Amics mèns, deishatz-me hicar-vos, acitau,
Quauqui vèrsi dera mia composicion,
Tà vos condar qu’ua mala disposicion
Ei a amiar-me entà un lhet d’espitau.
Totun, que sapiatz que non ei quauquarren grèu
Que demanèsse planh, afliccion o degrèu :
Un çurgent liberarà, d’un còp d’esturment,
Un nèrvi comprimit que me cause torment.
Que m’ac cau hèr entà que non me sàpie mau
De trapar que non volgue capmès ua mia man
Ne mòir es cinc dits, ne trabalhar coma cau,
Autaplan s’aqu’rò non arribèsse deman.
Donques eth mèn blòg se va a pausar, silenciós,
Per pèca d’un braç dret que s’a hèt maliciós.
Me mancaràs, amic lector, qué i harè ?
Lèu o mès tard, segur e clar, que tornarè.
dijous, 20 de gener del 2011
dimecres, 19 de gener del 2011
Sonet entà dus gramaticians gascons (M. Romieu & A. Bianchi).
Aqueth sonet qu'ei dedicat a Maurici Andrieu e Andriu Bianchi, en tot esperar que saberà provocar la gestacion rapida d'ua edicion nava de la lor gramatica gascona.
Sonet entà dus gramaticians gascons.
Totòm non pòt, com lo gran Grevisse en son temps,
Aufrir a la gent las leis deu bon usatge
E fixar atau las règlas deu lengatge
Que princis com pacans an de seguir tostemps.
En cèu gascon qu'i lusishen mei d’un astre.
Que nse n'esclarejan dus: mèste Maurici
qui, a Lescar, e’s dedica au son ofici,
E lo mèste Andriu qui òbra a Barbasta.
Tà parar la frasa d’un beròi ornament,
Que cau seguir règlas qu’aquestes dus letrats
An fixat d’un esguit de mots hòrt inspirats.
Totun, de l’òbra, per màger que’s sia hèita,
Ua version revisada be’ns hè plan hrèita!
Qu’aquò sia dit shens glòria, ni mau pensament.
La nuèch dels robòts
La nuèch passada, foguèri desrevelhat per un bruch tant desplasent coma estranh. M’es malaisit de lo descriure mas me fasiá pensar a la fresa de la Nàdia (la dentista) quand es a escavar dins l’esmalt del caissal per i trobar lo nèrvi, se vesètz çò que vòli dire.
Daissèri lo lièch en romegar, que m’agrada pas brica d’èsser destorbat al bèl mitan de la nuèch. Anèri a la cosina per m’agafar un cotèl, d’aqueles que servisson a la fèmna per copar lo cambajon iberic, sabètz, puèi me dirigiguèri dirèctament cap a la pòrta d’entrada. Coma a l’acostumat, la pòrta gemeguèt quand la dobriguèri mas aqueste còp, s’ausiguèt a penas. Un còp defòra, aguèri una vision que m’espantèt. I aviá una vertadièra amassada de pichons androïds de metal qu’èran a m’esperar. Un cinquantenat, de talha mai petita que los autres, avián invasit lo pati. Totes los autres, benlèu cinc cents, emplenavan la carrièra Andriu Romieu, e, al fons, de cara al collègi Maurici Bianchi, s’i èra estada pausada una mena de plat volaire qu'èra encara a fumar.
Un dels robòts s’avancèt cap a ieu e se botèt a me parlar.
-Adiu. Sès plan tu, lo Joan del Peiroton ?
- òc, e vos, qual sètz ?
- Jo som GRERSJX32445-XS, un robòt reciclable de prumièra categoria. Aquí darrièr i son mos companhs, totis sortits de la Grand Robotariá de Galimàchia.
- Adishatz, GRE..., em, robòt. La primièra categoria, sabi pas çò qu’aquò representa en cò vòstre mas soi segur que lo costat reciclable vos onora. Sabètz netejar l’ostal e preparar l’aligòt?
- Tu, evita de te trufar, nosaus los robòts avèm pas tròp d’umor, m’estimi mai de te prevenir, blogaire de mon cuol.
- Bon, bon, bon, d’acòrdi. E de qué me volètz ?
- Pas res de tròp complicat, emai tu o deves poder compréner tot.
Mas au luòc de m’explicar qué que sia, lo robòt cambièt de votz e se botèt a cantar:
Ah, macarèl! Espèra, espèra,
Que la bateria me s’ agota,
Putabòrnia, i vesi pas gota,
Es la fin que me desespèra
Fatal error one hundred'n fifty nine
Please reboot, that should be fine
tvouaaaa bzzz...z.
Se calèt definitivament. Puèi s’immobilizèt per de bon, fòra de la tèsta que caiguèt de costat en pendolejar lamentablament, a penas retenguda per un ressòrt usat. Sembla colhon, mas me faguèt pena, aqueste robot, encara que lo trobavi pas gaire aimable.
Alavetz, un autre robòt s’avancèt e reprenguèt la convèrsa.
-Adiu blogaire, ça diguèt. Jo som GRERSJX32444-HY, un robot reciclable de prumièra categoria. E aquí darrièr i son mos companhs subrevivents, totis sortits de la Grand Robotariá de Galimàchia . Sèm aquí per te díser que, divendres passat, visitèrem ton blòg per escàs e decidiguèrem de nos ne far de visitaires costumièrs.
- Ah bon ? Ah ! Aquò explica cossí se fa que i aguèt tant de monde que semblavan legir mon blòg !
- - As plan comprés. Bon, mas es pas tot. Avèm, avèm…
Lo robòt acabèt pas sa frasa e amb una voseta desesperada faguèt:
Ah, macarèl! Espèra, espèra,
Que la bateria me s’ agota,
Putabòrnia, i vesi pas gota,
Es la fin que me desespèra
Fatal error one hundred'n fifty nine
Please reboot, that should be fine
tvouaaaa bzzz...z.
Se calèt definitivament. Puèi s’immobilizèt per de bon, fòra de la tèsta que caiguèt de costat en pendolejar lamentablament, a penas retenguda per un ressòrt fatigat. Sembla colhon, mas me faguèt tanben pena, aqueste robòt, emai se lo trobavi pas mai aimable que lo d’abans.
Alavetz un tresèn robot s’avancèt e se botèt a parlar coma los autres dos abans.
Agachèri lo relòtge, començavi d’aver un pauc freg dins mon petit pijamà de franjas jaunas e negras, e me demandavi quora aquesta mala farça s’anava acabar.
“Adiu blogaire, ça diguèt lo tresèn robot. Jo som GRERSJX32443-ZO, un robòt reciclable de prumièra categoria. Aquí darrièr i son mos companhs subrevivents, totis sortits de la Grand Robotariá de Galimàchia. Avèm tot plen de suggestions e de conselhs de te balhar per far de ton blòg lo top sit number one dins la lista dels sites robot-friendly .
Puèi, coma se me trobèssi embarcat dins una cachavièlha, lo robòt se botèt a préner la meteissa voseta desesperada per cantar la meteissa sansonheta.
Ah, macarèl! Espèra, espèra,
Que la bateria me s’ agota,
Putabòrnia, i vesi pas gota,
Es la fin que me desespèra
Fatal error one hundred'n fifty nine
Please reboot, that should be fine
tvouaaaa bzzz...z.
Se calèt definitivament. Puèi s’immobilizèt per de bon, fòra de la testa fernissenta – (m’agrada aqueste mòt orientalejant que me fa pensar als tetons de la Mela quand es a dançar lo forrò amb son polit cavalièr), que caiguèt de costat en pendolejar lamentablament, a penas retenguda per un ressòrt gaire reviscolat. Es colhon, mas me faguèt encara pena, aqueste robot, emai s’èra pas mai aimable que sos defunts congenaris.
Bon, vos daissi imaginar la seguida per çò que ne demòran encara una bèla tropelada de robòts e ieu, ai pas sonqu’aquò a far, ara me cal anar escampar lo molon de ferralhum reciclable que s’i es format defòra, abans d’anar trabalhar.
E patatric, e patatrac,
Peras sèrras e peth bèth prat,
Que sia tròp long o ben tròp brac,
Mon conde qu’ei inacabat.
Daissèri lo lièch en romegar, que m’agrada pas brica d’èsser destorbat al bèl mitan de la nuèch. Anèri a la cosina per m’agafar un cotèl, d’aqueles que servisson a la fèmna per copar lo cambajon iberic, sabètz, puèi me dirigiguèri dirèctament cap a la pòrta d’entrada. Coma a l’acostumat, la pòrta gemeguèt quand la dobriguèri mas aqueste còp, s’ausiguèt a penas. Un còp defòra, aguèri una vision que m’espantèt. I aviá una vertadièra amassada de pichons androïds de metal qu’èran a m’esperar. Un cinquantenat, de talha mai petita que los autres, avián invasit lo pati. Totes los autres, benlèu cinc cents, emplenavan la carrièra Andriu Romieu, e, al fons, de cara al collègi Maurici Bianchi, s’i èra estada pausada una mena de plat volaire qu'èra encara a fumar.
Un dels robòts s’avancèt cap a ieu e se botèt a me parlar.
-Adiu. Sès plan tu, lo Joan del Peiroton ?
- òc, e vos, qual sètz ?
- Jo som GRERSJX32445-XS, un robòt reciclable de prumièra categoria. Aquí darrièr i son mos companhs, totis sortits de la Grand Robotariá de Galimàchia.
- Adishatz, GRE..., em, robòt. La primièra categoria, sabi pas çò qu’aquò representa en cò vòstre mas soi segur que lo costat reciclable vos onora. Sabètz netejar l’ostal e preparar l’aligòt?
- Tu, evita de te trufar, nosaus los robòts avèm pas tròp d’umor, m’estimi mai de te prevenir, blogaire de mon cuol.
- Bon, bon, bon, d’acòrdi. E de qué me volètz ?
- Pas res de tròp complicat, emai tu o deves poder compréner tot.
Mas au luòc de m’explicar qué que sia, lo robòt cambièt de votz e se botèt a cantar:
Ah, macarèl! Espèra, espèra,
Que la bateria me s’ agota,
Putabòrnia, i vesi pas gota,
Es la fin que me desespèra
Fatal error one hundred'n fifty nine
Please reboot, that should be fine
tvouaaaa bzzz...z.
Se calèt definitivament. Puèi s’immobilizèt per de bon, fòra de la tèsta que caiguèt de costat en pendolejar lamentablament, a penas retenguda per un ressòrt usat. Sembla colhon, mas me faguèt pena, aqueste robot, encara que lo trobavi pas gaire aimable.
Alavetz, un autre robòt s’avancèt e reprenguèt la convèrsa.
-Adiu blogaire, ça diguèt. Jo som GRERSJX32444-HY, un robot reciclable de prumièra categoria. E aquí darrièr i son mos companhs subrevivents, totis sortits de la Grand Robotariá de Galimàchia . Sèm aquí per te díser que, divendres passat, visitèrem ton blòg per escàs e decidiguèrem de nos ne far de visitaires costumièrs.
- Ah bon ? Ah ! Aquò explica cossí se fa que i aguèt tant de monde que semblavan legir mon blòg !
- - As plan comprés. Bon, mas es pas tot. Avèm, avèm…
Lo robòt acabèt pas sa frasa e amb una voseta desesperada faguèt:
Ah, macarèl! Espèra, espèra,
Que la bateria me s’ agota,
Putabòrnia, i vesi pas gota,
Es la fin que me desespèra
Fatal error one hundred'n fifty nine
Please reboot, that should be fine
tvouaaaa bzzz...z.
Se calèt definitivament. Puèi s’immobilizèt per de bon, fòra de la tèsta que caiguèt de costat en pendolejar lamentablament, a penas retenguda per un ressòrt fatigat. Sembla colhon, mas me faguèt tanben pena, aqueste robòt, emai se lo trobavi pas mai aimable que lo d’abans.
Alavetz un tresèn robot s’avancèt e se botèt a parlar coma los autres dos abans.
Agachèri lo relòtge, començavi d’aver un pauc freg dins mon petit pijamà de franjas jaunas e negras, e me demandavi quora aquesta mala farça s’anava acabar.
“Adiu blogaire, ça diguèt lo tresèn robot. Jo som GRERSJX32443-ZO, un robòt reciclable de prumièra categoria. Aquí darrièr i son mos companhs subrevivents, totis sortits de la Grand Robotariá de Galimàchia. Avèm tot plen de suggestions e de conselhs de te balhar per far de ton blòg lo top sit number one dins la lista dels sites robot-friendly .
Puèi, coma se me trobèssi embarcat dins una cachavièlha, lo robòt se botèt a préner la meteissa voseta desesperada per cantar la meteissa sansonheta.
Ah, macarèl! Espèra, espèra,
Que la bateria me s’ agota,
Putabòrnia, i vesi pas gota,
Es la fin que me desespèra
Fatal error one hundred'n fifty nine
Please reboot, that should be fine
tvouaaaa bzzz...z.
Se calèt definitivament. Puèi s’immobilizèt per de bon, fòra de la testa fernissenta – (m’agrada aqueste mòt orientalejant que me fa pensar als tetons de la Mela quand es a dançar lo forrò amb son polit cavalièr), que caiguèt de costat en pendolejar lamentablament, a penas retenguda per un ressòrt gaire reviscolat. Es colhon, mas me faguèt encara pena, aqueste robot, emai s’èra pas mai aimable que sos defunts congenaris.
Bon, vos daissi imaginar la seguida per çò que ne demòran encara una bèla tropelada de robòts e ieu, ai pas sonqu’aquò a far, ara me cal anar escampar lo molon de ferralhum reciclable que s’i es format defòra, abans d’anar trabalhar.
E patatric, e patatrac,
Peras sèrras e peth bèth prat,
Que sia tròp long o ben tròp brac,
Mon conde qu’ei inacabat.
dimarts, 18 de gener del 2011
Tombas linguisticas
I credi pas tròp a las frontèras linguisticas au dehens de la nòsta romània. De frontèras naturaus, n'i a pas nada, ça'm sembla. Se vos amuishan quin hossat mei pregon assepara duas lenguas romanicas, n'ajatz pas créder qu'aquò ei ua frontèra. N'ac ei pas. En realitat, aqueth hossat qu'ei ua hòssa. Que son las tombas on estón enterrats tots los parlars qui hasèvan de transicion, o que n'ac hèn pr'amor que ne son pas tots morts e que'us vòlen enterrar vius. B'ei plan per aquò que las isoglòssas coincideishen rarament dab los limits deus maines revendicats per las lenguas romanicas estatutàrias.
Lo parlar -la lengua vertadèra- que complica o qu'empacha lo pensar politicament corrècte.
Lo parlar -la lengua vertadèra- que complica o qu'empacha lo pensar politicament corrècte.
dilluns, 17 de gener del 2011
Diuendres passat, un recòrd en nombre de visites
Diuendres passat, eth mèn comptader de visites diaries que marquèc un recòrd (per aguest blòg). B'èra content, he! Sustot qu'en tot decidir (de sajar) d'emplegar era varietat oficiau der occitan en mèn blòg, podia témer ua pèrta de seguidors. Eth president deth CAOC, Senhor Enric Garriga, qu'ac diguec claraments deuant ua delegacion de parlamentaris catalans: era modalitat aranesa der occitan non pòt èster oficializada pr'amor qu'ei un petit dialècte qu'arrés non pòt compréner en dehòra d'Aran; apréner-lo que serie donques sense cap d'utilitat (segon eth, eh!).
A jo, blogaire tolosan d'expression gascona, aqueth "dialècte occitan sense cap d'utilitat" m'a permés d'obtier ua pujada significativa deth nombre de visites. Normauments agueste blòg ne receu un centenat per dia. Diuendres eth nombre que pujèc tà mès de 580. Era pujada concernís essenciaument visites des der Estat francés. Açò pròve, se siguesse necessari, qu'er aranés non ei ermetic pes non-aranesi, contràriament a çò que semble pensar eth senhor Garriga.
dissabte, 15 de gener del 2011
Occitan oficiau
Un lector irascible que me pregunte demane perqué i foti boti er article gascon pirenenc occitan, eth/era, e non lo/la e perqué er enonciatiu que qu'emmèrde totlemonde?
Bon, è dues responses, pr'amor que cau saber preparar es sòns arguments.
Er article eth/era qu'ei era forma emplegada en occitan oficiau. Convendratz damb jo que non i a mès occitan qu'agueste article. Citatz-me ua auta lengua qu'a coma article eth/era. Non n'i a cap. Mentre que de lenguas qu'an lo/la ne coneishi aumens dues autes: catalan e franco-provençau. En catalan lo/la non ei un article dera lengua oficiau, e ben en occitan, qu'ei parièr. Dilhèu qu'aquerò cambiarià un bèth dia, mès tant qu'es occitans non se demèrden cap tà obtier era oficialitat des sues varietats en tot tórcer es colhons des sóns diputats, que serà atau. Sò cap a díder que non cau emplegar lo/la en occitan, segur que non, senon cap ena varietat oficiau dera lengua. Que cau notar qu'er occitan oficiau coneish tanben er article tolosenc le mès de manèra fossilizada en bères expressions. Qu'ei possiblaments un arcaïsme, coma er article salat so/sa.
Ara tà çò que tòca ar enonciatiu. Qu'ei vertat agueste enonciatiu qu'a desapareishut quasi completaments dera lengua d'ue. Mès eth mèstre Aitor Carrera, ara seguida der aute mèstre en Joan Coromines, considere normau d'emplegar er enonciatiu en aranés. Donques, jo que lo hèsqui servir, sustot que l'è ben installat en cap. Que me sort sense que i poga hèr arren.
E puish, ath lector occitan irascible, bon catolic, que li harè remarcar que la Santa Mair de Diu prononcièc aquerafrasa frase en Lorda: Que sòi era immaculada concepcion. S'ac aguesse volut díser diferentament, ac aurie pogut hèr en tot aparéisher en Albi o en Rodés. Mès non. Que siguec ua visita oficiau en occitan oficiau.
Bon, è dues responses, pr'amor que cau saber preparar es sòns arguments.
Er article eth/era qu'ei era forma emplegada en occitan oficiau. Convendratz damb jo que non i a mès occitan qu'agueste article. Citatz-me ua auta lengua qu'a coma article eth/era. Non n'i a cap. Mentre que de lenguas qu'an lo/la ne coneishi aumens dues autes: catalan e franco-provençau. En catalan lo/la non ei un article dera lengua oficiau, e ben en occitan, qu'ei parièr. Dilhèu qu'aquerò cambiarià un bèth dia, mès tant qu'es occitans non se demèrden cap tà obtier era oficialitat des sues varietats en tot tórcer es colhons des sóns diputats, que serà atau. Sò cap a díder que non cau emplegar lo/la en occitan, segur que non, senon cap ena varietat oficiau dera lengua. Que cau notar qu'er occitan oficiau coneish tanben er article tolosenc le mès de manèra fossilizada en bères expressions. Qu'ei possiblaments un arcaïsme, coma er article salat so/sa.
Ara tà çò que tòca ar enonciatiu. Qu'ei vertat agueste enonciatiu qu'a desapareishut quasi completaments dera lengua d'ue. Mès eth mèstre Aitor Carrera, ara seguida der aute mèstre en Joan Coromines, considere normau d'emplegar er enonciatiu en aranés. Donques, jo que lo hèsqui servir, sustot que l'è ben installat en cap. Que me sort sense que i poga hèr arren.
E puish, ath lector occitan irascible, bon catolic, que li harè remarcar que la Santa Mair de Diu prononcièc aquera
Rondèu misteriós: ajuda
Ue qu'è en cap un rondèu misteriós, que ne coneishi ne eth títou ne d'a on ei tirat (quin disc o quin grop).
Se me poirietz ajudar en tot entressenhar-me sus aqueri dus punti: títou e quin interprète?
Se me poirietz ajudar en tot entressenhar-me sus aqueri dus punti: títou e quin interprète?
divendres, 14 de gener del 2011
Tejedor
M'agrade Tejedor lhevat quan i hiquen tecnologia electronica (la tecno-fòlc, cap tà jo). Que sò a referir-me as germans Tejedor, dera vila d'Avilés (Astúries): Xosé Manuel, Xavier e Eva. Xosé e Xavier que son gaiters de renomada internacionau, guanhadors d'un arramat de prèmis en hestenaus interceltics. Eva qu'ei panderetaira e cantaira.
E Xavier qu'ei tanben un excellent acordeonista, coma un disciple de Kepa Junkera.
D'acòrd, es paraules d'aguesta xoneira non son finetes finetes, mès a jo que me hèn arrir. Ah! Astúries, Astúries, paradís naturau, tèrra de hormatges e d'amètles...
En video que seguís, que s'i vei Tejedor en companhia deth quatuor galhec "Faltriqueira", un grop vocau de quate beròies gojates: Maité, Carolina, Maria e Ana. Que canten en galhec, en portugués e en castelhan, e quan s'escai, en asturian. Faltriqueira, que son un pòc es "Mal Coiffées" de Galicia. Bon, eth resultat: un saborós mescladís popular asturgalhec, pòc respectuós peth señor cura, eth des amètles, probable.
En tot cas, non poderatz díder qu'ací se meten es madeishes cançons qu'ena vòsta ràdio, e!
E Xavier qu'ei tanben un excellent acordeonista, coma un disciple de Kepa Junkera.
D'acòrd, es paraules d'aguesta xoneira non son finetes finetes, mès a jo que me hèn arrir. Ah! Astúries, Astúries, paradís naturau, tèrra de hormatges e d'amètles...
En video que seguís, que s'i vei Tejedor en companhia deth quatuor galhec "Faltriqueira", un grop vocau de quate beròies gojates: Maité, Carolina, Maria e Ana. Que canten en galhec, en portugués e en castelhan, e quan s'escai, en asturian. Faltriqueira, que son un pòc es "Mal Coiffées" de Galicia. Bon, eth resultat: un saborós mescladís popular asturgalhec, pòc respectuós peth señor cura, eth des amètles, probable.
En tot cas, non poderatz díder qu'ací se meten es madeishes cançons qu'ena vòsta ràdio, e!
dijous, 13 de gener del 2011
Lo mètge e Godolin
Qu’èi cambiat de medecin. N’èi pas avuda la causida, l’aute que s'ei retirat. Lo ara retirat, sabèvi que n’èra pas tròp joen, mès bon, non pensavi pas que m’anava abandonar tan sobte. No’m previengó pas e n’èi pas avut temps entà’m preparar. Qu’i èri acostumat au men mètge, en mei de 23 ans, pensatz. Quan la beròia gojata qui hasó de secretaria e m’anonciè la notícia deu son remplaçament, que’m sentii com un despairat suu còp.
Totun, dab lo joen, lo corrent que passè de tira. Qu’ei un erudit, aqueth. Qu’èra lo prumèr còp que vedèvi un medecin a’m recomandar la lectura deus poèmas de Pèire Godolin.
Doncas, que’u credoi. E ne soi urós.
Godolin que m’agrada. Qu’èra dotat, lo tipe. E qu’emplegava ua lengua quasi gascona, d’ua claretat limpida.
De segur, qu’èi un mètge deus bons.
Totun, dab lo joen, lo corrent que passè de tira. Qu’ei un erudit, aqueth. Qu’èra lo prumèr còp que vedèvi un medecin a’m recomandar la lectura deus poèmas de Pèire Godolin.
Doncas, que’u credoi. E ne soi urós.
Godolin que m’agrada. Qu’èra dotat, lo tipe. E qu’emplegava ua lengua quasi gascona, d’ua claretat limpida.
De segur, qu’èi un mètge deus bons.
dimecres, 12 de gener del 2011
Era rota de cap tà Sant Jacme
Sò a preparar ua sòrta de romieuatge de cap tà Sant Jacme de Compostèla. Non, non m’è tornat a convertir-me ara religion catolica des mèns pairs, era mia (mala) opinion sus es religions, e particularament es monoteïstes, non a cambiat. Donques, non ei açò. Vò a seguir era rota des cornamuses sud-atlantiques. De talhèrs en obradoiros : Cantàbria, Astúries, Galícia e s’eth temps (eth dera cronologia, que non dera meteo) m’ac permet, m’agradarie de continuar era mia rota en Portugau, on n’i a aumens tres autes gaites que non coneishi. N’i a que seguen era rota des vins. Tà jo, serà era rota des gaites.
dimarts, 11 de gener del 2011
Yann-Fañch Kemener damb occitans: un disc de crompar
Pèir de Garròs, en frontispici dera sua òbra Poesias Gasconas (1567) mos explique qu'a dues lengües: "eth francés celtic e eth gascon, naturau tà nosati de Biarn, Armanhac, Comenge e auti qu' èm embarradi entre es Pirenèus e Garona." Abans Pèir de Garròs, la literatura gascona non existie, es gascons escriuien sonque en occitan non gascon - a despart deus tèxtes d'òrdre juridic o administratiu que èren plan escrits en gascon, es mès antigui des quaus (bilingües latin-gascon) remonten as sègles X- XI. Mès tard, eth francés remplacèc er occitan. Er eretatge de Garròs ei revendicat ath madeish temps pes occitanistes e pes gasconistes, es prumèrs coma autor màger dera reneishença occitana, es segons coma figura istorica e fondatora deth corrent nacionalista gascon.
En tot mencionar eth francés coma celtic, Garròs se referie probablament a Juli César qu'escriguec en "Era Guèrra des Galles" qu'eth riu Garona asseparaue es Aquitans des Gaus. Ue sabem qu'era lengua parlada pes Aquitans ère de tipe basc o proto-basc. Non sai se podem díder celtic er occitan parlat pes descendents des Gaus, en tot cas quan musicians occitans e bretons se rencontren, germanejen sense problèma e eth resultat musicau ei plan agradable.
Ne voi dar coma pròva aguesta cançon bretona plan coneguda Tri martelod (Tres marinèrs) en version bilingüa breton-provençau acompanhada der aubòi, er aboès lengadocian, de Laurenç Audemard.
E aquera, a on s'i arresponen er aubòi ath torn dera bombarda e era
E ua auta cançon en version bilingüa bretooccitana: Bergelenn ar Roue o sigua (era) Pastora e er Arrei, on s'i sent Renat Sette a arrespóner a Yann-Fañch Kemener:
Se n'è cap encara entenut un occitan a cantar en breton, en cambi, un breton que cante en provençau, ara si. Yann-Fañch Kemener i ei a arrespóner a Renat Sette ena cançon "au promièr jorn de mai". D'acòrd, prononciar es diftongs occitanes non semble gaire facil tà un breton, mès açò arai, eth resultat non ei bric dolent!
Donques, tà concludir, un disc de crompar absoludaments o de descargar (i ei en i-tune): Kemener, Audemard, Fava e Sette "si je savais voler", Buda Music.
dilluns, 10 de gener del 2011
L'accent occitan se perd, ma brave dame
Es causa sabuda que l'accent occitan se pèrd, ailàs. Mas se parla pas tròp de la reparticion inegala dels accents. N'i a qui n'an de tròp e qui sabon pas de qué ne far, alavetz te'n foton pertot e quitament ont cal pas coma los camaradas de Libertat Nòrd-Gasconha. Cal pas botar d'accent suu huec, pas mai que d'òli sul fuòc. Per d'autres, es lo contrari: penúria totala, ruptura d'estòc, la mèrda. Bon, mas per un còp que los amics del Partit Occitan de Tolosa nos apondon un títol en lengadocian, dirai pas res, sequenon me reprocharàn de totjorn romegar. E puèi, de decas gròssas coma ieu, ne fau a cada "pòst".
Ça que la, me demandi: mas de qué es a far nòstre Andriu nacional mentrestant? Ben trantalha entre pessimisme e resignacion.
Ça que la, me demandi: mas de qué es a far nòstre Andriu nacional mentrestant? Ben trantalha entre pessimisme e resignacion.
diumenge, 9 de gener del 2011
Abonaments, òc!
Ara debuta der an, ei ora de pagar es soscripcions. M 'è tornat a abonar-me a quauques revistes:
País Gascons pr'amor qu'ei escrita completaments en gascon.
Reclams pr'amor que son es Reclams, revista literària qu'aufrís tot plen de tèxtes en gascon e en d'autes modalitats occitanes.
Eth butletin de l'EBG/IBG, pr'amor que s'i trapen regularaments tèxtes hòrt beròis ena lengua de Pèir de Garròs. Bon, ei vertat que non n'i a cap massa. Quasi tot i ei escrit en francés, e m'emmèrden, totun que i a a cada còp quauques tèxtes en gascon e que i son tostemp mes frequents qu'enla Pravda la Setmana. Que cau encoratjar es bones volentats.
M'è abonat a la Pravda la Setmana (e òc, tot qu'arribe), en tot evitar de pagar damb eth sistèma de prelhevament automatic, pr'amor qu'abonar-me a ua revista en òc escrita en un "dialècte" solet, cap gascon, me pause un problèma. Començarè per suplicar-los que tornen a publicar articles "en lenguatge gascon de Pèir de Garròs, per l'aunor deu país sosténguer e per sa dignitat manténguer ". Non demani que tot i sigue escrit en gascon, eh! Me contentaria d'ua plana soleta, quitaments ena grafia der IBG s'aquerò pòt ajudar, non sò complicat ne extremista. Donques, m'auetz comprés: m'è abonat en tot esperar que non aurè de desabonar-me'n ath cap d'un an.
E era bona suspresa der an: la revista Boha! dera associacion Bohaires de Gasconha. Evidentaments, non serà pr'amor dera lengua : era revista qu'ei en francés. Totun, de temps en temps, Joan-Miquèu Espinasse que i hique quauques textons en gascon, e, ma hé, que hè gòi. Que sajarè d'apuntar-m'i coma contribuaire gasconofòn. En tot cas, aguesta revista qu'ei interessanta e divertida. Vo'n parlarè mès un aute còp, perdon, un aute viatge!
País Gascons pr'amor qu'ei escrita completaments en gascon.
Reclams pr'amor que son es Reclams, revista literària qu'aufrís tot plen de tèxtes en gascon e en d'autes modalitats occitanes.
Eth butletin de l'EBG/IBG, pr'amor que s'i trapen regularaments tèxtes hòrt beròis ena lengua de Pèir de Garròs. Bon, ei vertat que non n'i a cap massa. Quasi tot i ei escrit en francés, e m'emmèrden, totun que i a a cada còp quauques tèxtes en gascon e que i son tostemp mes frequents qu'en
M'è abonat a
E era bona suspresa der an: la revista Boha! dera associacion Bohaires de Gasconha. Evidentaments, non serà pr'amor dera lengua : era revista qu'ei en francés. Totun, de temps en temps, Joan-Miquèu Espinasse que i hique quauques textons en gascon, e, ma hé, que hè gòi. Que sajarè d'apuntar-m'i coma contribuaire gasconofòn. En tot cas, aguesta revista qu'ei interessanta e divertida. Vo'n parlarè mès un aute còp, perdon, un aute viatge!
dijous, 6 de gener del 2011
Lo fracàs deu projècte d'estandardizacion de l'occitan
Los normativizadors de l’occitan qu’an avut tòrt de concéber l’occitan sonque per oposicion au francés, e, paradoxaument, com un miralh deu francés. Per simetria per arrepòrt au francés qui èra un parlar de la lengua d’oil elejut per la gràcia deu rei, un parlar lengadocian centrau qu’estó elejut per la gràcia deu sénher Alibèrt e, après eth, per la deu sénher Teulat, tots dos originaris –com per miracle- de la zòna geografica deu dit lengadocian centrau. E Taupiac, gascon de Lomanha, mès emigrat a Montauban, qu’aderí ad aqueth projècte, ua excepcion notabla en monde gascon. Lo lengadocian centrau, qu’estó aperat prumèr peus seguidors d’aqueth projècte “occitan referencial”, puish occitan "estandard" segon Teulat (L’occitan uèi, I.E.O., 1985).
La maionesa ne prengó pas briga dens la realitat. Los occitans qu’an continuat d’escríver cadun en sa lengua preferida (dit autament, en son parlar preferit), e quitament escrivans lengadocians d’expression orientau an continuat d’escríver en lengadocian orientau, doncas pas en "estandard", enqüèra que passar de la modalitat orientau tà « l’estandard », no'us agosse pas costat briga linguisticament.
E quan l’occitan e’s hasó oficiau, qu’estó un aute estandard, basat suu parlar de Vielha-Mijaràn- qu’estó oficializat.
En realitat, los qui parlan un occitan diferent deu lengadocian centrau veden pas perqué aurén de cambiar lo lor parlar per lo deu vesin, autoproclamat estandard. Aquera proposicion deu lengadocian centrau com estandard qu’èra arressentida com ua despreciacion deu lor parlar pròpi.
Prepausar ua modalitat regionau com estandard « generau » qu'estó l'error màger de la linguistica occitanista.
N’i a qui disen la rason deu fracàs de l’estandardizacion de l’occitan qu’ei l’abséncia de poder politic. N’ac pensi pas. Se l’estandard estosse bon e adaptat, n’auré pas de besonh nada autoritat politica tà l’impausar. Senon, quin explicatz lo succés de l’estandard yiddish, creat en 1934 peu lingüista lituanian Max Weinreich? Aqueth parlar qu’ei sintetic, composicionau, arressentit com estranh per TOTS los locutors naturaus deu yiddish pr’amor que combina trets dialectaus “incompatibles” entre eths. Qu’ei a díser Weinreich que creè un dialècte nau, artificiau, pro diferent deu yiddish parlat per la majoritat deus locutors (yiddish polonés) com de las autas modalitas de la lengua. Lo yiddish inventat per Weinreich n'èra pas un parlar locau o regionau: doncas que's podèva har acceptar com estandard mes aisidament, o sia que's podèva har lengua, shens necessitat d'aver de recórrer a ua constrenta governamentau tà impausar-la. De tot biaish, nat govèrn n'i èra (ni n'ei) pas tà sostier lo yiddish: lo yiddish qu'ei ua lengua shens Estat e trans-estatau, doncas, notatz-ac, shens escòla estatau tanpauc (òc, que's pòt har ua lengua unificada shens escòla). Que cau raperar qu’abans la guèrra, lo maine linguistic deu yiddish que s'espandiva per tota Europa, de l'Europa occidentau (Itàlia deu nòrd, Soïssa, Alsàcia e País Baishs) dinca las montanhas de l’Orau en Russia. N’èra pas un petit territòri e la lengua qu’i èra fragmentada dab dialèctes a fanegas e a penas comprensibles enter si.
Uei lo dia, lo yiddish estandard qu’ei l’unic yiddish emplegat a l’Universitat (on que sia: París, New York, Buenos Aires, Tel-Aviv etc), en la premsa escrita (en tot lo planeta, New York, México, Bogotà, Sydney, Tel-Aviv, Odessa etc). Qu’estó en yiddish estandard qu’estó escrita l’òbra deu Prèmi Nobel de literatura Isaac Bashevis Singer. Atencion: disi plan escrita. Las modalitats oraus an pas desapareishut e Singer non parlava generaument pas en estandard, qu‘ac hasèva en yiddish de Varsòvia, vila de la quau èra hilh. Cada locutor naturau deu yiddish a d’èster « bilingüe »: la lengua yiddish deus sons pairs e lo yiddish estandard, un pauc com en Soissa Alemanda o en Austria, on la lengua oficiau (l'alemand) a pas desplaçat la(s) lengua(s) orau (s), los dits "dialèctes", pr'amor qu'èra precisament arressentida com tròp diferenta e pas guaire locau.
Qu’ac torni díser : lo fracàs de la normativizacion de l’occitan s’explica pr‘amor qu’ei calcat suu modèle francés. Lo monde non veden pas perqué aurén de cambiar lo lor parlar per un parlar d'ua auta region. Qu’ei exactament per aquesta arrason que Weinrech inventè un dialècte nau, "aregionau". Qu'ei mei aisit de har acceptar un parlar completament "aregionau" que non pas lo dialècte deu vesin. Un parlar nacionau, per definicion, a d’èster "aregionau". Que i a basicament duas manèras d'ac obtiéner, aquò. Prumèr, la meishanta : har morir tots los parlars de la lengua de manèra que subervisca sonqu'un: qu’ei plan lo cas en Principat de Catalonha, on un parlar deu catalan (deu dialècte dit centrau) – l’oficiau- i ei a remplaçar totas las autas modalitats catalanas deu Principat gràcias a – o a causa d'- ua politica volontarista. Qu’ei precisament çò qui los occitans e vòlen evitar a tota fòrça per la lor lengua. A mes, la norma basada suu catalan centrau a com corrolari que, estant d'esséncia regionau, non pòt èster unica shens constrenta. Aquò explica perqué coexisteishen au mens tres estandards catalans diferents: lo principatin, lo balear e lo valencian, çò qui hè pena, la vertat, per la lengua de Joanot Martorell. Mès se vei pas perqué un valencian auré d'escriure en principatin. La lengua de Martorell qu'èra plan catalana, totun valenciana, a ua epòca on lo catalan centrau n'èra pas ua modalitat escrita, senon un dialècte sonque orau, com ac èra tanben lo català septentrionau (rosselhonés). Qu’ei evident l’esfòrç d’estandardization de la lengua catalana qu’ei estat inacabat e ... -perdon d'ac díser pr'amor qu'ei un tabó d'ac har, mès aquò rai:... mau hèit, pr'amor que divideish inutilament la lengua escrita, qui auré d'èster LO ciment de la lengua. Que i manca lo parlar artificiau de composicion tà unificar las tres normas, acompanhat d'ua politica linguistica qui seré mes respectuosa de la diversitat deus parlars catalans.
Doncas l’auta manèra, la bona, pensi jo: lo parlar artificiau dab un bilingüisme obligatòri: parlar naturau-parlar artificiau. Qu’ei lo cas, en particular, deu yiddish.
Ara, per çò qui tòca a l'occitan, que'ns trobam de cara a duas realitats :
- Lo projècte de l’estándard basat suu lengadocian centrau a fracassat completament e qu'ei enterrat.
- l'unic estandard occitan oficiau qu'ei "l'aranés".
Que'ns prepausan un projècte recent, dit norma pluricentrica de l’occitan, inventada o afinada per l'excellent Domergue Sumien. Aqueth projècte que'm sembla hara atractiu suu papèr, mès sonque suu papèr. Non vedi pas quin e's pòt concretizar en la realitat. La soa declinason practica qu'ei limitada aumens peu problèma espinós de l'estandardizacion gascona, de fèit, dejà pluricentrica e autan complicada de gerir com la de l'occitan tot. Prumèr, anatz explicar aus gascons que la norma gascona a d’èster calcada suu lengadocian... (bon, mès aquò qu'ei probablament sonqu' un "wishful thinking" de Domergue Sumien e n'ei dilhèu pas lo punt mes essenciau). Anatz sustot explicar aus gascons perqué la norma gascona non poderé pas èster pluricentrica (contràriament au provençau segon Sumien, o a l'occitan medish)... E parli pas sonque d’un gascon aranés e d’un gascon biarnés (aqueth darrèr autoproclamat gascon estandard, enqüèra qu'emplegat sonque peus biarnés, doncas qu'ei plan un estandard biarnés mès guaire gascon), que parli tanben d’un gascon maritim (Manciet -lo mes gran escrivan de tots-, Mora, Lartiga…), d’un gascon coseranés (Ferré, Pujòl), d’un gascon deu Haut-Ador (Pembrun-Lavit : shò, un petit cap d’òbra :)), d’un gascon de composicion nòrdgascon-bearnés (Astié), d’un gascon composicionau pan-gascon, enfin pan-gascon d’esséncia, pas d’usatge : ua invencion de Pèir Bèc, e ne passi! Deu men punt de vista, lo gascon escrit de Pèir Bèc qu'ei, de luenh, lo melhor candidat com a base (o basa) d'un putatiu tresau estandard gascon, pr'amor qu'ei au còp aregionau, respectuós de la diversitat linguistica gascona en tot combinar trets singulars prenguts d'un pauc tots los grans "dialèctes" gascons, e que demora ça que la hèra pròishe de la lengua de Pèir de Garròs. Totun, n'estó pas représ per degun - ni peu quite Domergue Sumien- pr’amor n’estó pas promavut ni ensenhat o illustrat per un metòde ni per ua gramatica. Qu'ei pecat. Que'm cau ahíger la nòrma gascona de Sumien, de basa biarnesa e trufada de lengadocianismes. Las modificacions aportadas per Sumien a la norma bearnesa de Romieu-Bianchi qu'a com efeit de har desaparéisher los paucs consensus qui existeishen enter l'estandard biarnés e l'estandard aranés, çò qui'm dèisha perplèxe.
Jo que sagi, per disciplina mès ailàs pas tostemps dab succés, deu fèit de la mea limitacion lingüistica, que non d'ua mala volontat- de har servir las normas gramaticaus presentadas com las deu gascon "normat" per la gramatica de Romieu e Bianchi. Las conjugasons causidas com normadas (de fèit las de la norma biarnesa dab l'adopcion deu subjontiu deu type orientau e non en -i ) i son plan diferentas au còp de las de la norma Pèir Bèc (mei centraus) e de la norma oficiau aranesa. Totun, qu'èi notat que lo quite Andriu Bianchi (que veneri) non las aplica pas, o plan irregularament, en son escrit gascon. Que i a com un problèma: com si en occitan, la norma estosse hèita sonque entaus autes (los estrangèrs, probable) mès sustot pas entà si. Peu moment, podem constatar que i a enqüèra mes de normas gasconas que d'escrivans d'expression gascona, çò qui hè un pauc tròp (de normas, pas d'escrivans). En tot cas, la conclusion practica qu'ei lo gascon estandard, en l'an de gràcia 2011, non sèi totjorn pas quin ei.
Senon, que’m hiqui de mei en mei a emplegar la nòrma oficiau de l’occitan, que finaument nos sembla a tots, o quasi tots, tant extraterrèstra que pòt, dilhèu, jogar lo ròtle qui demandam a un parlar artificiau. Au mens, dab l’aranés com unic estandard reconegut de manèira oficiau (qu'ei plan lo cas), arrés (degun) non poderà pas arreprochar, per exemple, a Joan Frederic Brun de contunhar d’escríver en “dialècte” (compréner: la polida lenga de Montpelhièr) e non en "estandard". E jo, en bèth hicà’m a escríver - o sajar d'escríver- en estandard occitan oficiau, pas arrés no’m poderà arreprochar de non pas har un esfòrç tà que la lengua occitana sia normau, ua lengua ben normau com totas las granas lenguas deu mond, e non pas sonque quaucòm s'assemblant fòrça a un aplegadís de microlenguas. Com ac podetz véder, n'èi pas aprés l'occitan dab lo metòde Assimil, e ara que sèi perqué.
Doncas, promés, en partir deu pòst venider, que tornarèi tà l'occitan oficiau.
La maionesa ne prengó pas briga dens la realitat. Los occitans qu’an continuat d’escríver cadun en sa lengua preferida (dit autament, en son parlar preferit), e quitament escrivans lengadocians d’expression orientau an continuat d’escríver en lengadocian orientau, doncas pas en "estandard", enqüèra que passar de la modalitat orientau tà « l’estandard », no'us agosse pas costat briga linguisticament.
E quan l’occitan e’s hasó oficiau, qu’estó un aute estandard, basat suu parlar de Vielha-Mijaràn- qu’estó oficializat.
En realitat, los qui parlan un occitan diferent deu lengadocian centrau veden pas perqué aurén de cambiar lo lor parlar per lo deu vesin, autoproclamat estandard. Aquera proposicion deu lengadocian centrau com estandard qu’èra arressentida com ua despreciacion deu lor parlar pròpi.
Prepausar ua modalitat regionau com estandard « generau » qu'estó l'error màger de la linguistica occitanista.
N’i a qui disen la rason deu fracàs de l’estandardizacion de l’occitan qu’ei l’abséncia de poder politic. N’ac pensi pas. Se l’estandard estosse bon e adaptat, n’auré pas de besonh nada autoritat politica tà l’impausar. Senon, quin explicatz lo succés de l’estandard yiddish, creat en 1934 peu lingüista lituanian Max Weinreich? Aqueth parlar qu’ei sintetic, composicionau, arressentit com estranh per TOTS los locutors naturaus deu yiddish pr’amor que combina trets dialectaus “incompatibles” entre eths. Qu’ei a díser Weinreich que creè un dialècte nau, artificiau, pro diferent deu yiddish parlat per la majoritat deus locutors (yiddish polonés) com de las autas modalitas de la lengua. Lo yiddish inventat per Weinreich n'èra pas un parlar locau o regionau: doncas que's podèva har acceptar com estandard mes aisidament, o sia que's podèva har lengua, shens necessitat d'aver de recórrer a ua constrenta governamentau tà impausar-la. De tot biaish, nat govèrn n'i èra (ni n'ei) pas tà sostier lo yiddish: lo yiddish qu'ei ua lengua shens Estat e trans-estatau, doncas, notatz-ac, shens escòla estatau tanpauc (òc, que's pòt har ua lengua unificada shens escòla). Que cau raperar qu’abans la guèrra, lo maine linguistic deu yiddish que s'espandiva per tota Europa, de l'Europa occidentau (Itàlia deu nòrd, Soïssa, Alsàcia e País Baishs) dinca las montanhas de l’Orau en Russia. N’èra pas un petit territòri e la lengua qu’i èra fragmentada dab dialèctes a fanegas e a penas comprensibles enter si.
Uei lo dia, lo yiddish estandard qu’ei l’unic yiddish emplegat a l’Universitat (on que sia: París, New York, Buenos Aires, Tel-Aviv etc), en la premsa escrita (en tot lo planeta, New York, México, Bogotà, Sydney, Tel-Aviv, Odessa etc). Qu’estó en yiddish estandard qu’estó escrita l’òbra deu Prèmi Nobel de literatura Isaac Bashevis Singer. Atencion: disi plan escrita. Las modalitats oraus an pas desapareishut e Singer non parlava generaument pas en estandard, qu‘ac hasèva en yiddish de Varsòvia, vila de la quau èra hilh. Cada locutor naturau deu yiddish a d’èster « bilingüe »: la lengua yiddish deus sons pairs e lo yiddish estandard, un pauc com en Soissa Alemanda o en Austria, on la lengua oficiau (l'alemand) a pas desplaçat la(s) lengua(s) orau (s), los dits "dialèctes", pr'amor qu'èra precisament arressentida com tròp diferenta e pas guaire locau.
Qu’ac torni díser : lo fracàs de la normativizacion de l’occitan s’explica pr‘amor qu’ei calcat suu modèle francés. Lo monde non veden pas perqué aurén de cambiar lo lor parlar per un parlar d'ua auta region. Qu’ei exactament per aquesta arrason que Weinrech inventè un dialècte nau, "aregionau". Qu'ei mei aisit de har acceptar un parlar completament "aregionau" que non pas lo dialècte deu vesin. Un parlar nacionau, per definicion, a d’èster "aregionau". Que i a basicament duas manèras d'ac obtiéner, aquò. Prumèr, la meishanta : har morir tots los parlars de la lengua de manèra que subervisca sonqu'un: qu’ei plan lo cas en Principat de Catalonha, on un parlar deu catalan (deu dialècte dit centrau) – l’oficiau- i ei a remplaçar totas las autas modalitats catalanas deu Principat gràcias a – o a causa d'- ua politica volontarista. Qu’ei precisament çò qui los occitans e vòlen evitar a tota fòrça per la lor lengua. A mes, la norma basada suu catalan centrau a com corrolari que, estant d'esséncia regionau, non pòt èster unica shens constrenta. Aquò explica perqué coexisteishen au mens tres estandards catalans diferents: lo principatin, lo balear e lo valencian, çò qui hè pena, la vertat, per la lengua de Joanot Martorell. Mès se vei pas perqué un valencian auré d'escriure en principatin. La lengua de Martorell qu'èra plan catalana, totun valenciana, a ua epòca on lo catalan centrau n'èra pas ua modalitat escrita, senon un dialècte sonque orau, com ac èra tanben lo català septentrionau (rosselhonés). Qu’ei evident l’esfòrç d’estandardization de la lengua catalana qu’ei estat inacabat e ... -perdon d'ac díser pr'amor qu'ei un tabó d'ac har, mès aquò rai:... mau hèit, pr'amor que divideish inutilament la lengua escrita, qui auré d'èster LO ciment de la lengua. Que i manca lo parlar artificiau de composicion tà unificar las tres normas, acompanhat d'ua politica linguistica qui seré mes respectuosa de la diversitat deus parlars catalans.
Doncas l’auta manèra, la bona, pensi jo: lo parlar artificiau dab un bilingüisme obligatòri: parlar naturau-parlar artificiau. Qu’ei lo cas, en particular, deu yiddish.
Ara, per çò qui tòca a l'occitan, que'ns trobam de cara a duas realitats :
- Lo projècte de l’estándard basat suu lengadocian centrau a fracassat completament e qu'ei enterrat.
- l'unic estandard occitan oficiau qu'ei "l'aranés".
Que'ns prepausan un projècte recent, dit norma pluricentrica de l’occitan, inventada o afinada per l'excellent Domergue Sumien. Aqueth projècte que'm sembla hara atractiu suu papèr, mès sonque suu papèr. Non vedi pas quin e's pòt concretizar en la realitat. La soa declinason practica qu'ei limitada aumens peu problèma espinós de l'estandardizacion gascona, de fèit, dejà pluricentrica e autan complicada de gerir com la de l'occitan tot. Prumèr, anatz explicar aus gascons que la norma gascona a d’èster calcada suu lengadocian... (bon, mès aquò qu'ei probablament sonqu' un "wishful thinking" de Domergue Sumien e n'ei dilhèu pas lo punt mes essenciau). Anatz sustot explicar aus gascons perqué la norma gascona non poderé pas èster pluricentrica (contràriament au provençau segon Sumien, o a l'occitan medish)... E parli pas sonque d’un gascon aranés e d’un gascon biarnés (aqueth darrèr autoproclamat gascon estandard, enqüèra qu'emplegat sonque peus biarnés, doncas qu'ei plan un estandard biarnés mès guaire gascon), que parli tanben d’un gascon maritim (Manciet -lo mes gran escrivan de tots-, Mora, Lartiga…), d’un gascon coseranés (Ferré, Pujòl), d’un gascon deu Haut-Ador (Pembrun-Lavit : shò, un petit cap d’òbra :)), d’un gascon de composicion nòrdgascon-bearnés (Astié), d’un gascon composicionau pan-gascon, enfin pan-gascon d’esséncia, pas d’usatge : ua invencion de Pèir Bèc, e ne passi! Deu men punt de vista, lo gascon escrit de Pèir Bèc qu'ei, de luenh, lo melhor candidat com a base (o basa) d'un putatiu tresau estandard gascon, pr'amor qu'ei au còp aregionau, respectuós de la diversitat linguistica gascona en tot combinar trets singulars prenguts d'un pauc tots los grans "dialèctes" gascons, e que demora ça que la hèra pròishe de la lengua de Pèir de Garròs. Totun, n'estó pas représ per degun - ni peu quite Domergue Sumien- pr’amor n’estó pas promavut ni ensenhat o illustrat per un metòde ni per ua gramatica. Qu'ei pecat. Que'm cau ahíger la nòrma gascona de Sumien, de basa biarnesa e trufada de lengadocianismes. Las modificacions aportadas per Sumien a la norma bearnesa de Romieu-Bianchi qu'a com efeit de har desaparéisher los paucs consensus qui existeishen enter l'estandard biarnés e l'estandard aranés, çò qui'm dèisha perplèxe.
Jo que sagi, per disciplina mès ailàs pas tostemps dab succés, deu fèit de la mea limitacion lingüistica, que non d'ua mala volontat- de har servir las normas gramaticaus presentadas com las deu gascon "normat" per la gramatica de Romieu e Bianchi. Las conjugasons causidas com normadas (de fèit las de la norma biarnesa dab l'adopcion deu subjontiu deu type orientau e non en -i ) i son plan diferentas au còp de las de la norma Pèir Bèc (mei centraus) e de la norma oficiau aranesa. Totun, qu'èi notat que lo quite Andriu Bianchi (que veneri) non las aplica pas, o plan irregularament, en son escrit gascon. Que i a com un problèma: com si en occitan, la norma estosse hèita sonque entaus autes (los estrangèrs, probable) mès sustot pas entà si. Peu moment, podem constatar que i a enqüèra mes de normas gasconas que d'escrivans d'expression gascona, çò qui hè un pauc tròp (de normas, pas d'escrivans). En tot cas, la conclusion practica qu'ei lo gascon estandard, en l'an de gràcia 2011, non sèi totjorn pas quin ei.
Senon, que’m hiqui de mei en mei a emplegar la nòrma oficiau de l’occitan, que finaument nos sembla a tots, o quasi tots, tant extraterrèstra que pòt, dilhèu, jogar lo ròtle qui demandam a un parlar artificiau. Au mens, dab l’aranés com unic estandard reconegut de manèira oficiau (qu'ei plan lo cas), arrés (degun) non poderà pas arreprochar, per exemple, a Joan Frederic Brun de contunhar d’escríver en “dialècte” (compréner: la polida lenga de Montpelhièr) e non en "estandard". E jo, en bèth hicà’m a escríver - o sajar d'escríver- en estandard occitan oficiau, pas arrés no’m poderà arreprochar de non pas har un esfòrç tà que la lengua occitana sia normau, ua lengua ben normau com totas las granas lenguas deu mond, e non pas sonque quaucòm s'assemblant fòrça a un aplegadís de microlenguas. Com ac podetz véder, n'èi pas aprés l'occitan dab lo metòde Assimil, e ara que sèi perqué.
Doncas, promés, en partir deu pòst venider, que tornarèi tà l'occitan oficiau.
dimecres, 5 de gener del 2011
Quan la Margoton se'n va
Quan la Margoton se’n va, en hèr la tronha,
qu’ei per’mor de la gratèra.
Ua plan maishanta prudèra,
En baish, sabetz on, que’u da bèra vergonha.
« Miga, perqué donc e hès tostemps la mona,
shens díser arren qui valha ?
-Quauquarren qui’m drin tribalha ,
que’m chepica e non la me hè tròp bona ! »
-« Alavetz, no’t cau pas fonhar mes, beròia,
Lo contentèr que’t voi balhar!
Vejam si’t pòt amigalhar
un aire men tot de doçor e de jòia ! »
-“Diumedau! Lo contentèr be’m balhas
dab aquesta calamèra!
Hèm-la donc soar enqüèra,
Dincà que posca hèr àrder bèras halhas!”
Lavetz, amics mens, si, per la Sant Joan, vedetz,
a brutlar, segon l’usatge,
huecs au mitan deu vilatge,
l’arrason ja l’avetz, be cau que la cantetz!
(Canta tradicionau de Peirotonvièlha, arrecuelhuda peu vòste servidor. I a ua varianta qui no'i poish pas hicar.)
dimarts, 4 de gener del 2011
Ua idea
Uei la revista Reclams qu'ei arribada. Que i èi aprés tot plen de causas navas dens la lengua de Max Roqueta gràcias a un tèxte de Joan Frederic Brun. Par exemple: qu'èi aprés fernisse una idèa, aquò que volèva díser que fremeishi un chic (compréner: qu'arreguilhi un chic). L'intercomprension n'ei pas guanhada, lol. Bon, mès que morirèi mens ignorant.
Vam! Ua petita video tà'ns raperar que Bordèu ei ua vila gascona. Qu'èra l'emission de FR3 Aquitània Punt de vista deu 12 de deceme, aquò que'ns cambiarà un chic las ideas:
Vam! Ua petita video tà'ns raperar que Bordèu ei ua vila gascona. Qu'èra l'emission de FR3 Aquitània Punt de vista deu 12 de deceme, aquò que'ns cambiarà un chic las ideas:
L'an passat e vòts per l'an nau
L'an passat, que i avó quauquarren de plan: l'oficialitat de l'occitan pròpi deu Principat de Catalonha: l'aranés. L'occitan oficiau ei gascon, donc exit l'I.B.G.
L'an passat, lo partit occitan de Tolosa-Nauta-Garona que redigí los sons comunicats en bearnés. Aquò nos càmbia de la Setmana, jornau redigit en Biarn e on la plaça deishada au lengatge non-celtic de Pèir de Garròs n'ei pas mes grana que la dens la République Des Pyrénées. Avetz dit: per l'aunor deu país sosténguer e per sa dignitat manténguer?
Jo desiri que los deu partit occitan tolzan prengan de cors de lengadocian e que lo redactor de la Setmana prenga de cors de bearnés. E que tot aqueth mond, tant de Lescar com de Tolosa, prengan de cors d'aranés.
Amén.
L'an passat, lo partit occitan de Tolosa-Nauta-Garona que redigí los sons comunicats en bearnés. Aquò nos càmbia de la Setmana, jornau redigit en Biarn e on la plaça deishada au lengatge non-celtic de Pèir de Garròs n'ei pas mes grana que la dens la République Des Pyrénées. Avetz dit: per l'aunor deu país sosténguer e per sa dignitat manténguer?
Jo desiri que los deu partit occitan tolzan prengan de cors de lengadocian e que lo redactor de la Setmana prenga de cors de bearnés. E que tot aqueth mond, tant de Lescar com de Tolosa, prengan de cors d'aranés.
Amén.
dilluns, 3 de gener del 2011
Los linguistas deu sègle passat
Los lingüistas deu sègle passat (lo 20) qu'avèvan la marrida tendéncia de confóner los lors sistèmas de classificacion deus "parlars" - compréner: las lenguas reaus- dab la realitat. Que't classicavan los parlars en dialèctes puish que t'amassavan los dialèctes en ua lengua virtuau: lengua d'oil, occitan, francoprovençau, basco etc. Dincara, nat problèma. La classificacion, per arbitrària e pòc scientifica que pogosse a còps paréisher, (aus linguistas que'us mancan de critèris hidables, los lors critèris de classificacion estant ni quantificables ni universaus) qu'èra pasmens utila com mejan tà decomplexificar l'objècte deus lors estudis.
Lo problèma que començava quan los linguistas e sajavan de tradusir aquesta classificacion en la realitat: aquò miava tà considerar que Sr X parlava ua lengua (generaument lo rei, l'avesque, lo comandant de las armadas, lo collector d'imposts e lo lingüista) , mentre Sr Y - qui parlava diferentament- que parlava un dialècte, e, tot en baish, lo praube Z (un paisan , eh) que parlava sonque un parlar innomable. E los linguistas (qu'èran subjèctes deu rei) i credèvan dur, eh! T'explicavan sens arríder, per exemple, que lo normand èra un dialècte deu francés, pr'amor lo normand qu'èra un dialècte de la lengua d'oil, or com lo francés èra la varietat de la lengua d'oil parlada peu rei, lo normand non podèva pas èster arren mes qu'un dialècte deu francés. ...Imaginatz: hèr deu normand un dialècte deu francés que seré un pòc com hèr deu lemosin un dialècte de l'aranés. I credetz, vos? He bé, los linguistas d'abans, sí. En tot cas tà çò qui tòca au normand. Qu'èra deu "gran n'impòrta qué" tipic deu condicionament deus lingüistas de l'epòca. E puish un bèth dia (i a pas guaire) Normands, Picards etc que se'n son hartats de non pas aver lo dret d'emplegar las lors lenguas a l'escòla, qu' anèn revendicar auprès deu cap-linguista de la Republica Francesa. Après aver entenut los arguments, lo cap-lingüista que lor balhè rason. Per qué? Simple: comprenó pas arren au devís en normand, lo cap-lingüista de la Republica Francesa. Lo caractèr d'intercomprension qu'ei lo critèri minimum tà decidir que dus parlars son de la medisha lengua, non? Lo cap-linguista, en lòc de reconéisher que los linguistas anavan enganats despuish generacions pr'amor d'ua marrida doctrina universitària, decidí lo normand d'uei qu'avè divergit pro deu francés per poder estar considerat com ua lengua diferenta de la lengua oficiau. Jo que'm demandi plan on son los mp3 qui permeten de conclusir qu'èra mes pròishe autes còps. Enfin, aquò rai...De tot biaish, intercomprension o pas, qu'ei un dret fondamentau deus normands, picards, bretons etc de poder parlar normand, picard, gallò o breton. La distincion entre lengua e dialècte tà denegar lo dret de normativizar e normalizar lo son parlar qu'ei ua vertadèra impostura intellectuau e morau. Si lo patués estó ua invencion deu rei, qu'estó validada peus lingüistas pagats peu rei.
L'ahèr important non ei pas de decidir si dus parlars son de la medisha lengua o pas. De hèit, la responsa pòt variar d'un linguista a l'aute e, en realitat, la responsa n'a pas gran importància. Nse'n fotem completament que lo luxemborgués sia o non considerat com un dialècte de l'alemand. Que sufí aus luxemborgués de hargar un parlar normativizat luxemborgués per ne far ua lengua perfecta e cooficiau, en egalitat de reconeishença dab lo francés e l'alemand, e pro. Qu'ei un dret fondamentau deus luxemborgués de decidir quina a d'èster la lor lengua nacionau. Çò d'important per ua comunautat qu'ei de poder causir lo lor parlar comun. Lo parlar comun non serà d'aulhors pas necessariament classificat dens la medisha lengua que los parlars naturaus d'aquesta medisha comunautat. Prengam, per exemple, lo cas deu francés en Soïssa romanda, on la lengua "indigena" ei pertot lo franco-provençau, a despart d'una partida deu canton de Jura on s'i parla ua lengua d'oil. Qu'èm a l'oposat de l'"intersistèma" teorizat per linguistas occitans (dialècte "central", patin coufin). En abséncia d'un parlar franco-provençau unificat, los sois romands no's son pas copat lo cap e qu'an adoptat lo francés, ua lengua "estrangèra". La situacion en Soïssa qu'ei pro comparabla au cas occitan, en realitat.
Lo problèma que començava quan los linguistas e sajavan de tradusir aquesta classificacion en la realitat: aquò miava tà considerar que Sr X parlava ua lengua (generaument lo rei, l'avesque, lo comandant de las armadas, lo collector d'imposts e lo lingüista) , mentre Sr Y - qui parlava diferentament- que parlava un dialècte, e, tot en baish, lo praube Z (un paisan , eh) que parlava sonque un parlar innomable. E los linguistas (qu'èran subjèctes deu rei) i credèvan dur, eh! T'explicavan sens arríder, per exemple, que lo normand èra un dialècte deu francés, pr'amor lo normand qu'èra un dialècte de la lengua d'oil, or com lo francés èra la varietat de la lengua d'oil parlada peu rei, lo normand non podèva pas èster arren mes qu'un dialècte deu francés. ...Imaginatz: hèr deu normand un dialècte deu francés que seré un pòc com hèr deu lemosin un dialècte de l'aranés. I credetz, vos? He bé, los linguistas d'abans, sí. En tot cas tà çò qui tòca au normand. Qu'èra deu "gran n'impòrta qué" tipic deu condicionament deus lingüistas de l'epòca. E puish un bèth dia (i a pas guaire) Normands, Picards etc que se'n son hartats de non pas aver lo dret d'emplegar las lors lenguas a l'escòla, qu' anèn revendicar auprès deu cap-linguista de la Republica Francesa. Après aver entenut los arguments, lo cap-lingüista que lor balhè rason. Per qué? Simple: comprenó pas arren au devís en normand, lo cap-lingüista de la Republica Francesa. Lo caractèr d'intercomprension qu'ei lo critèri minimum tà decidir que dus parlars son de la medisha lengua, non? Lo cap-linguista, en lòc de reconéisher que los linguistas anavan enganats despuish generacions pr'amor d'ua marrida doctrina universitària, decidí lo normand d'uei qu'avè divergit pro deu francés per poder estar considerat com ua lengua diferenta de la lengua oficiau. Jo que'm demandi plan on son los mp3 qui permeten de conclusir qu'èra mes pròishe autes còps. Enfin, aquò rai...De tot biaish, intercomprension o pas, qu'ei un dret fondamentau deus normands, picards, bretons etc de poder parlar normand, picard, gallò o breton. La distincion entre lengua e dialècte tà denegar lo dret de normativizar e normalizar lo son parlar qu'ei ua vertadèra impostura intellectuau e morau. Si lo patués estó ua invencion deu rei, qu'estó validada peus lingüistas pagats peu rei.
L'ahèr important non ei pas de decidir si dus parlars son de la medisha lengua o pas. De hèit, la responsa pòt variar d'un linguista a l'aute e, en realitat, la responsa n'a pas gran importància. Nse'n fotem completament que lo luxemborgués sia o non considerat com un dialècte de l'alemand. Que sufí aus luxemborgués de hargar un parlar normativizat luxemborgués per ne far ua lengua perfecta e cooficiau, en egalitat de reconeishença dab lo francés e l'alemand, e pro. Qu'ei un dret fondamentau deus luxemborgués de decidir quina a d'èster la lor lengua nacionau. Çò d'important per ua comunautat qu'ei de poder causir lo lor parlar comun. Lo parlar comun non serà d'aulhors pas necessariament classificat dens la medisha lengua que los parlars naturaus d'aquesta medisha comunautat. Prengam, per exemple, lo cas deu francés en Soïssa romanda, on la lengua "indigena" ei pertot lo franco-provençau, a despart d'una partida deu canton de Jura on s'i parla ua lengua d'oil. Qu'èm a l'oposat de l'"intersistèma" teorizat per linguistas occitans (dialècte "central", patin coufin). En abséncia d'un parlar franco-provençau unificat, los sois romands no's son pas copat lo cap e qu'an adoptat lo francés, ua lengua "estrangèra". La situacion en Soïssa qu'ei pro comparabla au cas occitan, en realitat.
diumenge, 2 de gener del 2011
Er occitan aué
Un lingüista occitan –com e’us aimi- escrigó dens las annadas 1970 (R. Teulat, l'occitan uèi, I.E.O.):
Mas, l’espanhòl e l’occitan son de lengas diferentas per çò que, malgrat qualquas semblanças, la distància es tròp granda e permet pas una comunicacion normala.
Segur que, dab reflexions pregondas com aquesta de part d’aqueth gran teorician de « l’intersistèma general de la lenga occitana », no’s cau pasmés estonar deus grèus simptòmas (inter) sistemics que pateish enqüèra l’occitan quaranta ans après. Nos prengón per cretins e, fin finau, qu'an obtengut l'aranés com resultat.
L'aranés ei un parlar de l'occitan com lo francés ei un parlar de la lengua d'oil e lo batu un parlar (sintetic) deu basco.
Los parlars non hèn pas de bons diasistèmas mès hèn de bonas lenguas, e, d'aqueth punt de vista, i a mens diferéncias enter l'aranés e lo rus, l'anglés, lo basc (batu), lo francés o l'alemand que n'i a enter l'occitan "intersistemic" e l'espanhòu. L'occitan "intersistemic" qu'ei demorat un concèpte teoric shens declinason en un parlar concret. L'occitan intersistemic qu'ei l'equivalent de la "lengua d'oil", qu'ei a díser ua lengua teorica, ua mencion sus ua etiqueta pegada suu classader deu lingüista on i son listats parlars naturaus, mès arren mes . Que calè concretizar la lengua en hargar un parlar nau, suplementari, sintetic, composicionau, com ac hasón los bascos peu basco, en lòc de restrénher l'esfòrç d'estandardizacion a un solet "dialècte" de "l'intersistèma" (d'on tot çò qui podèva raperar lo lengatge gascon de Pèir de Garròs estó eliminat dab suenh) ... o, se non, que cau arrestar de jogar a las pucèlas espaurugadas davant lo concèpte de lenguaS d'òc.
Bon an nau a toti !
Bon an nau a toti !
Subscriure's a:
Missatges (Atom)