lo mot qu'ei desconegut en portugués.
Lo sens prumèr de taleare qu'ei "talhar (copar, quitar) brancas o arrams entà afavorir la formacion de taths o de taras (taleae en latin o sia brots en occitan)" doncas podar en castelhan, talhar en occitan. Talhar e talar que son duas fòrmas distintas d'un medish mot, qui s'an prenguts sens deus diferents dab lo temps. Au sègle XIII, talar que devèva aver au mens tres sens: l'originau de taleare o sia lo de l'espanhòu podar, conservat uei lo dia locaument en sud d'Espanha; lo d'abàter arbes (d'aquí lo mot talòs, lo soc resultant deu talar), puish lo d'abàter, de destrusir qué que sia, d'aquí lo sens de damatge.
Doncas, tà resumir, que prepausam peu vèrbe gascon tarar la seqüéncia etimologica següenta:
taleare >tallar(e)>tarar.
Per l'occitan stricto sensu (non gascon e non catalan):
taleare >tallar(e) > talar (adoptat peu catalan, peu castelhan e, com a tèrme juridic tà díser "causar un damatge", peu gascon).
Peu catalan:
taleare>tallar(e)>tallar
E per l'occitan tot (lato sensu, gascon e catalan inclús):
taleare>taliar(e)> tallar (grafia cat.)/talhar
Los mots especificaments gascons tath e tara que pòden vier deu baish-latin *tallu(m) e *talla(m), avatars de taleum e taleam, medish sens que los mots gascons actuaus.
Taleum> taliu(m) > talh (occ. tot, grafia catalana: tall)
Taleum> *tallu(m)> tath (en gascon) (= brot)
Taleam > *talla(m) > tara (en gascon) (= brot)
Taleam >*talla(m) > tala (en occitan stricto sensu) (= damatge, destruccion) , adoptat en gascon (damatge), en catalan e en castelhan (abatuda d'arbes e destruccion)
Ua procedéncia dirècta de tath a partir deu mot grèc thallos no'm sembla pas guaire plausibla per un mot gascon de formacion populara.
3 comentaris:
Qu'èi veritablement interessant que en castelhan tanben i a los verbs "talar", "tallar", "tarar", e los noms "tala", "tara", "tallo" e "talla".
Asier G.: Talar qu’ei un occitanisme, de tallare, doblon de taliare/taleare, la tala qu’ei l’efecte de talar, medisha arraditz.
tallar vien de taleare o taliare com l’occitan talhar, la talla qu’ei l’efecte de tallar.
tallo es un nom sabent, adaptacion castelhana deu thallos grèc. N’a pas exactament la medisha significacion que lo tath gascon: tath que’s pòt virar en castelhan per « brote ». gascon tarar : castelhan brotar. Lo vèrbe tarar gascon qu’a la medisha etimologia que talar, vien de tallare (variant de taleare/taliare) : podar en castelhan. Mès en gascon modèrne, podar que's ditz talhar o, especificament peus arbes e la vinha, hèr/har tarèrs (lit. hacer ramas nuevas), e tarar que's vira per brotar en castelhan, que non podar ni tallar. Un autre sens de tarar en gascon qu'ei "perforar", qu'ei un gasconisme. Que lo mot dab aqueth sens sia ligat a tallare ei possible, cf. entallar en castelhan, entalhar en occitan.
Tarar en castelhan n’a pas arren a véder dab la rèsta : que vien de l’arab ispanic tar(a)h (accion de levar, apartar), tara qu’ei lo nom associat, doncas medisha arraditz : pes, defècte, de tar(a)h.
Lo castelhan e lo gascon, lengas sòrras!
Publica un comentari a l'entrada