L'amic Jan (JIG) que'm balhè la soa analisi deu problèma. Qu'ei tostemps bon de saber l'analisi deu Jan. Que i èi ajustat las mias remarcas en roge.
Aquiu qu'avetz lo tèxte deu Jan:
Que’m pensi com lo Joan que la grafia vómer n’ei pas justificada, e que carré simplament vome (o vòme). Mes, au reboish deu Joan, be’m pensi jo lo mot latin.
Que s'ageish donc d'estudiar lo còrpus e aqui l'alh: qu'ei escàs au delà.
& vōmer et vōmis, ĕris, m., soc de la charrue : Cic. Phil. 2, 102 ; Virg. G. 1, 46, etc.
F. Gaffiot - Dictionnaire latin-français - Hachette, 1934
que ns’arriba tot de lis en gascon.
Que s’ageish donc d’estudiar lo còrpus e aquí l’alh : qu’ei escàs au delà.
• Taus diccionaris :
• Lespy & Raymond : boume, boumen (Aspe), bome (Baretous) (version numerica en linha)
• Lespy & Raymond : boume {vome}, boumen {vómenn} (Aspe), bome {vòmenn} (Barétous)
(edicion de J. Lafitte tà las Éditions des Régionalismes)
• V. Foix : bome
• Palay : boùmẹ, boumén (Aspe), boumét, bòmẹ
• AK/LZ : vómer, vòmer, voment, vomet
• Chaplain : vome
• Halip Lartiga - Lexic francés-gascon deu parlar de Biscarròce : bòme (e aqueste qu’estableish que lo vocalisme nòrd gascon e vòu l’ò obèrta)
Honnorat, Lévy e Raynouard qu’an vomier pres a Pèir de Corbian (o Corbiac), trobador
medoquin deu sègle XIIIau :
& E sai... / De Sangar, com aucís ab un vomier 1 dos cents...
Au mensh lo mot que sembla tot gascon a maugrat, aciu, d’ua adaptacion (vòme + ièr) a la lenco “trobadorenca” suu modèl cotre < cotrièr 2. (lat. cultĕr). (Problèma!!!! N'ei pas çò qu'ecriu Menéndez Pidal. Que hè derivar le mot gascon cotre deu latin popular cultrum (Etimologia Españolas p. 335. consultable en linha aquiu): . Alavetz, cultrum -> cotre -> cotrièr. La derivacion qu'ei perfèitament normau aquiu, la de vómer en vomièr n'ei pas possibla. Qu'ei precisament aqueste problèma qui'm hè arrefusar l'etimon). O lhèu lo vomièr, tot parièr com lo cotrièr, qu’èra un tip d’aret especific (equipat d’un vome, donc)...
Taus diccionaris en generau, las causidas graficas deus autors, probable motivadas mes non pas explicitadas, ne permeten pas tostemps d’arbitrar. Totun que sembla lo vocalisme /ɔ/ (vòme) que domini tau nòrd d’Ador, e /u/ (vóme) tau sud.
• Las Coutumes de Bordeaux qu’an lo mot vomer — un apax, mes ua forma atestada parièr
de palu, XVIII deners 3
en ua taula de prètz : l’informacion qu’ei de portada practica shens nhirgo-nhargo juridic 4.
• Quauques autors de la revista Reclams (quate exactament : Camelat, Courr.ges, Notz, deu Puishèu) qu’emplegan la forma boume, sheis còps en tot ! ( pfff, que se'n fotem d'aquò. N'ei pas lo problèma. Que's cau estacà's a las "données brutes", pas a las grafias. b = v en gascon de totas mòdas, non? Ne'n haram pas nada religion sus l'etimon a partir d'aquò, clar. A la fèita fin, se l'etimon n'ei pas lo mot latin vomer, v o b, aquò n'a pas nada importància.)
• Mes sustot, güeratz ua forma de las estranhas, d’un F. Bèthvéser, bigourda. Escouliè de 1re a Garrasou . revirant la dusau Georgica de Vergili (Reclams, gen.r de 1928) :
& U cop lous cherménts plantats, que cau rehourni tucouléts de terra à tout tour
lous pès, e houtyà dab picous dous pla herrats, ou barita la tèrro dab lou boumre
en hasén passa e tourna entreméy lous crampats lous bouéus galhards.
Aquesta forma que sembla mitat aragonesa (v. buembre, etc. en la n.ta 6. mei a baish). L’r be
s’i ser. conservada. Ac volossi escr.ver en grafia de uei que hicar. :
...o baritar la tèrra dab lo *vombre…
I seré donc estat ua varianta locau (vōmer <) *vombre, sola recenta a s’aver guardat ua r sensibla? Que ser anteriora a la sortida deu diccionari de Palay, donc a priori non “suggerida”. Mes ne pòdem exclúder ua creacion drin . l.sta ent. r.nder lo vōmere latin ? Au mensh que s’avien dablas formas aragonesas, e qu’ei chic probable l’escolan o lo son mèste que la agin coneishudas. (Aquesta fòrma n'ei pas atestada per l'ALG ni peus documents ancians e com per azard, lo tipe qu'èra a tradusir lo mot vomer de Virgili. Qu'ei probable lo tipe que hasó ua ipercorreccion deu mot gascon boume basada suu mot de Vergili . En tot cas, lo problèma demora que bomre ne pòt pas miar tà vom(i)èr per nada sòrta de derivacion de tota faiçon. E tà vomet tanpòc, d'alhors).
A préner dab un gron de sau parièr.
• E donc çò qui cau har dab tot aquò?
La mia analisi en tot cap que seré hòrt diferenta de la deu Joan. Que sostieni tota l’evolucion fonetica deu mot qu’ei normau, -r finau amudida compresa (mes véder mei enlà, nòta 6.).
Assajam d’ac demostrar.
Objeccions deu Jan t. las objeccions deu Joan
• L’esitacion o/. t. la vocala aqu. rai. Qu’ei çò de corrent, especiaument (mes shens) au contacte. Que soi d'acòrd, que la retiri, aquesta objeccion. N 'ei pas tròp pertinenta.
Tota comparason dab autes mots latins que deu har compte de la fonologia, especiaument de las vocalas longas o bracas, tonicas o non.
Per exemple lo latin vōmĕrem n’a pas medishs vocalisme, consonantisme, sillabisme ni accentuacion que pāstōrem (< pastor) o que būtȳrum (< b.der/boder) ; e donc n’a pas medisha evolucion fonetica de cap au gascon. Lo mot vōmer que dam.ra accentuat sus la purmèra sillaba a l’acusatiu vōmĕre(m) 6, qui horneish lo gascon vòme(r).
Mes sustot, la derivacion vòme(r) < vomet ne hè pas nada dificultat. Que soi totafèit d'acòrd. N'èi pas jamei pensat qu'aquesta fòrma e pausava problèma. Çò qui pausa un problèma qu'ei l'abséncia de derivat regular dab ua r intèrna en conformitat dab l'etimologia supausada, e quitament la fòrma vomièr de la lenga anciana qu'ei aberranta per rapòrt au mot vòmer e aquò n'ei pas arren. .
La forma regulara e serà *vomeret, non trobat ? Lhèu quiòc (shens garantia), mes la formacion vómer < vome < vomet n’ei pas aberranta nimei especiaument rara. Que sufeish que sii possibla e de hèit que sabem que n’ei, pr’amor que n’am exemples a palhats :
gascon deu gascon deu latin
libièr, libiòt deu gason liber, òc, totun tanben liberet, liberòt, shens problèma
maiòta totun tanben mairòta, etc shens problèma
mestejar OK totun tanben mestrejar nat problèma
nega negra tanben. Nat problèma
Peiòt Peiròt tanben. Nat problèma
vespada qu’ei un d’aqueths shens r. òc totun vrespada que n'a plan un. Nat problèma. Vome(r) que seré ua excepcion excepcionau e non m'agradan pas las excepcions, sustot qu'a la fòrma trobadorenca n' i a pas nat "r" tanpòc. Aqùo que comença a har complicat, hòrt complicat!
En generau, ne cau pas voler tota derivacion que sii de formacion latina, sustot s’ei tardiva. Lo. monde ne daish.n pas de derivar mots un c.p desbrombat lo latin qui av.n. L’ipocoristic mai.ta ne vien pas de māter, nimei de mair.ta – r, sinon dir.ctament de mair prononciat [maj] + -.ta. Lo
frequentatiu mestejar qu’ei format sus meste + -ejar, pas sus magister ni sus mestrejar – r. Pas segur que ne sia pas format sus mestrejar. De tota faiçon, l'r qu'ei plan arrepresentat en tots aquestes derivats. N'ei pas lo cas dab vomer.
E qu’ei parièr entà vome < vomet 7. En estar paucas las ocurrèncias de vome(r), e unic lo diminutiu vomet, n’i a pas nada rason de cercar nhaute explic que : lo sol cas de trobat dinc ad ara qu’ei un d’aqueths shens r. Ne soi pas d'acòrd. L'ALG balha mei d'ua fòrma d'aqueste tipe: boumet dab lo "ou" a còps quitament diftongat, bomet, boumet totun ABSOLUDAMENT nada nada fòrma dab r. Qu'ei la diferéncia dab tots les exemples que balhas mei haut!!! A mei, jo que m'estau dab la constatacion que la fòrma vomier b'ei rasonablament compatibla dab las fòrmas de l'ALG totun en nat cas dab l'etimon vomer.
.
• Mei estranha segon jo qu’ei la forma aspesa *vomen(t) (boumén segon Palay : accentuacion dobtosa). Lo FEW que da bo.men (accent sus la purmèra sillaba. L'ALG que balha las duas fòrmas bòmen (Aspa) e bómen (Areta, Varetons). la fòrma boumén n'ei pas a l'ALG. Error de lectura de Palay, que supausi.
deu Lespy : *v.menn [ˈbumen] tad Aspa, v.menn* t. Varetons (tanben en ALG II 264, ce senhala lo Joan). Tot aquò que supausa faussa la forma voment.
E pòt estar ua refeccion en latin imperiau : vōmis o *vōmen, -ĭnis, -ĭnem ? Qu’ei hòrt possible,e medish que sembla compatibla dab las formas aragonesas. Mes n’explicar. pas dirèctament
vomet : que deuré estar *vomiet, *vomenet o quauquarren atau e lo supausat problèma iniciau aquiu tanben que l’aurem au poishiu (que carré adméter v.men < vome < vomet, totparièr com vomer < vome < vomet). vòme -> *vomenet -> vomet (par pèrda de la n intervocalica) e directament vome - > vomet. Pas tròp de problèma, aquiu, ce'm sembla..
Ua auta solucion que seré, mei tard e en gascon ua refeccion locau .òme ~ v.men suu mod
exāmĕn < eishame ~ shàmen (qui ei precisament la forma aspesa). Qu’ei la qui favoreishi jo. Totun nat r enlòc!
Conclusion
Entà resumir tot aquò :
1. que s’i passa adaise deu vōmer latin tau vomer nòrd gascon, boume bigordan e buembre. .
aragon.s : l’evolucion vōmer < v.me/v.me qu’ei ad ua dab la fonetica gascona, e
vomet que deriva naturaument de v.me(r) prononciat [ˈbume]. En l’estat deu còrpus,
l’etimologia generaument admesa qu’ei la de mei parsimoniosa e probabla ;
2. entà vòmen/vómen, ua refeccion analogica en gascon, sus sh.men, tanben que’m sembla
l’explic mei economic ;
3. la forma vomièr (cf. cotrièr) qu’ei sii ua refeccion trobadoresca , sii lo nom d’un mod.especific d’aret. O a la rigor, un empront medievau deu mot vomer au latin, prengut de Vergili o de Ciceron, travestit en mot occitan shens préner en compde l'accentuacion lat. vomer -> gascon vomèr (vomièr )-> vome, vóme-> vomet, vomen per confusion. Non m'agrada pas tròp mès qu'ei la soleta manièra de religar vom(i)er au latin vomer, deu men punt de vista. Totun estant un mot de la tecnica araira, un mot de paisan, qué, n'i crei pas tròp a aquesta etimologia miei-sabenta.
Atau la cadena vōmer - > vòmer o vómer -> vomier Aquesta derivacion, ne crei pas que sia possibla, francament. Se trobam un contre-exemple, d'acòrd, qu'accepti la solucion. Jo n'i crei pas mès ne soi pas tròp testut. Que poish cambiar de religion shens nat regret. Peu moment, que soi convençut vomer n'ei pas l'etimon. Mès cambiar de religion no'm pausaré nat problèma. Un mot dab un r clarament escriut (e prononciat a l'atge miejan com ac hè remarcar l'excellent Tolzan) qui haré un derivat shens r? vòmerr - > vomierr. Desolat, qu'ei impossible, n'i crei pas. L'exemple de cotre n'ei pas bon, que hè cotrièr absoludament shens nat problèma. M'auré agradat un vomrièr o vomerièr o sèi pas de qué, com boderèr. Mès vomièr qu'ei çò qu'avem. Alavetz, l'etimon vomer, non, n'ei pas coerent dab tots los mots, sustot vomièr.
vomet
m
v.me o v.me
k
m v.men o v.men
qu’ei tota compatibla dab las formas atestadas shens aver a harg’n d’intermedi.rias 8.
4. En aver dit tot aquò, e tà clavar, vertat qu’ei e bèths uns que nse n’avi.nem : a l’escriut,en principi, l’r posttonica muda (quan seré etimologica) n’ei pas notada en substantius.
Donc, per coeréncia dab éste, pas éster*, libe, pas liber*, mèste, pas mèster*, etc., que serà logic d’escríver vome/vome, pas v.mer/ v.mer* 9.
.
^
8 Dinc ad ara *bomarius o *vominem que son introbables en latin. Sus l'abséncia d'atestacion que soi d'acòrd. Mès la fòrma vominem o bominem qu'ac pot explicar tot shens dificultat. E com, segon jo, l'etimon non pòt pas estar vomerem, que cau plan proposar ua alternativa. Devossem refusar totas las ipotèsis etimologicas qui remontan tà un mot o ua fòrma non atestat, ne demoraré pas gran causa :-D.
9 O guardar l’r pertot e escríver : “Lo mèster que’u s’a enviat tà la heira de novémer entà crompar un navèthvómer…” etc. Supèrber! :-D
Mercés peu ton avís, Jan! Escota, que cercarèi se poish trobar un exemple d'anomalia trobadorenca qui posca justificar la derivacion vòmer - > vomier (distinta deu cotre -> cotrièr, bad exemple this one, aqueste qu'ei totafèit regular. Totun que tròbi l'idea bona. Desolat per lo copiar-pegar un chic bordelic deu ton tèxte, mila excusas!