Lo fracàs deu projècte d'estandardizacion de l'occitan

Los normativizadors de l’occitan qu’an avut tòrt de concéber l’occitan sonque per oposicion au francés, e, paradoxaument, com un miralh deu francés. Per simetria per arrepòrt au francés qui èra un parlar de la lengua d’oil elejut per la gràcia deu rei, un parlar lengadocian centrau qu’estó elejut per la gràcia deu sénher Alibèrt e, après eth, per la deu sénher Teulat, tots dos originaris –com per miracle- de la zòna geografica deu dit lengadocian centrau. E Taupiac, gascon de Lomanha, mès emigrat a Montauban, qu’aderí ad aqueth projècte, ua excepcion notabla en monde gascon. Lo lengadocian centrau, qu’estó aperat prumèr peus seguidors d’aqueth projècte “occitan referencial”, puish occitan "estandard" segon Teulat (L’occitan uèi, I.E.O., 1985).

La maionesa ne prengó pas briga dens la realitat. Los occitans qu’an continuat d’escríver cadun en sa lengua preferida (dit autament, en son parlar preferit), e quitament escrivans lengadocians d’expression orientau an continuat d’escríver en lengadocian orientau, doncas pas en "estandard", enqüèra que passar de la modalitat orientau tà « l’estandard », no'us agosse pas costat briga linguisticament.

E quan l’occitan e’s hasó oficiau, qu’estó un aute estandard, basat suu parlar de Vielha-Mijaràn- qu’estó oficializat.

En realitat, los qui parlan un occitan diferent deu lengadocian centrau veden pas perqué aurén de cambiar lo lor parlar per lo deu vesin, autoproclamat estandard. Aquera proposicion deu lengadocian centrau com estandard qu’èra arressentida com ua despreciacion deu lor parlar pròpi.

Prepausar ua modalitat regionau com estandard « generau » qu'estó l'error màger de la linguistica occitanista.

N’i a qui disen la rason deu fracàs de l’estandardizacion de l’occitan qu’ei l’abséncia de poder politic. N’ac pensi pas. Se l’estandard estosse bon e adaptat, n’auré pas de besonh nada autoritat politica tà l’impausar. Senon, quin explicatz lo succés de l’estandard yiddish, creat en 1934 peu lingüista lituanian Max Weinreich? Aqueth parlar qu’ei sintetic, composicionau, arressentit com estranh per TOTS los locutors naturaus deu yiddish pr’amor que combina trets dialectaus “incompatibles” entre eths. Qu’ei a díser Weinreich que creè un dialècte nau, artificiau, pro diferent deu yiddish parlat per la majoritat deus locutors (yiddish polonés) com de las autas modalitas de la lengua. Lo yiddish inventat per Weinreich n'èra pas un parlar locau o regionau: doncas que's podèva har acceptar com estandard mes aisidament, o sia que's podèva har lengua, shens necessitat d'aver de recórrer a ua constrenta governamentau tà impausar-la. De tot biaish, nat govèrn n'i èra (ni n'ei) pas tà sostier lo yiddish: lo yiddish qu'ei ua lengua shens Estat e trans-estatau, doncas, notatz-ac, shens escòla estatau tanpauc (òc, que's pòt har ua lengua unificada shens escòla). Que cau raperar qu’abans la guèrra, lo maine linguistic deu yiddish que s'espandiva per tota Europa, de l'Europa occidentau (Itàlia deu nòrd, Soïssa, Alsàcia e País Baishs) dinca las montanhas de l’Orau en Russia. N’èra pas un petit territòri e la lengua qu’i èra fragmentada dab dialèctes a fanegas e a penas comprensibles enter si.

Uei lo dia, lo yiddish estandard qu’ei l’unic yiddish emplegat a l’Universitat (on que sia: París, New York, Buenos Aires, Tel-Aviv etc), en la premsa escrita (en tot lo planeta, New York, México, Bogotà, Sydney, Tel-Aviv, Odessa etc). Qu’estó en yiddish estandard qu’estó escrita l’òbra deu Prèmi Nobel de literatura Isaac Bashevis Singer. Atencion: disi plan escrita. Las modalitats oraus an pas desapareishut e Singer non parlava generaument pas en estandard, qu‘ac hasèva en yiddish de Varsòvia, vila de la quau èra hilh. Cada locutor naturau deu yiddish a d’èster « bilingüe »: la lengua yiddish deus sons pairs e lo yiddish estandard, un pauc com en Soissa Alemanda o en Austria, on la lengua oficiau (l'alemand) a pas desplaçat la(s) lengua(s) orau (s), los dits "dialèctes", pr'amor qu'èra precisament arressentida com tròp diferenta e pas guaire locau.

Qu’ac torni díser : lo fracàs de la normativizacion de l’occitan s’explica pr‘amor qu’ei calcat suu modèle francés. Lo monde non veden pas perqué aurén de cambiar lo lor parlar per un parlar d'ua auta region. Qu’ei exactament per aquesta arrason que Weinrech inventè un dialècte nau, "aregionau". Qu'ei mei aisit de har acceptar un parlar completament "aregionau" que non pas lo dialècte deu vesin. Un parlar nacionau, per definicion, a d’èster "aregionau". Que i a basicament duas manèras d'ac obtiéner, aquò. Prumèr, la meishanta : har morir tots los parlars de la lengua de manèra que subervisca sonqu'un: qu’ei plan lo cas en Principat de Catalonha, on un parlar deu catalan (deu dialècte dit centrau) – l’oficiau- i ei a remplaçar totas las autas modalitats catalanas deu Principat gràcias a – o a causa d'- ua politica volontarista. Qu’ei precisament çò qui los occitans e vòlen evitar a tota fòrça per la lor lengua. A mes, la norma basada suu catalan centrau a com corrolari que, estant d'esséncia regionau, non pòt èster unica shens constrenta. Aquò explica perqué coexisteishen au mens tres estandards catalans diferents: lo principatin, lo balear e lo valencian, çò qui hè pena, la vertat, per la lengua de Joanot Martorell. Mès se vei pas perqué un valencian auré d'escriure en principatin. La lengua de Martorell qu'èra plan catalana, totun valenciana, a ua epòca on lo catalan centrau n'èra pas ua modalitat escrita, senon un dialècte sonque orau, com ac èra tanben lo català septentrionau (rosselhonés). Qu’ei evident l’esfòrç d’estandardization de la lengua catalana qu’ei estat inacabat e ... -perdon d'ac díser pr'amor qu'ei un tabó d'ac har, mès aquò rai:... mau hèit, pr'amor que divideish inutilament la lengua escrita, qui auré d'èster LO ciment de la lengua. Que i manca lo parlar artificiau de composicion tà unificar las tres normas, acompanhat d'ua politica linguistica qui seré mes respectuosa de la diversitat deus parlars catalans.
Doncas l’auta manèra, la bona, pensi jo: lo parlar artificiau dab un bilingüisme obligatòri: parlar naturau-parlar artificiau. Qu’ei lo cas, en particular, deu yiddish.


Ara, per çò qui tòca a l'occitan, que'ns trobam de cara a duas realitats :

- Lo projècte de l’estándard basat suu lengadocian centrau a fracassat completament e qu'ei enterrat.

- l'unic estandard occitan oficiau qu'ei "l'aranés".

Que'ns prepausan un projècte recent, dit norma pluricentrica de l’occitan, inventada o afinada per l'excellent Domergue Sumien. Aqueth projècte que'm sembla hara atractiu suu papèr, mès sonque suu papèr. Non vedi pas quin e's pòt concretizar en la realitat. La soa declinason practica qu'ei limitada aumens peu problèma espinós de l'estandardizacion gascona, de fèit, dejà pluricentrica e autan complicada de gerir com la de l'occitan tot. Prumèr, anatz explicar aus gascons que la norma gascona a d’èster calcada suu lengadocian... (bon, mès aquò qu'ei probablament sonqu' un "wishful thinking" de Domergue Sumien e n'ei dilhèu pas lo punt mes essenciau). Anatz sustot explicar aus gascons perqué la norma gascona non poderé pas èster pluricentrica (contràriament au provençau segon Sumien, o a l'occitan medish)... E parli pas sonque d’un gascon aranés e d’un gascon biarnés (aqueth darrèr autoproclamat gascon estandard, enqüèra qu'emplegat sonque peus biarnés, doncas qu'ei plan un estandard biarnés mès guaire gascon), que parli tanben d’un gascon maritim (Manciet -lo mes gran escrivan de tots-, Mora, Lartiga…), d’un gascon coseranés (Ferré, Pujòl), d’un gascon deu Haut-Ador (Pembrun-Lavit : shò, un petit cap d’òbra :)), d’un gascon de composicion nòrdgascon-bearnés (Astié), d’un gascon composicionau pan-gascon, enfin pan-gascon d’esséncia, pas d’usatge : ua invencion de Pèir Bèc, e ne passi! Deu men punt de vista, lo gascon escrit de Pèir Bèc qu'ei, de luenh, lo melhor candidat com a base (o basa) d'un putatiu tresau estandard gascon, pr'amor qu'ei au còp aregionau, respectuós de la diversitat linguistica gascona en tot combinar trets singulars prenguts d'un pauc tots los grans "dialèctes" gascons, e que demora ça que la hèra pròishe de la lengua de Pèir de Garròs. Totun, n'estó pas représ per degun - ni peu quite Domergue Sumien- pr’amor n’estó pas promavut ni ensenhat o illustrat per un metòde ni per ua gramatica. Qu'ei pecat. Que'm cau ahíger la nòrma gascona de Sumien, de basa biarnesa e trufada de lengadocianismes. Las modificacions aportadas per Sumien a la norma bearnesa de Romieu-Bianchi qu'a com efeit de har desaparéisher los paucs consensus qui existeishen enter l'estandard biarnés e l'estandard aranés, çò qui'm dèisha perplèxe.

Jo que sagi, per disciplina mès ailàs pas tostemps dab succés, deu fèit de la mea limitacion lingüistica, que non d'ua mala volontat- de har servir las normas gramaticaus presentadas com las deu gascon "normat" per la gramatica de Romieu e Bianchi. Las conjugasons causidas com normadas (de fèit las de la norma biarnesa dab l'adopcion deu subjontiu deu type orientau e non en -i ) i son plan diferentas au còp de las de la norma Pèir Bèc (mei centraus) e de la norma oficiau aranesa. Totun, qu'èi notat que lo quite Andriu Bianchi (que veneri) non las aplica pas, o plan irregularament, en son escrit gascon. Que i a com un problèma: com si en occitan, la norma estosse hèita sonque entaus autes (los estrangèrs, probable) mès sustot pas entà si. Peu moment, podem constatar que i a enqüèra mes de normas gasconas que d'escrivans d'expression gascona, çò qui hè un pauc tròp (de normas, pas d'escrivans). En tot cas, la conclusion practica qu'ei lo gascon estandard, en l'an de gràcia 2011, non sèi totjorn pas quin ei.

Senon, que’m hiqui de mei en mei a emplegar la nòrma oficiau de l’occitan, que finaument nos sembla a tots, o quasi tots, tant extraterrèstra que pòt, dilhèu, jogar lo ròtle qui demandam a un parlar artificiau. Au mens, dab l’aranés com unic estandard reconegut de manèira oficiau (qu'ei plan lo cas), arrés (degun) non poderà pas arreprochar, per exemple, a Joan Frederic Brun de contunhar d’escríver en “dialècte” (compréner: la polida lenga de Montpelhièr) e non en "estandard". E jo, en bèth hicà’m a escríver - o sajar d'escríver- en estandard occitan oficiau, pas arrés no’m poderà arreprochar de non pas har un esfòrç tà que la lengua occitana sia normau, ua lengua ben normau com totas las granas lenguas deu mond, e non pas sonque quaucòm s'assemblant fòrça a un aplegadís de microlenguas. Com ac podetz véder, n'èi pas aprés l'occitan dab lo metòde Assimil, e ara que sèi perqué.


Doncas, promés, en partir deu pòst venider, que tornarèi tà l'occitan oficiau.