divendres, 30 d’octubre del 2009

La revista deus Bohaires


Aquesta semana, qu'èi arrecebut la revista Boha! Qu'ei la revista de l'associacion deus Bohaires de Gasconha.
Qu'èi trobat aqueth numèro plan interessant, coma de costuma. M'ei arribat acompanhat per un CD de musica inedita, titolat Bohas Bohaires, on la boha i jòga lo ròtle màger, plan segur. Cada annada los bohaires de l'associacion qu'editan un CD de musica bohaira.
E, dens la revista, lo gascon s'i deisha léger, pas pro, mès arrai! Que i ei!!! Qu'ei dejà quauquarren e qu'ac cau encoratjar! !

Que m'agrada, aquera associacion. Quinze euros per an, n'ei pas guaire car! S'avetz l'amna bohaira, que joguetz o pas, n'esitetz pas, anatz-i !

Deu CD, aquiu qu'avetz lo prumèr tròç, compausat e jogat a la boha peu nòste president Joan Pascau Leriche. Qu'ei titolat en occitan A solelh levant.

dimecres, 28 d’octubre del 2009

En'vs pregar, n'oblidetz pas la peticion en favor de l'occitan dens lo metro tolosan!

Ua causa qui cau sostiéner, a mes de las popas de la Mela, qu'ei la deus anoncis en occitan dens lo metro tolosan (que caleré generalizar enlòc mes pertot en Occitània).

De part de la Lutz, que'vs transmeti aqueth messatge:

Cars companhs:
A Carcassona, que i passèi la jornada deu dissabte passat tà i hèr signar la peticion en favor deus anoncis en occitan dens lo metro tolosan.
Tornada a Toulouse, que n'i èi deishat dus exemplaris.
• un a la libreria "Occitania", carrièra del Taur
•L'aute a Ostal d'Occitània, carrièra Malcosinat
La podetz signar!

Atencion, qu'ei lo 7 de noveme que Tisséo decideish o non de guardar los anoncis en occitan dens lo metro : doncas, que cau hèr lèu lèu ! :)

Taus qui non son pas de Tolosa, la peticion que's pòt descargar e signar aquiu.

Bona jornada a totis !!

P.S. L'autor de la fòto deu metro qu'ei Louloutte31.

dimarts, 27 d’octubre del 2009

Carcassona: d'autas videos de véder

La video de TV3 deu pòst d'abans n'ei pas tostemp de bon véder e la publicitat qui ns'i an hicat que'm hè ariçar. Que vse'n prepausi duas mes.

En prumèr, ua video de véder qu'ei la de l'emission Viure al País, de FR3, en occitan. Que i va davançada per publicitat, mès arrai, la paciéncia que paga.

Lo presentator Benaset Ros s'i exprimeish en lengadocian e lo president de l'Institut d'Estudis Occitans Dàvid Grosclaude en gascon.

E tanben que i a la video de la catalana Vilaweb, dab, enter autas, ua entervista de Dàvid Grosclaude.
Taus legedors/lectors d'expression catalana, que've liuri quauques notetas lingüisticas.
Grosclaude s'exprimeish normaument en gascon occidentau e non en lengadocian. Totun, en aquesta entervista com en la de TV3, lo son gascon i ei leugerament ibridizat dab lengadocian tà perméter ua mes bona entercomprehension dab los catalans, dab succés, puishque Vilaweb com TV3 an considerat que los sostítols non i èran pas necessaris. Mès la basa fondamentau de la lengua qu'emplega lo cap de l'Institut d'Estudis Occitans aquiu que demora gascona.
Quauques claus, doncas: èm, qu'èm = en lengadocian: sèm ([sèn])= en catalan: sem (rossel.), som.
Ua caracteristica deu gascon qu'ei l'enonciatiu que: Que volem = volem. Grosclaude no's pòt pas empachar de l'utilizar.
Notaratz tanben un tret ben caracteristic deu gascon occidentau qui ei la simplificacion de -ia finau (on la i s'i tròba non accentuada) en -i, un tret tanben ben conegut en catalan naturau. En gascon occidentau: paciéncia, glòria etc que son doncas prononciats paciénci, glòri... En la rèsta deu gascon, la a finau que i ei plan prononciada.

dilluns, 26 d’octubre del 2009

Carcassona: çò qui'n disen

Tè, que vs'amuishi un reportatge de Pere Codonyan (TV3) dab ua entervista deu president de l'Institut d'Estudis Occitan lo bearnés Dàvid Grosclaude (que i parla en gascon ibrid tà que sia mes clar, en particular que i ditz uNa en lòc d'ua) e ua auta deu magnific sindic d'Aran Paco Boya (en catalan):

diumenge, 25 d’octubre del 2009

Que m'agradan las abraçadas

De libes en aragonés, que me'n comandèi quauques-uns a la libreria saragossana Olé tus libros!.
Lo còst d'enviament trans-estatau que's paga a huèc de moneda, totun: 13 euros entà enviar quauques liberòts !
Que maladisi lo tractat de Corbèlh e los dus Estats!
Brussèlas, ajuda!

Ara que soi vadut un bon client, los de Olé tus libros! que m'envian publicitat tà las lors nautats.

Com, per exemple, la tà un libe de contienut colorat titolat: me gustan los abrazos e qui ei un
"libro ilustrado con acuarelas sobre todos los tipos imaginables de abrazos, acompañados de un breve texto. Ilustraciones de Rosa Blanca Miguel texto de José Orna".

E sus la lor planta web, que i apreni tot plen de causas interessantissimas. Per exemple, la frasa Cách dây không lâu, tai môt làng no o xú Mantxa qu'ei tirada d'ua arrevirada de Don Quishòte en vietnamian.

Qu'ei polida, la vita, non?

De retorn de Carcassona


Carcassona. Ièr, que i èri, que i manifestèi en companhia d'un grop d'Aranés e d'autes Gascons, que i cantèm en gascon e en occitan non-gascon, qu'èri content d'i participar. Lo hèit que n'anèi pas tà Besièrs lo còp passat e m'avè deishat dab un gost de mala consciéncia. Podem díser aqueth blòg qu'estó creat coma conseqüéncia de Besièrs. Lo men militantisme qu'ei blogaire de fòrma. Quan lo creèi, aqueth blòg, quant de blògs en occitan i avèva? Dilhèu quate o cinc, guaire mes. Ara son fòrça mes. Non cau pas enterrar l'occitan tròp de d'òra.
I a moments on cau saber arretrobà's sus çò d'essenciau, e la manifestacion de Carcassona n'ei un, plan evidentament. Lo combat occitan tà recuperar la dignitat e la normalitat, que'n soi e a 100 %. Ja sabetz que m'aparti sensiblament de la vision unitària de la lengua occitana, non la tròbi a correspóner guaire dab la realitat e sustot qu'arrefusi l'estatut de lengua "imperfèita", de "gairebé una llengua (en catalan dens la version originau)" o de "dialècte" tau gascon que daubuns lo volerén dar. La mea lengua qu'ei gascona, doncas lo gascon qu'ei ua lengua, e pro. Totun, non soi pas pro cretin ni pro vergonhós tà confiar la defensa deu men sentiment a Charasse, personalitat jacobina qui non ns'a pas jamés ajudats a quin nivèu que sia. Que m'i calèva èster, a Carcassona, en companhia deus 20000 autes Occitans qui's son desplaçats de tot lo territòri. A Carcassona, que i èri, e que i èri a casa.

PS1 Los blogaires que i èi vist: l'Amador, l'Amètla acompanhada de LaRòta qui non blogueja pas mès qui no'n pensa pas mens, la Fadarela, la Dauna K (li fau lo poton que li poguèri pas faire ièr), la Lutz acompanhada deu son Einucent, lo Paco e la Maria e dilhèu d'autes qui non coneishi pas de cara.
.
PS2 La Lutz que m'a hèit signar ua peticion tà que las anóncias en occitan continuen dens lo metro tolosan. Se n'avetz pas enqüèra signat aquesta peticion, contactatz-la, sense vos comandar!

dissabte, 24 d’octubre del 2009

Carcassona

Me'n vau tà Carcassona. Ara medish. A Tolosa que plau. A lèu, a Carcassona!

divendres, 23 d’octubre del 2009

Que s'a hèit de nueit

Un aute poèma magnific, escriut en aragonés d'Echo (cheso) en 1981 per José Lera Alsina qui l'a tanben hicat en musica.



S'ha feito de nuey,
tu m'aguardas ya,
lo peito me brinca
en tornar-te a besar.

Lo nuestro querer
no se crebará,
aunque charren muito
y te fagan plorar,

yo no'n quiero vier
güellos de cristal
mullaos per glarimas
que culpa no han.

Escuita, muller
dixa de plorar,
yo siempre he estao tuyo,
tú mía has de estar.

Dicen que un querer
ye de dos no más,
y que ye más fázil
fer-lo caminar,

cuando l'uno caye
l'otro ha de bantar
cuando l'uno caye
l'otro ha de bantar


S'ha feito de nuey,
tu m'aguardas ya,
lo peito me brinca
te quiero besar.



Que s'a hèit de nueit
tu que'm demoras dejà
lo piet que'm pataqueja (lit: sauta)
en tot te tornar potoar

Lo nòste amor
no's morirà
a despiet que parlen fòrça
e que't hàscan plorar

jo non voi pas véder
d'uelhs de cristau
molhats de lagremas
qui colpa non tienen

Escota, dauna,
deisha de plorar
Jo tostemp soi estat ton
tu mia te cau estar

Disen qu'un amor
b'ei de dus cap mes,
e qu'ei mes facil
de'u hèr caminar

Quan l'un cai
l'aute a de's lhevar
Quan l'un cai
l'aute a de's lhevar

Que s'a hèit de nueit
tu que'm demoras dejà
lo piet que'm pataqueja
Que't voi potoar



dijous, 22 d’octubre del 2009

Parla José Antonio Saura, benasqués, e professor a l'Universitat de Saragòssa

Dedicat tà l'amic Salvador, gran caçador de pips davant l'Eternau e perplèx impenitent.




Joan Coromines que classifica lo benasqués coma catalan, Antoni M. Badia Margarit que'u classifica coma aragonés.

José Antonio Saura que'u classifica coma benasqués. Aumens, que serà mauaisit de'u contradíser sus aqueth punt :D.

dimecres, 21 d’octubre del 2009

prumèr contacte "dan el patués"

Quan los de la vath de Benàs (Aragon) e parlan benasqués, "charren/ragonan patués". Lo patués qu'ei a l'aragonés çò qu'ei lo capsinés au catalan. Un idioma de passatge, a mitat gascon, a mitat catalan, a mitat aragonés, enfin 100 % benasqués.
Lo benasqués presenta duas varietats: la deu nòrd (haut-benasqués) e la deu sud (baish-benasqués).
En haut-benasqués, parlat en los cinc vilatges mes septentrionaus, lo caplòc Benàs inclús, los mots qu'acaban en - a que hèn los pluraus en -es com en gascon fronterèr (Luishon e Aran): Les franseses se'n tornen ta París. En baish-benasqués, que'us hèn en as: Las francesas se'n tornan ta París.
Aquò que's nòta tanben dens las fòrmas verbaus.
Vèrbe cantar (escriut cantà en grafia aragonesa), indicatiu present:
h.-b.= canto, cantes, cante, cantem, cantetz (escriut cantets), canten
b.-b. - canto, cantas, canta, cantam, cantatz (escriut cantats), cantan

de comparar dab cantar en gascon luishonés e aranés:
canti, cantes, cante, cantam, cantatz, canten.

conjugason de estar (escriut està en grafia aragonesa):
sigo, yes, ye, som, sotz, son
pps: estau /ppp estats

L'indicatiu imperfèit deus vèrbes en -er e -ir que son deu tipe pirenenc (analogic), com en gascon (lhevat lo gascon sud-orientau - haut-comengés, coseranés, aranés - que l'a majoritariament de tipe occitan), en aragonés e en catalan occidentau pirenenc (ribargorçan, palharés, urgelenc, andorran...).

Per exemple:
pertenecer (escriut pertenesé en grafia aragonesa), ind. imperfèit:
h.b.= perteneceva, perteneceves, perteneceve, pertenecévem, pertenecévetz, perteneceven
b.b= perteneceva, pertenecevas, perteneceva, pertenecévam, pertenecévatz, pertenecevan

servir (escriut serbí):
h.b. serviva, servives, servive, servívem, servívetz, serviven
b.b. serviva, servivas, serviva, servívam, servívatz, servivan


Lo perfèit perifrastic dab anar qu'ei plan corrent en patués.

Tà jo, aqueth documentari en haut-benasqués resulta de hèra bon compréner. Qu'ac compreni absolutament tot. Que m'agrada lo patoés deus vesins!



Despuish 1985, que i a ua literatura en benasqués, poesia e novèlas, mès qu'ei complicat de hèr vénguer los libes tà Tolosa. Dilhèu que'm calerà anar tà Benàs o tà Òsca.

dimarts, 20 d’octubre del 2009

Jo volerí qu'aquera nueit durèsse

De Bertran Larada (Bertrand Larade 1581- ?), aqueth sonet magnific tirat de la soa prumèra òbra: La Margalide Gascoue (La Margalida Gascoa), publicada a Tolosa en 1604.


Si jo podè, volerí ricaments
En gotas d'òr au leit de Margalida
Càser la nueit, au punt qu'ei adromida,
Per non gausar descrobir mons torments.


Mon Diu, lavetz, que de contentaments
Harén bèth còp ma gran pena adocida
E la dolor de jo hòrabandida,
Se trobaré, e totis languiments!

Jo volerí qu'aquera nueit durèsse
Un an o dus, sens que nos esclarèsse
Lo bèth solelh jamès ni pòc ni pro:

Sonque tostemp demorèsse escurosa,
Tant qu'au leitet dab la mia amorosa,
Jo caçarí lonh, lonh, tota dolor.

dilluns, 19 d’octubre del 2009

Lo mot deu dia: abòr o agòr

Abòr (var. agòr): sason de l'an enter l'estiu e l'ivèrn.

Abòr qu'ei la fòrma deu mot mes espandida, mès agòr (mes locau) que sembla mes pròishe de l'etimon. Com la r finau e's pronóncia, l'escriven abòrr o agòrr en grafia classica gascona.
Las duas r s'arretròban dens derivats coma aborrejar, agorrejar - que's ditz d'un temps qui sembla d'agòr o qu'anóncia l'agòr -, en las duas grafias, l'occitana coma la gascona.

Lo mot qu'ei eretat deu substrat aquitanopirenenc comun au basco, au gascon e a l'aragonés. En aquesta darrèra lengua, lo mot que s'a prengut ua fòrma un shinhau mes romanizada: agüerro. En basco modèrne, agor que vòu díser sec.

En gascon orientau, aqueth mot n'ei pas emplegat. Qu'ei remplaçat per tardor [tardú].

diumenge, 18 d’octubre del 2009

Occitanista o gasconista?

A la question se soi occitanista o gasconista, qu'arresponi que soi agnostic e laic, e que los autes n'an pas de'm viéner emmerdar dab la lor religion.

Credo in unam linguam, linguadocianum omnipotentem...No'vs sembla pas qu'aqueth dògme ei d'inspiracion catolica? Sufeish de remplaçar la cifra 3 de la trinitat per 7 - tanben hèra simbolica- eretada deu Felibrige? Qu'ei deu maine de la religion, aquò. La religion, que pòt anar. Mès non m'agrada pas briga lo fanatisme, de quin bòrd que sia. Ni de l'un, ni de l'aute.

Lo gascon qu'ei occitan per definicion. O meslèu, aquò que provien de la definicion deu mot occitan. Nat problèma per jo. Totun, lo gascon n'ei pas ua varietat de lengadocian, qu'ei evident mès qu'ac cau raperar de temps en quan, en particular aus qui, com lo mèste Domergue, e volerén hèr depéner lo gascon deu lengadocian. Lo lengadocian que's normativizè coma se lo gascon n'existisse pas, n'ac cau pas jamès oblidar. Alavetz n'i a pas nada rason que lo gascon e's normativize de man(i)èra depenenta deu lengadocian. Ua bona nòrma tau gascon qu'a d'èster negociada a partir deus parlars gascons e non pas a partir d'ua modalitat non-gascona de l'occitan. Qu'auré d'éster ua evidéncia.

Hargar un dialècte occitan unificat qu'ei un aute tèma, n'ac cau pas tot con.hóner. Que calèva començar per aquò, hargar ua koinè composicionau panoccitana, abans que non normativizar ua modalitat particulara, que sia centrau o pas. Alibèrt que cometó un error grèva deu punt de vista unitari. Qu'ei per aquò que no'ns sortim tostemp pas en matièra de nòrma occitana, mès de 60 ans après.

La lengua aranesa qu'ei gascona. N'ei pas la sola lengua gascona. L'aranés non ei cap lo gascon d'aqueth blòg - enfin pas enqüèra, mès aquerò que poderé viéner, que i soi preparat psicologicament-. L'unica fòrma oficiau de l'occitan non ei pas lengadociana, qu'ei la lengua aranesa.

Qu'ei complicat de hèr correspóner lo dògme dab la realitat. Non s'i pega pas tròp. Mès atau qu'ei.




dissabte, 17 d’octubre del 2009

Nostalgia per Manaure

Manaure, e sabetz on ei?
Que'n coneishi dus. Manaure de La Guajira o Manaure balcon deu Cesar?


Que preferri la Guajira, sens nat dobte. Non pas pr'amor de las salinas, mès pr'amor de la color de la mar deu Caribe. E pr'amor de l'accordeon de l'Emilianito.





divendres, 16 d’octubre del 2009

Pas normau

Me demandi perqué lo blogaire Andriu de Gavaudan (qu'aimi) continua d'escríver en un dialècte gascon diferent deu de la gramatica de l'occitan gascon contemporanèu dont ei lo co-autor. Avetz dit "normat" ?

dijous, 15 d’octubre del 2009

De la lengua deus Cantabres e la lor relacion dab los Vascones (Aquitans)

Tà arrespòner a un comentari deu post precedent, quinas pròvas avem que los Cantabres e parlavan ua lengua indoeuropèa ?

Simple: los noms de tribus, de clans, de ciutats e de personas cantabres son clarament indoeuropèus. E aquerò qu'ei confirmat per ua inscripcion trobada au "castro" (oppidum) de Monte Cildá (Olleros de Pisuerga, Pisuerga de Campoo, Palencia). La lengua i ei clarament indoeeuropèa, de tipe celtic o aparentada au cèlta.

Quauques citacions deus bons autors:

Menéndez Pidal : Historia de España : Otro elemento que aparece con gran fuerza en Cantabria es el céltico, o mejor indoeuropeo (…). De hecho, parece poder reconocerse entre los cántabros un elemento indoeuropeo fuerte en lo cultural y un elemento destacadamente céltico en lo lingüístico, o por lo menos indoeuropeo arcaico.


Dens lo volume II de la Historia General del País Vasco (Bilbao, 1980), en un capitòu consacrat a la lengua vasca, Manuel Gaud qu ‘escriu en tot citar Tovar : Por el oeste presentaría quizás problema la posible lengua de los Cántabros que es sin duda indoeuropea; el celtismo es evidente en nombres como Ambiaticum, Pentouiecus, etc .

María Teresa Echenique Elizondo en son libe « Historia lingüística vasco-románica (Madrid) : La lengua de los cántabros (seguramente indoeuropea, como hemos dicho más arriba) al oeste…


Joaquín González Echegaray en la soa òbra « Los Cántabros (Santander, 4 ed 1997) « qu’escriu : Solo conservamos una pequeña inscripción de tipo céltico procedente de Monte Cildá y acaso otra de Iulobriga (…). Además de los nombres directamente latino o de origen romance, el elemento primitivo más abundante en la toponimia cántabra actual parece ser asimismo de estirpe indoeuropeo, lo que nos permite ponerle en relación con las oleadas de gentes preceltas y celtas que se establecieron en el norte de España durante el primer mileño antes de Cristo. (…). La misma conclusión nos brinda el estudio de los topónimos prerromanos conservardos a través de geógrafos e historiadores antigüos, así como las inscripciones latinas, tales como los nombres de los ríos : « Salia », « Deva », « Sauga », ; de tribus : « saleni », « orgenomesci », « avaregini » ; de clanes « vellicum », « celtigun », aulggium » etc. Los nombres de personas de las lápidas cántabro-romanas son asimismo, en su inmensa mayoría tipicamente celtas, como « Bovecius », « Boderus « , « Danuvius », « Amia » etc. (…). A la vista, pues de los datos y conclusiones que podemos manejar, no nos parece que sea demasiado aventurado suponer que en los tiempos de la conquista romana, los cántabros hablaban uno o varios dialectos de origen céltico, lo mismo que sus vecinos por el oeste, astures y gallaicos.


Luis Michelena, dens lo son libe « Lengua e Historia » (Madrid, 1985) qu’escriu : además a pesar de la similitud en el modo de vida de los pueblos montañeses del norte « hasta los Vascones y el Pireneo », se diría que sus lenguas eran completamente distintas. La de los cántabros podría llegar por Portus Amanus hasta Carranza y Sopuerta, citados en un conocido pasaje de la crónica de Alfonso III, referida a los dominios de Alfonso I.
Jo que hornirèi Portus Amanus (o que caleré escríver Portus Samanus?) qu'èra un ua colònia romana de la còsta. Lo nom d'aqueth pòrt a suberviscut dens « el valle de Sámano » que desemboca a Castro Urdiales, d’on la correspondéncia generaument admesa Portus Amanus = Castro U. (en realitat dejà en territòri autrigon. Los autrigons qu’èran probablament de lengua indoeuropèa tanben, com ac admet J. González Echegaray, lo pròpi L. Michelena e d'autes bons autors).

A prepaus de l’aliança militara enter los Vascones (Aquitans) e los Cantabres, Michelena qu'escriu dens l' Anuario del Seminario de Filología Vasca Julio de Urquijo, 1982 : En la relación de vecinos ha quedado casi en blanco lo referente a los occidentales con los cántabros como unidad principal. La relación de càntabros y vascones, que para ciertos autores son vecinos entre sí mientras que otros nos los presentan separados por varios pueblos intermediarios, sólo indica que, entonces como ahora, se opera con generalizaciones en que las denominaciones mayores absorben con facilidad a las pequeñas. Está claro, por otra parte, que nadie tenía interés en dibujar la frontera que separaba a indoeuropeos de lengua de no indoeuropeos, esa frontera que unos han puesto entre várdulos y vascones y otros, no los más exaltados, pondrían acaso entre autrigones y caristios.
Aunque ya en César, los cántabros se muestran - como si les fueran estrictamente limítrofe- acudiendo en ayuda militar a los aquitanos, la relación entre cántabros y vascones aparece establecida, sobre todo desde la última parte del siglo VI por la oposición a un enemigo común, tema para el cual basta con remitir a Barbero y Vigil. En cuanto a la lengua, hay un término reciente seguro y otro antigüo tan sólo probable. El reino de Cangas ya se nos parece en la historia como de lengua románica, cosa que no se puede decir del reino de Pamplona en el siglo IX. En la época romana Javier de Hoz presenta unas conjeturas que me parecen del todo razonables: la total preponderancia de los nombres indoeuropeos, que aparecen además sin modificaciones ni adaptaciones a diferencia de lo que ocurre con los pocos elementos supuestamente indoeuropeos en el área iberica, aconseja considerar a los cántabros como hablantes de una lengua indoeuropea, siendo imposible precisar si esta era céltica o no. Irían, pués, en principio con los berones, riojanos, calificados de celtas, y con los celtíberos en general.

Los Cantabres de l'antiquitat qu'èran pastors sens grans recors economics. Neurir crabas ne sufeish pas tostemp tà neurir ua populacion. Coneguts per la lor ferocitat e lo lor coratge (que resistín eroicament a l'invasion romana), que's hasèvan mercenaris tà sajar de subervíver.

dimecres, 14 d’octubre del 2009

I'm a cowboy and I don't deny it (cantabres e gascons, un ahèr d'h)

Francament, non semblan pas proviéner deu país nòste, aqueris cowboys?? (lo país de la Dauna, vòli díser, eh! Soi pas a parlar deus Provençaus!)




Juli César que hasèva ua distincion clara enter Gaus e Aquitans, separats per Garona e per l'etnia, segon eth. Los Gaus non se perdèvan pas tròp en territòri aquitan, los oppidums gaus que's podón apitar sonque a la periferia deu triangle aquitan (vath de Garona e còsta de la Mar de Gasconha) mès non se'n trobava pas nat a l'interior deu territòri nacionau gascon.

Publius Crassus qu'èra un loctenent de César encargat de combàter los Aquitans durant la guèrra de la Gàlias. En 56 ab. JC, Crassus qu'ataquè directament lo campament de l'armada aquitana (50 000 òmes segon Juli Cesar) en tot utilizar ua tecnica ben arrodada qui consistiva en atacar per 4 costats diferents simultaneament. L'armada aquitana qu'estó batuda, los tres quarts deus sordats de l'armada aquitana qu'estón tuats. E, com e'ns ditz César" Ex numero milium L quae ex Aquitania, Cantabrisque convenisse constabat, vix quarta parte relicta". Sia que dens l'armada aquitana massacrada, i avèva sordats cantabres. Se n'a volut dedusir Cantabres e Aquitans qu'èran ua medisha nacion, mès qu'ei plan improbable que sia lo cas! Los Aquitans parlavan un idioma deu tipe basco segon çò que'n sabem de las inscripcions lapidàrias qui trobam en país gascons. Lo basco qu'ei la fòrma modèrna de l'aquitan. Los Cantabres qu'èran de lengua indoeuropèa, senon celtica. Non i a pas nada traça de basco dens la toponimia de la comunitat cantabra (anticament d'etnia cantabra a l'oèst de l'arriu Asón, e d'etnia autrigona a l'èst) e los noms cantabres qui podem léger sus las inscripcions lapidàrias de l'època que son cèltas. En realitat, aqueris Cantabres qu'èran probablament mercenaris pagats peus Aquitans.

L'idiòma cantabre que hè la transicion enter castelhan e astur-leonés. S'a recastilhanizat fòrça, mès la toponimia ns'indica que l'idioma avèva trèits particulars mès accentuats autes còps que non pas los de uei. Que i a totun un trèit qui permet de classificar lo cantabre dens lo grop castelhan: qu'ei l'aspiracion de la f. En cantabre, l'aspiration de la f qu'ei sonora e fòrça mes generau que non pas en castelhan: jhuenti (castelhan fuente, gascon hont), jhuerti (fuerte, hòrt), jhuisti (fuiste, hos=estós). Aqueth trèit qu'ei ancian, que s'arretròba dens la microtoponimia de la comunitat cantabra (f aspirada notada j en lòc de f o de h: ) soent - mès pas sonque- quan lo mot o lo grop de mot ei de fòrma anciana e/o non assimilabla aisadament en la lengua oficiau. Qu'avem, per exemple: La Jalla, El Jisón (Alfoz de Lloredo), San Jilguero, Jilgueros (Anievas), el Jorcal (Arenas de Iguña), Juciego (Comillas), La Jesa, el Joyo, La Jerrizuela ( Corrales de Buelna), Sojorno, Sojornos (Guriezo), Jerrán (Miengo), Bijorca (Camaleño), Jiguela, Juntanía (Mazcuerras), Juntañón (Rasines), Juntana (Frequent: Sant Cruz de Besana, Suances, Comillas etc. cf. castelhan Fontana), Junfría , tanben Juanfría, etc, etc . L'aspiracion que pòt afectar ua f interiora: qu'ei lo cas, per exemple, de cojhorcu (mot cantabre desconegut en espanhòl, pro freqüent en la toponomia oficiau cantabra devath la fòrma castelhanizada de cojorco, o lo son derivat el cojorcal, deu latin cumforcum), ço qui non s'escad pas jamès en castelhan. Aqueth trèit de la f aspirada sonòra que s'arretròba en Andalosia, particularament a Sevilha e Càdiz. Son vilas qu'estón colonizats per poblants de la region de Santander (Cantàbria) en temps de reconquista suus Arabes.

S'a postulat que l'aspiracion de la f ei un trèit d'origina aquitana. Qu'ei pòc probable que sia lo cas per duas rasons: en navarro-aragonés, lengua de substrat aquitan (o basco) coma lo gascon, la f n'i ei pas aspirada mentre qu'en idiòma cantabre, de substrat indoeuropèu, la f ei aspirada. De la medisha manèra que la f aspirada a Sevilha ei d'origina coloniau, b'ei possible que la f aspirada sia un trèit regionau d'origina italiana aportat peus sordats de l'armada romana.

dimarts, 13 d’octubre del 2009

Confession

Lejuda sus ua lista de discussion, la confession d'un lingüista occitan:

"En mai d'aquò, cau saber qu'ai aprés l'occitan après lo catalan. Ai lèu vist qu'èran doas lengas distintas."

Pas possible!!!!

Que son tròp hòrts, aqueris lingüistas! Non, seriós!!!!

Urosament que'us avem.

Dab enqüèra un petit esfòrç, qu'aprenerà lo gascon, veiratz. Qu'ei sonque ua question de temps.

dilluns, 12 d’octubre del 2009

Per Noste, pas mei de l'Institut d'Estudis Occitans?

Segon çò qu'èi entenut a díser, l'Institut d'Estudis Occitans non vòu pas mei de l'associacion Per Noste, associacion bearnesa afiliada dinca pas guaire a l'I.E.O. Que'us an acaçats.

Per Noste, qu'ei en prumèr un nom, lo deu son fondator, lo regretat Roger Lapassade , gran umanista e escrivan bearnés venerat per tots, gasconistas com occitanistas. Per Noste n'ei pas sonque ua associacion, qu'ei tanben ua revista: "País Gascons", ua casa d'edicion de libes en gascon, un diccionari francés-gascon, vertaderament de referéncia tà jo com tà mantuns autors bearnés e gascons de la renavida.

L'Institut d'Estudis Occitans shens Per Noste? Praubòts! Que'us planhi (los de l'I.E.O.).

Avetz dit secessionisme?

De seguir...

divendres, 9 d’octubre del 2009

Musica cantabra: Paco Cossío e Chema Puente

Deu Pozu Jondu 2009, que m'estau dab l'actuacion deu rabelista Paco Cossío. En realitat, lo rabel qui Paco tòca qu'ei la bandórria, l'instrument tipic de la vath de Polaciones, a la termièra dab la província de Paléncia. Que'u trobam tanben en quauques municipis septentrionaus de Paléncia e mei que mei au  Principat d'Astúrias. Aqueth instrument qu'ei pro diferent de l'aute rabel emblematic de Cantàbria, lo rabel campurrian (de la comarca de Campoó). Lo rabel de Campoo (campurrian) qu'ei mei petit e mei simple, de sonque duas còrdas, mentre la bandórria n'a generaument 3. La bandórria que's tòca tostemp assietat, dab l'instrument pausat enter las cueishas, mentre  lo rabel campurrian que's sòu tocar de pès com un vriolon.

La bandórria qu'estó popularizada devath lo nom de rabel per Chema Puente, hilh e vesin de Cueto, au ras de Santander. Chema qu'ei un fisician de carrèra, mès un etnomusicològ en l'amna. Qu'estó vertaderament Chema Puente qui recuperó la bandórria en Cantàbria. Ara aqueth "rabel" qu'ei ensenhat e tocat un pòc pertot en Cantàbria, dincau conservatòri municipau de Colindres, en la comarca orientau, a l'oposat de Polaciones en la Comunitat. A Colindres que i ensenha lo rabelista Miguel Cadavieco.

Paco Cossío, coma Miguel Cadavieco, que continuan lo tribalh de popularizacion de la bandórria iniciat peu mèste Chema Puente. Paco qu' ensenha lo "rabel" en la vila de de Santander.

La cançon Rio verde qu'ei un tradicionau cantabre e asturian. Lo folquista e gaiter cantabre Marcos Bárcena que la hasó populara en las annadas 1980 gràcias a la soa interpretacion dab lo son grop Atlànticus, desapareishut bèth temps a. Totun lo CD qu'ei enqüèra en venta. Que'u trobaratz a la FNAC de Barcelona.



Lo Paco, arribat tresau au concors Pozu Jondu l'an passat, que'u se guanhè enguan. Felicitacions!

Lo prumèr tèma qu'ei deu regretat rabelista (e lutèr) Pedro Madrid de Polaciones, e qu'ei estat représ per Manuel Luna (ved. lo CD Papelería Rocío).


Lo rabel qu'ei un instrument emplegat tà marcar lo ritme e acompanhar lo cantaire de jotas, lo son ròtle qu'ei quasi lo d'ua percussion, com la pandereta.

Interpretada peu mèste Chema Puente, "con el recuerdo, la pena" qu'ei ua jota a "lo pesau". Chema qu'ei acompanhat peu grop de dançaires de Santa Justa de Ubiarco (Comillas, Cantàbria).


E ua auta jota, aquesta a "lo ligeru" : la jota de Lolina


Que v'èi dejà dit que soi cantabre de còr? Sembla que non i aja pas sonque l'aspiracion de la f, comuna aus Cantabres e aus Gascons, qui ns'apressan los uns deus autes ;))). La Ronda Pico Cordel, de Reinosa (Campoo):

dijous, 8 d’octubre del 2009

Lo mot deu dia: estadir

Estadir vt
1-privar , ahamiar
Que'u hèn estadit e no'n pòt pas mes.
Aqueth blat qu'ei estadit

2- gorpir, anoir, esbraçar, arreberar, matrassar
Arrèsta d'estadir aqueth can, que non t'a hèit arren!

Estadí's vpr
1- esblasí's, eslassí's Las lilòias s'estadeishen mès las tulipas que demoran esloridas
2- rancí's, hicà's a pudir (se ditz deths aliments mau conservats): Aqueth peish qu'ei a s'estadir!

dimarts, 6 d’octubre del 2009

gascon unificat

La nocion de nòrma pluricentrica s’aplica generauments a pòbles qui comparteishen ua medisha lengua mès qui son separats geograficaments e qui son de nacionalitats diferentas. Es lo cas, per exemple, per l’anglés: las nòrmas difereishen en Gran Bretanha e aus Estats-Units etc, per l'espanhòl: enter Espanha, Argentina etc.; per lo portugués: Portugal e Brasil etc. etc.

Dens lo cas deu catalan, la nòrma qu'ei efectivament pluricentrica, qu'avem tres nòrmas: la de Catalonha, la de Valéncia (València) e la de las Islas Balearas. Las rasons d'aquesta pluricitat de nòrmas catalano-valenciano-baleras non son pas briga comparablas a las que prevalen per lenguas coma l'espanhòu o l'anglés, b'ei clar! Que rebat meslèu un estat inacabat de l’esfòrç de normativizacion de la lengua, com ac soslinhè fòrça justament Gabriel Bibiloni dens un article consacrat a l’estandard composicionau.

Dens lo cas de l’occitan, la dificultat de la normativizacion qu’ei d’un aute òrde de magnitud. E la rason n’ei simpla : La variabilitat dialectau de la lengua occitana qu'ei incomparablament mes grana que non pas la deu catalan. En realitat, la complexitat dialectau de la lengua catalana qu'ei d'un grad semblant au d'un simple dialècte occitan, coma lo lengadocian o lo gascon, mès non pas de l'occitan tot. L'unitat de mesura lingüistica n'ei pas la medisha tà las doas lenguas. E lo sentiment nacionalista occitan n’ei pas estat pro hòrt tà incitar l’emergéncia d’ua lengua nacionau unificada a la "batua" deus bascos.

La posicion de Domergue Sumien qu’ei realista : que reconeish 7 nòrmas occitanas regionaus (d’aqueth nombre, probablament simbolic, n’auré probable de discutir mès rai), çò qui implica de manèra sosjacenta – enqüèra que D.S. non n’aja pas briga consciéncia, ça’m sembla- l’existéncia de 7 nacionalitats occitanas diferentas separadas geograficament. En realitat, aqueras 7 nacionalitats que son repertoriadas per D.S., mès las nòrmas demoran de fixar per mes d’ua.

Un problèma màger de resòlver qu’ei lo de la nòrma deu maine linguistic gascon. Per tres rasons :

En prumèr, que cau raperar lo gascon qu’ei un occitan « borderline », lo son estatut de lengua pertienent a l’occitan non hè pas l’unanimitat en çò deus lingüistas - ni en çò deus locutors deu gascon - per rasons de las bonas. Qu’ei pòc probable que la nòrma deu gascon unificat sia fòrça pròishe de las autas nòrmas occitanas, pr'amor lo gascon qu'ei... gascon.

En segon, la complexitat dialectau deu gascon qu’ei enqüèra mès grana que la deu catalan. Fixar ua nòrma gascona unificada supausa, a priori, un tribalh de composicion mes complicat que non pas lo qu’aurén de hèr los catalanofòns per la soa pròpia lengua.

La tresau rason ei que n’i a pas sonque ua nacionalitat gascona mès aumens tres : la bearnesa, l’aranesa e la gascona stricto sensu. E per via de conseqüéncia qu’avem dejà duas lenguas gasconas : la lengua bearnesa e la lengua aranesa, aquesta darrèra qu'ei l'unica fòrma oficiau d’occitan. Los escrivans gascons que non son ni bearnés ni aranés non emplegan generaument ni l’ua ni l’auta mès utilizan autandas nòrmas locaus. Los escrivans gascons non veden pas bric - e dab arrasons - perqué aurén d'emplegar lo gascon deu vesin en lòc deu son, en l'abséncia d'ua nòrma unificada.

- Lo gascon maritim qu’ei plan arrepresentat per l’escrivan màger de la literatura gascona contemporanèa (se non de tostemp) Bernat Manciet, seguit per l’excellent Pèir Morà e que continua d’èster emplegat per Halip Lartigue (aqueth, en grafia classica gascona).

- Lo gascon bigordan qu’ei emplegat per Jan-Loïs Lavit e per Terèsa Pambrun-Lavit. Sho! de T. P.-L. qu’ei un petit cap d’òbra qui cau léger. Mès atencion, qu'ei en gascon gascon. Lo de la Senta Verge de Lorda e non pas en occitan d'Assimil, hòu!

- L’excellent Joan-Pau Ferré (e òc, qu'avem tot plen d'escrivans excellents) qu'escriu en gascon coseranés (mesclat dab l’aranés dens dialògs qu'implican Araneses).

- Qu'avem tanben d'obratges escriuts en gascon girondin, vasadés e deu país de Bush (non, pas Texas, lo parçan d'Arcaishon). E n'oblidi plen d'autes, probable.

Pèir Bèc - personalitat arrespectada tant per gasconistas coma per occitanistas- que hè excepcion: qu'escriu en gascon de tipe composicionau, qu'ei a díser que mescla trèit dialectaus prenguts d'un pòc tots los dialèctes gascons, bearnés e sud-orientau inclús. La lengua de Bèc que's lei e que's compren sens nada dificultat. La soa lengua, coma basa normativa, qu’ei estada ignorada peus gramaticians deu gascon e qu’ei pecat. Pr’amor l’interés de la prosa de Bèc n’ei pas tant dens l’estile de l’escrivan (o en tot cas pas sonque) , qu'ei meslèu dens la soa causida normativa. Se voletz hargar un dialècte de gascon unificat qu'aja ua probabiltat d'èster emplegat, no'vs cau pas partir de las proposicions de tipe koinè bearnesa de Viaud, Romieu, Bianchi e Sumien , que son totas tròp tipadas bearnés . Que son tròp localistas. Qu'avem dejà ua lengua bearnesa e que podem notar los escrivans gascons en dehòra de Bearn ne'n vòlen pas. Tornar préner las causidas de Pèir Bèc que caleré, o aumens que's poderé préner-las coma punt de partida tà ua negociacion entà hargar un dialècte gascon unificat. Negociacion collegiau qu'ei lo mot!!! Senon que serà com de costuma; a cada linguista o a cada equipa universitària sa solucion particulara, segur geniau, mès fin finau, l'unificacion, la vedem pas a viéner e las causas n'avançan pas. Que'us calerà tribalhar en concertacion dab representants de locutors de totas las modalitats deu gascon, dont, de segur, los Araneses. Lo tribalh qu’ei dejà estat plan traçat per Bèc medish dens las soas òbras literàrias gasconas. Que poderé servir de basa (base) de negociacion tà fixar la gramatica e lo diccionari deu gascon unificat pr'amor que s'ageish d'un gascon "geograficament neutre".

Atau qu’acabarém per dispausar de tres lenguas gasconas ; lo biarnés, l’aranés e lo gascon unificat qu'apèri "gascoinés" (de gascon + koinè). Que seré dejà un progrès per arrapòrt a l'estat deu gascon de uei. D'acòrd, la nòrma deu gascon que seré pluricentrica, aumens per un temps. Mès aquerò que rebat las realitats istòricas, geopoliticas, identitàrias e lingüisticas complexas deus Gascons (au sens mes larg de la paraula) uei lo dia. E lo futur deu gascoinés coma la qualitat deu son emplec que depeneràn de la volontat deus pòbles gascons, bearnés e aranés. Non s'ageish pas de voler remplaçar los parlars naturaus o acaçar l'usatge oficiau de l'aranés en Aran ni espudir lo biarnés dab la soa istòria e la soa literatura, segur que non, mès vertaderament de poder tanplan dispausar d'un dialècte qui sia unificat, qu'ei a díser qui non sia pas basat sus ua modalitat gascona naturau particulara e doncas qui demore acceptable per tots coma gascon comun, ua koinè d'usatge pangascon. E nat crimi non a d'èster, ni serà, arreprochat au qui desira continuar d'emplegar la soa varianta personau per son òbra literària. Mès qu'aurà au mens la possibilitat de causir enter la soa varietat personau e un gascon unificat, çò qui n'ei pas lo cas uei lo dia. Lo gascoinés poiré èster la lengua gascona estandard per los uns, ua compausanta de l'occitan larg per los autes (gascon larg), segon çò qui 'us dicta la soa religion.

Tribalhar amassa que cau entà preparà's a la cooficialitat deu gascon en país gascons car, com ac escrigó lo men mèste de pensar Jan Gastellu Etxegorri (Jan deu Sabalòt): qu'ei amassa e sonque amassa que poderam har arrespectar la nosta lenga gascona e hicar-la a la plaça hauta qui s'amerita. -

PS Qu'èi tornat editar lo tèxte (mantuns còps) per'mor qu'estó escriut e publicat drin tròp rapidament e que m'agrada de'u melhorar.
PS2 Perqué nomentar gascoinés la modalitat unificada deu gascon e non pas aperar-la simplament gascon? Pr'amor gascoinés, aranés e bearnés que son - o serén, puishque lo gascoinés demora de hargar- tres varietats gasconas. Que son tots tres gascons.
PS3 Qu'utilizi fòrça rarament lo mot dialècte, que'u tròbi degradant dens lo vocabulari de tot dia, que'u cau reservar per l'argot deus lingüistas. M'estimi més lengua, que non i a cap de diferéncia de natura enter lengua e dialècte. Sonque càmbian la percepcion e la consideracion que n'an los locutors e lo mond en generau . Aquò n'empecha pas qu'aranés e biarnés e son duas lenguas qui presentan enter eras diferéncias sonque dialectaus, qu'èm d'acòrd.

dissabte, 3 d’octubre del 2009

Occitan generau e gasconisme (2)

Ah tè, i a un aute lingüista qui'm contraditz!!! Que hèn cagar, aqueris lingüistas. Efectivament, qu'èi tòrt, enqüèra un còp (que i soi acostumat).

Lo gascon qu'ei ua lengua DISTINTA de l'occitan, segon Yuri B. Koryakov, sistematician lingüistic rus e gran wikipedian davant l'Eternau.

Que voletz...las classificacions de las lenguas que son coma las mòdas...que van, que vienen e que se'n van...La lengua, era, que demora se la voletz parlar.

Remarca, deu còp, me'n foti que lo lengadocian e sia aperat "occitan generau". Non ei cap mès lo men problèma, qu'escriui en gascon. E eth gascon, b'ei totun ua lengua ben beròja ;)) !!!

Bon, tot aquò non m'empacharà pas d'anar tà Carcassona lo 24 d'octobre entà manifestar per la lengua occitana au costat deus mens hrairs los Occitans Generaus (e los Particulars, tot parièr), vam!
.

dijous, 1 d’octubre del 2009

Occitan general e Gasconisme

Los gasconistas de l'Institut Bearnés e Gascon qu'afirman l'occitan qu'ei en realitat la "lengua de Tolosa", lo lengadocian. E coma lo gascon n'ei pas e n'ei pas jamès estat ua varietat deu lengadocian (aquí, tots qu'èm d'acòrd, tant los occitanistas coma los gasconistas), qu'ei logic de considerar lo gascon coma ua lengua diferenta de l'occitan.

Qu'ei susprenent (enfin pas tròp, en realitat) de constatar que, fin finau, e trobam occitanistas tà aportar arguments en favor d'aqueth avís.

Dens los arrepòrts deu grop de tribalh de lingüistica occitana apitat per la Generalitat de Catalonha, la varietat lengadociana de l'occitan que i ei efectivament designada coma "occitan general" per oposicion a "occitan aranés".

Aparentament, lo quite mot lengadocian qu'ei vadut hastiau o politicament incorrècte en çò d'aqueris monsurs.

Jo, coma locutor gascon, no'us arremercii pas. Lo men gascon qu'ei tant occitan coma lo lengadocian, ça'm par, enqüèra que non sia pas lengadocian. E lo lengadocian qu'ei un sosensemble de l'occitan coma ac ei lo gascon. Doncas lo lengadocian non pòt pas èster considerat de cap manèra coma occitan generau.

Per contra, los de l'I.B.G., eris que pòden èster contents: en aqueth grop de tribalh de lingüistas, que i a tot plen d'occitanistas - e non pas deus mendres- tà'us balhar rason.