La h d'aconòrt o de sostien

Aquiu qu'avetz ua responsa a un comentari  on m'arreprochavan d'aver emplegat lo mot "coheréncia" en plaça de "coeréncia". Coheréncia que seré un francisme "vergonhable" (sic"). 

En gascon, la h qu'ei ua letra tipicament sensibla. Que pòt aver ua origina etimologica, derivant per exemple d'ua h germanica (hapcha, hapia, halabard, hap, hasta, gahar etc) o d'ua f latina (haria, hòrt, etc ). Que pòt autanplan aver ua origina non-etimologica, que l'apèri h d'aconòrt o de sostien. La h d'aconòrt qu’ei ua de las nombrosas particularitats deu gascon. Que compreni que posca semblar estranha aus non-gascons. 

Aquesta h d'aconòrt, que l’arretrobam en mots hòrt corrents com gahús (derivat de  " gaüs". Aquesta darrèra fòrma qu’ei l’etimologica, plan atestada en gascon, enqüèra que  hòrt minoritària uei lo dia, totun gaús shens la h qu’ei la soleta fòrma qui trobam en gascon medievau), sahúc (de saüc, deu latin sa(m)bucu), la-hens e dehens (cf. laguens e deguens), truha  (deu latin tribuna),  truhar e truhant (deu galés *truganto, cf. fr. truand, oc. truant), possiblament cohet (probablament deu francés coué, lat. caudatus), en tot cas, shens nat dobte, ahur (ancianament aür, de agur(i)um). Aquera h de sostien que la podem trobar au debut deus mots tanben: haut, variant de aut (de la-haut); ham (lo ham), varianta d'am; hentrar, varianta d'entrar; harrèr, varianta d'arrèr (Poiharrèr); hauba, varianta d'auba (cf. clara hauba deu jorn, Sallusti du Bartàs), etc. 

L’engenh deu gascon qu’ei d'arresólver l’iat a tota còsta, sia en ahíger ua consonanta, tipicament qu'utiliza aquesta h qu’apèri h d'aconòrt pr'amor que serveish tà conortar las sillabas (ex. gahús, ahur, cohet, coheréncia) sia en suprimir ua de las duas vocaus en causa, çò qui resulta en la pèrda d'ua sillaba: urós (de aürós), trimfe (lo de la lengua gascoa) (de triomfe), prable (de preable < pre-anable), tròt (de troat, proto-romanç tronatu). 

L’ipotèsi segon laquau las fòrmas coheréncia e coherent e serén francismes qu’ei absurda. La h de cohérent, cohérence en francés n’existeish pas, qu’ei un artefact grafic, arren de mei. En gascon, la h de coherent qu’existeish plan, qu’ei sensibla. Ne s’ageish pas briga de la medisha causa. Los gascons n’an pas jamèi prononciat la h de homme, per exemple. La fòrma coeréncia, se la prononciam en tres sillabas, que constitueish ua anomàlia en gascon: que hè mei francisme que non pas coheréncia dab la h sensibla. En gascon, coerent que's pronóncia normaument  qüerenn, en duas sillabas. La h d'aconòrt que permet de mantiéner l'estat trisillabic.  Que cau arrestar de voler a tota còsta har depéner lo gascon deu francés en privant lo gascon de gallicismes verais o pretenuts . Aquiu que pensam en gascon e sonque en gascon. Lo francés, qu'ei ua auta causa, ne'n hèm pas nat cas aquiu. E la vergonha, se vergonha i a, que's suenha en un cabinet d'un psi, pas en voler tòrcer la lenga. 

Notaratz lo mot aür qu’ei extint en occitan,  totun ahur, ahurar que son plan vius en gascon.  Jo que soi persuadit qu'ei la preséncia de la h d'aconòrt qui a sauvat lo mot, ua rason de mei entà arrestar d’escopir sus aquesta h qui a permés au mot d’estar conservat! Aquesta h d'aconòrt o de sostien que hè partida de l'engenh de la lenga gascona. "

EDIT L'amic JIG que'nse horneish un comentari hòrt interessant, com a l'acostumada. Eth qu'emplega correntament la fòrma "coerent"  en duas sillabas ("qüerent-a"). Totun, aquesta fòrma n'ei pas acceptada ni per Palay ni per Pèir Morà qui non balhan pas sonque la fòrma coherenta (tres sillabas) aus sons diccionaris. Per contra, PN qu'accepta las duas fòrmas.  De notar, en cambi, Pèir Morà qu'accepta lo mot preable shens ne precisar la prononciacion, en tres o duas sillabas  (lo mot qu'ei autament grafiat prable, qui ei la resolucion normau esperada de preable cf. Palay).