Impostura lingüistica e Bernat Manciet.

En tornar léger la trilogia mancietina, non poish pas deishar de pensar qu'avem ahar aquiu dab ua impostura linguistica. Que'm refereishi a la fòrma grafica o mei precisament a l'ortografia deu tèxte.  Totun ne sèi pas si serà sonque ua transcripcion impausada fautiva o shens qu'aquerò, ua volentat deliberada de l'autor. Que seré plan de poder léger los manuscrits de l'autor, de s'avisar quin ac arreglava tot.  Que supausi lo son tèxte qu'estó corregit, "transpausat"o "transcrit", o m'engani? Que seré plan qu'aquesta trilogia estosse reeditada en ua version dab ua ortografia mei respectuosa de la lenga maritima, particularament (totun shens que) per çò qui tanh a l'accentuacion de las fòrmas verbaus. La grafia emplegada aquiu qu'escarraunha au còp la lenga de l'autor e las aurelhas deu lector, ce dic jo. Vertat la mòda de l'epòca qu'èra de voler "occitanizà'c" tot a tot hòrt au despens de l'autenticitat de la lenga. Qu'èra com hòrt vergonhós d'escríver, pausats per cas, "vòlem", "entínem"  o "dídem" o  quitament càntitz  transformat a còps en un "cantitz" impossible o extraterrèstre, pr'amor aqueras fòrmas ne cabèn pas pro au motle supausat de l'occitan. Que no'm vengatz pas a díser aquestas correccions impausadas b'èran entà facilitar l'intercompreneson! Que non, dídem n'ei pas mensh comprensible que didem, ja vedetz plan que non. Las correccions aquestas n'i èran pas sonque entà sajar de har lo tèxte mei "occitan" o sia, mei presentable d'un punt de vista occitanista.  E aquiu que i ei plan, l'impostura lingüistica, shens nat dobte l'illustracion d'ua vergonha lamentablament tipica d'ua epòca urosament acabada.

Un African mestissat.

En "occitan" deu Jornalet, un African mestissat que's ditz...un african ibrida (sic). A cadun lo son "condrechador" (corrector, qué), fin finala.

Amor, amor!

 Amour! Que s'a afirmat lo mot francés "amour" qu'ei un prèst de l'occitan. Aquesta credença, dautescòps hòrt espandida peu mitan occitanista,  n'ei pas fondada. En efèit, la fòrma deu mot en occitan medievau qu'èra plan "amor" en conformitat dab lo mot en latin mentre l'atestacion mei anciana deu mot en romanç d'oil n'ac estó pas devath la fòrma "amor"  se non precisament "amur"(Juraments d'Estrasborg, 842). Las originas deu mot "amour" que poderén remontar tà la fòrma "amur" en òil. De fèit, la fòrma modèrna deu mot "amour" qu'èra dejà atestada en tèxtes juridics medievaus (debut deu sègle 13: "terre en amour" cf.  CNRTL),  quan la fòrma en poetica b'èra enqüèra "amor", un arcaïsme grafic en lenga d'oil, demorada a la mòda possiblament per influéncia de la scripta deus trobadors o mei probablament per pression deu latin eclesiastic.  Lo mot de lenga d'òil "amour" que derivè mei probablament de la fòrma d'òil "amur" ja atestada  au sègle 9, que non de la fòrma occitana "amor" deu sègle 12. De la medisha manèira, que podem remarcar la lenga d'òil anciana que balançava enter las fòrmas "por" e "pur" (derivadas deu "pro" latin), deus quaus ei gessida la fòrma "pour" tau com la coneishem uei lo dia. Aquesta manèira de prononciar lo mot "pour" en francés  non deu pas arren au gascon ni a l'occitan, de segur. Egau entau mot amour.

Que'm diseràn totòm n'ei pas d'acòrd sus la classificacion o la natura deu romanç emplegat en aqueths "Juraments". N'i a qui disen que los juraments e son redigits en occitan pr'amor los mots emplegats que i soan mei occitans non pas francés. Los qui pensan atau que s'enganan sus la conclusion. Lo tèxte aqueste non pòt estar considerat com a occitan per mei d'ua rason. Que'n mentaverèi sonque duas, enqüèra que n'i a d'autas mei. L'emplec sistematic deus pronoms subjèctes, notader en aquestes juraments, qu'ei un tret influenciat peu francic e qu'ei tipic de la lenga d'òil. L'occitan n'ac hè pas atau. A mèi, au mot latin "causa", conservat atau en gascon e en occitan, que correspon en romanç deus Juraments lo mot "cosa", dab reduccion de la diftong. Aquesta evolucion fonetica qu'ei tipica de la lenga d'òil , non la trobam pas en lenga d'òc (chose en francés, causa en gascon e occitan). Dongas, lo tèxte deus Juraments qu'ei plan redigit en lenga d'òil e se los mots soan d'òc qu'ei simplament pr'amor l'òil de l'epòca, arcaïc, que s'assemblava mei a l'occitan o au gascon non pas l'òil d'uei.

La fòrma "amour" que vadó probablament locaument au domeni d'òil e que's degó difusir deu nòrd-est cap  a l'oèst e au sud  enlà dinc a generalizà's en òil , en arpitan e en occitan. En dialèctes d'òil, "amour" que remplacè la fòrma populara,  mei regulara foneticament, "ameur" mentre qu'en gascon amou que i remplaçè la fòrma "amo(r)". Que sabem en gascon la prononciacion de l'o tonica en /u/ qu'ei ua mòda qui triguè hòrt de temps entà generalizà's. En catalan contemporanèu, aquesta mòda n'afecta pas sonque la varietat mei septentrionau d'aquesta lenga shens a penas passar  la  frontièra ispanofrancesa. La nòrma barcelonesa que n'estanquè l'espandiment mes enlà. Quant au gascon, la scripta biarnesa de Saleta (dusau mieitat deu sègle 16)  puish la de Fondeville (sègle 17) qu' amuishan la prononciacion  /u/ entà la o tancada tonica n'èra pas enqüèra generau en gascon meridionau per aqueras epòcas mentre qu'ac èra dejà en gascon septentrionau se'n credem la scipta deus poètas gascons barròcs. Que podem notar ua progression deu procès de tancament de /o/ cap a /u/ dependenta au còp de la cronologia e de la latitud.
Pausat com a exemple, Salette qu'escrigó au sègle 16: "los omis hon touts sauvats" Notatz la grafia "touts" versus "los" e "hon".  Los mots "los" e "hon" que guardavan lo son o /o/ au contra de "tots" grafiat clarament "touts".
Dab Fondeville au sègle 17 la frasa que vad: "lous omis hon touts sauvats" Notatz: "lous" a mei de touts, mes enqüèra "hon". Que podem notar lo procès de tancament /o/ cap a /u/ qu'ei a evoluar, a generalizà's, totun aquesta evolucion n'èra pas acabada en biarnés a l'epòca de Fondeville.
Uei lo dia que seré: lous omis qu'estoun (que houn) touts sauvats. (ved. lo tèxte de Y. Lafitte publicat peu CNRS).
Lo nadalet en  gascon de Frade, escriut en gràfia derivada de la catalana e conservat aus archius de la bibliotèca de la vila de Ripoll,  que confirma qu'en coseranés deu sègle 17 las duas prononciacions /o/ e /u/ que i coexistivan a la posicion tonica. Com là deus autors de psaumes biarnés, aquesta gràfia que permet ua distincion clara enter /o/ e /u/. Que i trobam, per exemple "sol", "nos" de l'un costat e tut (= tot en grafia alibertina e tout en grafia IBG),  ju (= jo e jou) de l'aute. Lo procès de l'evolution fonetica de  /o/ cap a /u/ a la posicion tonica n'i èra pas acabada au sud deu domeni gascon. Au nòrd, per contra, que n'èra dejà.

La prononciacion mei anciana deu mot "amor" en gascon e en catalan qu'èra probablament /ə'mo/,  que la trobam conservada  atau en catalan balear enqüèra uei lo dia mentre qu'ei vaduda /a'mu/ en gascon occidentau contemporanèu. Que s'està la possibilitat de que los trobadors prononcièssen amor /a'mo/   en conformitat dab la  lor grafia e la r finau muda com "amor" en gascon, e com n'ei en occitan la r finau de senhor, flor, color etc.... Uei lo dia la r finau deu mot occitan amour qu'ei vaduda sensibla... com  "amour" en francés.  La comparason dab senhor, flor, color etc que ns'indica aquesta faiçon de prononciar lo mot "amor"  n'ei pas naturau en occitan.

Sirgar, un mot gascon, catalan e ibero-romanic adoptat en breton de la region de Morlaix ("sirga" en breton).

Uei que m'interèssi a ua auta familha gasconissima de mots: la "shirga" (var. "sirga") e "shirgar" (var. sirgar). Lo vèrbe "sirgar" qu'ei comun au gascon e a totas las lengas romanicas de la peninsula iberica, enqüèra que la significacion originau deu mot s'ei quasi perduda en la lenga nosta mentre qu'ei conservada en espanhòu, portugués e catalan. Lo vèrbe "sirgar" (var. gascona "shirgar") qu'ei un mot deu registre nautic a l'origina. Que significa halar, tirar ua barca, ua galupa etc dab l'ajuda de còrdas - las shirgas- tiradas per bèstias o per gents. Deu costat de Baiona, lo camin de "Chirgue" qu'ei un camin ancian de halatge. Las galupas tradicionaus qu'èran equipadas d'ua soleta pua dita "de shirga" (en fr. regionau: mât de chirgue) on s'i estacava la shirga qui serviva a la traccion de la barca despuish l'arriba. Lo mot "shirgar" qu'ei grafiat "chirguar" au diccionari de PN. Aquesta grafia dab "ch" n'ei pas aconselhabla per duas rasons: 1- la prononciacion de la consonanta iniciau qu'ei plan la de sh e non ch  2- shirgar n'ei pas sonque ua varianta de sirgar. Aquesta darrèra  fòrma qu'ei enqüèra emplegada locaument en gascon, qu'ei probablament mei anciana, qu'ei la soleta repertoriada en lengadocian (v. "sirgar" au dic. Ubaud).  Autament dit, shirgar qu'ei ua varianta fonetica especificament gascona de sirgar.

L'etimologia deu mot "sirga" qu'ei enigmatica. Ua ipotèsi possibla que'u hè derivar deu mot latin "sĕrica" qui significa literaument "hèita de seda" (vediatz "sirga" au Gran Diccionari de la Llenga Catalana). En latin classic lo mot sĕrica que designava ròpas de seda mès, segon la dita ipotèsi, en romanç lo mot que's prengó  la significacion de còrda de halar pr'amor aquestas còrdas qu'èran hèitas de seda. Qu'ei tanben possible que i  agosse un influx semantic d'un aute mot latin  - aqueste d'origina grèca:  "cĕruchi" (var. cĕruci) qui designa còrdas  deu sistèma velar de las barcas. Que i pogó aver confusion enter los dus etimons, serica e ceruchi (ch = qu/k) (vediatz l'article de Yann Riou "Autour du mot cirguer" in Histoire Maritime de Bretagne-Nord, Avril 2018).

Lo noste mot qu'a viatjat de manèira interessanta, en tot har lo camin invèrse deu mot breton morc'hast - morc'hach (qui significa raquin, lit. canha de mar)  passat en gallò marache (s.f.), puish gascon maritime marraisha (le marrache en gràfia IBG, s.f.),  en esp. marrajo (s.m.), port. marracho, cat. marraix (s.m.). En efèit, qu'arretrobam lo noste vèrbe "sirga"r locaument en...breton, mei precisament au de la region de Morlaix. Acerà, lo shirgar (halar, tirar) qu'èra lo metòde tradicionau entà màver las gabarras a contra-corrent. En breton locau de la region de Morlaix, shirgar que s'i ditz... sirga (sic, atestat en 1870). L''abséncia de 'r' finau n'apuntarà pas cap a un prèst deu catalan o deu gascon  (sirgà) meilèu que non de l'espanhòu? Pas necessàriament, ce'm pensi, pr'amor "-a" qu'ei ua terminason acceptabla entà un infinitu  en breton, mentre "-ar" no'n ei pas, lavetz ua adaptacion que's hè hrèita quant a la terminason (com per l'accent tonic, d'aulhors).  En tot cas, la 'r' que s'arretròba aus derivats bretons qui significan halatge ("halaj" en breton estandard)  e còrda de halar: respèctivament "sirgarez" e "sirgherez" en breton de Morlaix. Los mots que son estats manlhevats autanplan en francés regionau de la Bretanha deu Nòrd: cirgue, cirgage e cirguer.  B'ei possible que lo mot estosse aportat peus joens migrants bretons tornats tà casa d'Espanha o de Gasconha on s'i devèvan har de shirgaires entà subervive'i.  En tot cas, lo mot no's tròba pas sonque en breton locau, shens nat cognat en las autas modalitats bretonas ni celticas, segon çò qui ns'ensenha Yann Riou cf.  "Autour du mot cirguer" in Histoire Maritime de Bretagne-Nord, Avril 2018.

Shirgaires de Sent Brieuc. Tirat de l'article citat de Y. Riou. 

L'activitat de tira-saja (sinonime d'halatge) qu'a desapareishut de la vita vitanta de tot dia. Totun, lo quite mot  "shirgar" o "sirgar" qu'ei demorat au lexic gascon en tot gahà's significacions de las mei generaus. Que  consèrvan lo concèpte de tirar o lo de penós, d'esreadèr, tots dus  eretats de la significacion originau.  Per contra, la significacion deu mot que's desliguè totaument deu registre nautic sauv deu costat de Baish Ador. Segon Palay, las significacions de "chirgà" que son : 1- piocher,  tirer à soi pour extirper à soi herbes et racines 2- travailler à un labeur pénible 3- par anal. peiner, faire effort, travailler dur. 4- (En bas-Adour): action de ramer.

Aparentat au còp a tirar e a shirgar, au paréisher un ibride enter los dus,  qu'ei "shirar" qui s'aplica sustot aus peus deu cap  (ved. chirà en Palay ).

Lo mot sirgar que difusí dinc au lengadocian on s'i gahè ua significacion distinta, la de "bolegar", d'amanejà's (TdF) shens tròp d'arrepòrt dab la significacion originau deu mot, totun probablament derivada de la significacion 3 descriuta per Palay.

En gascon de la còsta, lo mot "shirga" que designa tanben, de manèira pro generica, molluscs bivalves com muscles e coscolhas de tot tipe. L'influx semantic aquiu que vien d'un aute mot gascon de Baish-Ador e de las Lanas, foneticament pròishe de "shirga", concrètament "shirla".  Que designa las coscolhas, en particular las de plaja autanplan aperadas laganhons (ved. Dic. Foix, lo mot qu'ei desconegut en Palay). Lo mot qu'ei emplegat en francés regionau de las Lanas "chirle", qu'ei emplegat en francés tà designar las coscolhas de sable deu genre Donax. L'etimon qu'ei distint.  Lo mot shirla qu'ei shens que gascon, qu'ei autanplan espanhòu e basco (esp. "chirla": mollusc bivalve Chamaelea gallina; eusk. txirla, = gasc. muscle, coscolha, shirla).). Segon lo DRAE, lo mot espanhòu qu'ei un prèst deu basco. Totun, l'existéncia deu mot en gascon qu'ei ignorat peus linguistas espanhòus. N'ei pas impossible que la fòrma espanhola "chirla"  derive deu gascon "shirla", de fèit. En gascon, qu'ei plan shirla et non chirla.  Lo sh n'existeish pas en espanhòu e l'adaptacion de sh en ch qu'ei quauquarren plan regular en aquesta lenga. Lo mot basco que poiré estar  manlhevat deu castelhan, d'aquiu lo tx iniciau deu mot en basco. En supòrt tà l'ipotèsi d'ua origina gascona deu mot, que'm sembla lo mot txirla qu'ei autant d' isolat en basco com  n'ei chirla en castelhan mentre "shirla" no'n ei dilhèu pas en gascon. Que i tornarèi un còp vienent.

E quin cau díser: Galas o Galles (anglés: Wales)? Gualas per jo.

Lo diccionari PN qu'ei clar: Wales en anglés, Pays de Galles en francés, que's ditz Galas en gascon, atau egau com en occitan. Dongas, la missa que sembla dita. Totun, non, que s'i està enqüèra un problèma. Los Aranés de l'Acadèmia Aranesa ne son pas d'acòrd, eths qu'escriven en aranés Galles, dab duas "l" com en catalan  Alavetz, qui a rason?

Estossi jo encargat de la normativizacion, qu'averí prepausat non Galas ni Galles mès Guales  pr'amor en gascon lo son etimologic de la w germanica /w/ qu'ei regularament conservat, en règla plan generau. Aqueste /w/ que va eventuaument precedit d'un /g/ meilèu flaquet, dongas /w/ (mei espandit, ce'm sembla; en tot cas plan confòrme a l'etimologia) o /gw/.  En gascon guarir, guardar que 's pronóncia mei normaument /wa'ri/, /war'da/ en conformitat dab l'etimologia germanica.  La prononciacion purament /g/ qu'ei ua mòda  d'originas occitana e francesa, enqüèra que vaduda pro comuna en gascon. Mès com ne soi pas jo encargat de qué que sia, que contunharèi d'emplegar la fòrma occitano-gascona "Galas" , reservant Galles entau men devís en aranés.

Enfin, que i trobam aquiu ua hont inutila de desacòrd ortografic. Qu'ei comprensible que lo mot aranés e's posca acabar dab -es en plaça de -as, totun la geminacion de la l que i hè desòrdre per arrepòrt à la nòrma generau. Ahar de corregir: o adoptar la geminacion tau mot deu gascon generau o suprimir la geminacion tau mot aranés, que caleré causir e aplicar la decision, ce'm sembla. Bon, qu'ac disi com a usatgèr de la lenga, pas sonque.

EDIT Malaja, que m'enganèi! Lo Jan-Ives (JIG) que m'ac avisè justament en un comentari senat com a l'acostumada  (vediatz los comentaris a la fin). Non, lo diccionari PN n'ei pas tan clar. Jo n'avèvi pas consultat sonque la lista de noms pròpis on i ei en efèit  "Galas'. Totun a la lista generau deus mots d'aqueste diccionari PN, que i ei Gualés (abitant deu país de Gualas). Lo Jan-Ives que prepausa dongas d'acceptar Galas e Gualas o sia G(u)alas. Que soi d'acòrd dab eth. Los qui emplegam la fòrma guarir (e non garir) , per exemple, que poirém díser Gualas com ac indica PN a la soa lista generau. Qu'ei lo men cas, com a la majoritat deus parlars gascons. Dongas que serà G(u)alas la responsa e precisament Gualas per jo, decision possiblament transitòria en demorar un futur e hòrt ipotetic acòrd uniformizaire gascon, Aranés inclús, acòrd qui jo arrespectarèi alavetz enlà, de segur. Peu moment, dongas, que serà  "(lo País de ) Gualas". Coneguda causa sia.

Estandard occitan: policentric o egocentric?

Que soi espantat per las pelejas linguisticas  qui opausan los qui pretenen estandardizar l'occitan. Congrès Permanent de la Lenga Occitana, Academia Occitana, la bandòta deu Sr Sumien, tot aqueth petit mond que's malavienen en causir fòrmas divergentas o accentuadas de manèira distinta en tot negar a l'aute o aus autes la competéncia o la legitimitat d'ac har. E que sufeish que lo C.P.L.O e l'Academia sian consents en levar un dobte a prepaus d'un mot occitan (alleluia!!!), per exemple en causir "lugarn" e "otaria",  dus mots qui trobam au lor diccionari respectiu, per que Sumien e'n prepause en solitari fòrmas diferentas, respèctivament: lugar (sic) e otària, com si cambiar la causida comuna deu CPLO e de l'Academia estosse vitau o importanta per la lenga o com s'estosse Sumien lo mei competent en decidir de l'ortografia d'un mot. Totun lo nòste ensenhaire provençau n'ei pas totafèt un filològue romanista de prumèra devira. Brembatz-vos  de "rangier", un mot beròi francés prengut a tòrt com a occitan peu Sr Sumien en seguir Mistral qui, a l'evidéncia, ignorava que lo mot èra en fèit francés, que non occitan. Las atestacions deu mot rangier que provienen totas de tèxtes escriuts en francés, n'existeishen pas en occitan. Urosament, ni lo CPLO ni l'Academia occitana ni lo Tot en gascon n'an pas seguit la recomandacion malavisada deu Sr Sumien, qu'an adoptat lo mot rèn derivat deu suedés "ren" (idem),  en conformitat dab lo diccionari gascon de PN.  Brembatz-vos tanben de l'ipotèsi faussa de la derivacion de lugarn a partir de "lucanus" qui remonta tà Wartburg. Uei que sabem aquesta derivacion supausada n'ei pas la bona e l'explic veritable que l'avem mercés au lexic protoceltic de Ward on s'i tròba explicitament mentavuda l'etimologia de "lugarn". L'ipotèsi faussa emetuda peu praube Wartburg qu'estó represa a tòrt peu Sr Sumien entà justificar ua ortografia personau tau mot lugarn qui caleré escríver *lugar segon l'ensenhaire provençau, en seguir atau la causida de l'Arvé Cassinhac, shens que lo Sr Sumien sia capable d'explicar de manèira simpla e rasonabla per quin miracle fonetic "lugar" e poderé proviéner de "lucanus". Arren de mei normau, "lugarn" ne deriva pas briga deu latin "lucanus". Que provien d'un mot (proto)celtic *leukornon (segon Ward) o  *loukarna (segon l'Universitat de Gualas) (lampa, hlambèu, lutz artificiau) deu quau deriva lo mot fr. lucarne cognat deu mot breton lugern e de l'occitan lugarn. Aqueste darrèr que prengó per confusion la significacion deu mot gascon lugran: astre qui luseish. Lo quite mot "lugran" qu'ei ua fòrma afixada de lugre (astre, estela enqüèra en çò de Fabre d'Olivet, cf. lugres au son dic.) , deu mot protoceltic *lugra qui designava la lua, lit. "la lusenta" cf. lo lexic de protoceltic de Ward, lo diccionari de Matasovic e lo de l'Universitat de Gualas).

La trista realitat qu'ei lo Sr Sumien que s'i hè dab gai a sabotar los esfòrçs deus sons collègas. A l'evidéncia, qu'arrefuseish tota decision d'arbitratge normatiu qui non vienga pas d'eth medish. Que s'imagina indispensable e qu'afirma los autes non s'i escaderàn pas. O sia qu'eth n'escotarà pas a degun, sonque a eth medish, n'aplicarà pas nada règla comunitària, sonque las règlas antinormistas qu'eth medish a decidit, com si estosse  eth lo melic deu mon normativizaire. Enqüèra qu'aja tòrt e que las soas causidas sian desmentidas peus sons collègas,  ne sembla pas estar capable d'arreconéisher las soas errors, çò qui'u mia tau cap d'un camin d'enlòc shens sortida. Lo cas de "rangier" qu'ei significatiu. En lòc d'arreconéisher que s'enganè en préner lo mot francés rangier per un mot occitan, çò que lo mot n'ei pas jamei estat, eth que continua d'aportar arguments pòc avisats entà ensajar de dehéner la soa causida en contradiccion totau dab los grans principis de la linguistica occitanista qui demanda d'evitar los "francismes" (gallicismes). Aquò rai.  De totas mòdas, n'ei pas lo problèma de nosautes gasconofònes. No'nse sentim pas concernits per aqueras pelejas occitanistas e qu'avem la sciéncia deu noste costat entà conortar-nse'n. Que sabem qu'en estandard PN, qui ei lo mei ancian deu gascon après lo de Camelat dont ei l'eretèr en linha dirècta (shens préner en compte los diferents sistèmas grafics  qui jo considèri com a equivalents e autant de respectables), que son rèn, lugran e otari (s.m.). En plaça d'aqueste darrèr, que seré otaria (s.f.) se credem lo Tot en Gascon e lo versant gascon deu CPLO. Totun, la causida  PN qu'ei la mei anciana non pas l'auta e que la vau plan. Enqüèra que las fòrmas otari e otaria non son coherentas enter si quant a l'accentuacion, jo que'm senti obligat d'adoptar las duas. Espudir la fòrma "otari" que'm pausaré un problèma etic, puish , sauv error de part mea, aquesta fòrma  qu'ei la d'atestacion mei anciana en gascon. Lavetz,  guardar-la plan que cau , non? Quant a otaria, que cau saludar l'unanimitat: Tot en Gascon, CPLO, Academia Occitana, que son tots d'acòrd per "otaria"...O sea que'm sembla qu'un doblon qu'ei a installà's: otari (s.m.) e otaria (s.f.). L'un n'ei pas lo masculin o lo femenin de l'aute, pr'amor l'accentuacion de cada mot qu'ei distinta de l'auta. Que poderem imaginar ua especialisation semantica justificant lo doblon com , per exemple, un substantiu mei specific per l'un e mei generic o com entà designar ua familia zoologica per l'aute. Ahar de seguir!

Otaria e academia

Dab los mots otaria e academia qu'avem ua auta hont de conflicte lingüistic.pertocant concrètament l'accentuacion d'aquestes dus mots.



1- Otaria
Per Noste que causí la fòrma otari (s.m.), aquesta causida n'estó pas represa peu Tot en Gascon qui la substituí per otaria qui trobam tanben au diccionari de gascon tolosan de N. Rei-Bethvéder. En occitan,  D.Sumien, opinaire au Jornalet, que pleiteja entà adoptar l'accentuacion otària qui ei la deu mot en espanhòu, en portugués, en catalan etc. Totun, tant lo diccionari basic deu Congrès com lo de l'Academia Occitana que s'estiman mei de causir l'accentuacion otaria en plaça de otària. L'atestacion deu mot , de quina fòrma que sia, n'ei pas au diccionari de l'Institut d'Estudis Aranesi, dongas los Aranés no'nse pòden pas ajudar a decidir aquiu. Lo mot ne hè pas tanpòc partida deu lèxic de 12.000 mots deu "Dicciounari francés-parlàs biarnés e gascoûns" de L.-M. Braun-Darrigand.

Peu moment, "otaria"( EGF outarìe)  qu'ei la fòrma qui hè lo consensus mei larg: Tot en Gascon, lo Congrès Permanent e l'Academia Occitana que son tots d'acòrd enter si per "otaria" e non pas "*otària". Que vederam plan si, en un futur pas tròp luenhèc, D. Sumien e serà capable de convéncer aus sons collègas academicians e congressistas d'abandonar aquesta fòrma e d'adoptar la fòrma otària, pròishe de la causida a "otari" de Per Noste ! Personaument, que'n dobti. En efèit, davant lo consensus mei larg, quasi generau,  las rasons entà cambiar l'accentuacion deu mot normat otaria que son hòrt fèblas. En realitat, lo mot otaria n'ei pas sonque ua adaptacion deu mot francés otarie, un neologisme deu sègle 19 qui devem a M. Péron (1810). Otaria qu'ei un gallicisme d'ahur grèc, cèrtas, totun plan francés. Quitament en grèc, lo mot otaria entà designer la fòca dab aurelhas qu'a l'accentuacion deu mot eretada deu mot francés otarie, com en occitan. Autant de rasons de las bonas entà conservar la causida 'otaria",  ce'm sembla.

2- Academia
Aquiu enqüèra qu'avem un dobte semblant: academia (sic segon Per Noste e lo Tot en Gascon, après Palay "academìe", cf. l'academia gascona de Baiona e "l'Academia Occitana") o acadèmia (sic segon l'Institut d'Estudis Aranesi- Acadèmia Aranesa dera Lengua Occitana e lo  Congrès Permanent de la Lenga Occitana). Com i a dobte, jo que m'estimi mei de seguir los mens diccionaris PN e lo Tot en Gascon quan m'exprimeishi en gascon (totun non en aranés) en atendant que lo dobte sia levat de manèira consensuau. Qu'espèri que sia rapidament lo cas.

Ibride - Ibrida

Lo Domergue qu'a hèit ua descobèrta de mei: que ns'assegura la fòrma corrècta de l'adjectiu "ibride" en occitan n'ei pas "ibride" - "ibrida" mès  "ibrida" (m. / f.). Praubets d'eth e d'eths! L'explicacion que n'ei simpla, lo mot gascon ibride n'ei pas sonque ua adaptacion deu mot francés hybride (com en las autas lengas romanicas, esp. hibrido e cat.  híbrid) ) e Domergue que vorré artificiaument cort-circuitar la derivacion en imaginar ua derivacion latina dirècta qui n'a pas jamei existit  (hybrida -> ibrida).  Totun, l'adjectiu gascon ibride, ibrida (cf. diccionari PN, Tot en Gascon etc) qu'ei estat plan validat en occitan per l'Academia Occitana, atau de parièr: ibride- ibrida. Que'u trobam autanplan validat au diccionari basic deu Congrès devath la fòrma ibrid(e), ibrida. Bèra unanimitat!  E serà capable l'ensenhaire provençau de convéncer aus sons collègas deu congrès (deu quau hè partida eth medish, se non m'engani pas)) e los Academicians Occitans de cambiar la lor causida per la soa? Que'n dobti mès l'ahar qu'ei de seguir. Tant qu'aquesta tasca de convertir los sons collègas a la soa pròpia mòda ne sia pas acabada - dab succès-  lo Domergue que pisharà enqüèra un còp en dehòra deu vriulon en hent l'apologia d'un beròi anti-normisme. Que n'i èm acostumats. En tot cas, en gascon, nat dobte per jo, qu'ei plan ibride (m.) - ibrida (f.) (grafiat ibríde en grafia EGF), jo que m'i estau en emplegar lo lexic documentat deu gascon. N'avem pas hrèita de cambiar, puish unanimitat que i a. L'avís deu Domergue, hent-se en dehòra de tot encastre de decision quin que sia, n'a pas nada importància aquíu. Totun, lo brave Joan Gerard Barceló, fidèu aplicaire deus capricis domerguencs, shens demorar nada conciliacion de cap sòrta dab las entitats de normativizacion de l'occitan qui an ja acceptat lo mot com a "ibride-a,, qu'escrigó  qu'aplicarà d'ara endavant la "causida" deu Domergue en Jornalet. Magnific! Atau l'occitan qu'aurà duas "nòrmas" en plaça de sonque ua, la deu Jornalet vs la generau. O l'art de destrusir la nòrma e d'introdusir lo bordèl acerà on n'i ei pas. Que vau mei arríder que non pas plorar. Hahaha!!!

Equipa o esquipa?

Aquestas linhas, que soi a escríver-las a Clarmont, on soi pr'amor que s'i tien lo  Campeonat de Cana de Combat. Qu'aprofièiti de las pausas entà redigir un shinhalon. La Cana de Combat qu'ei au còp un espòrt e un art marciau francés. Qu'ei un espòrt individuau, n'ei pas un espòrt d'equipa...Equipa... o esquipa? Segon absoludament tots los diccionaris, lo mot qu'ei equipa en gascon (o sia equipe en gràfia EGF, IBG) cf. los diccionaris PN, tot en gascon, l'aranés de l' IEA, etc. E shens qu'en gascon, en occitan (lengadocian) tanben,  segon Laus, Ubaud, Cantalausa...Beròia unanimitat, arreconeguda peu Diccionari deu Congrès Permanent de la Lenga Occitana qui a retiengut lo mot equipa shens problèma. Per tant, l'Academia Occitana qu'a volut demostrar que son saberuts e que saben l'etimologia deu mot (de "skipian", eretatge normand deu norués e/o deu saxon) e qu'a cambiat lo mot en "esquipa" (sic). Atau en lenga occitana, que seré "esquipa" e non pas "equipa". Praubes!!!  Que seràn desillusionats pr'amor n'èi pas nat dobte los gascons ne seguiràn pas l'Academia aquiu. Non pas a causa de l'etimologia - qui non pausa pas cap de problèma- mès pr'amor, com totòm ac sap, ua proporcion hòrt grana deus locutors de gascons ne considèran pas la lor lenga com a part de la lenga occitana e aqueste monde n'an pas nada rason tà substituir lo lor mot "equipa" peu mot "occitan" "esquipa" puishque "esquipa" n'ei pas jamei estat atestat en gascon (equipa, equip que vienen deu normand via lo francés per difusion, cf. espanhòu equipo, cat. equip). Los de l'Acadèmia, avuglats que son per l'obsession a la caça aus francismes, qu'an comès aquiu ua beròia benalèja, ça'm par. "Equipa" au lòc d' "esquipa", o l'arrevèrse, n'a pas briga d'importància, la vertat. Totun, çò qui ns'espèra n'ei pas lo remplaçament de "equipa" per "esquipa" mès plan un doblon. Equipa o esquipa? Lo dus, mon generau! E l'Academia Occitana que pòt arrecéber un satisfecit deus gasconistas qui ne mancaràn pas d'adoptar "esquipa" com a mot purament occitan de virar en equipa o equip en lenga gascona en un futur lexic bilingüe occitan-gascon /gascon-occitan. L'Academia qu'auré d'i pensar un pòc mei abans d' introdusir refòrmas inutilas, honts de division.

Triomfe o trionf(e)? En gascon, triomfe e trimfe.

Aquiu qu'avetz un objècte de debat enqüèra vigent: e cau emplegar triomfe o trionf(e) en occitan?
Trionf qu'èra la fòrma retienguda peu CLO, de manèira pro susprenenta. En efèit, aquesta causida que va en contra de la fòrma classica deu mot. En occitan trobadorenc, sonque triomfe qu'ei atestat (cf. lo diccionari de Raynouard qui'nse balha pas sonque triomfe (sic) dab aquesta citacion extrèita de la canso dels Albigeses "venia en tal triomfe". Totun, en gascon, lo mot classic "triomfe" que pausa un problèma de prononciacion devut a l'iat. La solucion plan atestada qu'ei la pèrda de la dusau vocau o sia ua resolucion deu problèma  en "trimfe"(cf. lou trimfe de la lengouo gascouo..., G. d'Astròs). A la lutz d'aquestas dadas,  la proposicion deu CLO n'ei pas acceptabla, en tot cas ne n'ei pas per çò qui tanh au gascon puish "trionf" ne pòt pas briga representar "trimfe". De faiçon avisada, au son diccionari generau, l'Academia Occitana que retiengó la fòrma "triomfe" (grafiada atau) en citar ua frasa de Joan Bodon e ua auta de Joan Larzac com a exemples.  Lo Diccionari Basic deu Congrès que retiengó trionf(e) (sic), totun shens nat supòrt lexicografic en gascon. Que son estats enganats per las preconizacions malavisadas deu CLO. Jo que'm pensi la fòrma triomfe qu'auré d'estar retienguda com a fòrma generau en occitan, dab trionf com a fòrma locau, dialectau.

En gascon, tant lo diccionari de Per Noste com lo Tot en Gascon que retienen la fòrma triomfe, totun lo Tot en Gascon que balança enter la gràfia dab m e la dab n (triomfe versus trionfe) pr'amor de la fòrma"trionf" preconizada peu CLO com a fòrma generau.  Lo Tot en Gascon que rapèra tanben qu'existeish lo mot literari gasconissime "trimfe" (grafiat erronèament trinfe per P. Morà au Tot en Gascon). Per jo,  lo debat que seré enter la fòrma mei o mensh sabenta triomfe e la fòrma populara e literària trimfe qui correspon a la faiçon genuiament gascona de prononciar lo mot. De la medisha manèira que lo catalan normat accèpta indiferentament la fòrma "triumf "(derivada deu valencian medievau triumfo, enqüèra en vigor uei lo dia, e deu catalan ancian triumfe) en concurréncia dab la fòrma triomf (qui derivaré deu mot francés triomphe segon Alcover-Moll), jo que'm pensi lo gascon qu'auré d'acceptar las duas fòrmas: triomfe e trimfe acompanhats deus vèrbes triomfar e trimfar. Espudir trimfe e trimfar que'm sembla contra-natura e derasonabla. Tà díse'c brac, la mia preferéncia absoluda qu'aniré entà trimfe e trimfar, qui son las fòrmas naturaus en gascon. Ne son pas trimfe e trimfar las fòrmas estranhas o arcaïcas en gascon, mès plan triomfe e triomfar.