Doblons o...mes!

Que vedom doblons qui non n'èran pas, adara que voi parlar de doblons generats peus gallicismes gascons - o mes generaument occitans -  soent en provocar la restitucion o la creacion de mots considerats com mes occitans o mes gascons.

En gascon, los mots qui acaban per -èu que son plan soent gallicismes: drapèu, nivèu, burèu, tablèu...


 Drapèu qu'a un sinonim plan gascon enqüèra viu: bandèra o melhor banèra. Lo pòrtadrapèu que's ditz en bon gascon lo banerèr (Palay). Aqueth mot banerèr - prengut a tòrt per un derivat de banh- qu'ei emplegat a còps, e a tort,  tà designar la pèça cavada de la cosina on i cola l'aigua tà i poder netejar los plats. Banerèr qu'ei anormau dab aqueth sens, que'u cau preferir aiguèr. Com a sinonim de banerèr, Palay que nòta banderolèr, de banderòla. Totun, que caleré arreservar banerèr entau pòrtadrapèu e banderolèr tau qui pòrta ua banderòla.

 Nivèu qu'ei un gallicisme hòrt corrent trasvestit en mot occitan (lengadocian nivèl, provençau: nivèu). Lo mot genuinament gascon qu'ei nivèth / niuèth (deu latin nivellus). Nivelar qu'ei tanben un manlhèu, lo mot genuinament gascon qu'ei niverar / niuerar. Los mots gascons que son atestats en la lengua anciana, pas los gallicismes. Totun, aqueths gallicismes que son corrents pertot.

 Burèu n'ei pas emplegat en aranés, que'u prefereishen lo mot oficina, com en espanhòu e en catalan. Oficina qu'ei un mot pan-romanic, que hè partida deu lexic occitan, qu'ei evidentament plan mes beròi que non pas burèu. Totun, burèu qu'ei d'usatge corrent en gascon de França.


Tablèu n'ei pas tanpòc emplegat en aranés, que'u prefereishen pissarra, adaptacion de l'espanhòu pizarra qui a la medisha significacion. Pissarra - pizarra qu'ei un mot d'origina basca: dilhèu, segon Rodríguez-Navas, de pizca arria, literaument la petita pèira, o meslèu, segon Coromines, de laptiz-arri,  laptiz: mot basco derivat deu latin lapidus qui significa pèira e arria qu'ei la pèira en basco. Pissarra estant d'origina basca, qu'ei un mot hèra mes gascon que non pas tablèu.

E puishqu'èm a l'escòla: caièr? Un aute gallicisme, plan segur! Totun, quasèrn / quadèrn, creat tà remplaçar caièr,  que sembla plan èster un castelhanisme (cuaderno). Lo mot quadern n'apareish pas en catalan abans lo sègle 17, çò qui suggereish un manlhèu. Totun, non seré pas impossible qu'un mot semblant existisse en occitan ancian. En efèit, lo mot genuinament catalan que semblè èster cohern (atestat au segle 14, dab la h muda), que deu remontar tà un *cosern, de medisha arradic que cuaderno: lo latin  quadernu, forma mes recenta de quaternu (lo quart), allusion au hèit que las planas deu caièr èran hèitas de huelhas plegadas en quate o que lo quadèrn avèva sonque quate pajas. En francés, lo mot carnet qu'ei ua forma diminutiva vienguda deu medish mot mentre l'etimologia de cahier qu'ei mens clara e enqüèra debatuda.  Non sèi pas si lo mot quasèrn ei directament atestat en occitan ancian. En tot cas, n'ac ei pas en gascon. Non sabem pas se los nòstes davancèrs e utilisavan quadèrns / quasèrns...totun, qu'èm segurs qu'utilisavan sistèr(n)s, mot plan gascon, aqueth, qui remonta tau latin sisternu. Qu'ei a díser la huelha deu caièr gascon n'èra pas plegada en quate partidas, senon en sieis. Aquò non vòu pas díser que sistèrn no'i podèva pas convíver dab quadèrn/quasèrn, plan segur, totun que nse'n manca la pròva. En gascon literari, las duas formas quadèrn e quasèrn que son emplegadas en concurréncia segon l'esquèma de  càder/càser, créder/créser, véder /véser, vàder/vàser, etc, etc. Un doblon de tip dialectau: quadèrn / quasèrn en gascon! Be hè desòrdre, aquò, per un neologisme! B'ei pecat lo mot deu gascon ancian sistèrn o ua adaptacion modèrna shistèrn non sia pas estat arreviscolat com sinonim de caièr, en lòc de l'adopcion un shinhau rapida d'un doblon morfologic! Totun, caièr qu'ei d'us plan corrent pertot. Que l'utilizan a l'escòla aranesa. Que'u podem predíser ua vita tan larga com la de la lengua medisha.