divendres, 26 d’agost del 2016

Catalan: xampurrar, xapurrar, gascon: shapar, shaporlar, shamborlar

 Lo mot gascon "shamborlar" var.  "shaporlar", que significa"refresquir" (fr. rincer à grande eau , cat. esbandir) e qu'ei autanplan emplegat com a sinonime de "barbotar" (fr. barboter, cat. xipollejar) (ved. chambourlà hens Palay). Ua "shamborlada" o un "shamborlat"  qu'ei sinonime d' "eishagat", "borrada" (cat. xàfec, fr. averse) . 

Aqueste mot - o meilèu fòrma deu mot- shamborlar (autanplan grafiat dab ch-) que'm sembla poder proviéner deu fr chambouler=hicar en desòrdre,  mesclar en har devath-dessús,  (cat. capgirar, mesclar en capgirar), o sia que, en aquesta ipotèsi deu dia, la significacion deu mot en gascon contemporanèu que s'ei desviada de la significacion originau possiblament per atraccion onomatopeica  e/o confusion dab un aute mot foneticament pròishe, de la familha de shapar, shaparra, "shaparòt" en armanhaqués que vòu díser "shòpa", fr. petite mare cat. bassalet, cf. lhèu lo mot basco xafarratu: refresquir o sia en fr. rincer, cat. esbandir  ), d'aquiu possiblament l'auta fòrma "shaporlar" (autanplan grafiat "chaporlar"), per crotzament de chamborlar e de shapar. Lo mot chambouler qu'ei lorenc,  deu lorenc qu'ei passat tau francés, puish, segon jo,  possiblament deu francés tau gascon "shamborlar" e "shaporlar", puish, enqüèra possiblament, deu gascon  tau catalan (xampurrar, xapurrar) e tà l'espanhòu colloquiau (champurrarchapurrar).  L'etimologia de chambouler qu'ei discutida, possiblament de bola, se non de camba  (gasc. cama) (la significacion titubear, vacilar deu mot chambouler qu'ei atestada en francés d'autescòps). Totun, lo candidat camba que suposaré ua formacion non lorenca entau mot chambouler, possiblament francomtesa, borgonhona o francoprovençau , adonc un manlhèu en lorenc. Per aquesta rason restrictiva, bola qu'ei l'etimon preferit, çò qui pausa la question subsidària de l'origina de la prumèra sillaba "cham", dilhèu cant, lo deu 'au cant deu huec".

La "r" intèrna qui trobam hens "shamborlar" ,absenta en "chambouler",  que rapèra lo cas d'un aute mot gascon:"destimborlar". Aqueste darrèr  (qui significa 1- des·hardesmontar, 2- har pèrder lo capdestroblar), que deriva d'un mot occitan, non gascon e mei "corrècte" etimologicament: destimbolar (har pèrder lo capdestroblar) (ved. Alibèrt),  en gascon  "destemblar", id.. A l'origina,  lo mot "destemblar "(com en oc. destimbolar) qu'èra deu lexic tecnic deus tisnèrs (des·har lo temble, ved. Palay), d'aquí la significacion prumèra de "des·har", "desmontar", conservada en gascon. Aquesta "r" intèrna qu'ei possiblament devuda a l'influéncia de "borla", varianta de "borra" influenciada peu mot deu francés vielh borrel, d'on deriva bourrelet (Coromines, DECat).  "Borletar" en gascon qu'ei assimilable a "borrar" e que significa "possar", "har rotlar".  Lo quite mot borrada (cat. xàfec, fr. averse) que vien de "borrar" qui significa  "bàter", "trucar", "possar" e lo son equivalent catalan xàfec (gasc. eishagat, fr.averse)  que vien de xafar, castelhanisme per esclafar, gasc. "esglachar", fr. écraser.

Quant a l'arradic de shapar, shaparra, que i podem arreconéisher la de shòpa e de sapo, onomatopèia ligada a la hanha e a l'aiga. Aquesta valor expressiva, onomatopeica, deu mot sapo (= harri, chirpo etc), viengut deus pòrts enlà, qu'ei probablament  a l'origina deu son succès  en gascon.  En gascon, shapar qu'a gahat lo camin invèrse de barbotar, que s'a prengut la significacion antiga e caduca d'aqueste darrèr mot: parlar indistinctament, de manèira pòc comprensibla, "parler dans sa barbe" (Palay). Qu'èra precisament la significacion originau de barbotar, mot derivat de barba, uei caduda en desús en gascon, totun conservada en catalan (gasc: shapar = cat. barbotejar). En gascon contemporanèu, barbotar qu'ei sinonime de patolhar, shaupatejar (fr. barboter), que non de shapar. Dit autament, barbotar que s'a perdut ua significacion "ortofonista" tà gahar ua significacion "clapautejaira", mentre shapar qu'a hèit lo camin exactament invèrse. Que podem díser qu'en gascon, los dus mots "shapar"e "barbotar" qu'an escambiat las soas significacions respectivas. La grafia sh- qu'emplegui entà "shapar" qu'ei justificada au mensh foneticament  en bèth perméter la distincion shapar (en gràfia de l'IBG: chapà) e chapar  (en grafia de l'IBG: tchapà, tyapà) (chapar qu'ei sinonime de galfar, galafar o sia minjar hèra e un chap qu'ei un repèish abondós, ua hartèra cf. Palay e TeG), d'aquiu tanben la mea causida grafica entà shaporlar,  a maudespieit de l'auta causida possibla chaporlar qui ei la de  Per Noste e deu TeG. La mea causida qu'ei tanben la deu mèste Yan Lafitte  qui transcriu lo mot  atau: shaporlar e xaporlar, hens la soa reedicion deu diccionari Lespy-Raymond. L'IBG que conserva la causida grafica de l'Escole Gastoû Febus cf. Palay:  "chapourlà".




En catalan,  xampurrarvar. xapurrar,  que i significa "parlar incorrèctament en mesclant mots de diferentas lengas",  significacion qu'arretrobam haut o baish dab l'espanhòu chapurrar (parlar ua lenga dab dificultat e en hent pecas). Que i arretrobam au còp lo concèpte de parlar de manèira maishanta, pòc comprensibla deu mot shapar e, aumensh en catalan, lo concèpte de mescladis, de desòrdre, deu mot francés chambouler.  En  espanhòu, champurrar que significa "mesclar liquors enter si". Las significacions especializadas de "mesclar" qu'a variantas deu mot en catalan e en espanhòu que nse suggereishen lo prèst gascon tà las lengas vesias deu sud  que's degó har abans la pèrda totau de la significacion originau deu manlhèu de lenga d'òil en lenga nosta  au profieit de la significacion  mei "molhada " actuau eretada de l'etimon onomatopeic de shapar.

Aquiu qu'avetz ua navèra ipotèsi etimologica entà sajar d' explicar ua seria de mots qui s'assemblan enter si shens presentar las medishas significacions. Que la cau considerar per çò qui ei: ua ipotèsi de tribalh de mei e en demiei de hèra d'autas, arren de mei. Non la consideri pas briga com a segura ni tan solament com la mei probabla o l'unica valedera. Tà jo, qu'ei sustot l'escadença d'enriquir lo men lexic e de'm har content en partatjar las meas reflexions.



dissabte, 20 d’agost del 2016

Xarbot en catalan: ipotèsi etimologica arrevesitada, de l'occitan chabròt.

Entà díser barlòc (en parlant de l'ueu de la coada, shens poric la-hens), lo catalan que ditz xarbot. Segon lo DCBV, l'origina deu mot xarbot que seré onomatopeica (brut qui  hè un liquide en estant segotit). Segon Coromines, xarbot que seré lo derivat postverbau de xarbotar, e aqueste que provieneré d'un mot *eixorbetar dont l'unica peca e seré de non pas aver jamei existit, sauv pròva contrària.




La definicion de xarbotar qu'ei (segon lo G.D.L.C):


v  intr  Agitar-se dins el receptacle la superfície d'un líquid sacsejat, la qual cosa fa que bati les parets o es vessi en part. La galleda és plena: quan la traginis vés amb compte, o l'aigua xarbotarà. 

Agitar-se la superfície d'un líquid com ho fa dins un receptacle sacsejat. A la banyera, el nen picava fort l'aigua i la feia xarbotar.

E la de xarbot:

xarbot

[de xarbotar]

m  Esquitx violent. 

Xàfec fort de curta durada, espetec d'aigua.

xarbot

[v. xarbot1]

adj  ORNIT Dit de l'ou no fecundat en què, tot i ésser covat, no es forma el pollet. 

sortir xarbot fig No ésser algú com hom esperava; sortir carbassa.

Afficher l'image d'origine
Com las ipotèsis etimologicas d'Alcover-Moll e de Coromines e's contradisen enter si, entà botar tot lo monde d'acòrd (o non), que vse'n prepausi ua tresau. Xarbot que deriva de l'occitan chabròt (en gascon, lo mot que i ei un manlhèu lemosin o nòrd-lengadocian, qui lo diccionari Tot en Gascon e gràfia  shabròt, a la mòda gascona). Har chabròt o shabròt que consisteish en mesclar vin dab la rèsta de l'assieta de sopa e s'engolir lo liquide en i botant dirèctament la boca hens l'assieta com ac hè ua craba en béver aiga (chabròt = gasc. crabòt, cat. cabrit, cabreta). Lo francés qu'a manlhevat lo mot chabrot de l'occitan en ne conservant sonque la significacion deu "har shabròt". Segon lo cntrl, lo mot que vien deu latin capreolus (cabiròu), dab cambi d'afixe -òl, òu -> -òt.

 La prumèra atestacion deu mot xarbot en catalan qu'ei pro recenta (fin deu sègle 19). Qu'ei sonque la semblança fonetica deu mot xarbot dab lo mot occitan (autanplan gascon per manlhèu) "chabròt" qui'm hè  suggerir  ua relacion "filogenetica" enter los dus mots. Enfin, non, pas solament, que i a un element de mei, e qu'ei precisament aqueste element qui m'a convençut. Segon lo DCVB, xarbot qu'a locaument (comarca de Berguedà, Principat de Cat.) la significacion de "brou mal fet, sense gust" (maishanta sopa, shens gost). Aquesta significacion de "brou" , qu'ei a díser, bolhon o sopa en catalan, a mei de la semblança fonetica enter los dus mots, que'nse permet d'arreligar  xarbot a chabròt. Lo mot catalan que deriva hòrt probablament deu de l'occitan septentrionau (lengadocian sept. e lemosin). Que cau raperar lo pes demografic important de l'immigracion occitana en Catalonha a l'epòca modèrna (sègle 15 ençà), provienent essenciaument de duas zònas geograficas: 1- País Gascons e Lengadòc pròishe (Lauragués, Sud-Lengadòc etc), 2- Massís Centrau. Au sègle 17, los Gascons que representavan 25 % de la populacion totau deu règne d'Aragon (Catalonha inclusa), segon l'estimacion de l'inquisitor aragonés Marco de Guadalajara (1613).  Aquesta gent que parlavan gascon e, en Catalonha, ua mescla de gascon e de catalan, qu'ac sabem  de la lectura deu Don Quishòt de Cervantes (1547-1516)  (los bandolèrs gascons de Peraguinardo) e deu teatre de Lope de Rueda (1510- 1566) (lo personatge de Peirutón, vailet gascon, s'i exprimeish a còps en pro bon gascon dab formulas prehèitas qui semblan sortir d'un "phrase-book" gascon- quin saludar tota la maisoada quan entras ua maison, etc, shens oblidar los arneguets, un a cada frasa o pòc se'n manca, a còps que s'exprimeish en sharnego hispanocatalan. Lope de Rueda qu'èra andalós, la soa hemna qu'èra valenciana), com deus tèxtes deus nadalets catalans de l'epòca, on los pastors deu presep e s'i exprimeishen especificament en gascon mesclat de catalan.  Non cau donc pas trop estonà's de la preséncia deu mot shabròt en catalan. N'ei pas lo solet cas de mot gascon en aquesta lenga, n'i son hèra, sustot en registre paisan e pastorau. Las activitats agricòlas e d'eslhevatge, mespresadas peus Espanhòus de l'epòca, qu'èran reservadas taus francés -màgerment occitans sensu lato- vienguts en nombre en Espanha on i remplacèn en camps e bòrias los Moriscs expulsats (expulsion promulgada en 1609 per Felip III). Lo monopoli de l'activitat qu'explica la gran proporcion de gasconismes en vocabulari popular tanhent a la tecnica pastorau, a la zootecnica e a l'agricultura en catalan.

Lo passatge de charbòt a xarbot per metatèsi de la r qu'a balhat au mot un navèth ahur onomatopeic ligat au brut deu movement d'aiga e qui a permetut au mot de s'enradigar, a maudespieit de la pèrda de la significacion originau. La significacion principau de xarbot qu'ei  la d"esquitx" qu'ei a diser "chisclat", "esclac". Qu'a tanben prenguda ua significacion deu registre meteorologic: borrada sobta, violenta e braca, eishagat violent e brac. Enfin, com a adjectiu, qu'a ua significacion deu registre paisan: barlòc. Sonque locaument, en catalan berguedan, lo mot que s'a guardada la significacion de "sopa".

Lo mot catalan xarbotar -de xarbot- que rapèra - au còp per la soa fonetica e per la soa istòria, un aute mot gascon e mei largament occitan: barbotar, en cat. xipollejar. N'ei pas impossible que l'influx de barbotar sia a l'origina de la metatèsi de la r e deu cambi de significacion a partir de chabròt.   L'istòria de barbotar qu'ei exemplara.  Lo mot que deriva de barba e, a l'origina, que volèva díser "parlar de manèira poca intelligibla, shens plan articular", significacion perduda dab "barbotar"  en gascon com dab barboter en francés, totun plan conservada dab lo mot catalan barbotejar. En gascon, lo mot "barbotar" (com barboter en francés) qu'a aquesit ua valor onomatopeica ligada au clapotei, en perdent tota connexion semantica dab lo mot "barba". Lo mot xarbot que'm sembla  resultar d'un ahar hòrt semblant en catalan, que sufeish de remplaçar "barba" per "cabiròu" e d'i ajustar l'influéncia possibla deu mot gascon "barbotar" o deu son equivalent francés.


Com a adjectiu, xarbot  qu'apareish estar l'exacte equivalent catalan de barlòc. Aqueste darrèr mot gascon qu'ei probablament d'origina estranha (bœrloque:  causa qui pendoleja, qui s'abandoa, en particular "esquira"en arpitan -fr.  cloche du bétailsonaille, cat. esquella-). En gascon, lo mot qu'ei considerat popularament com a onomatopèia, brut de liquide qui s'aplica a l'ueu barlòc, l'ueu shens poric la-hens (com xarbot en cat.). Qu'a autanplan la significacion de boharòc (var. bohalòc) , aqueste darrèr mot que deriva probablament de barlòc per influx de bohar,  en s'aplicant a la fruta de crest vueita (esquilhòt, averan)  (cat. nou, avellana ). En gascon landés lo mot boharòc que continua de "soar" de manèira desagradabla (boharòc: brut desagradable, cf. Foix), reminiscéncia semantica probabla deu mot estranh berloque en gascon. Per extension, barlòc en gascon que significa nèci, pèc. A la comarca de Berguedà, la medisha comarca on i ei atestada xarbot dab la significacion de sopa, lo mot barloc que i ei tanben emplegat e qu'a la medisha significacion que barlòc en gascon (cf. DCVB, cat.  berguedan : ou barloc; en gasc. ueu barlòc, id.,  un gasconisme dialectau en catalan shens nada traça de dobte) o sia  la medisha significacion que xarbot (ou xarbot)  en catalan normatiu. Berloc en catalan septentrionau ("rosselhonés") que significa nèci, pèc, com barlòc en gascon  (gasconisme dialectau en catalan, ved. barloc, berloc).  La significacion de pèc de barlòc que vien de la d'esquilhòt vueit (cat. nou cosca) e la d'esquilhòt vueit que poderé viéner de la significacion d'esquira (cat. esquella) qu'a lo mot arpitan bœrloque (esquilhòt qu'ei etimologicament equivalent a esquiròt, cf. esquellot en cat.; cf. tanben la significacion de barlangar o barlingar: soar (per ua esquira o ua campana). Xarbot, a l'origina derivat  deu latin capreolus dab cambi d'afixe , qu'ei popularament considerat en catalan com a onomatopèia, brut de liquide associat a l'ueu barlòc qu'òm segoteish entà verificar l'abséncia de poric la-hens (en gascon,  barlòc qu'a la medisha valor)  e, hens l'expression sortir xarbot, qu'ei sinonime de carbassa, qu'ei a díser fruta vueita o cloca e, per extension,  que significa pèc (com barlòc en gascon). L'espanhòu loco, loca (gasc. hòu, hòla) qu'a possiblament ua origina semblanta a partir deu navarroaragonés loco-loca  qui significa au còp hòu (per ua persona) e guastat, passat (per ua fruta), cf. lo mot corresponent en asturian lluecu-llueca capable de virar lo mot gascon boharòc-a (aplicable a l'esquilhòt: cussoat, vueit); gasc. cloc-cloca: passat, pas fresc, cf. pera cloca: pera tròp madura, passada;  en gasc. pirenenc: lòc, lòca, pera lòca id. (aragonesisme); cat: pera lloca, id. (aragonesisme); tots derivats de *klokka, la garia coadera. Cloc qu'ei sinonime de xarbot en catalan empordanés (DCVB). La non-diftongacion deu mot espanhòl loco que s'explicaré peu manlhèu navarroaragonés (cloca que s'i ditz loca en aragonés,  loka en basco, totun llueca en castelhan) e lo pes de la valor onomatopeica responsabla de la deriva semantica deu mot. Aquesta ipotèsi aragonesista entà explicar lo mot espanhòu loco qu'ei hòrt versemblanta, jos la condicion de negligir la grafia portuguesa deu mot (louco) qui suggereish- possiblament a tòrt- un diftong.

Gràcias au messatge d'uei, qu'avem vist quin podem passar deu cabiròu (cat. cabirol) au bolhon (cat. brou) e deu bolhon a l'eishagat (cat. xàfec) e a l'ueu barlòc (cat. ou nial, ou xarbot). La relacion enter xarbot e chabròt n'ei pas estada avisada peus lingüistas per'mor non s'interèssan pas tròp au gascon , pas mei au lemosin ni a l'Istòria. Qu'ei pecat. L'istòria de l'immigracion modèrna (sègle 15 ençà) deus "occitans" (sensu lato) a Catalonha qu'ei un camp d'investigacions pro recent e que la cau considerar com a factor entà compréner l'evolucion de la lenga.   Aquesta ignorància deu fèit gascon e mei largament occitan en domeni catalan n'ei pas mei excusabla au dia de uei, ce'm sembla.

N.B-1. Los imatges que son tirats de la wiki.

NB-2 Aqueste messatge qu'ei lo resultat d'escambis dab lectors de blòg, en particular dab Octavià Alexandre, que sia arremerciat per l'interès qu'a amuishat de cap a la tematica e lo temps passat a las discussions.













dissabte, 13 d’agost del 2016

Cloquejar en catalan; cloquear e clueca en castelhan; cloquejar e cloca en gascon, absents en portugués: la question deu prèst gascon.

Cloquejar: gasc. cloquejar, id.  Lo gascon e lo lengadocian pròishe ("aquitanopirenenc") qu'an lo mot "cloca" qui designa la garia coadera, la garia qui coa. Associat au mot "cloca" qu'ei lo vèrbe "clocar" d'on deriva "cloquejar", mot essenciaument gascon, desconeishut en la rèsta deu  maine occitan, lhevat lo Lengadòc pròishe. En gascon, clocar qu'a ua dobla significacion 1- coar  (per ua garia) 2- cloquejar, mentre cloquejar que significa "har cloc" (per ua garia quan pon e quan se crida los porics). Aquestes mots que s'arretròban en espanhòu: clueca, clocar, cloquear, hacer cloc-cloc. Per contra, e aquò qu'ei un indici, non s'arretròban pas briga en portugués (lhevat chocar qui significa coar) pas mei qu'en francés ni en la màger part deu maine occitan (lhevat lo lengadocian pròishe deu gascon e lo quite gascon).
En catalan, que i arretrobam cloquejar : fer cloc-cloc, totun lo mot cloca que i ei remplaçat per…lloca, o sia que la relacion enter cloca e cloc/ cloquejar n'i ei pas.

Qu'ei interessant de constatar  cloca e cloquejar etc n'i son pas coneguts en portugués - qui a totun chocar (deu latin vulgar *klokkare, coar),  gasc. clocar, sens1: coar, id. , e que las fòrmas  dab cl (clueca, clocar) a partir de *klokka, *klokkare que son anormalas en espanhòu on cl etimologica en debut de mot  e balha normalament ll (clamare -> llamar, en portugués: chamar).  Que's deu tractar d'un prèst d'un parlar qui consèrva lo cl. N'ei pas lo catalan, non sembla pas que *klokka, *klokkare e sian estats productius en catalan. Aquesta lenga qu'ignòra lo mot clocar dab la significacion de coar e lo mot  tà i designar la cloca qu' ei lloca, prengut d'un parlar hispanoromanic (probablament aragonés). En catalan, lo mot grafiat loca dab lo sens de "cloca" qu'èra ja atestat au sègle 14 (1386).  En espanhòu, los mots clueca e cloquear non i son atestats abans la  fin deu sègle 15 (1495, Coromines, dic.etim). Dongas, a l'origina deus mots espanhòus clueca, clocar cloquear que n'i son probablament los mots gascons corresponents.  Que cau raperar lo pes de la diaspora gascona, o mei  largament occitana, en las activitats de paisaneria en Espanha au sègle 15 ençà. A mei deu  gasconisme clocar (dab la significacion de cloquejarhar cloc, desconeishut en portugués) e  cloquear (deu gascon cloquejar) , l'espanhòu qu'a lo mot sinonime cacarear, aqueste que l'arretrobam plan en portugués (cacarejar).

En catalan, com en las autas lengas romanicas d'Espanha, lhevat lo castelhan, qu'ei interessant de constatar la desconnexion morfologica entre lloca de l'un costat e cloc, cloquejar de l'aute. Lo mot clocar dab la significion de coar n'i existeish pas, clocar (valencian) qu'a sonque la significacion de cloquejar,  qu'apareish dongas com un gasconisme. Que cau soslinhar lo catalan qu'a un hum d'autes mots sinonimes de cloquejar: escainarescatainarcatasquejar shens oblidar lo mot malhorquin d'ahur gascon…quequejar (ved. quequejar). Identic au mot catalan lloca (grafiat antig. loca) qu'ei lo mot aragonés loca (id.) qui ei tanben la fòrma aranesa deu mot (loca, un "meridionalisme" com diré A. Carrera,  la "clocada" que s'i ditz la "locada" en aranés).  Loka qu'ei autanplan lo mot en basco tà díser  cloca. L'espanhòu que coneish autanplan llueca com a varianta de (gallinaclueca.  En cantabre de las vaths de Pas ("pasiego"), la fòrma deu mot  n'ei pas briga clueca, que n'i son sonque llocallueca e llocla (segon los lòcs, cf. R. Penny -El habla pasiega ). Per contra, tostemps en pasiego,  cloquejar que s'i ditz plan clucar e cluquiar (R. Penny, op. cit.), qui son precisament identicas a las fòrmas gasconas. En asturian, que i retrobam llueca. Que i tornaram.

Coromines que hè remontar, de manèira regulara, llueca tà "*klokka", totun shens tròp préner en compde las fòrmas dab l simpla loca qui s'ameritarén un petit comentari en aquesta ipotèsi, ce'm sembla.
L'evolucion klokka -> llueca qu'ei normau en espanhòu, que non las fòrmas dab cl. Lo mot lloca (llocada etc) en catalan qu'indica un prèst d'ua lenga iberoromanica, probablament l'aragonés. Dongas, la lenga qui va prestar cloca, clocar e cloquejar a l'espanhòu non deu pas estar lo catalan. D'aulhors, lo mot clocar dab lo sens primitiu de coar que i ei desconeishut en catalan, non sembla pas que *klokkare i sia estat productiu.  Lo prèst qu'ei a l'evidéncia gascon, en espanhòu com en catalan.

 En gascon, lo mot qu'a l'ahur onomatopeic: lo mot-etimon "cloc" (de *klokka) e aqueste etimon qu'ei sauvaguardat en tota la seria gascona. En gascon, lo mot qu'ei un substantiu (l'onomatopèia, lo crit de la garia coadera, au sud-èst que sap designar la clocada, la coada de porics (cf. Duplech)), qu'ei autanplan un adjectiu: cloc-a, haut o baish qui significa non fresca, passada (per ua fruta), boharòc, badòc: ua pera cloca (cat. una pera lloca). En gascon, que i trobam d'autes derivats de "cloc" com la "clocada" o "cloquerada" (coada de porics d'ua cloca), "cloquet" (lòc on la cloca e coa ueus), "cloqueta" (constellacion de la Pleiada) en i ahigent l'extranh "clossinejar" qui ei un mot per "cloquejar" emplegat en Armanhac. "Clossinejar" que sembla un gallicisme (occitanisme) cf  provençal ancian glozir, fr. gloussir qui provienen deu latin classic: v. glocire, id.  Lo catalan qu'a llocada (en gascon: clocada, id.). Qu'a tanben lo mot cloca: amassada de gent segon lo DCVB, cf. la significacion de cloqueta en gascon e de cloc en comengés,  totun lo mot qu'ei estat incorporat en cat. normatiu com a sinonime de lloca. Qu'ei un gasconisme probable. Que i ei autanplan cloqueig (accion de cloquejar), derivat de cloquejar. De notar que lo nòrd-catalan a clossejar (per cloquejar) , un occitanisme  ben aparentat au gascon "clossinejar" (id.).

Dongas, lo mot mei ancianament atestat en romanç d'Espanha tà díser cloca qu'a la fòrma "loca", que non cloca. En gascon, segon los lòcs, ua pera tròp madura,  passada, que's pòt díser  ""pera lòca (a l'estrem sud deu domeni, un aragonesisme),  o, mei generaument, pera cloca (cf. cat. pera lloca, id.). La definicion de l'adjectiu "lòc, -a" en gascon contemporanèu qu'ei "qui  n'ei pas fresc", "cloc", "glòhe", "glòish" aplicat a las frutas, verduras o a l'aiga potabla (o non), mentre qu'en catalan lloca non s'aplica pas sonque qu'a la fruta tròp madura, poirida (e, de segur, a la garia coadera). L'associacion de fruta passada dab la cloca que's  deu viéner de la valor anciana ononmatopeica de cloc, bruit associat a l'ueu barlòc, l'ueu esterle, shens poric. Lo mot cloc-a en catalan empordanés qu'a presa precisament aquesta significacion de barlòc-a (= cat. xarbot : ou xarbot), mentre lo quite mot barloc qu'ei emplegat dab aquesta significacion en parlar de Berga com en gascon contemporanèu, duas reminiscéncias probablas deu gascon parlat en Catalonha  (DCBV). En asturian,  qu'arretrobam aqueste medish mot devath la fòrma lluecu/a. Aqueste mot lluecu, llueca qu'a exactament la significacion deu mot gascon boharòc o barlòc : vueit, cau, en parlant d'ua fruta dab crest com l'esquilhòt, l'averan,  etc e, de segur, la cloca (la garia) que s'i ditz plan la llueca. Lo mot grafiat loca dab la significacion de cloca (la garia) qu'ei atestat en catalan au sègle 14 ençà (aragonesisme probable). N'ei pas impossible que l'aragonés loco-loca (aplicat a l'ueu puish a la fruta vueita o passada) sia lo medish que lo qui significa, hòu, hola, alavetz manlhevat peu castelhan (loco) e passat au portugués  (louco) (cf. en gascon e en catalan dial., barlòc = nèci, pèc).  En tot cas, las fòrmas dab c que semblan mei tardivas en las lengas romanicas d'Espanha, la prumèra atestacion que non remonta pas sonque tà la fin deu sègle 15 en castelhan.

L'emplec deu mot  "clueca" dab cl- conservada n'ei pas briga generalizat en las lengas d'Espanha d'uei lo dia. Au contra, qu'ei excepcionau e que's limita a l'espanhòu, on i coexisteish dab lo mot de formacion hòrt regulara llueca (de *klokka).  Entà díser cloca,  lo cantabre pasiego (astur-leonés de transicion) qu'a lloca, llueca, llolca; lo catalan qu'a lloca (manlhèu iberoromanç, probablament ua adptacion de l'aragonés loca); l'asturian qu'a llueca, l'aragonés qu'a loca  e lo basco, loka. Per contra, lo mot cloca qu'ei de formacion normau en gascon e d'us quasi generau en aquesta lenga. Que jògui per un prèst gascon pro tardiu (sègle XV), dirècte o non segon los cas, com a origina (o restabliment) deus mots dab "cl " en las lengas d'Espanha en relacion dab lo crit de la cloca: cloc, cloca, clocar, cloquejar /cloquear (la valor onomatopeica deu mot  cloc e derivats, ligada au crit de la garia coadera que i seré estada nava en las lengas d'Espanha, aquesta associacion, qui trobam en gascon, n'existeish pas en portugués). Que podem dongas prepausar duas etapas en l'evolucion de loca- cloca en las lengas romanicas d'Espanha. Prumèra etapa, anciana: a partir deu latin vulgar *klokka qui designava la  garia coadera,  evolucion de cloca  entà lloca e  loca  (aragonés e basco), dongas dab l'associacion semantica prumèr de coada, ueu, puish de fruta badòca, barlòca o boharòca e possiblament de hòu (ligada a la fòrma aragonesa o navarresa deu mot). Lo portugués qu'a guardat lo vèrbe chocar (equivalent etimologic de "clocar" en portugués) tà díser coar, shens la connotacion onomatopeica qu'a lo mot en gascon e en las lengas romanicas d'Espanha. Puish en ua dusau etapa, la gasconista (abans la fin deu sègle XV) qui non concerneish pas sonque las lengas d'Espanha, non lo portugués, que s'i escad l'adopcion de la seria deus mots gascons "cloc", "clocar "etc,  dab lo vèrbe "clocar" significant  non pas "coar" mès "cloquejar" (significacion 2 de "clocar" en gascon) dab ua valor onomatopeica  balhada au mot "cloc" en relacion dab lo crit de la cloca. En espanhòu,   llueca que s'i  tornè clueca, per ibridizacion dab lo mot gascon cloc, cloca.   N'ei pas la soleta ipotèsi acceptabla, plan segur,  que la caleré espravar mei endavant, totun que la tròbi simpla e coherenta a la lutz de las meas praubas coneishenças, au dia de uei.


dijous, 11 d’agost del 2016

Un gasconisme de mei en catalan: patxoc.

Patxoc –a Aqueste mot, qui significa "patut", "malestruc", "pesuc", "qui manca d’agilitat entau caminar", qu'ei notat peu DCVB sonque com a mot deu parlar d’Olòt (Garròcha).  Qu’ei tanben deu lexic deu nòrd-catalan (cf. dic. rossellonès  de Verdaguer e dic. nòrd-catalan de Botet-Camps ). En gascon (ved. Palay), la significacion deu mot "pachòc" (grafiat patchòc per l'I.B.G.) qu’ei "patut", qu’ei a díser, qui a de patas largas e pesucas o de patas emplumadas. Ua dusau significacion, la mei correnta en gascon, qu’ei precisament la qui trobam en catalan : patut, pesuc, qui manca d’agilitat. Lo mot patxoc-a qu' ei pro isolat en catalan, non  l'acompanha pas sonque patxòt qui n'ei probablament ua varianta sinonima, autanplan un nom de familha. En gascon, per contra, lo mot n’i ei pas briga isolat. Que i son "pachacar" o "pachocar "(har malament o lentament un tribalh), "pachacaire" (maishant obrèr), "pachic-pachòc" (subst. : desòrdre ; loc. adv: . pesucament, shens gràcia), "pachocada" (fr. malestruguer), "pachoquèr" : accion de pachocar, "pachoqueria" = "pachoquèr"etc. L'etimon qu'ei lo deu latin pespedis ("pè").  L'origina deu mot pachòc qu'a de cercà's en vèrbe latin pedicare ("travar"), deu quau derivan "empachar" (impedicare -> empachar, "impedir") e   "paishiu" (fòrma, mei anciana e mei corrècta etimologicament, de "puisheu", un aute gasconisme). "Paishiu", uei lo dia un substantiu, qu'èra a l'origina un adjectiu ("qui empacha"  (ex. arch: seis nulh contrast paixiu) mentre lo noste adjectiu "pachòc" que hè pensar meilèu a un antic substantiu (ipoteticament, forma despreciativa formada dab l'afixe -èc (èkku): a partir de *pach, *paish  (descompausat e sinonime d' empach).



En occitan non gascon, lo mot pachòc-a qu’existeish, totun dab de significacions completament diferentas de la qui trobam en catalan e en gascon. En occitan non-gascon, lo mot que i significa « 1-vétilleur, méticuleux,  scrupuleux, 2- babillard, chipotier (segon Mistral qui ignòra lo noste gasconisme).


Dongas qur podem observar
1-que lo mot catalan patxoc-a i ei pro isolat mentre lo mot pachòc non n'ei pas en gascon
2- que lo mot catalan patxoc-a qu'a plan la medisha significacion que lo mot pachòc-a en gascon,  aquesta significacion estant desconeishuda en occitan non gascon.
Aquestas observacions que senhalan patxoc com a prèst gascon en catalan. Qu'ei un gasconisme clar. Recentament, lo mot patxoc qu'ei estat incorporat en catalan normatiu (ved. aquiu). Totun l'etimologia e l'origina deu mot n'i son pas hens los diccionaris. Mercés au blòg, adara que las avetz. 

divendres, 5 d’agost del 2016

Enqüèra un mot gascon en catalan : runyec.

Runyec: gasc. ronhèc, id. Mot gascon emplegat en catalan septentrionau ("rosselhonés") ( cf. dic. ross. Verdaguer e Dic. Nòrd-Cat. Botet-Camps), non admetut en catalan normatiu (cat. grunyit, fr. grognement) e absent deus diccionaris catalans lhevats los dus de catalan septentrionau dejà citats . Lo mot qu'ei plan isolat en catalan, totun n'ei pas lo cas en gascon qui a autanplan lo vèrbe ronhar (cat. grunyir, fr. grogner), los substantius ronhet e ronhèc (cat. grunyit, fr. grognement), etc. En catalan septentrionau com en gascon, lo mot que s'aplica particularament au pòrc. Lo mot "ronhèc"  n'ei pas occitan sensu stricto, qu'ei absent deus dicc. oc. de Mistral e d'Ubaud, qu'ei un gasconisme clar (ved. dicc. de Palay). Lo mot ronhar o arronhar qu'ei la fòrma especificament e plan regularament gascona de ronar o arronar (id.). aqueste darrèr tipe qu'ei lo autanplan emplegat en lengadocian. Los dus tipes  (lo gasconisme dab nh e l'occitan dab n) que i coexisteishen en gascon, probablament pr'amor de la confusion possibla de las fòrmas gasconistas (las dab nh) dab l'aute vèrbe ronhar, arronhar (cat. retallar fr. rogner).
Aqueste mot nòrd-catalan runyec que deu estar un eretatge lingüistic deus immigrants gascons qui hasèvan de paisans (pagesos) en la Catalonha deu sègle 15 ençà. Lo tribalh de la tèrra e l'activat d'eslhevatge e de pastoralisme qu'èran desdenhats peus catalans (qui'us consideravan com a indignes d'eths, de fèit  activitats  de vilans) e reservats taus tribalhadors emigrats de l'epòca, qu'ei a díser los gascons.  Per aquesta rason, quasi  tot lo vocabulari popular tanhent au pastoralisme e a la zootecnica en catalan qu'ei emprontat au gascon.