Qu'èra emplegat tà derivar un adjectiu a partir d'un substantiu, adjectiu eth medish substantivable. Per exemple markos (chivau) > markākos (cavalhèr, lit. deu chivau). Aqueste sufixe que s'arretròba en mots gascons e occitans. Per exemple, mots com colac (< colācus), creac (< cragācus), craca, (< cragāca) que son derivats de taus mots celtics afixats dab -akos, -aka (ved. FEW). Aqueste afixe qu'ei comun en toponimia gascona e occitana (Blanhac, Merinhac etc). En gascon, lo sufixe celtique -ākos que pòt balhar duas solucions foneticas. La solucion de la toponimia: -ac, que provien d'un cambiament d'accentuacion deu prèst celtic en latin:, que l'arretrobam hens mots com colac (colācus), creac (cragācus), brac (birrācus) etc. En celtic, los derivats afixats en -ākos qu'èran proparoxitons a maudespieit de la quantitat deu dusau "a": ex. / 'kra gā kos/ (accent sus la prumèra sillaba) mentre qu'en latin lo mot en -acus qu'èran tractas com a paroxitons ex. cragācus /kra 'gā kus/ (accent sus la dusau sillaba). Un aute exemple: kawarākos (gigantesc, colossau) > carauācus > gc. cauerat (= caishalòt; cauerac au segle 13). L'auta solucion fonetica de l'afixe -ākos en gascon que's hè en -òc: calhòc (fr. mouette, goéland) (< kàlyākos = gc hasán, pòth, fr. coq); briòc (fr. vautour) (< brígākos = gc, de la montanha, montanhòu); bisòc, bidòc (fr. milan) (uídeākos = gc deu bòsc, silvestre). Que son celtismes tipics de la còsta, de Baiona fins a Garona e au Medòc. En aquestes cas dab -òc, la fonologia que nse suggereish lo -ākos deu mot celtic qu'èra demorat en posicion atòna en latin, dit autament lo manlhèu en latin que conservè l'accentuacion celtica abans de patir ua correccion diatopica de l'accentuacion. Ex. /'kàlyakos/ (gc. hasan) > *càlhac / 'kaljəc/ (accent sus la prumèra sillaba > calhòc /kalj'ɔc/ (accent sus la dusau sillaba). En lengas com lo catalan e lo castelhan, la dusau etapa, la de la correccion diatopica de l'accentuacion, ne's hasó pas.
Exemple, bàlakos > *bàlac (gascon ancian) > balòc (gascon modèrne),
gascon ancian *bàlac > cat. mod. bàlec, cast. mod. bálago (conservacion de l'accentuacion originau).
En agenés (gascon marmandés e occitan agenés), lo sufixe -ac que vadó -at. Exemple: cauerac (sègle 13) > cauerat; colac > colat; creac >creat. Aquesta varianta fonetica de l'afixe en -at que coneishó un gran succès com a afixe viu e productiu en gascon e en occitan. Au debut, lo sufixe gascon -at que's guardè la valor de l'afixe celtic -akos en poder indicar:
-un gentilice: bagergat, bagergata (qui ei de Bagergue) com en irlandés sasanach (gascon: anglés; -ach qu'ei la fòrma modèrna de -akos en irlandés)), eirenach (gascon: irlandés) etc
- ua especificitat o gropament especific: lobat (lit. qui ei deu lop, l'ensemble deus lops), vopat (lit. qui ei deu vop, l'ensemble deus vops), ossat (lit. qui ei de l'os, l'ensemble deus os). L'afixe que permet de tirar un nom masculin d'un nom femenin. per exemple: goja > gojat; vopa > vopat; pavèssa > pavessat; lobia (cf. cat. llobina) > lobiat; verra > verrat; ossa > ossat; cèrva >cervat. Au masculin, lo mot que pòt designar lo mascle (ex. verrat, ant. cervat, autanplan lobiat etc) o lo mascle E lo petit (ex. vopat) o sonque lo petit (ex. ossat, lobat, baleiat), aqueste darrèr usatge deu sufixe -at, mei recent, que n'ei probablament per confusion dab lo sufixe -et. Mès aquesta darrèra n'èra pas la significacion prumèra deu sufixe : ua ossatèra que designa plan un lòc frequentat peus os e non pas particularament peus "ossats". De la medisha manèra, lo lobatèr que s'aucupa deus lops com a ensemble, com a espècie e non pas particularament deus "lobats". A notar lo mot gascon "verrat" qu'estó manlhevat per l'occitan e peu francés, lo doble "r" deu mot verrat que signa un gasconisme clar.
Lo sufixe gascon -at qu'estó recuperat peu francés modèrne: fr. le lectorat (l'ensemble deus lectors) , fr. le professorat etc. L'afixe en -ac que's gahè un aspecte despreciatiu, n'èra probablament pas lo cas d'autescòps cf. pavessac, pavassac fòrmas biarnesas e probablament arcaïzantas de pavessat (fr. coq de bruyère).
Lo sufixe gascon -òc que vadó -òt en marmandés e agenés. Atau kawākos > chòc > chòt (lo ch a causa de chavan, un lemosinisme en gascon < celt. kawānos) ; uideākos > bidòc > bidòt etc. Aquesta fòrma de l'afixe en -òt qu'encontrè un succès enòrme com a afixe viu e productiu en gascon e shens qu'en gascon, autanplan en occitan e en las lengas romanicas vesias com l'arpitan, lo francés, l'espanhòu, lo portugués etc (en ibero-romanç devath la fòrma -ote) etc fr. Charlot, esp. grandote etc. En gascon, que pòt presentar ua valor despreciativa: caganhòt, cagairòt, cagòt, arlòt, mossuròt; cascaròt (= cagòt); diminutiva: cachalòt (caishau petit); cascaròt (cascar petit); afectiva: gojatòt, Janòt; Peiròt; augmentativa: un sarròt, (que plau) a chorròt, augmentativa e despreciativa: qu'ei un planhòt etc. Lo sufixe -òt en gascon qu'ei polivalent, de fèit.
Atau que vedem l'apòrt de l'afixe celtic -akos com a hont de sufixes en gascon. Segon l'accentuacion deu manlhèu celtic en latin, celt. -akos > gc -ac o -òc, aquests sufixes qu'estón naturalizats en gascon e que balhèn duas fòrmas de mei: -at e -òt, respectivament, mercés a la prononciacion mirandeso-agenesa. Atau, -akos >-ac, -at, -òc -e òt. Deu gascon e de l'occitan pròishe aquests sufixes -at e -òt que viatgèn per totas las lengas romanicas vesias.
Cap comentari:
Publica un comentari a l'entrada