diumenge, 21 de març del 2021

Bascar (chepiquejar), basca (chepic): un celtisme ipotetic en biarnés; etimon wa(x)-ske (premuda, pechic), a comparar dab lo mot basco "kezka" (en gasc. "chepic").

 Hens los pòsts passats, que vedom dus navèths etimons celtics. Que vedom l'etimon *bono-  (gasc. tustar, fr. frapper, donner un coup ).  Puish que vedom l'etimon *bunno- (gasc . butòr) representat en gascon per "bom" (idem). Uei que voi discutir lo cas d'un aute mot gascon ipoteticament d'etimon celtic: basca (en grafia IBG: basque). Aqueste mot "basca" qu'ei sinonime de "chepic".  En gascon, que i va acompanhat d'un vèrbe "bascar" qui significa inquietar, chepiquejar; a la fòrma pronominau, bascà's significa inquietà's, chepicà's, soptà's, qu'ei a díser... dar-se'n basca (ua expression a apréner e a utilizar! Ne t'en fais pas = Non te'n des basca ! ).

En breton, qu'existeish lo mot gwask qui significa premuda,  pression, pinça. Lo mot qu'existeish tanben en gualés: gwasg. Lo mot breton gwaskad que significa "estrenta", "sofriment". L'etimon qu'ei lo protoceltic *wa(x)-ske/o   qui significa prémer, premuda (cf. lo Celtic Lexicon aquiu).  Lo mot romanic basca que seré un cognat d'aquestes mots breton e gualés gwask e gwasg, segon los diccionaris d'espanhòu (DRAE) et de catalan (GDLC).

Notablament, lo mot gascon "basca" n'ei pas sabut en occitan, lo TdF qu'ignòra lo mot. 

Per contra, lo substantiu "basca" e lo vèrbe "bascar" qui l'acompanha que son sabuts en catalan e en espanhòu, totun non en galaïco-portugués, en astur-leonés ni en aragonés. En espanhòu normatiu, la significacion que sembla derivar de manèira especializaira de la deu mot gascon. La significacion prumèra de "premuda" (pression), "pessic, pechic" (pincement) qui ei plan la de l'etimon *wa(x)-ske/o- en celtic, conservada dab "gwask" en breton, n'ei pas presenta en espanhòu, pas mei qu'en gascon. Per contra que demora lo concèpte semantic de chepic (< pechic) , d'inquietud qui ei plan la significacion qu'a lo mot en gascon. Totun, l'espanhòu que'n restrenh la semantica.

En espanhòu:

Basca (segon lo DRAE):

1. f. Ansiadesazón e inquietud que se experimenta en el estómago cuando se quiere vomitarU. m. en pl.

2. f. Agitación nerviosa que siente el animal rabioso.


En catalan (segon lo GDLC), la definicion qu'ei mei larga. 




[s. XIII; probablement del cèlt. waska]
 
f  Ànsia, angúnia, inquietud. 
 
Esvaniment, desmai. Caure en basca. 
  
basca de la mort Agonia. 
 
pl Nàusees. Tenir basques. 
 
Xafogor.


La definicion 1 deu mot catalan qu'ei plan la medisha que la deu mot gascon, mentre las definicions deu mot en lenga espanhòla que presentan restriccions per rapòrt a las en las autas duas lengas. B'ei possible lo mot espanhòu que sia un eretatge gascon,  dab definicions metaforicas o especializadas similaras a las deu mot en gascon e distintas de las deu mot en celtic . Deu gascon lo mot que degó passar au catalan (ja au sègle 13) e a l'espanhòu (sègle 13). D'on vien lo mot en gascon? Du gallés, deu breton? L'abséncia deu mot en peitavin-sentonjés e en galò ne pleiteja pas en favor de l'ipotèsi d'un mot breton viatjaire.  L'abséncia deu mot en galaico-portugués, en astur-leonés e en aragonés ne pleiteja pas tanpòc en favor d'ua origina iberoromanica deu mot "gasca". Que deu proviéner deu gascon qui l'eretè sia deu basco sia deu celtic directament. 

Que cau notar qu'en basco, "chepic" que's ditz "kezka". Aqueste mot basco que'm sembla poder arreligà's a l'etimon celtic *waske tanben, sia per un ligam pròpi sia via ua fòrma gascona anciana "*gasca" a l'origina de "basca". A la fèita fin, que demora l'ipotèsi lo mot basco kezka n'aja pas arren a véder filogeneticament dab lo celtic *waske, la semblança de fòrmas que seré ua mèra coincidencia. En aqueste cas, que'm semblaré mei logic har derivar lo mot biarnés "basca" deu mot basco "kezka" via ua fòrma intermediària gascona "*gasca", que non deu proto-celtic "*was(x)-ke".