dimecres, 30 de desembre del 2009

El banjo de 5 cordes (2): l'abans bluegrass

A les dècades dels 30-40 s'anava desenvolupant la tècnica revolucionària del toc banjoista de 3 dits. Un precursor en va ser Junie Scruggs, primogènit del músic tradicional de Carolina del Nord Charles Scruggs. Junie era el germà gran i va ser el professor de banjo d'un dels tres fundadors de la música bluegrass, el banjoista Earl Scruggs (nat el 1929), del qual parlarem més lluny.
Per afigurar-vos de l'evolució de la tècnica del joc banjoista, us proposo tres versions d'un mateix aire, Cripple Creek. Aquesta cançó tradicional és consagrada a una petita comunitat minera de Virginia que va passar a l'història per culpa d'una vaga de minors que va trigar quasi quatre setmanes i va acabar malament, en un bany de sang, el 1890.

La primera versió és tocada a la moda tradicional, clawhammer, per David Johnson. La segona és la versió "3-dits" de Junie Scruggs, la qualificaré de "early 3 finger style" o "pre-bluegrass" (1945). La tercera, típicament bluegrass, és interpretada per dos dels tres fundadors històrics de la música bluegrass, el banjoista Earl Scruggs (germà petit de Junie) i el guitarrista Lester Flat, amb la seva formació "The Foggy Mountain Boys" (ca 1950).
Doncs, per començar, heus aquí la versió "old timer" de D. Johnson:


Ara escoltem la versió de Junie Scruggs:



I la versió fundadora de Cripple Creel a la moda bluegrass, per Earl Scruggs (d'escoltar més aviat de matí per raons de millor fluïdesa). Aquesta versió, que data dels anys 50, va ser represa per molts grups bluegrass desprès.




Ara, deixeu-me tornar una miqueta als afers de tècnica banjoista per completar el panorama. Intermediari entre el clawhammer i el toc de tres dits, hi ha el toc de dos dits, on el polze contribueix a fer sonar la melodia i l'índex toca la corda com si fos la d'una guitarra, és a dir que és la part inferior de l'ungla que toca la corda i no la superior com amb el clawhammer. La tècnica de tres dits del banjo bluegrass deriva de la de dos dits. En el video següent, el banjoista combina les dues tècniques per jogar la seva melodia, primer utilitza el toc de dos dits i desprès torna a tocar a la clawhammer, i la combinació sona magnífica.



El toc de dos dits va ser popularitzat per Pete Seeger com a tècnica folk per acompanyar-se amb banjo, a l'època del boom del folk urbà dels anys 60. Al vídeo següent, Pete Seeger combina els tres tocs: dos dits i clawhammer per l'acompanyament i fins i tot fa un trosset de tres dits com a solo instrumental, per interpretar una cançó tradicional del sud, Cindy, amb Buffy Sainte-Marie. Notareu el model especial "extra-llarg" de banjo ("long-neck banjo") utilitzat per P. Seeger.



Anem, un altre video de Pete Seeger i Tom Paxton, per il.lustrar l'estil particular del toc de Pete Seeger, adaptat al banjo a partir del de la guitarra i que podriem dir folk urbà, i escoltar una cançó magnífica de Tom Paxton (1965). D'acord, ens hem allunyat molt del bluegrass però això rai. Doncs, escoltem ramblin' boy, de Tom Paxton:






Ara, tornem al bluegrass. El tercer, o més aviat primer, fundador de la música bluegrass va ser el mandolinista Bill Monroe (1911-1996). Hi consagrarem un post venidor. Hi explicarem com va nèixer la musica bluegrass de la col.laboració dels sudistes Bill Monroe, Earl Scruggs i Lester Flatt, com aquesta música d'àmbit estrictament regional, sudista, va caure totalment fora de moda al profit del rockabilly i dels instruments elèctrics. Per cert, el bluegrass va gairebé completament desaparèixer del païsatge musical americà a la fi de la dècada dels 50. Va ser recuperat i salvat pel moviment folk urbà del nord-est americà en els anys 60. Aficionats de música acústica de l'Amèrica profunda, els "folquistes" del nord van apropiar-se'n fins a donar al gènere una dimensió internacional.

dilluns, 28 de desembre del 2009

El banjo de 5 cordes (1): Banjo Old-Time


El banjo és un instrument americà d'origen africà, de la família dels llaüts. El nostre té 5 cordes, de les quals 4 serveixen per fer sonar la melodia i els acords. La cinquena, dita prima, fa sonar una nota constant (generalment un sol) que serveix com acompanyament ritmic, com una mena de bordó agut. La corda prima es pot reconèixer fàcilment, és la que no arriba fins al cap superior del teclat.

La tècnica més antiga per tocar el banjo és d'origen africà com ho és el instrument mateix. Les notes de la melodia es fan sonar en colpejar les cordes melodiques de dalt a baix amb la part superior de l'ungla del dit mestre, mentre que el polze és utilitzat per tocar la corda prima i, a vegades, les cordes melodiques més baixes. Aquesta tècnica és dita "clawhammer" en anglès, ja que el banjoista colpeja les cordes amb la part superior de l'ungla (claw), com si el dit fos un martell (hammer), per fer sonar la melodia o els acords. En realitat, és tota la mà que serveix de percussió, encara que el punt de contacte amb la corda sigui limitat a la part de dalt de l'ungla de l'índex. Aquesta tècnica és també dita "old-time" per ser la més antiga i la tradicional. Doncs, normalment, per tocar el banjo de 5 cordes a la moda tradicional, de la mà dreta hom fa servir sols dos dits, l'índex i el polze. Molts banjoistes utilitzen també els dos altres dits més grans juntament amb l'índex en fer sonar els acords de contratemps. De la tècnica clawhammer en surt un so molt "africà" com hom podrà adonar-se'n en escoltar els trossos que segueixen.

Al primer, podem escoltar Kyle Creed tocant Cumberland Gap:
.


Al segon, sentim Fred Cockerman jogant les primeres mesures de "Pretty Little Girl" . El model de banjo de 5 cordes que està tocant és molt arcaic, deu assemblar-se a l'instrument importat pels esclaus africans. En particular, el teclat queda desproveït de trastos (en anglès, "fretless banjo"), com és el cas amb el violí.


El banjo "old time" es reconeix fàcilment pel ritme de galop que caracteritza l'estil clawhammer.
A la seqüència següent, podem sentir Mike Seeger tocant el banjo acompanyat pel seu grup "The New Lost City Ramblers" (de cap al 1960).



Ara heus aquí alguns vídeo que il.lustren una mica la tècnica i el instrument. Us aconsello de mirar-los molt de matí, quan els Americans estan encara al llit. Hi guanyareu amb fluïdesa. Podreu notar que el banjo old-time se distingeix del banjo bluegrass (el que figura a l'imatge de dalt) essencialment per l'absència de caixa de ressonància. Notareu el moviment de la mà dreta del banjoista, que tusta les cordes melodiques amb la part SUPERIOR de l'ungla (no com un guitarrista) del dit mestre mentre que el polze toca la prima i les cordes baixes.



Com a bon instrument tradicional de cordes, l'acord del banjo de 5 cordes és variable, pot ser modificat per facilitar el joc del músic, aquí tenim un exemple d'un canvi de l'acord per tocar una melodia en mode minor.



La tècnica del banjo bluegrass va ser inventada de cap al 1930 i va evolucionar molt de llavors ençà. És radicalment diferent de la tradicional. Podeu comparar el joc de la mà dreta dels banjoistes al vídeo que segueix amb el dels vídeos de dalt: a l'estil bluegrass, la mà dreta no colpeja les cordes de dalt a baix, en realitat la mà dreta queda quasi immòbil llevats els dits. El polze, equipat d'una ungleta de plàstic, fa sonar principalment -però no exclusivament- la prima. Dos altres dits, l'índex i el del mig, equipats d'ungletes metàl.liques, joguen la melodia, en tocant les cordes de baix a dalt com per a una guitarra. Doncs la tècnica del bluegrass, dita de tres dits, no té res a veure amb la tècnica africana del "martell". En definitiva, és aquesta tècnica particular que fa del banjo bluegrass un instrument ben distint del banjo de 5-cordes tradicional, més que no pas l'instrument mateix. Sobre la neixença del bluegrass, hi tornaré en un altre post. Els tres banjoistes del vídeo que segueix són Steve Martin (l'actor de pel.lícula), Tony Trishka i Béla Fleck. Són a interpretar una composició de Steve Martin: the crow (la cornella).




dissabte, 26 de desembre del 2009

Normandia e França istorica

Dens ua entervista qu' Eric Astié dè a l'emission Punt de Vista de França 3-Aquitània (que non FR3, mercés, Jacme!!), emesa lo 22 de noveme passat , qu'expliquè quin estó mudat tà Normandia, segon eth "en la França istorica".
Aquò de la Normandia qui haré partida de la França istorica, per oposicion a Occitània que no'n seré pas, qu'ei plan segur ua bestiejada. Ua causa qui los occitanistas e semblan aver dificultats d'enténer qu'ei los Normands o los Picards com los Bretons non son pas mei - ni mens- francés que los Occitans.


La Normandia continentau qu'estó presa aus Anglés e annexada peu Rei de França en 1214, qu'ei a díser a penas 15 ans abans lo tractat de Meaux-Paris (1229) peu quau lo quite Rei de França s'assegurava l'annexion deu comtat de Tolosa, efectiva en 1271. La conquista de Normandia peus Francés, resultat d'ua guèrra heròtja, que miè tau partiment de la Normandia istorica enter dus reiaumes, uei lo dia enter dus Estats.


Que son Normands anglés qui son a l'origina de la wikipèdia en normand. Que s'i acceptan las diversas lenguas normandas, com e disen eths medishs, las de las islas com las deu continent.
Los petits Normands, se parlavan "patués" (normand) a l'escòla de la Republica, qu'èran castigats tan segurament com ac èran los petits Occitans quan e parlavan lo lor patués.


Los Normands de l'Estat anglés que son tanben a l'origina d'ua consciéncia modèrna de l' identitat normanda qui passa las frontèras estataus -ua nacionalitat, qué- en tot organizar rencontres pan-normands on s'i parla sonque lo normand. Los Normands que's pòden sentir ad aise dab nacionalitats multiplas, la normanda com la francesa o l'anglesa.


Ua auta causa qui mantuns occitanistas an dificultat d'enténer qu'ei lo normand ei (o èra) ua varietat de la lengua d'òil com ac ei lo francés, mès n'ei pas e n'ei pas jamei estat ua varietat de francés. Lo francés, dialècte de la lengua d'òil, s'a hèit lengua oficiau, d'acòrd, mès aquò n'a pas de cambiar la relacion filogenetica deu francés dab las autas varietats d'òil. E caleré considerar lo provençau e lo lengadocian coma dialèctes de la lengua aranesa, ara que l'aranés s'a hèit lengua oficiau? Segur que non ! Qu'ei tot parièr per las lenguas d'òil per arrepòrt au francés.

Que tròbi significatiu lo hèit que quan un Picard e voló crear ua wikipèdia en la soa lengua- se trobè dab un occitanista tà oposar-s'i en tot pretextar que picard e francés èran la medisha lengua. En realitat, aqueth occitanista s'enganava. La lengua francesa qu'ei un dialècte de la lengua d'òil, mès no's pòt pas escríver en picard ni en nada auta varietat non-francesa en la wikipèdia francesa. Non i a pas nada wikipèdia en "lengua d'òil" , on totas las varietats i serén admesas, en contra de l'occitan qu'a la soa. Exprimí's en picard qu'ei un dret fonamentau deus Picards, b'ei incredible qu'aqueth dret sia negat non pas sonque per l'Estat francés, mès quitament per un occitanista!!! Fin finau, los Picards, com ei dejà lo cas peus Valons e peus Normands, qu'auràn dret a la lor wikipèdia. Qu'ei sonque justícia.

PS la frasa deu jorn, en normand:
En mé, un êto est un rotchi, pus p'tit qu'un êta, en forme dé chouque ou trou. Un êtotchet est un p'tit êto.

divendres, 25 de desembre del 2009

Bon Nadau, Bonas Hèstas!!!!

Bon Nadau, Bonas Hèstas !

De cantas nadalencas de nòste, e'n voletz? Doncas, aquiu que n'avetz, e en gascon dera montanha, enqüèra !







Vam! Non siam pas racistas: en gascon de l'arribèra biarnesa, tanben!!!! Tolerància, tolerància!!! Qu'ei de sason.



dijous, 24 de desembre del 2009

Shady Grove (Doc Watson)



Tè, aquera cançon tradicionau que'm hè brembar deu temps de la mia joenessa. Que m'agrada autant uei lo dia com autes còps. Sustot quan ei interpretada peu gran Doc Watson. Qu'ei enqüèra viu, lo vielh musician cec, e que continua de cantar e de jogar en public. A 86 ans, totun! Que's sembla au Joan Pau II sus aquera fòto (Wikipèdia). En mei viu, urosament. Doc Watson, que'n soi fan. Doncas, que v'èi botat Shady Grove, ua "courtin' song", dab ua dedicàcia especiau.





E quauques videos tà amuishà've quin guitarista mei gran qu' ei lo Doc.





Mei videos deu gran Doc Watson que son de gostar aquiu. Qu'estón prengudas durant un concèrt dat en 1991, que son totas videos de qualitat, de non pas mancar!!!

dimecres, 23 de desembre del 2009

Gamboa


Gamboa coma la retienuda d'Ullíbarri-Gamboa (Uribarri-Ganboa), au ras de Vitoria-Gasteiz.










Gamboa coma lo mèste René qui'm fabriquè lo men Charango en Cochabamba, Bolívia.





Gamboa coma lo Santiago deu país de la mia arrèrmairana. Deu Santiago que lejoi ua novèla: "El Cerco de Bogotá". Que's deishè léger ad aise e que'm dè gana de'n léger d'autas deu medish autor.

diumenge, 20 de desembre del 2009

A tu de parlar!

A MONTASTRUC (31), eth 9 de gèr de 2010, de 14 oras – 16 oras, que's debanarà un talhèr de conversacion en gascon,
animat per Joan Pau Ferré. Eth talhèr que's titola A TU DE PARLAR.
Eth objectiu deth talhèr qu'ei de practicar era lengua de faiçon conviviau. Que s'empararà sus enregistraments sonòres o audiovisuaus realizats ena vath deth Arbàs.
Eths tèmas abordats qu'includiràn eras credenças (hadas e podoèras), eth passatge deth occitan ath francés, eths noms de lòcs...
Coquetas e cafè ofèrts
Organizacion : Larèr Rurau de Montastruc.
Participacion : 5 €
Contact : 05 61 04 49 24

dimecres, 16 de desembre del 2009

L'Agripina

Èri absent, qu'ac auratz notat. Que'm caló compartir bèris moments d'intimitat forçada, quasi ua setmana sancera, dab ua desconeguda qui la dirèi Agripina A... En realitat, lo soa identitat n'èra pas tan segura. Lo Dr Lamarca que pensè que l'avèva arreconeishuda. Que l'avèva identificada com Agripina A..., Totun n'èra pas cent per cent segur, alavetz, jo tanpòc.
Ara l'Agripina se n'ei anada. E jo, que soi tornat.

dilluns, 7 de desembre del 2009

Era hèsta dera Calandreta e era çarnalha.



La Calandetra Eths Capdèts de Gasconha qu'organiza ua HÈSTA DERA CALANDRETA a Miramont de Comenge lo dimenge qui vien, 13 de deceme, a 11 ò 30. S'i poderàn escotar cançons polifonicas dab lo grop era Sarnalha, e véder un documentari consacrat aras escòlas Calandreta e eth film ETHS ERBEJAIRES, produït peth Ostau Comengés. Era hèsta que s'acabarà dab un repèish gascon (saupiquet de mongetas). Tot aquò que's debanarà ena sala deras hèstas de Miramont. Tà mes entressenhas, picatz 06 81 37 81 14.


Alavetz, quin e'ns cau escríver: çarnalha o sarnalha?

Alibèrt que pensava lo mot çarnalha que devèva proviéner d'ua fòrma diminutiva deu mot latin lacerta, qu'ei pr'amor d'aquera c de lacerta qu'escrivem çarnalha en gascon e cernalha en lengadocian. Lo mot qu'existeish tanben en catalan de la Val d'Aneu e Alcover que'u escriu sarnalla, dab ua s.

En realitat, que'm sembla la relacion etimologica enter lo mot latin lacerta e çarnalha/sarnalla n'ei pas briga assegurada. La n centrau deu mot gascon n'ei pas de bon explicar a partir de lacerta, de manèra qu'ua etimologia romana d'aqueth mot e demore mes que dobtosa.

N'ei pas impossible que
çarnalha/sarnalla sia aparentat au mot catalan de medish sens sargantana, dont l'etimologia ei tanben plan escura. Lo Gran Diccionari de la Llengua Catalana que'ns prepausa: [1135; d'un preromà *lakartana, dimin. del preindoeuropeu *lakarta amb el sufix iberobasc -na, probable base del ll. lacerta 'llangardaix', amb encreuament progressiu amb el protobasc seguandílea 'sargantana'].

En basc modèrn, çarnalha que's ditz sugelandara. Aqueth mot que coneish variacions dialectaus com: sugelinda, sugelindara, sugekandela, sugekandera, süskhàndera. Suge en basc que vòu díser sèrp e mei generaument reptile.


En realitat, las etimologias de çarnalha e de sargantana que'ns son totaument desconegudas. Qu'ei plan probable embdus mots que viengan deu hons aquitano-pirenenc deu vocabulari nòste e non sian pas explicables per ua etimologia indo-europèa .

En tot cas, la grafia occitana oficiau de çarnalha ns'impausa ua ç, per rasons probablament de las erronèas, mès arrai. Qu'ei la grafia oficiau e que la cau arrespectar.

PS1: de léger lo messatge deu vistaire consacrat a la serenalla andorrana e palharesa, ua espècia pròishe, mès distinta, de la çarnalha aranesa, e los variants deu mot sargantana en catalan e en aragonés (mercés a l'Onset). La serenalla s'a incorporat al lexic oficiau deu catalan coma andorranisme sinonim de sargantana (mercés a l'amic Salvador).

dimecres, 2 de desembre del 2009

Ua pròva mès (s'estèsse necessari) qu'Aran ei un gran país


Coma toti es grani paisi que s'arrespècten, Aran qu'a ua espècia de ludèrp que li ei pròpia. Voi parlar dera çarnalha aranesa (Iberolacerta aranica), clar. Qu'ei ua espècia en perilh d'extincion.
Mès tant que se parlarà aranés, segur qu'era çarnalha aranesa non se perderà. Donques parlar aranés que cau!

Baskoniako Mapa (segontes Federico)


Eth territòri nacionau segontes eth compatriòta vascon Federico Krutwig Sagredo, de veir acitau. E Aran, totun? Li manque era coa, ara parpalhòla de Federico!

E poderam demanar era dobla, tripla, quadrupla, quintupla nacionalitat? Qu'è dejà era occitana.

Damb es nòsti carnets d'identitat corresponents, de toti es colors, ne haram un beròi arcolan!

E çò de fòrça mès important: dilhèu qu'era mia targeta de Carrefour-Labèja foncionara PER FIN en Carrefour d'Erandio (Bizkaia).

E, mahé, era vida serà alavetz ben polida :)).

dimarts, 1 de desembre del 2009

Ena lengua occitana oficiau

Er avant-projècte de lei tocant ara oficialitat dera lengua occitana en Catalonha qu'ei consultable en linha. Era lengua occitana oficiau qu'ei er aranés e sonque er aranés.
Espèri que, per fin, poderam disposar d'un diccionari generau dera lengua occitana escrit totauments ena varietat oficiau, qu'ei a díder en aranés. Ja auem era gramatica d'Aitor Carrera, qu'auem encara un diccionari seriós de besonh. Era lengua qu'ac exigís.
Espèri qu'eth diccionari occitan-catalan-occitan serà totauments arrevisat, damb era part occitana reescrita sus ua base aranesa e non lengadociana, de manèra que posque servir as catalanofòns que vòlen apréner era lengua occitana oficiau. Eth diccionari Poujade-Balaguer, de caire lengadocian, qu'ei totauments inutilizable en aguest contèxte.
Espèri que, ena banda francesa d' Occitània, deisharàn de considerar er aranés coma ua forma menora o negligibla e que se hicaràn a emplegar de mès en mès aguesta varietat tant occitana coma es autes, non pas coma substitut dera sua pròpia mès en tot acceptar qu'er occitan oficiau sigue er aranés e unicaments er aranés. Le cau apréner e practicar. Deféner er aranés qu'ei deféner era lengua occitana.

dimarts, 24 de novembre del 2009

La n finau en gascon: ua reformeta grafica necessària

Ua dificultat qui rencontran los començaires en gascon, e pas sonque los començaires, que vien de l'existéncia de duas letras n diferentas: la n velara qui's pronóncia un pòc coma la ng de parking [ŋ] e la n dentau qui 's pronóncia com la n francesa o espanhòla [n]. En posicion finau, la n que pòt èster dentau o velara segon los mots. La grafia occitana, concebuda a l'origina tau lengadocian, non hè pas nada diferéncia enter las duas n. Atau, dus mots qui no's pronóncian pas parièr coma (lo) pan e (lo) pan s'escriven malurosament parièr e la frasa aqueth pan qu'ei poirit qu'ei ambigüa - en catalan, que's poderé virar per aquest pà és podrit o aquest pany és podrit, mentre n'ei pas briga ambigüa quan ei prononciada: lo pan [paŋ] qu'ei el pà, lo pan [pan] qu'ei el pany.
Au plurau, la n velara que vad muda: la man [la maŋ], las mans [las mas], mentre la n dentau qu'ei conservada: lo joen [-n], los joens [-ns], los ans [-ns].
En bearnés, la n velara finau deu gascon qu'ei muda, e la vocau vaduda finau qu'ei prononciada leugerament nasau.
En vasadés, totas las n finaus son velaras, sauv las de las fòrmas verbaus.
En coseranés castelhonés, la n dentau qu'ei generaument remplaçada per ua n palatizada : panh e non pas pan, anh e non pas an, aqueth trèt que rapèra lo catalan vesin (pany, any). Totun, en contra deu catalan, aqueth trèt qu'afecta tanben las fòrmas verbaus. Atau, per exemple, lo vèrbe cantar, au present de l'indicatiu, que hè en gascon normatiu: 1-canti, 2-cantas, 3-canta, 4-cantam, 5-cantatz, 6-cantan. En gascon castelhonés que hè: 1-canti, 2-cantas, 3-canta, 4-cantam, 5-cantau (sic), 6-càntanh.
En haut-aranés, de transicion de cap au catalan ribargorçanopalharés, la n finau velara deu gascon qu'ei muda com en catalan. En aqueth parlar, la v intervocalica que i ei prononciada b /β/ com en catalan (e en lengadocian e bearnés), que non /w/ com en la rèsta de l'aranés e en gascon generau, e l'imperfèit deus vèrbes en -ir e -er qu'ei de tipe pirenenc (dit tanben analogic: serviva, credeva) com en catalan ribagorçanopalharés vesin, tanben en aragonés e en gascon generau, que non de tipe occitan com dens la resta de l'aranés (servia, credia) e deu gascon sud-orientau tot.

La grafia occitana dita classica - la grafia d'aqueth blòg- qu'ei inacabada en non pas distinguir la n finau velara de la n finau dentau. Aquò que pòt pausar problèmas de comprehension. Per contra, la grafia classica gascona -la reformada segon J. Lafitte - que corregeish aquera manca. La n velara finau que i ei notada n, mentre la n dentau qu'ei notada nn o nd segon la fòrma etimologica deu mot:
pann o pand, ann, Arann, càntann, joenn, pregond (au femenin: pregona), grand (au femenin: grana) , quand, sonn, ond mès pan, vin, son etc...

Que podem constatar la scripta gascona deu sègle XII que marcava la diferéncia enter las duas n finaus. Dens lo tèxte gascon de la Gran Carta de Sent Gaudenç, datada de 1203 e consultabla en linha - la n velara finau que i ei notada -ng: Los tauernes auzats de sent gaudens deuen dar au senhor .vj. de bing a nadau e .vj. a pascas e .vj. a pentacosta se bing ben on deu fer fing ab los bayles no deuen dar los dreits de bing que aportar fazan de berenhas entro martror ..

Pèir de Garròs qu'estó lo prumèr autor occitan (en 1557) qui escrigó la soa òbra literària en gascon, que non en occitan "comun". Qu'utilizè ua grafia d'inspiracion classica. Eth tanben que hasèva la distincion enter las duas letras n en posicion finau: la n velara finau qu'èra notada per ua n simpla e la dentau a còps (pas tostemp) per ua n dobla:

Aixi lo grann volerà la petita
E lo petit la que pas no merita



Aquera solucion qu'estó represa de manèra mes sistematica per Joan Coromines , puish Jan Lafitte l'adoptè tà la grafia gascona dita classica.


Aquera manca de la grafia occitana aplicada tau gascon qu'ei ua hont d'errors malaurosament fòrça espandidas. Lo diccionari occitan-catalan-occitan de Poujade-Balaguer, dens la soa partida introductiva consacrada a la gramatica gascona, que con.hon las duas n finaus e, dens lo còr de l'obratge, que s'engana mes d'un còp en tot preténer restituir la transcripcion fonetica de bèris mots gascons (araneses) qui s'acaban per -n.

Lo problèma n'ei pas sonque un ahèr de fonetica, qu'a tanben conseqüéncias gramaticaus. De hèit, segon la natura - velara o dentau- de la n finau, lo tractament d'aquera n qu'ei diferent en formar lo plurau - mut tà la velara, prononciat tà la dentau-, ja ac avem soslinhat. Qu'ei tanben lo cas en la formacion deus derivats femenins. La n velara que desapareish (vesin-vesia, cosin- cosia, plen- plea o plia ) o vad palatizada (plen- plenha), mentre la n dentau qu'ei conservada intacta (joen-joena, berogin-berogina). Berogin que hè au femenin beroginha en parlars gascons qui pronóncian plan velara la n finau deus diminutius en -in segon la manèra regulara gascona, qu'ei lo cas en gascon centrau e orientau. Per contra, que hè berogina en parlars gascons on la n finau deu diminitiu -in i ei prononciada dentau a l'espanhòla. Qu'ei lo cas en bearnés e a còps en aranés. En aranés, petiton [-'tuŋ] que hè au femenin petitonha mès lo son sinonime ponin [-'nin] - un manlhevat de l'espanhòu o deu catalan poní fauçament sufixat dab -in a l'espanhòla- que hè ponina. Lo diccionari Poujade-Balaguer (prumèra edicion) que s'engana en tot transcríver la n finau de ponin coma velara en lòc de dentau.

Qu'ei donc important de saber distinguir las duas sòrtas de n finau en gascon. Los ancians ac hasèvan, qu'ei pecat que la grafia occitana modèrna n'ac hasca pas. Que bastaré ua reformeta tà corregir aquera manca. Per exemple, que poderem accentuar de manèra diferenciau la vocau qui precedeish la n-finau velara: pàn, vín, petitón. O, melhor, entà evitar la confusion dab las fòrmas verbaus (cantaràn [-n]), que poderem adoptar un accent especiau coma ^, per exemple en mots coma berogîn, vîn, petitôn etc, entà indicar la n finau que i ei velara en gascon generau (o muda en bearnés). Aqueris mots que hèn derivats femenins coma beroginha, vinha, petitonha, mentre que dens berogin en biarnés, ponin en aranés, e mes generaument dens mots com an, joen, la n qu'a d'èster prononciada dentau (dab derivats coma berogina, ponina, an(n)ada, joena). Atau l'error de prononciacion non seré pas mes possibla en tot léger lo mot. Lo començaire que seré ajudat, los autors deu diccionari occitan-catalan-occitan no's poderén pas mes enganar e la frasa lo pân qu'ei blanc que poderé èster interpretada sens nada ambigüitat.

PS
1- La n finau de non qu'ei ua convencion d'escritura qu'escapa a tota classificacion, qu'ei d'inspiracion onguesa (ongués: relatiu a l'occitan non gascon -o.n.g. - en argot peirotonenc). En gascon, aquesta n que demora tostemp muda, en tota situacion. La grafia classica gascona, la de J. Lafitte, dab tota la rason, qu'escriu no e non pas non, en tot seguir atau l'exemple deus nòstes ancians. Notaratz que jo soi disciplinat e que continui d'escríver non çò qui prononciam tots e tostemp no!
2- Lo femenin de gascon en gascona qu'ei irregular, probablament devut a l'influéncia deu francés o deu lengadocian. La fòrma regulara gascoa qu'ei atestada dens la literatura gascona -vej. Larada (1604): la margalide gascoue (La Margalida gascoa), d'Astros (1642): lo trimfe de la lengouo gascouo (lo triomfe de la lengua gascoa), etc , e qu'ei considerada coma tant acceptabla coma gascona, enqüèra que pòc utilizada uei lo dia.

divendres, 20 de novembre del 2009

Identitat Nacionau


Aquiu qu'avetz lo mèl qu'èi enviat tà l'Imprimeria Nacionau - (Estampariá Nacionala) de la Confederacion Occitana. L'Imprimeria Nacionau qu'a emetut ua Carta Nacionau d'Identitat occitana. Doncas, lo tèxte deu men corric qu'ei com sec:

Car/a Sénher/ Dauna de l' lmprimeria Nacionau


Nosauts Gascons qu'avem dejà ua carta d'identitat on lo gascon no' i ei pas, non volem pas d'ua auta on lo gascon i seré enqüèra absent. Tà'vs pregar, que cau que la nòsta carta nacionau d'identitat e sia redigida en gascon pr'amor la nòsta identitat qu'ei gascona. Occitana, òc, mès prumèr gascona.
Doncas tà nosauts e tà començar, no' i a pas nada Estampariá Nacionala mès ua Imprimeria Nacionau. Que'vs calerà acostumar ad aquera denominacion dobla e amuishar-la de manèra oficiau, dens l'òrde qui volhatz, vam! Exigim que lo gascon e sia cooficiau dens la confederacion occitana, doncas present sus tots los documents oficiaus de la confederacion nòsta. Sequenon, non ne volem pas, d'aquera confederacion. Simple.

Doncas las arreviradas suggeridas:

Carta Nacionau d'Identitat
Prenom:
Nom:
Data de Neishença:
Sèxe:

Adrèça

Hèita lo/eth:

A/en:



Validitat:

Signatura deu titulari:

Sagèth:

Plan coraument,

JdP

PS Per la Lutz: lo potonàs per aquesta iniciativa geniau !

dimarts, 17 de novembre del 2009

Jorge Oñate in English e la relhèva

En tot escotar un CD de Jorge Oñate, que m'èi apercebut l'artista - vadut en 1949 a La Paz au ras de Valledupar - Colómbia- qu'a avut dret a un article dens la wikipédia de lengua anglesa e sonque en lengua anglesa. En la wiki espanhòla, n'i ei pas. Qu'èi trobat aquò estranh.
Jorge Oñate, conegut coma "lo Rossinhòu deu César", qu'estó au punt de morir, paucas setmanas a, mès qu'ei a arrehè's a casa deu son hilh après ua ospitalizacion a la clinica Reina Sofia de Bogotà.

Au paréisher, la relhèva qu'ei assegurada per un (hèra) joen fan deus sons...Geniau, lo petiton!!! :D

L'acordeonista qui vedem sus la video qu'ei Christian Camilo Peña, "rey vallenato" 2008.



diumenge, 15 de novembre del 2009

Uei qu'ei dimenge

Uei qu'ei dimenge, jorn de repaus.

Enguan que m'an dit e tornat díser de non pas hèr nada crompa en botigas e supermercats lo dimenge.

Prumèr que m'ac digó la gojata de Las Paluds. N'èra pas briga contenta, la beroginha, quan e'u confièi qu'èri anat a crompar quauquarren en ua jardineria un dimenge. Ua jardineria, totun...non pensavi pas qu'aquò e pausava problèma.

Mes recentament qu'arrecebói un mèl d'Iniciativa Per Occitània - en cinc exemplars tà qu'estossen plan segurs qu'aumens un arribèsse tà casa- on i denonciavan lo tribalh dimenjau qui amiava fataument tà tóner los emplegats de manèra vergonhosa. Se lo gascon drin charneguejaire d'aqueth comunicat e'm deishè perplèx, lo hons, pas tant.

Que s'i son escaduts, fin finau. Que m'an convençut.

Doncas, d'acòrd, d'ara endavant, evitarèi de córrer las botigas e los supermercats lo dimenge. Coneguda causa sia.

dissabte, 14 de novembre del 2009

Animacion sus sable: Kseniya Simonova

L'amic Daniel, deu grop castelhonés (de La Plana) Saüc, que m'a hèit descobrir Kseniya Simonova, ua gojata ucrainesa de 25 ans qui raconta istuèras shens paraulas en bèth dessenhar sus sable...Güeitatz,que'n vau la pena !!!

divendres, 13 de novembre del 2009

Cuan yera chicorrón (Quan èri petiton)













Cuan yera chicorrón, al mío llugá,
abría puesto cantá coma cantan a Pau:



"Aquellas montañas tan alteras
no me dixan bere
anqu'están els míos amors,
Si sabese bedé-los u trobá-los
crusaría el barranco
sin po de ufegá-me.
Aquellas montañas s'abaixarán
y apareserán els míos amors.
No canto brenca per yo,
canto per la mía amiga"

Perque a Fransa be aná a buscá dona,
allí tiengo ara, casa, dona y mainada
y canto:

"Aquellas montañas tan alteras
no me dixan bere
anqu'están els míos amors..."

José María Ferrer
Tirat deu recuelh titolat Ta las fuens m'en boi
Poemas y narrazions en aragonés benasqués
(Publicazions d'o consello d'a fabla aragonesa
Uesca, 1985)

dilluns, 9 de novembre del 2009

A Perpinhan, lo Peiroton i èra
















L'eslògan del vespre:
Sense València i Rosselló,
no hi ha nació!


Variant perotonenc i circumstancial:

Perpinyà és catalana!
Porta-t'hi l'abric de lana,
que hi fa un fred que pela,
bé que hi hàgim vist la Mela!
De la Gran Catalunya,
Rosselló és la Lapònia!
Som una nació
i volem calefacció!

dissabte, 7 de novembre del 2009

Tractat deus Pirenèus: dejà 350 ans


Uei que'ns brembam deu tractat deus Pirenèus, signat 350 ans a. Aquèra experiéncia qu'estó traumatizanta peu pòble catalan qui 's vedó dividit per ua frontèra estatau non demandada ni esperada mès impausada per poders estrangèrs. Aqueth eveniment que serà l'ocasion d'ua manifestacion a Perpinhan dab lo correllengua e un concèrt balhat per artistas deus País catalans e occitans. Que i serèi, a la Catalonha deu nòrd, tà passà'i aquesta jornada. Tà'n saber mes suu programa de la diada, anatz véder aquiu.

Ara que podem constatar la frontèra que i ei ben enradigada dens las mentalitats deu mond deu nòrd e deu sud de la Montanha. Mès non pas dens la mea. Tà jo, la cadea pirenenca qu'ei au centre deu men País Gran, qu'ei la soa espina dorsau.

Los Pïrinèus non son pas ua frontèra. O mes exactament, non aurén d'èster ua.


Tè, que'm hè tostemp arríder aquera cançoneta tradicionau qui narra las benalèjas deu rei Francés I de França, capturat peus Espanhòus a Pavia lo 24 de heurèr 1525. Aquera version, que la trobaratz suu site tot en gascon deu Mèste Andriu Hourcade qui l'arrecuelhó auprès d'Agustin Cauhapè de Laruns.

Quan lo Rei partí de França (bis)
Conquesir d'autes peís
Viva la ròsa
Conquesir d'autes peís
Viva la flor, la flor deu lis.

Arribat davant Pavia (bis)
Los Espanhòus l'an pris
Viva la ròsa
Los Espanhòus l'an pris
Viva la flor, la flor deu lis.

« Rend-te, rend-te Rei de França (bis)
Sinon tu qu'ès mort o pris...

- E quin serí lo Rei de França (bis)
Jamei jo que non l'èi vist... »

Que'u lhevàn l'ala deu manto (bis)
Qu'i trobàn la flor de lis...

Que lo prenen e lo ligan (bis)
Dens la preson que l'an mis...

Dens ua lèda tor escura (bis)
Jamei sorelh non s'i ei vist...

Sinon per ua frinestòta (bis)
Qui espiava tà París...

Ved viéner bèth petit patge (bis)
Petit patge de París...

« Patge quins navèths me pòrtas ? (bis)
Que s'i conta per París ?

- Las novèlas qui jo pòrti (bis)
Que lo Rei qu'ei mort o pris...

- Petit patge quan te'n tornes (bis)
Quan te'n tornes tà París...

Hè compliments a la Reina (bis)
I aus mens mainats petits...

Que hascan bàter monèda (bis)
De la qui's hè dens París...

Que n'envien ua carga (bis)
Tà'm rachetar au país... »

E aquiu que n'avetz un extrèit d'ua auta version gravada per Verd e Blu, en gascon corrècte, aquera.

Quan lo Rei partí de França (bis)
Conquerir d'autes país
Viva la ròsa
Conquerir d'autes país
Viva la flor, la flor deu lis.

Quan estè davant Pavia (bis)
Los Espanhòus que l'an pres
Viva la ròsa
Los Espanhòus que l'an pres
Viva la flor, la flor deu lis.



Tà l'aver sancera, que'vs sufeish de crompar lo CD Ompra o Só en çò deus Menestrèrs Gascons o deu Joan Francés Tisnèr!

dimecres, 4 de novembre del 2009

Abraham avinu (Abraham lo nòste pair)

Uei que serà ua cançon qui non ns'aluenha pas tròp de Crèta, en tot cas per arrapòrt aus Pirenèus, mès aqueth còp en lengatge qui s'aparenta mes "al habla cristiana" enqüèra que de crestian no'n sia pas briga. La cançon nos relata l'istòria de la concepcion d'Abraham, hilh deu rei Nimròd e de la soa molher Terakh.
La votz cristalina de la magnifica Mara Aranda que m'acompanharà durant tot lo dia!

dimarts, 3 de novembre del 2009

Musica divina

Nada paraula, nat brut, nat chepic, la nueit qu'ei escura, dehòra que plau...
E la musica divina, enqüèra e enqüèra...



dilluns, 2 de novembre del 2009

La senhalizacion en occitan au supermercat, qu'ei possible.

Aquiu que vs'èi metut ua video - en gascon e en lemosin- de l' edicion de l'emission en occitan Punt de Vista (FR3-Aquitània) deu 18 d'octobre passat, consacrada a un ipermercat de Peirigús on la senhalizacion i ei bilingüa.
Quan e vederam la senhalizacion en occitan dens los supermercats de Tolosa???? Aquò non sembla pas tròp complicat, totun! E los clients be'n vòlen de l'occitan!!! De véder l'occitan cada còp que i van guastar los sòus, dilhèu qu'acabaràn per voler apréner la lengua, com aquera clienta dens la video! Anem, un esforcet, deishatz véde's la lengua!





diumenge, 1 de novembre del 2009

Trobador deu Caribe

Hilh de l'acordeonista Emiliano Zuleta I, lo cantaire Poncho Zuleta que comencè la soa carrèra en tot cantar acompanhat peu son hrair l'acordeonista ("acordeonero" coma se ditz acerà) Emiliano Zuleta II (Emilianito). Que vadón coneguts coma "los Hermanos Zuleta". Mès Poncho no's limitè pas a cantar dab lo son hrair, qu'a cantat dab los mei grans acordeonistas de la còsta caribenha de Colómbia.

Un genre vallenato en lo quau Poncho excella qu'ei l'improvisacion de vèrs cantats. N'avem un exemple aquiu. Que'u vedem a versificar durant ua serada dada au County Club de Barranquilla en aumenatge a l'acordeonista Beto Villa.

Que comença per aumenatjar lo mèste Beto, en tot hèr referéncia au disc qui van a gravar amassa (que's hè un pòc de publicitat personau en passar), puish que hè pujar sus l'empont lo cantaire e compositor Rafael Escalona (gran figura deu valhenato, desapareishut pas guaire a) e d'autes convidats...

Que'm regali!



E tà acabar, ua cançoneta deus Hrairs Zuleta:

divendres, 30 d’octubre del 2009

La revista deus Bohaires


Aquesta semana, qu'èi arrecebut la revista Boha! Qu'ei la revista de l'associacion deus Bohaires de Gasconha.
Qu'èi trobat aqueth numèro plan interessant, coma de costuma. M'ei arribat acompanhat per un CD de musica inedita, titolat Bohas Bohaires, on la boha i jòga lo ròtle màger, plan segur. Cada annada los bohaires de l'associacion qu'editan un CD de musica bohaira.
E, dens la revista, lo gascon s'i deisha léger, pas pro, mès arrai! Que i ei!!! Qu'ei dejà quauquarren e qu'ac cau encoratjar! !

Que m'agrada, aquera associacion. Quinze euros per an, n'ei pas guaire car! S'avetz l'amna bohaira, que joguetz o pas, n'esitetz pas, anatz-i !

Deu CD, aquiu qu'avetz lo prumèr tròç, compausat e jogat a la boha peu nòste president Joan Pascau Leriche. Qu'ei titolat en occitan A solelh levant.

dimecres, 28 d’octubre del 2009

En'vs pregar, n'oblidetz pas la peticion en favor de l'occitan dens lo metro tolosan!

Ua causa qui cau sostiéner, a mes de las popas de la Mela, qu'ei la deus anoncis en occitan dens lo metro tolosan (que caleré generalizar enlòc mes pertot en Occitània).

De part de la Lutz, que'vs transmeti aqueth messatge:

Cars companhs:
A Carcassona, que i passèi la jornada deu dissabte passat tà i hèr signar la peticion en favor deus anoncis en occitan dens lo metro tolosan.
Tornada a Toulouse, que n'i èi deishat dus exemplaris.
• un a la libreria "Occitania", carrièra del Taur
•L'aute a Ostal d'Occitània, carrièra Malcosinat
La podetz signar!

Atencion, qu'ei lo 7 de noveme que Tisséo decideish o non de guardar los anoncis en occitan dens lo metro : doncas, que cau hèr lèu lèu ! :)

Taus qui non son pas de Tolosa, la peticion que's pòt descargar e signar aquiu.

Bona jornada a totis !!

P.S. L'autor de la fòto deu metro qu'ei Louloutte31.

dimarts, 27 d’octubre del 2009

Carcassona: d'autas videos de véder

La video de TV3 deu pòst d'abans n'ei pas tostemp de bon véder e la publicitat qui ns'i an hicat que'm hè ariçar. Que vse'n prepausi duas mes.

En prumèr, ua video de véder qu'ei la de l'emission Viure al País, de FR3, en occitan. Que i va davançada per publicitat, mès arrai, la paciéncia que paga.

Lo presentator Benaset Ros s'i exprimeish en lengadocian e lo president de l'Institut d'Estudis Occitans Dàvid Grosclaude en gascon.

E tanben que i a la video de la catalana Vilaweb, dab, enter autas, ua entervista de Dàvid Grosclaude.
Taus legedors/lectors d'expression catalana, que've liuri quauques notetas lingüisticas.
Grosclaude s'exprimeish normaument en gascon occidentau e non en lengadocian. Totun, en aquesta entervista com en la de TV3, lo son gascon i ei leugerament ibridizat dab lengadocian tà perméter ua mes bona entercomprehension dab los catalans, dab succés, puishque Vilaweb com TV3 an considerat que los sostítols non i èran pas necessaris. Mès la basa fondamentau de la lengua qu'emplega lo cap de l'Institut d'Estudis Occitans aquiu que demora gascona.
Quauques claus, doncas: èm, qu'èm = en lengadocian: sèm ([sèn])= en catalan: sem (rossel.), som.
Ua caracteristica deu gascon qu'ei l'enonciatiu que: Que volem = volem. Grosclaude no's pòt pas empachar de l'utilizar.
Notaratz tanben un tret ben caracteristic deu gascon occidentau qui ei la simplificacion de -ia finau (on la i s'i tròba non accentuada) en -i, un tret tanben ben conegut en catalan naturau. En gascon occidentau: paciéncia, glòria etc que son doncas prononciats paciénci, glòri... En la rèsta deu gascon, la a finau que i ei plan prononciada.

dilluns, 26 d’octubre del 2009

Carcassona: çò qui'n disen

Tè, que vs'amuishi un reportatge de Pere Codonyan (TV3) dab ua entervista deu president de l'Institut d'Estudis Occitan lo bearnés Dàvid Grosclaude (que i parla en gascon ibrid tà que sia mes clar, en particular que i ditz uNa en lòc d'ua) e ua auta deu magnific sindic d'Aran Paco Boya (en catalan):

diumenge, 25 d’octubre del 2009

Que m'agradan las abraçadas

De libes en aragonés, que me'n comandèi quauques-uns a la libreria saragossana Olé tus libros!.
Lo còst d'enviament trans-estatau que's paga a huèc de moneda, totun: 13 euros entà enviar quauques liberòts !
Que maladisi lo tractat de Corbèlh e los dus Estats!
Brussèlas, ajuda!

Ara que soi vadut un bon client, los de Olé tus libros! que m'envian publicitat tà las lors nautats.

Com, per exemple, la tà un libe de contienut colorat titolat: me gustan los abrazos e qui ei un
"libro ilustrado con acuarelas sobre todos los tipos imaginables de abrazos, acompañados de un breve texto. Ilustraciones de Rosa Blanca Miguel texto de José Orna".

E sus la lor planta web, que i apreni tot plen de causas interessantissimas. Per exemple, la frasa Cách dây không lâu, tai môt làng no o xú Mantxa qu'ei tirada d'ua arrevirada de Don Quishòte en vietnamian.

Qu'ei polida, la vita, non?

De retorn de Carcassona


Carcassona. Ièr, que i èri, que i manifestèi en companhia d'un grop d'Aranés e d'autes Gascons, que i cantèm en gascon e en occitan non-gascon, qu'èri content d'i participar. Lo hèit que n'anèi pas tà Besièrs lo còp passat e m'avè deishat dab un gost de mala consciéncia. Podem díser aqueth blòg qu'estó creat coma conseqüéncia de Besièrs. Lo men militantisme qu'ei blogaire de fòrma. Quan lo creèi, aqueth blòg, quant de blògs en occitan i avèva? Dilhèu quate o cinc, guaire mes. Ara son fòrça mes. Non cau pas enterrar l'occitan tròp de d'òra.
I a moments on cau saber arretrobà's sus çò d'essenciau, e la manifestacion de Carcassona n'ei un, plan evidentament. Lo combat occitan tà recuperar la dignitat e la normalitat, que'n soi e a 100 %. Ja sabetz que m'aparti sensiblament de la vision unitària de la lengua occitana, non la tròbi a correspóner guaire dab la realitat e sustot qu'arrefusi l'estatut de lengua "imperfèita", de "gairebé una llengua (en catalan dens la version originau)" o de "dialècte" tau gascon que daubuns lo volerén dar. La mea lengua qu'ei gascona, doncas lo gascon qu'ei ua lengua, e pro. Totun, non soi pas pro cretin ni pro vergonhós tà confiar la defensa deu men sentiment a Charasse, personalitat jacobina qui non ns'a pas jamés ajudats a quin nivèu que sia. Que m'i calèva èster, a Carcassona, en companhia deus 20000 autes Occitans qui's son desplaçats de tot lo territòri. A Carcassona, que i èri, e que i èri a casa.

PS1 Los blogaires que i èi vist: l'Amador, l'Amètla acompanhada de LaRòta qui non blogueja pas mès qui no'n pensa pas mens, la Fadarela, la Dauna K (li fau lo poton que li poguèri pas faire ièr), la Lutz acompanhada deu son Einucent, lo Paco e la Maria e dilhèu d'autes qui non coneishi pas de cara.
.
PS2 La Lutz que m'a hèit signar ua peticion tà que las anóncias en occitan continuen dens lo metro tolosan. Se n'avetz pas enqüèra signat aquesta peticion, contactatz-la, sense vos comandar!

dissabte, 24 d’octubre del 2009

Carcassona

Me'n vau tà Carcassona. Ara medish. A Tolosa que plau. A lèu, a Carcassona!

divendres, 23 d’octubre del 2009

Que s'a hèit de nueit

Un aute poèma magnific, escriut en aragonés d'Echo (cheso) en 1981 per José Lera Alsina qui l'a tanben hicat en musica.



S'ha feito de nuey,
tu m'aguardas ya,
lo peito me brinca
en tornar-te a besar.

Lo nuestro querer
no se crebará,
aunque charren muito
y te fagan plorar,

yo no'n quiero vier
güellos de cristal
mullaos per glarimas
que culpa no han.

Escuita, muller
dixa de plorar,
yo siempre he estao tuyo,
tú mía has de estar.

Dicen que un querer
ye de dos no más,
y que ye más fázil
fer-lo caminar,

cuando l'uno caye
l'otro ha de bantar
cuando l'uno caye
l'otro ha de bantar


S'ha feito de nuey,
tu m'aguardas ya,
lo peito me brinca
te quiero besar.



Que s'a hèit de nueit
tu que'm demoras dejà
lo piet que'm pataqueja (lit: sauta)
en tot te tornar potoar

Lo nòste amor
no's morirà
a despiet que parlen fòrça
e que't hàscan plorar

jo non voi pas véder
d'uelhs de cristau
molhats de lagremas
qui colpa non tienen

Escota, dauna,
deisha de plorar
Jo tostemp soi estat ton
tu mia te cau estar

Disen qu'un amor
b'ei de dus cap mes,
e qu'ei mes facil
de'u hèr caminar

Quan l'un cai
l'aute a de's lhevar
Quan l'un cai
l'aute a de's lhevar

Que s'a hèit de nueit
tu que'm demoras dejà
lo piet que'm pataqueja
Que't voi potoar



dijous, 22 d’octubre del 2009

Parla José Antonio Saura, benasqués, e professor a l'Universitat de Saragòssa

Dedicat tà l'amic Salvador, gran caçador de pips davant l'Eternau e perplèx impenitent.




Joan Coromines que classifica lo benasqués coma catalan, Antoni M. Badia Margarit que'u classifica coma aragonés.

José Antonio Saura que'u classifica coma benasqués. Aumens, que serà mauaisit de'u contradíser sus aqueth punt :D.

dimecres, 21 d’octubre del 2009

prumèr contacte "dan el patués"

Quan los de la vath de Benàs (Aragon) e parlan benasqués, "charren/ragonan patués". Lo patués qu'ei a l'aragonés çò qu'ei lo capsinés au catalan. Un idioma de passatge, a mitat gascon, a mitat catalan, a mitat aragonés, enfin 100 % benasqués.
Lo benasqués presenta duas varietats: la deu nòrd (haut-benasqués) e la deu sud (baish-benasqués).
En haut-benasqués, parlat en los cinc vilatges mes septentrionaus, lo caplòc Benàs inclús, los mots qu'acaban en - a que hèn los pluraus en -es com en gascon fronterèr (Luishon e Aran): Les franseses se'n tornen ta París. En baish-benasqués, que'us hèn en as: Las francesas se'n tornan ta París.
Aquò que's nòta tanben dens las fòrmas verbaus.
Vèrbe cantar (escriut cantà en grafia aragonesa), indicatiu present:
h.-b.= canto, cantes, cante, cantem, cantetz (escriut cantets), canten
b.-b. - canto, cantas, canta, cantam, cantatz (escriut cantats), cantan

de comparar dab cantar en gascon luishonés e aranés:
canti, cantes, cante, cantam, cantatz, canten.

conjugason de estar (escriut està en grafia aragonesa):
sigo, yes, ye, som, sotz, son
pps: estau /ppp estats

L'indicatiu imperfèit deus vèrbes en -er e -ir que son deu tipe pirenenc (analogic), com en gascon (lhevat lo gascon sud-orientau - haut-comengés, coseranés, aranés - que l'a majoritariament de tipe occitan), en aragonés e en catalan occidentau pirenenc (ribargorçan, palharés, urgelenc, andorran...).

Per exemple:
pertenecer (escriut pertenesé en grafia aragonesa), ind. imperfèit:
h.b.= perteneceva, perteneceves, perteneceve, pertenecévem, pertenecévetz, perteneceven
b.b= perteneceva, pertenecevas, perteneceva, pertenecévam, pertenecévatz, pertenecevan

servir (escriut serbí):
h.b. serviva, servives, servive, servívem, servívetz, serviven
b.b. serviva, servivas, serviva, servívam, servívatz, servivan


Lo perfèit perifrastic dab anar qu'ei plan corrent en patués.

Tà jo, aqueth documentari en haut-benasqués resulta de hèra bon compréner. Qu'ac compreni absolutament tot. Que m'agrada lo patoés deus vesins!



Despuish 1985, que i a ua literatura en benasqués, poesia e novèlas, mès qu'ei complicat de hèr vénguer los libes tà Tolosa. Dilhèu que'm calerà anar tà Benàs o tà Òsca.

dimarts, 20 d’octubre del 2009

Jo volerí qu'aquera nueit durèsse

De Bertran Larada (Bertrand Larade 1581- ?), aqueth sonet magnific tirat de la soa prumèra òbra: La Margalide Gascoue (La Margalida Gascoa), publicada a Tolosa en 1604.


Si jo podè, volerí ricaments
En gotas d'òr au leit de Margalida
Càser la nueit, au punt qu'ei adromida,
Per non gausar descrobir mons torments.


Mon Diu, lavetz, que de contentaments
Harén bèth còp ma gran pena adocida
E la dolor de jo hòrabandida,
Se trobaré, e totis languiments!

Jo volerí qu'aquera nueit durèsse
Un an o dus, sens que nos esclarèsse
Lo bèth solelh jamès ni pòc ni pro:

Sonque tostemp demorèsse escurosa,
Tant qu'au leitet dab la mia amorosa,
Jo caçarí lonh, lonh, tota dolor.

dilluns, 19 d’octubre del 2009

Lo mot deu dia: abòr o agòr

Abòr (var. agòr): sason de l'an enter l'estiu e l'ivèrn.

Abòr qu'ei la fòrma deu mot mes espandida, mès agòr (mes locau) que sembla mes pròishe de l'etimon. Com la r finau e's pronóncia, l'escriven abòrr o agòrr en grafia classica gascona.
Las duas r s'arretròban dens derivats coma aborrejar, agorrejar - que's ditz d'un temps qui sembla d'agòr o qu'anóncia l'agòr -, en las duas grafias, l'occitana coma la gascona.

Lo mot qu'ei eretat deu substrat aquitanopirenenc comun au basco, au gascon e a l'aragonés. En aquesta darrèra lengua, lo mot que s'a prengut ua fòrma un shinhau mes romanizada: agüerro. En basco modèrne, agor que vòu díser sec.

En gascon orientau, aqueth mot n'ei pas emplegat. Qu'ei remplaçat per tardor [tardú].

diumenge, 18 d’octubre del 2009

Occitanista o gasconista?

A la question se soi occitanista o gasconista, qu'arresponi que soi agnostic e laic, e que los autes n'an pas de'm viéner emmerdar dab la lor religion.

Credo in unam linguam, linguadocianum omnipotentem...No'vs sembla pas qu'aqueth dògme ei d'inspiracion catolica? Sufeish de remplaçar la cifra 3 de la trinitat per 7 - tanben hèra simbolica- eretada deu Felibrige? Qu'ei deu maine de la religion, aquò. La religion, que pòt anar. Mès non m'agrada pas briga lo fanatisme, de quin bòrd que sia. Ni de l'un, ni de l'aute.

Lo gascon qu'ei occitan per definicion. O meslèu, aquò que provien de la definicion deu mot occitan. Nat problèma per jo. Totun, lo gascon n'ei pas ua varietat de lengadocian, qu'ei evident mès qu'ac cau raperar de temps en quan, en particular aus qui, com lo mèste Domergue, e volerén hèr depéner lo gascon deu lengadocian. Lo lengadocian que's normativizè coma se lo gascon n'existisse pas, n'ac cau pas jamès oblidar. Alavetz n'i a pas nada rason que lo gascon e's normativize de man(i)èra depenenta deu lengadocian. Ua bona nòrma tau gascon qu'a d'èster negociada a partir deus parlars gascons e non pas a partir d'ua modalitat non-gascona de l'occitan. Qu'auré d'éster ua evidéncia.

Hargar un dialècte occitan unificat qu'ei un aute tèma, n'ac cau pas tot con.hóner. Que calèva començar per aquò, hargar ua koinè composicionau panoccitana, abans que non normativizar ua modalitat particulara, que sia centrau o pas. Alibèrt que cometó un error grèva deu punt de vista unitari. Qu'ei per aquò que no'ns sortim tostemp pas en matièra de nòrma occitana, mès de 60 ans après.

La lengua aranesa qu'ei gascona. N'ei pas la sola lengua gascona. L'aranés non ei cap lo gascon d'aqueth blòg - enfin pas enqüèra, mès aquerò que poderé viéner, que i soi preparat psicologicament-. L'unica fòrma oficiau de l'occitan non ei pas lengadociana, qu'ei la lengua aranesa.

Qu'ei complicat de hèr correspóner lo dògme dab la realitat. Non s'i pega pas tròp. Mès atau qu'ei.




dissabte, 17 d’octubre del 2009

Nostalgia per Manaure

Manaure, e sabetz on ei?
Que'n coneishi dus. Manaure de La Guajira o Manaure balcon deu Cesar?


Que preferri la Guajira, sens nat dobte. Non pas pr'amor de las salinas, mès pr'amor de la color de la mar deu Caribe. E pr'amor de l'accordeon de l'Emilianito.





divendres, 16 d’octubre del 2009

Pas normau

Me demandi perqué lo blogaire Andriu de Gavaudan (qu'aimi) continua d'escríver en un dialècte gascon diferent deu de la gramatica de l'occitan gascon contemporanèu dont ei lo co-autor. Avetz dit "normat" ?

dijous, 15 d’octubre del 2009

De la lengua deus Cantabres e la lor relacion dab los Vascones (Aquitans)

Tà arrespòner a un comentari deu post precedent, quinas pròvas avem que los Cantabres e parlavan ua lengua indoeuropèa ?

Simple: los noms de tribus, de clans, de ciutats e de personas cantabres son clarament indoeuropèus. E aquerò qu'ei confirmat per ua inscripcion trobada au "castro" (oppidum) de Monte Cildá (Olleros de Pisuerga, Pisuerga de Campoo, Palencia). La lengua i ei clarament indoeeuropèa, de tipe celtic o aparentada au cèlta.

Quauques citacions deus bons autors:

Menéndez Pidal : Historia de España : Otro elemento que aparece con gran fuerza en Cantabria es el céltico, o mejor indoeuropeo (…). De hecho, parece poder reconocerse entre los cántabros un elemento indoeuropeo fuerte en lo cultural y un elemento destacadamente céltico en lo lingüístico, o por lo menos indoeuropeo arcaico.


Dens lo volume II de la Historia General del País Vasco (Bilbao, 1980), en un capitòu consacrat a la lengua vasca, Manuel Gaud qu ‘escriu en tot citar Tovar : Por el oeste presentaría quizás problema la posible lengua de los Cántabros que es sin duda indoeuropea; el celtismo es evidente en nombres como Ambiaticum, Pentouiecus, etc .

María Teresa Echenique Elizondo en son libe « Historia lingüística vasco-románica (Madrid) : La lengua de los cántabros (seguramente indoeuropea, como hemos dicho más arriba) al oeste…


Joaquín González Echegaray en la soa òbra « Los Cántabros (Santander, 4 ed 1997) « qu’escriu : Solo conservamos una pequeña inscripción de tipo céltico procedente de Monte Cildá y acaso otra de Iulobriga (…). Además de los nombres directamente latino o de origen romance, el elemento primitivo más abundante en la toponimia cántabra actual parece ser asimismo de estirpe indoeuropeo, lo que nos permite ponerle en relación con las oleadas de gentes preceltas y celtas que se establecieron en el norte de España durante el primer mileño antes de Cristo. (…). La misma conclusión nos brinda el estudio de los topónimos prerromanos conservardos a través de geógrafos e historiadores antigüos, así como las inscripciones latinas, tales como los nombres de los ríos : « Salia », « Deva », « Sauga », ; de tribus : « saleni », « orgenomesci », « avaregini » ; de clanes « vellicum », « celtigun », aulggium » etc. Los nombres de personas de las lápidas cántabro-romanas son asimismo, en su inmensa mayoría tipicamente celtas, como « Bovecius », « Boderus « , « Danuvius », « Amia » etc. (…). A la vista, pues de los datos y conclusiones que podemos manejar, no nos parece que sea demasiado aventurado suponer que en los tiempos de la conquista romana, los cántabros hablaban uno o varios dialectos de origen céltico, lo mismo que sus vecinos por el oeste, astures y gallaicos.


Luis Michelena, dens lo son libe « Lengua e Historia » (Madrid, 1985) qu’escriu : además a pesar de la similitud en el modo de vida de los pueblos montañeses del norte « hasta los Vascones y el Pireneo », se diría que sus lenguas eran completamente distintas. La de los cántabros podría llegar por Portus Amanus hasta Carranza y Sopuerta, citados en un conocido pasaje de la crónica de Alfonso III, referida a los dominios de Alfonso I.
Jo que hornirèi Portus Amanus (o que caleré escríver Portus Samanus?) qu'èra un ua colònia romana de la còsta. Lo nom d'aqueth pòrt a suberviscut dens « el valle de Sámano » que desemboca a Castro Urdiales, d’on la correspondéncia generaument admesa Portus Amanus = Castro U. (en realitat dejà en territòri autrigon. Los autrigons qu’èran probablament de lengua indoeuropèa tanben, com ac admet J. González Echegaray, lo pròpi L. Michelena e d'autes bons autors).

A prepaus de l’aliança militara enter los Vascones (Aquitans) e los Cantabres, Michelena qu'escriu dens l' Anuario del Seminario de Filología Vasca Julio de Urquijo, 1982 : En la relación de vecinos ha quedado casi en blanco lo referente a los occidentales con los cántabros como unidad principal. La relación de càntabros y vascones, que para ciertos autores son vecinos entre sí mientras que otros nos los presentan separados por varios pueblos intermediarios, sólo indica que, entonces como ahora, se opera con generalizaciones en que las denominaciones mayores absorben con facilidad a las pequeñas. Está claro, por otra parte, que nadie tenía interés en dibujar la frontera que separaba a indoeuropeos de lengua de no indoeuropeos, esa frontera que unos han puesto entre várdulos y vascones y otros, no los más exaltados, pondrían acaso entre autrigones y caristios.
Aunque ya en César, los cántabros se muestran - como si les fueran estrictamente limítrofe- acudiendo en ayuda militar a los aquitanos, la relación entre cántabros y vascones aparece establecida, sobre todo desde la última parte del siglo VI por la oposición a un enemigo común, tema para el cual basta con remitir a Barbero y Vigil. En cuanto a la lengua, hay un término reciente seguro y otro antigüo tan sólo probable. El reino de Cangas ya se nos parece en la historia como de lengua románica, cosa que no se puede decir del reino de Pamplona en el siglo IX. En la época romana Javier de Hoz presenta unas conjeturas que me parecen del todo razonables: la total preponderancia de los nombres indoeuropeos, que aparecen además sin modificaciones ni adaptaciones a diferencia de lo que ocurre con los pocos elementos supuestamente indoeuropeos en el área iberica, aconseja considerar a los cántabros como hablantes de una lengua indoeuropea, siendo imposible precisar si esta era céltica o no. Irían, pués, en principio con los berones, riojanos, calificados de celtas, y con los celtíberos en general.

Los Cantabres de l'antiquitat qu'èran pastors sens grans recors economics. Neurir crabas ne sufeish pas tostemp tà neurir ua populacion. Coneguts per la lor ferocitat e lo lor coratge (que resistín eroicament a l'invasion romana), que's hasèvan mercenaris tà sajar de subervíver.