Aqueste mot - o meilèu fòrma deu mot- shamborlar (autanplan grafiat dab ch-) que'm sembla poder proviéner deu fr chambouler=hicar en desòrdre, mesclar en har devath-dessús, (cat. capgirar, mesclar en capgirar), o sia que, en aquesta ipotèsi deu dia, la significacion deu mot en gascon contemporanèu que s'ei desviada de la significacion originau possiblament per atraccion onomatopeica e/o confusion dab un aute mot foneticament pròishe, de la familha de shapar, shaparra, "shaparòt" en armanhaqués que vòu díser "shòpa", fr. petite mare cat. bassalet, cf. lhèu lo mot basco xafarratu: refresquir o sia en fr. rincer, cat. esbandir ), d'aquiu possiblament l'auta fòrma "shaporlar" (autanplan grafiat "chaporlar"), per crotzament de chamborlar e de shapar. Lo mot chambouler qu'ei lorenc, deu lorenc qu'ei passat tau francés, puish, segon jo, possiblament deu francés tau gascon "shamborlar" e "shaporlar", puish, enqüèra possiblament, deu gascon tau catalan (xampurrar, xapurrar) e tà l'espanhòu colloquiau (champurrar, chapurrar). L'etimologia de chambouler qu'ei discutida, possiblament de bola, se non de camba (gasc. cama) (la significacion titubear, vacilar deu mot chambouler qu'ei atestada en francés d'autescòps). Totun, lo candidat camba que suposaré ua formacion non lorenca entau mot chambouler, possiblament francomtesa, borgonhona o francoprovençau , adonc un manlhèu en lorenc. Per aquesta rason restrictiva, bola qu'ei l'etimon preferit, çò qui pausa la question subsidària de l'origina de la prumèra sillaba "cham", dilhèu cant, lo deu 'au cant deu huec".
La "r" intèrna qui trobam hens "shamborlar" ,absenta en "chambouler", que rapèra lo cas d'un aute mot gascon:"destimborlar". Aqueste darrèr (qui significa 1- des·har, desmontar, 2- har pèrder lo cap, destroblar), que deriva d'un mot occitan, non gascon e mei "corrècte" etimologicament: destimbolar (har pèrder lo cap, destroblar) (ved. Alibèrt), en gascon "destemblar", id.. A l'origina, lo mot "destemblar "(com en oc. destimbolar) qu'èra deu lexic tecnic deus tisnèrs (des·har lo temble, ved. Palay), d'aquí la significacion prumèra de "des·har", "desmontar", conservada en gascon. Aquesta "r" intèrna qu'ei possiblament devuda a l'influéncia de "borla", varianta de "borra" influenciada peu mot deu francés vielh borrel, d'on deriva bourrelet (Coromines, DECat). "Borletar" en gascon qu'ei assimilable a "borrar" e que significa "possar", "har rotlar". Lo quite mot borrada (cat. xàfec, fr. averse) que vien de "borrar" qui significa "bàter", "trucar", "possar" e lo son equivalent catalan xàfec (gasc. eishagat, fr.averse) que vien de xafar, castelhanisme per esclafar, gasc. "esglachar", fr. écraser.
Quant a l'arradic de shapar, shaparra, que i podem arreconéisher la de shòpa e de sapo, onomatopèia ligada a la hanha e a l'aiga. Aquesta valor expressiva, onomatopeica, deu mot sapo (= harri, chirpo etc), viengut deus pòrts enlà, qu'ei probablament a l'origina deu son succès en gascon. En gascon, shapar qu'a gahat lo camin invèrse de barbotar, que s'a prengut la significacion antiga e caduca d'aqueste darrèr mot: parlar indistinctament, de manèira pòc comprensibla, "parler dans sa barbe" (Palay). Qu'èra precisament la significacion originau de barbotar, mot derivat de barba, uei caduda en desús en gascon, totun conservada en catalan (gasc: shapar = cat. barbotejar). En gascon contemporanèu, barbotar qu'ei sinonime de patolhar, shaupatejar (fr. barboter), que non de shapar. Dit autament, barbotar que s'a perdut ua significacion "ortofonista" tà gahar ua significacion "clapautejaira", mentre shapar qu'a hèit lo camin exactament invèrse. Que podem díser qu'en gascon, los dus mots "shapar"e "barbotar" qu'an escambiat las soas significacions respectivas. La grafia sh- qu'emplegui entà "shapar" qu'ei justificada au mensh foneticament en bèth perméter la distincion shapar (en gràfia de l'IBG: chapà) e chapar (en grafia de l'IBG: tchapà, tyapà) (chapar qu'ei sinonime de galfar, galafar o sia minjar hèra e un chap qu'ei un repèish abondós, ua hartèra cf. Palay e TeG), d'aquiu tanben la mea causida grafica entà shaporlar, a maudespieit de l'auta causida possibla chaporlar qui ei la de Per Noste e deu TeG. La mea causida qu'ei tanben la deu mèste Yan Lafitte qui transcriu lo mot atau: shaporlar e xaporlar, hens la soa reedicion deu diccionari Lespy-Raymond. L'IBG que conserva la causida grafica de l'Escole Gastoû Febus cf. Palay: "chapourlà".
En catalan, xampurrar, var. xapurrar, que i significa "parlar incorrèctament en mesclant mots de diferentas lengas", significacion qu'arretrobam haut o baish dab l'espanhòu chapurrar (parlar ua lenga dab dificultat e en hent pecas). Que i arretrobam au còp lo concèpte de parlar de manèira maishanta, pòc comprensibla deu mot shapar e, aumensh en catalan, lo concèpte de mescladis, de desòrdre, deu mot francés chambouler. En espanhòu, champurrar que significa "mesclar liquors enter si". Las significacions especializadas de "mesclar" qu'a variantas deu mot en catalan e en espanhòu que nse suggereishen lo prèst gascon tà las lengas vesias deu sud que's degó har abans la pèrda totau de la significacion originau deu manlhèu de lenga d'òil en lenga nosta au profieit de la significacion mei "molhada " actuau eretada de l'etimon onomatopeic de shapar.
Aquiu qu'avetz ua navèra ipotèsi etimologica entà sajar d' explicar ua seria de mots qui s'assemblan enter si shens presentar las medishas significacions. Que la cau considerar per çò qui ei: ua ipotèsi de tribalh de mei e en demiei de hèra d'autas, arren de mei. Non la consideri pas briga com a segura ni tan solament com la mei probabla o l'unica valedera. Tà jo, qu'ei sustot l'escadença d'enriquir lo men lexic e de'm har content en partatjar las meas reflexions.
1 comentari:
El castellà sapo no és d'origen onomatopeic; una altra cosa són els seus derivats que han sofert deformacions i etimologies populars, com per exemple chaparro 'rabassut', que s'ha confòs amb 'carrasca', un arbre o arbust semblant a l'alzina.
Per altra banda, chapurrar és propiament aragonès més que espanyol.
Publica un comentari a l'entrada