Los catalans e los gascons non son pas tostemps d'acòrd sus quin e'us caleré ortografiar los mots qui an en comun. Un exemple qu'ei abalotar, que los catalans escriven dab ua v: avalotar. De la medisha manèra, abalòt en gascon qu'ei escrivut avalot en catalan. Abalotar, desconegut en lengadocian, que vieneré d'un vèrbe latin volutare (agitar?). En gascon, aqueth mot qu'ei meslèu emplegat de manèra pronominau: abalotà's. Lo sens gascon deu mot qu'ei pròishe deu catalan, totun dab nuanças. En aquesta darrèra lengua, avalotar que vòu díser hèr o provocar un "avalot", qu'ei a díser un aplec desordonat e tumultuós, ua agitacion populara. En gascon, abalotà's que vòu díser màve's tà aplegà's, tà atroperà's; la nocion de nombre i ei, totun la de horvari non necessàriament. Un abalòt que vòu díser, segon Palai, un atropadís, un rencontre de dus grops. Perqué ortografiar en gascon abalotar e non pas avalotar? Qu'ei la pronóncia qu'ac dicta. Dens la màger partida deu maine gascon, la v interiora qu'ei prononciada /u/ quan e's tròba enter duas vocaus. Òr abalotar que i ei pertot prononciat abalotar e pas jamés aualotar. Simple.
Un problèma que's pausa dab lo mot avesque qui n'ei pas jamés prononciat auesque enlòc. Aquí l'explicacion que n'ei tanben simpla: aqueth mot -deu grec latinizat episcopus-, n'ei pas d'origina gascona, qu'ei un manlhèu ancian deu francés, qui suplantè lo mot genuinament occitan bisbe (tanben d'episcopus). Lo cas d'avesque s'aparenta au de chivau (meslèu grafiat shivau en occitan oficiau), tanben d'origina non gascona. Lo mot genuinament gascon qu'ei cavath / cauath, enqüèra viu locaument mès pòc utilizat uei lo dia.
8 comentaris:
"avesque" se trapa dins de documents nordcatalans medievaus
Que cau adaptar l'ortografia a la realitat de la lenga, cada còp qu'ac podem har. Episcopos > Episcopu(m)> Abesque.
Lo noste Joan deu Peiroton qu'a arrason, enlòc ne's prononcia pas [aweske]. Que's trufam bèth "avesque" que s'encontri en documents catalans de l'Edat Miejancèra. En gascon, la logica que voleré l'escrivóssim ABESQUE, tot simplament e tà non pas estar sabentàs inutilament en bèth hadent ua faussa etimologia "a la francesa".
Lo noste Joan deu Peiroton qu'a arrason. EPISCOPOS > EPISCOPU(m) > ABESQUE. Lo V qu'ei un cultisme acomparader au francés e que'u cau virar. AVESQUE estossi estat escrivut en tèxtes catalans de l'Edat Miejancèra...Que s'en trufam bèth!
En efèit, que serí partidari d'escríver abesque, tostem, tabé... totun, com non soi pas d'acòrd que cadun escriga a la soa mòda, que sagi de'm disciplinar e d'arrespectar la grafia "universitària" o la d'Aran (aquesta darrèra sovent mes coherenta dab lo sistèma grafic gascon). Aquò dit, que'm hè gòi de liéger tèxtes gascon, e mes generaument occitans, en grafias mei foneticas. La grafia n'ei pas un problèma per jo. Pas mes qu'en francés. Mès qu'ei vertat que's ved los normativizadors deu gascons e son o èran plan francés. Que cau èster francés tà acceptar que tostemps poga èster prononciat com tostem, e que pan o gran e's pronóncien pas parièr que pan o gran. Agossem agut un linguista occitanista de la talha de Joan Coromines...Aquò rai, la grafia non hè pas la lengua...e respectar la grafia que cau.
Car Joan deu Peiroton,
La grafia non haré pas la lenga lo monde sabossin enqüèra parlar, entenossin enqüèra la musica deu gascon en la soa vita-vitanta. Uei, n'avem pas mei nat, o chic d'escadenças entad audir un bon gascon parlat. Que m'arcasti hòrt aquesta situacion mes qu'ei ua hèita qui non podem pas virar.
Los navèths parlaires de uei qu'an aprés la lenga en los libes, las gramaticas e/o los diccionaris tròp sovent hèits per monde qui n'an pas lo gascon tau com parlar natre.
Los nòstes locutors de uei qu'an aprés la lenga de las bocas de professors de Calandretas, collègis, licèus, universitats. Aqueths professors, mantuns còps, n'an pas eths tanpauc ua bona coneishença de l'idiòma gascon pr'amor n'ei pas jamei estat la soa lenga de casa, de familha, deu son temps de mainatges.
Que cau apréner lo gascon dab obratges vielhs, los de Lalanne, Bouzet, Foix, Daugé, Camelat, Palay, Arnaudin, Bladé, Gassiat etc...E pas briga dab los maishants libes de uei, lo de Romieu e Bianchi per exemple. Que cau anar a la hont e briga abeurà's au bocau, l'aiga qu'i es tròp cascanta e que hè prudir la ganurra.
Alavetz, que sèi la grafia qu'a hòrt ua gran influéncia suu biaish de díser, e de mau díser lo noste gascon. La pèrda de qualitat de la lenga, lo son apraubiment, la soa occitanizacion que vienen d'aquera hrèita de curiosèr, d'aqueth "béniouiouisme" generalizat au varrei deus occitanistas qui s'an, soventes còps, deishat l'esperit critic tau catequisme ideologic deus mèstes autoproclamats d'ua nov-lenga hastiau.
Quand legi La Setmana, o las croniclas de tau o tau occitanista en la premsa, o las òbras de tau o tau universitari famós, que soi tostemps ahurbit de constatar lo praubèr, la maishant nivèth deu son gascon. Un nhirgo de laboratòri, shens amna, shens arredics, shens colhons. Ua lenga hòra-sòu, un parlar "Canada Dry".
E totun aqueth monde occitanista que se'n créden hòrt, hòrt...
La broisha-cantadora biarnesa quand se trufa d'eths, que'm hè hòrt arríder e qu'a arrason d'ac har, pr'amor que son mei anar mei de non suportar.
Bon-
Çò qui'n dit "Capsot" (occitanista catalanofòen e occitanofòne) ( dens una discussion de l'article wikipedia sus gascon)
"Perdon de venir embestiar sus un detalh mas pensi pas que la forma avesque siá occitana a l'origina. La forma mai anciana e mai occitana aparentament es bisbe que n'es demorat la Berbiá (amb rotacisme) en país d'Albi. avesque arriba ja tre lo sègle XII o XIII e bon es benlèu imputable al pes que la glèisa prenguèt aprèp lo catarisme, en tot cas lo pas de -P- a -v- lo marca coma non natural a priòri, ai pas vist per ara de grafia *abesque dins los tèxtes ancians, es pas un problèma de betacisme. Amistats, a lèu, Capsot (d) 3 julhet de 2009 a 06.18 (UTC)"
E un occitanista bearnés Lembeye de hornir:
"Adiu, dens la soa gramatica bearnesa, Boset que recomanda Bisbe, mes curosament Lespin e Raimond no'u mentaven pas. Avesque que sembla estar efectivament un francisme en bearnes."
B'ei clar que avesque ei un gallicisme de glèisa.
Bon, aquò n'ei pas lo problèma. Lo problèma qu'ei la grafia dab v, incoherenta dab la pronóncia. Absurde.
Dilhèu "bisbe" qu'estó lo mot de l'Edat Miejancèra. Totun, ABESQUE qu'ei emplegat desempuish sègles adara. La logica de voler a tot hòrt arrestitüir los mots ancians que'ns pòt tanben miar a tornar parlar basco...Ont cau estancà's en aquera quèsta de puretat?
Non, non, n'èi pas jamés dit ni pensat que cau remplaçar avesque per bisbe! Totun, que cau tornar incorporar bisbe com mot gascon a costat d'avesque. Avesque/bisbe com medecin/mètge. Que cau anotar bisbe com ac hèm tà mètge, qu'ei a díser fòrma genuina, anciana e literària, non emplegada en la lengua parlada d'uei lo dia sauv en Aran. Los hèits qui metge e bisbe e sian de la lengua gascona anciana e que sian enqüèra emplegats en Aran uei lo dia, que son dus arguments deus bons tà que sian indicats en nòstes diccionaris. Lo contrari que seré anormau, que'm pensi.
Publica un comentari a l'entrada