Au contra deu mot occitan "comba", lo mot gascon "coma" (s.f.) non significa pas sistematicament "combe" o "vallon". Qu'ei ua beròia taleja pr'amor "coma" e "comba" que son de segur duas fòrmas deu medish mot, que derivan totas duas de "cumba", fòrma femenina d'un mot galés (cumbos /a) qui significava "concau/ ava" e qui designava ua sòrta de vath en latin. Totun en gascon, segon Palay, lo mot "coma" que pòt designar, de manèira pro antinomica, un tuc, un somet (Ved. coume en Palay: colline, petit sommet) e non pas tostemps ua vath. D'on vien aquesta significacion? L'explic probable que'u trobam en... catalan.
En efèit, qu'arretrobam lo noste mot "coma" en catalan. Que i tien duas significacions. La prumèra qu'ei la deu registre geomorfologic, la "normau" en conformitat dab la significacion etimologica: circ o vath formant ua concavitat, combe o vallon en fr.. La dusau qu'ei pirenenca e que hè brembar la significacion deu mot gascon. En efèit, en catalan lo mot "coma" que i designa un prat situat en un lòc elevat, un peisheder en un som pòc penut, planèr, tostemps un pastenc shens precipici. Aquiu qu'avetz la definicion qui'n hè lo D.C.V.B.:
2. Prat alterós, generalment situat en cims aplanats, ric de bon herbatge i molt estimat per a pastura (Alt Empordà, Ripollès); cast. loma. Heu d'anar a tombar aquella coma que's veu d'ací, Massó Croq.
Aquesta significacion d'estiva, de pastenc, que denòta a l'evidencia ua origina pastorau. Com los pastors en la Catalonha d'autescòps èran gascons, b'ei probable qu'aquesta significacion deu registre pastorau en catalan e sia un eretatge deus Gascons acerà. En tot cas, lo concèpte deu mot "coma" aquiu que s'opausa au de "galihòrça" on las estivas pròishe deus pòrts e presentan un perilh potenciau peu bestiar a causa deus precipicis (galihòrça = precipici =perider).
En gascon segon Palay, lo sens especific de "comba" (sòrta de vath ) qu'ei reservat a ..."comba" o meilèu au sintagma aparentat "vaticomba" o "varicomba", qui's pòt compréner com a vath de fòrma concava o com a coma de la traca de vath. Lo sintagma que permet d'evitar la confusion dab la significacion de som en designar ua sòrta de petita vath (fr. vallon), quitament en fòrma de barranc (fr. ravin). O sia lo gascon segon Palay que s'a guardadas las duas fòrmas, coma, var. comba e vaticomba o varicomba dab significacions mei o mensh especializadas. Lo TeG (P. Morà) que contraditz la definicion balhada per Palay en balhar ua definicion estrictament "occitana" a coma: s.f. vath, depression alongada enter dus penents qui se hèn cap a cap ; galihèrna, baricomba. Ne parla pas de tuc ni de somet. Quitament en aranés, la significacion que demora l'occitana, en acòrd dab lo TeG: coma s.f. petita prigondor que non arribe a èster barranc, que va de naut en baish dera sèrra" (Dic. aranés). La significacion de "som", "somet" qu'ei totun plan atestada per l'ALG peus Pirenèus de Varetons dinc a Coserans (cf. la nòta avisada de J. Lafitte a "coume" a la soa edicion deu dic. Lespy-Raymond). Lo diccionari de gascon "tòi" de J.-L. Massourre que confirma aquesta definicion en balhant las duas significacions au mot coma (coume): la de petite vallée d'altitude e la de sommet, aquesta darrèra plan atestada per la toponimia locau. L'ALG que precisa per "coma", a Barèja, "sommet arrondi", que's tracta plan aquiu deu "cim aplanat" de la definicion catalana. Jo que'm pensi l'explicacion d'aquesta significacion de cim, somet, som arredon, que ns'ei balhada per la definicion catalana qui n'a conservada la significacion deu registre pastorau: estiva shens precipici qui's troba en un cim o a proximitat. Lo mot "coma" que degó designar prumèr un pastenc shens precipici (la coma geomorfologica) puish va designar los pastencs shens precipici on qu'estossen per opausicion dab las galihòrças, en particular las estivas qui's troban en cims arredons, pas necessàriament de baisha altitud, o sea shens que las "collines" de Palay si la geomorfologia ac permet,. Çò d'important en la definicion implicita deu mot "coma" com a pastenc qu'ei, ça'm par, l'abséncia de precipici. L'atraccion d'un aute etimon que ns'ei suggerida per FEW com a auta ipotèsi per explicar aquesta deriva semantica (lat. cŭmŭlus segon FEW, G. Balloux, com. personau). Personauments, n'i crei pas tròp a l'influéncia de cumulus. Los gascons que son acostumats a balhar significacions antinomicas aus mots shens influx de nat aute. Per contra, la preséncia o non d'un ancian "cortau" o "sarralh" en aquestas comas cimeras que seré d'investigar. N'ei pas impossible (shens pròva ni argument) qu'aquesta "coma" pirenenca e designèsse de fèit un cortau circular d'estiva, un sarralh circular d'altitud, un "sel" entà emplegar lo mot cantabre, on s'i botava a la sela (s'i asselava, s'i acessava) lo bestiar tà passà'i la nueit a l'empara deus predators, ors e lops. Aquesta darrèra ipotèsi qu'explicaré aisidament la pèrda d'usatge deu mot "coma" dab aquesta significacion especificament pirenenca en la lenga modèrna. Los cortaus ancians circulars (de paus de husta aperats baranas) que dispareishon deu paisatge, non demoran pas sonque los prats e lo som. Qu'avem hòrt d'exemples clars d'associacion d'un som e d'ua "coma" en la toponomia, tant la catalana com la gascona, de Varetons dinc au Pirenèu orientau. Per exemple, en Cerdanha, la Coma Morera qu'ei lo nom d'un cim de 2200 m d'altitud dont lo som ei, en efèit, arredonit e propici au peisheder, ved. aquiu.
De notar lo catalan qu'a autanplan manlhevat lo mot gascon "galihòrça" adaptat en "gallorsa", conservat hens la locucion "dret de gallorsa", qu'ei a díser ua taxa qui calè pagar au proprietari d'un peisheder, estiva o pastenc -en generau ua comuna- entà i poder deishar pèisher lo son bestiar.
Au mot "coma" s.f. que correspon ua fòrma masculina "com" s.m. en gascon, autanplan "cóm" en catalan. Lo mot "com" (s.m.) que designa un recipient deu tipe abeurader (fr. abreuvoir) on s'i recuelh aiga de hont. Que pòt autanplan designar un tòs (var. comet - cf. dic. Massourre, fr. auge, en particulier du porc) o ua sòrta de cuba (comet, en Bearn = fr. cuve à foulon) . Lo mot "com" que s'arretròba en agenés on i designa ua soca d'arbe cavada tà arrecuélhe'i aiga. L'etimon qu'ei enqüèra lo galés cumbos /a = concau /ava, cau, cava que serviva tà designar shens qu'ua sòrta de vath (en guallés cwm = "vallée encaissée cf. FEW et Delamarre, Dic. Gaul), que podèva autanplan designar un recipient cavat, un tòs cf. Delamarre, Dic. Gaul. O sia que la significacion de recipient, d'"auge" deu mot com qu'ei un beròi celtisme. De fèit, en breton, komm que significa tòs, com, abeuradèr fr. auge, abreuvoir. En catalan tanben, que trobam aqueste mot grafiat cóm, la definicion qu'ei com sec (D.C.V.B.):
Recipient rústic on es posa el menjar o abeurall dels animals domèstics, i principalment del porc (or., occ.); cast. dornajo. Sol esser un tros de soca amb una concavitat longitudinal, però també es diu cóm la pica o altre recipient de pedra destinat al mateix ús indicat.
Qu'ei probable lo mot "cóm" que sia un prèst gascon en catalan. En efèit, aqueste mot dab aquesta significacion qu'ei estat collectat en catalan de Catalonha au còp a la varietat occidentau com a l'orientau (D.C.V.B.). Totun, n'ei pas deu lexic balear, ni deu valencian (D.C.B.V.). En catalan generau, lo mot qu'ei "obi".
En gascon, lo vaticomb que designa lo bassin d'aiga devath lo molin.
En efèit, qu'arretrobam lo noste mot "coma" en catalan. Que i tien duas significacions. La prumèra qu'ei la deu registre geomorfologic, la "normau" en conformitat dab la significacion etimologica: circ o vath formant ua concavitat, combe o vallon en fr.. La dusau qu'ei pirenenca e que hè brembar la significacion deu mot gascon. En efèit, en catalan lo mot "coma" que i designa un prat situat en un lòc elevat, un peisheder en un som pòc penut, planèr, tostemps un pastenc shens precipici. Aquiu qu'avetz la definicion qui'n hè lo D.C.V.B.:
2. Prat alterós, generalment situat en cims aplanats, ric de bon herbatge i molt estimat per a pastura (Alt Empordà, Ripollès); cast. loma. Heu d'anar a tombar aquella coma que's veu d'ací, Massó Croq.
Aquesta significacion d'estiva, de pastenc, que denòta a l'evidencia ua origina pastorau. Com los pastors en la Catalonha d'autescòps èran gascons, b'ei probable qu'aquesta significacion deu registre pastorau en catalan e sia un eretatge deus Gascons acerà. En tot cas, lo concèpte deu mot "coma" aquiu que s'opausa au de "galihòrça" on las estivas pròishe deus pòrts e presentan un perilh potenciau peu bestiar a causa deus precipicis (galihòrça = precipici =perider).
En gascon segon Palay, lo sens especific de "comba" (sòrta de vath ) qu'ei reservat a ..."comba" o meilèu au sintagma aparentat "vaticomba" o "varicomba", qui's pòt compréner com a vath de fòrma concava o com a coma de la traca de vath. Lo sintagma que permet d'evitar la confusion dab la significacion de som en designar ua sòrta de petita vath (fr. vallon), quitament en fòrma de barranc (fr. ravin). O sia lo gascon segon Palay que s'a guardadas las duas fòrmas, coma, var. comba e vaticomba o varicomba dab significacions mei o mensh especializadas. Lo TeG (P. Morà) que contraditz la definicion balhada per Palay en balhar ua definicion estrictament "occitana" a coma: s.f. vath, depression alongada enter dus penents qui se hèn cap a cap ; galihèrna, baricomba. Ne parla pas de tuc ni de somet. Quitament en aranés, la significacion que demora l'occitana, en acòrd dab lo TeG: coma s.f. petita prigondor que non arribe a èster barranc, que va de naut en baish dera sèrra" (Dic. aranés). La significacion de "som", "somet" qu'ei totun plan atestada per l'ALG peus Pirenèus de Varetons dinc a Coserans (cf. la nòta avisada de J. Lafitte a "coume" a la soa edicion deu dic. Lespy-Raymond). Lo diccionari de gascon "tòi" de J.-L. Massourre que confirma aquesta definicion en balhant las duas significacions au mot coma (coume): la de petite vallée d'altitude e la de sommet, aquesta darrèra plan atestada per la toponimia locau. L'ALG que precisa per "coma", a Barèja, "sommet arrondi", que's tracta plan aquiu deu "cim aplanat" de la definicion catalana. Jo que'm pensi l'explicacion d'aquesta significacion de cim, somet, som arredon, que ns'ei balhada per la definicion catalana qui n'a conservada la significacion deu registre pastorau: estiva shens precipici qui's troba en un cim o a proximitat. Lo mot "coma" que degó designar prumèr un pastenc shens precipici (la coma geomorfologica) puish va designar los pastencs shens precipici on qu'estossen per opausicion dab las galihòrças, en particular las estivas qui's troban en cims arredons, pas necessàriament de baisha altitud, o sea shens que las "collines" de Palay si la geomorfologia ac permet,. Çò d'important en la definicion implicita deu mot "coma" com a pastenc qu'ei, ça'm par, l'abséncia de precipici. L'atraccion d'un aute etimon que ns'ei suggerida per FEW com a auta ipotèsi per explicar aquesta deriva semantica (lat. cŭmŭlus segon FEW, G. Balloux, com. personau). Personauments, n'i crei pas tròp a l'influéncia de cumulus. Los gascons que son acostumats a balhar significacions antinomicas aus mots shens influx de nat aute. Per contra, la preséncia o non d'un ancian "cortau" o "sarralh" en aquestas comas cimeras que seré d'investigar. N'ei pas impossible (shens pròva ni argument) qu'aquesta "coma" pirenenca e designèsse de fèit un cortau circular d'estiva, un sarralh circular d'altitud, un "sel" entà emplegar lo mot cantabre, on s'i botava a la sela (s'i asselava, s'i acessava) lo bestiar tà passà'i la nueit a l'empara deus predators, ors e lops. Aquesta darrèra ipotèsi qu'explicaré aisidament la pèrda d'usatge deu mot "coma" dab aquesta significacion especificament pirenenca en la lenga modèrna. Los cortaus ancians circulars (de paus de husta aperats baranas) que dispareishon deu paisatge, non demoran pas sonque los prats e lo som. Qu'avem hòrt d'exemples clars d'associacion d'un som e d'ua "coma" en la toponomia, tant la catalana com la gascona, de Varetons dinc au Pirenèu orientau. Per exemple, en Cerdanha, la Coma Morera qu'ei lo nom d'un cim de 2200 m d'altitud dont lo som ei, en efèit, arredonit e propici au peisheder, ved. aquiu.
De notar lo catalan qu'a autanplan manlhevat lo mot gascon "galihòrça" adaptat en "gallorsa", conservat hens la locucion "dret de gallorsa", qu'ei a díser ua taxa qui calè pagar au proprietari d'un peisheder, estiva o pastenc -en generau ua comuna- entà i poder deishar pèisher lo son bestiar.
Au mot "coma" s.f. que correspon ua fòrma masculina "com" s.m. en gascon, autanplan "cóm" en catalan. Lo mot "com" (s.m.) que designa un recipient deu tipe abeurader (fr. abreuvoir) on s'i recuelh aiga de hont. Que pòt autanplan designar un tòs (var. comet - cf. dic. Massourre, fr. auge, en particulier du porc) o ua sòrta de cuba (comet, en Bearn = fr. cuve à foulon) . Lo mot "com" que s'arretròba en agenés on i designa ua soca d'arbe cavada tà arrecuélhe'i aiga. L'etimon qu'ei enqüèra lo galés cumbos /a = concau /ava, cau, cava que serviva tà designar shens qu'ua sòrta de vath (en guallés cwm = "vallée encaissée cf. FEW et Delamarre, Dic. Gaul), que podèva autanplan designar un recipient cavat, un tòs cf. Delamarre, Dic. Gaul. O sia que la significacion de recipient, d'"auge" deu mot com qu'ei un beròi celtisme. De fèit, en breton, komm que significa tòs, com, abeuradèr fr. auge, abreuvoir. En catalan tanben, que trobam aqueste mot grafiat cóm, la definicion qu'ei com sec (D.C.V.B.):
Recipient rústic on es posa el menjar o abeurall dels animals domèstics, i principalment del porc (or., occ.); cast. dornajo. Sol esser un tros de soca amb una concavitat longitudinal, però també es diu cóm la pica o altre recipient de pedra destinat al mateix ús indicat.
Qu'ei probable lo mot "cóm" que sia un prèst gascon en catalan. En efèit, aqueste mot dab aquesta significacion qu'ei estat collectat en catalan de Catalonha au còp a la varietat occidentau com a l'orientau (D.C.V.B.). Totun, n'ei pas deu lexic balear, ni deu valencian (D.C.B.V.). En catalan generau, lo mot qu'ei "obi".
En gascon, lo vaticomb que designa lo bassin d'aiga devath lo molin.
