diumenge, 27 de gener del 2013

Lo planh deu huset


Lo planh deu huset


Jo que soi com lo gahús :
De la nueit, que’n soi lo hus.
Que m’apèran tinha-hus,
Praube de jo, praube gus !
Que m’apèran tumar-hus,
Ja que sii sonqu’un hus !

Lahens bòrdas e còvas
Nosaus las soritz-cauvas
Que vivem en bèths gropàs
De mei de cent individús :
De sociaus, no’n serém pas ?
Lavetz, perqué tumahús ?

Tinha, no’n soi pas briga,
Non soi sonqu’un praube hus !
Tumar, no’n sèi pas briga,
Quan seré contra las puç.
Que soi sonqu’un praube gus,
Totun que non tumahús !

Soi pas sonqu’un petit hus
Qui s’a gahats los ahurs
De beròia pipistrella.
Tà la lua esclarejant,
Que hèi la damisèla :
Que vòli en ziga-zagant.

Soi pas sonqu’un petit hus,
Qui vòla lahens cèus escurs.
De damns be’n sèi mantuns !
Qu’èm tots harts de tant d’abús :
Pollucion, parcs eolians
E bestiessa deus umans.

Tu qui t’ès botat a l’argüeit
Tà espiar los husets de nueit,
Se, per malur, n’i ei pas nat
A volar per aquí arron,
Non pòts dobtar, desgraciat,
Que s’aprèsse la fin deu món.





Explics. Hus, deu mot basco huntz qui significa gahús, que designa(va) en gascon aujamis nueitaus, gahús e soritz-cauvas. Lo mot gascon gahús (dab l’accent sus la dusau sillaba, contràriament aus sinonims cauüs e guèhus) que vien deu mot basco gauhuntz (atau en navarro-labordin, gauhüntz en soletin, gauhontz en batu), sinonime de huntz (hüntz en soletin, hontz en batu). Lo mot basco gauhuntz qu’ei en realitat un romanisme, que vien deu mot galloroman - e occitan- cauüs, interpretat a la basca, a la « lutz » de gau = nueit. En gascon, lo mot hus que demora fossilizat hens los compausats tinhahús e tumahús. Tinhahús qu’ei escriut hòrt justament tigne-hus per Camelat, dab un junhet, ved. lo lexic de Bite Bitante, document pdf p.86, e, tignehus –non pas tignahus - per Palay. Tumahús (de tumar-hus), sinonime de tinhahús, que pòt tanben servir d’adjectiu dab lo sens de taciturn, ex. ua gojata tumahusa. Lo nom gascon de persona Huzet que devè aver aqueth sens (e non lo de husèth !).