dijous, 29 d’abril del 2021

Glahar, glahèr, glanh. Etimon celtic: *glina. cognats: guallés: glynu; irl.gleinim; m.bret. en-glenaff ( gasc. pegar).

 Lo gascon qu'a lo vèrbe glahar qui significa estar flac, estar malaut, flacar (var. hlacar) o eishaletar, pantaishar, acompanhat deus substantius glahèr e glanh qui designan un estat de flaquessa fisica o morau, de malautia.   L'etimon n'ei pas sabut peu FEW. Au men sabut, lo mot n'ei pas sonque biarnés, landés e de la region bordalesa (cf. Palay; autanplan in  P. Moureau: Lex. Teste de Buch: glahà).  Jo que vse'n prepausi ua explicacion etimologica. 

L'etimon de "glahar", "glanh" que poiré estar representat peu mot galés "glion" qui trobam  en ua formula magica curativa,  reportada peu mètge bordalés Marcellus Empiricus (sègle 5) : "exugri, conexugri glion"  (Dottin 214 n°10, DAG 390 n°19).  L. Fleuriot (EC 14 [1974] 58-63)  qu'arrevira la formula atau:  "fuis, va-t-en chose collante". En efèit, lo mot "glion" (s.n.) que significa literaument "causa qui pega".  Lo vèrbe corresponent qu'ei *glina qui significa pegar  (guallés glynu; irl gleinim, breton miejan en-glenaff = pegar, que pegui, fr. coller, je colle)  ved. lo  Celtic Lexicon de L'Univers. de Guallas, autanplan in Dic. Gaul. de X.Delamarre, egaument notat gli-na in Matasoviç, Etym. D. Proto-Celtic , dab la virada anglesa glue (un vèrbe = pegar).  

Que podem har derivar los mots gascons glahar et al.  d'aqueste vèrbe celtic "*glina" (pegar) absoludament shens nat problèma. 

Gal. *glina (v) ->  lat. tard.   glenare (v. atestat cf. CNTRL glaner) -> *glanar ->  gasc.  *glanhar / *glaar ->  glahar. 

*Glanhar (v)  -> glanh (s.m.) en biarnés (Aspa).  Palay que'ne balha la definicion qui sèc:  glagn: état d'affaiblissement moral et physique): .

glahar (v.):  ahaner, être las, fatigué -> glahèr (s.m.)  Palay que'n balha la definicion qui sèc: "grande fatigue, nonchalance, paresse, spleen". 

La "h" de "glahar" qu'ei d'aconòrt, epentetica, que compensa la pèrda de la "n" en evitar atau la reduccion silabica, qu'ei comparabla a la deu mot  "truha" varianta de "truna" (latin trĭbūna > truna > trua, truha) (ved. Palay true, truhe).

A l'origina, lo "glion" que pogó estar ua causa  "qui obstrue la gorge" segon X. Delamarre, Dic. Gaul..  Totun,  lo vèrbe "glahar" que's gahè  ua significacion  mei generau de malestar, d'estar fatigat. Lo vèrbe "glahar" que poiré dilhèu representar, d'un punt de vista semantic, un equivalent celtic d' "empegar" (fr. embarrasser, significacion metaforica a partir d'en + pegar, lit. fr. en- coller), ací aplicat a la santat. 

Aquiu qu'avem un navèth exemple d'un mot  pròpi deu gascon, non comprensible en las autas lengas romanicas, qui voi ahíger a la lista deus etimons celtics en companhia d'un hèish d'autes mots com "bom" (butòr), "lugran" "taram" (pericle), calhòc (sinonime de gàrie s.m.), cauerat etc. L'etimon deu vèrbe celtic *glina "pegar" qu'ei plan atestat en un obratge aquitan de medicina deu sègle V dab aqueste substantiu "glion" (s.n.). Aquesta atestacion qu'ei preciosa, un testimoniatge d'aqueste escantilh n'ei pas tan frequent. La subervivença deu mot celtic dab ua significacion medicau en gascon que's pòt explicar per rasons de tradicions deu maine etnologic, religiosas, astrologicas, magicas o assimiladas, com e seré lo cas dab "lugret", "lugran" etc; "taram";  "baran" etc. 



diumenge, 18 d’abril del 2021

arrian(g), arrianglo, trango, E(r)riap(p)us (teonime), mont Arrié, marmèra de Rapp: l'ipotèsi de l'etimon galés er(r)o- (agla) en gascon de la hauta vath de Garona.

 Lo mot "arrian" (s.m.), var. "arian" (n velara, Rohlfs e Palay que grafian lo mot en "arriang") que designa lo vutre (fr. vautour) en gascon deu Haut-Comenge garonés (Luishon, Aran). Lo praube G. Rohlfs  (in Le Gascon) qu'arreligava lo mot gascon au basco "arrano" (agla), ipotèsi adoptada per Wartburg (FEW) shens precisar la via gahada per aquesta derivacion. Aquesta ipotèsi de Rohlfs, a la fèita fin, n'ei pas acceptabla atau per rasons de dificultats morfologicas. Totun, que podem guardar lo presupausat d'ua parentat etimologica enter lo mot gascon e lo basco peu miejan de l'ipotèsi celtista. Que'n parlarèi mei baish.


Lo mot ar(r)ian qu'a un sinonime "arrianglo" (notat arrianglou per Rohlfs) qui'n sembla representar ua varianta. En seguir Coromines (el parlar de la Vall d'Aran), que volem descompausar lo mot arrianglo en arri e -anglo
Angla (grafia alibertina) qu'ei ua varianta atestada d' "agla" en gascon (lat. ăquĭla). Totun, a(r)rianglo qu'ei un substantiu masculin, au contra d'angla qui ei feminin. Aquerò que'ns suggereish que'nse poderem trobar de cara a un sintagma compausat d'un substantiu masculin escur derivat en "ar(r)-" e "aglo", aqueste darrèr que poiré estar sia ua fòrma reformada a partir deu mot gascon angla (ăquĭla) sia 
derivar deu mot latin  ăquĭlus qui significa marron (cf. l'arriu Aglí < lat. aquilinus, "arriu marronenc" a causa de la color de l'aiga) e la vocau finau atòna que seré de sostien. En aqueste cas, lo mot gascon arriang(lo) que poiré representar un sintagma similar au basco "arranogorri", "arranobeltz" qui designan lo vutre (lit. agla arroja, agla negra). Notatz lo haube (lat. fulvus) o marron n' èra pas ua color repertoriada peus Aquitans qui n'avè pas cap de mot entà definir-la. Lo basco qu'a emprontat au  romanç lo mot marroi (< marron) tà díser marron. Per contra, los galés qu'avè mei d'un mot tà díser marron, per exemple, *giluos passat en latin com a giluus (marron clar, que s'aplicava aus shivaus, com badius, fr. bai.). 
 Las duas ipotèsis (deu gascon angla o deu latin aquilus) que son acceptablas, que mian tau medish resultat. A mei, ne son pas exclusivas l'ua dab l'auta puisque lo sens prumèr d'aquila (agla) en latin qu'ei "de color marron" aplicat a un subjècte feminin (latin  aquila ăvis,  = gasc.  au marrona, ausèth marron= agla). Adara, qué representarà aqueste prumèr element "arr-"? 

Coromines que prepausè lo mot "arr" que poiré representar lo mot d'ua lenga indo-europèa entà díser "agla", per exemple lo gotic òr (ar). Totun, lo mot estant estacat au  territòri poblat peus cèltas en l'antiquitat  (Garumni, capdulh Salardunum), que'nse cau considerar la possibilitat d'un celtisme.
Lo mot proto-celtic entà díser agla qu'ei estat reconstrusit com a erero- (Celtic Lexicon)  o eriro-  (
R. Matasović Etym. Dic. Protot-celtic). Totun, aquesta fòrma a l'origina de l'irl. irar (s.m.),  deu guallés eryr (s.m. e s.f.) e deu breton erer (s.m.)  qu'a un doblon en britonic representat en cornic e en breton peu mot  "er" (s.m.) qui significa "agla" tanben.  Aqueste darrèr mot que hè supausar *ero- , fòrma non derivada segon R. Matasović (in Etym. Dic. Protot-celtic, eriro),  Deu son costat, X. Delamarre (Dic. Gaul.) que'nse cita ua seria de noms galo-romans qui poirén plan representar l'etimon, solet e en composicion: Errus, Eridubnos (interpretat possiblament  com a agla negra per X.D.), Errumosito- (agla tustaira segon X.D.) etc. Alavetz *erro- < *erero (ērero?) e  *erro en concurréncia dab *ero-? N'ei pas clar. Totun, geminacion o  non, la senda etimologica celtista ací que se'n pòt acomodar shens problèma a causa de l'atraccion de la particula prostetica gascona. Atau,  en cas de la "r" simpla: en posicion pretonica er  > ar- -> arr- per atraccion. En cas de geminacion, en posicion pretonica, err- > arr-. Egau. Notatz qu'aranglo ei ua varianta d'arranglo e arrian qu'a la varianta arian (Rohlfs, Le Gascon...; Coromines El parlar...), çò qui permet de considerar l'ipotèsi de la non-geminacion de l'etimon. Alavetz, en abséncia d'argument hòrt qui'm permeteré d'eliminar shens dobte ua de las duas possibilitats, r simpla o dobla, que conservarèi las duas: geminacion e non geminacion en adoptar la grafia r(r): er(r)o.  

En tot cas, aqueste etimon "er(r)o-" o ua varianta deu tipe comun en galés e galo-latin "er(r)is", que poiré plan estar representat en gascon peu mot compausat o sintagma arrianglo < *er(r)-e/i-aquil-u/a. Arriangl-o/a > arriango -> arrian(g). A la basa que i podem véder ua nocion de masculinizacion: lo vutre que seré considerat com estant lo mascle de l'agla (fem -angla - > masc. -anglo o -ang) o lo mot anglo qu'ei estat ahijut entà levar ua ambigüitat semantica, ua confusion possibla de err- arr- dab un mot omonime. O lo mot que remonta tau latin en hent ua referéncia a la color deu rapinhaire  (-aquilu- -> -anglo, -ang):lo mot latin aquilus qu'a la significacion de marron. A l'instar deu mot taram (Tarano-, var. Taranis), la conservacion de l'etimon celtic er(r)o- (var. er(r)is) en luishonés e aranés que's poiré explicar per ua motivacion d'òrdi religiós o mitic, etnologic en tot cas.
 
Per çò qui ei d'aqueste etimon celtic en gascon haut-comengés, que'm hè brembar lo  teonime  Er(r)iap(p)us (ua o duas "r", ua o duas "p"; totas las inscripcions non concòrdan sus la grafia deu nom), corresponent a un diu locau venerat peus ancians Coserannés e Comengés qui'u dediquèn un santuari situat suu penent deu Mont d'Arria o d'Arrie a Sent Biat. Que dispausam d'ua representacion deu diu devath l'aparéncia d'un Silvanus desnudat, la figura qu'ei acompanhada d'ua inscripcion votiva qui l'identifica formaument.  Au men sabut, duas ipotèsis que son estadas prepausadas entà explicar lo teonime. La de J. Gorrochategui que vòu har derivar  Er(r)iap(p)us deu teonime latin Priapus, adaptat a la mòda aquitana (J. Gorrochategui, Onomástica indígena en Aquitania, Leioa: Euskal Herriko Unibertsitatea, Argitalpen Zerbitzua, 1984). Que dobti qu'aquesta ipotèsi sia corrècta per duas rasons: la representacion d'Er(r)iap(p)us n'amuisha pas arren de priapic. A mei, totas las inscripcions (un vintenat) que son redigidas en pro bon latin.   L'auta suggestion qu'ei la de X. Delamarre qui explica lo teonime peu galés  Eri-*òpos = uelh d'agla o semblant a ua agla (X. D. Dic. Gaul). Totun, aquiu tanben, arren hens la representacion deu diu que hè supausar ua relacion quina que sia dab lo rapinhaire. Alavetz, jo que vse'n prepausi ua tresau. Meilèu que non l'uelh de l'agla, lhèu que poderem compréner lo teonime com a l'uelh (*òpos en galés cf. los dic. de protoceltic) d' Er(r)ie* o *Er(r)ia, qu'ei a díser lo guardian de la quita montanha marmièra qui's ditz uei lo dia Mont d'Arrie o de Rié en francés  e qui abriga lo santuari d'E(r)riapus (*Er(r)ia- *òpos),  diu d'aqueste mont, protector e curaire. Lo santuari compren mei d'ua vintenat d'autars dab inscripcions votivas en pro bon latin e esculpturas e gravuras  divèrsas.  Qu'a marcat la toponimia locau: aquesta part deu mont qu'ei dita "malh deras higuras", en aludir a las representacions litograficas. A mei, lo quite diu Er(r)iap(p)us qu'a propablament legat lo son nom a la quita marmièra deu santuari, qui ei dita "carrière de Rapp" en francés ved. aquiu.  Rapp  que poiré viéner deu gascon *Arrap(p), e aqueste  de *Erreap(p) (cf. en gascon  priable var. preable, prable).  En tot cas, qu'ei possible l'etimon de l'oronime Arrie, a còps Rié en francés per "ipercorreccion",  be sia lo medish que lo deu noste mot "arrian".  En gascon, lo mot que representaré un derivat d'er(r)o- (s.m.)  qui designava l'agla e lo vutre. Arrie < E(r)rīa, colònia  de vutres, "vutrèr", qu'ei possible.   Lo (o meilèu eth)  mont d'Arrié que poiré estar alavetz un "mont deus aglas o mont deus vutres". Arrian que poiré representar un simple derivat d'aqueste mot er(r)o- afixat dab -ānu: *er(r)ānu > ar(r)ānu >*arran >  arrian, dab l'iod per influençia de l'aute fòrma, la sintagmatica: arrianglo. . N'ei pas tanpòc impossible qu'aqueste sintagma arrianglo sia en realitat solet a l'origina de las duas fòrmas "arrian" (grafia de l'I.E.A en seguir Coromines,  possiblament  fautiva en plaça d'"arriang", cf. Rohlfs e Palay) e d'arrianglo, aqueste darrèr dab ua vocau de sostien. Que cau senhalar l'existéncia d'ua tresau fòrma recuelhuda per Coromines en Aran: "trango" (vutre). Coromines qu'intentava explicà'u per un ipotetic *vulture-aquilus. Jo, en seguint la medisha dralha e non satis·hèit per aqueste etimon vultur per rasons d'òrdi morfologic (vulture-  - > vuitre, vóder en gascon), qu'aví prepausat *astore-aquilus. Mès uei que'm voi corregir en postular mei simplament "trango" n'ei pas sonque ua fòrma derivada  d'"arrianglo".  Que poderé viéner d' ua derivacion ipercorrectora e simplificaira d'arriang(lo), fòrma luishonesa manlhevada, similara a la qui miè de Er(r)iap(p)us tau toponime contemporanèu ""Rapp" :   Arriang(lo)  -  > *rango  (ipercorreccion per elision deu "arr" con.honut dab la protèsi gascona.  La correccion arr- en r- qu'èra pro generau a la Val d'Aran, per rasons istoricas d'esnobisme de part de l'elite cultivat. E shens qu'en Aran. Qu'èra generau en Espanha on aquesta particula -arr ,espandida per tots los parlars romanics d'Espanha, b' èra considerada vulgara e corregida per fòrça. E au costat nòrd de la Montanha que'n sabem cas, tanben. D'aquesta ipercorreccion en gascon, que n'avem un aute beròi exemple dab lo nom soletan Ruthie (lo deu famós capdèth Peiròt de Ruthie de la cançon). Ruthie qu'ei l'adaptacion gascona deu toponime basco Arrutia (vilatge d'Aussuruc) on aquesta familha infançona i avè l'Ostau.  Arrutia que significa galihòrça, çò qui correspon plan a la toponimia deu lòc de l'ostau, au pè d'ua galihòrça au som de la quau  s'i quilha la glèisa parropiau au bèth centre deu vilatge d'Aussuruc, en contradiccion dab la faussa etimologia populara Urrutia qui significa estrèm, barri estremat. Sus la pèrda deu "i" d'arriang(lo) - > *rango cf. preable = priable = prable, autanplan Rapp vs Er(r)iap(p)us;  alavetz: eth *rango. -> eth trango, un trango. Aquesta explicacion que'm convieneré mei non pas un navèth sintagma dab "vultur-" o "astor"- qui vieneré complicar aquesta ipotèsi etimologica. 

Per çò qui ei deu mot basco "arrano", la semblança aus nòstes mots gascons que poderé apuntar tau medish etimon celtic. Que hè postular un derivat afixat d' "*er(r)o-", concretament "*er(r)āno", qui seré a l'origina deu mot basco: celt. *er(r)āno- > eusk. arrano. *Er(r)āno- que seré a *er(r)o- çò qui *bunnāno- ei a *bunno (butòr en celtic. Cf. irl. bunnàn (butòr)  <  *bunnāno- vs guallés "bym", gascon "bom" (butòr)< *bunno- ); de la medisha manèira,  cassāno (> fr. chêne, oc. cassan) vs casso (gasc. casso, casse, cassi) e possiblament kauānno (gasc. chavàn, un prèst d'oil) vs kauo-, kaua (c/g)aús, (c/g)avèca,  a saber ua fòrma afixada, donc un doblon obtiengut per afixacion, doblada d'ua geminacion expressiva au cas de kauanno. Ua possibilitat que haré derivar lo mot gascon ar(r)ian deu medish mot celtic *er(r)āno per crotzament dab ar(r)ianglo (*er(r)e/i-aquil-u/a). E trango que poiré estar un aute resultat d'aqueste crotzament, arranglo, arrango seguit d'ua ipercorreccion rango e de l'efèit de l'article eth: trango. 

Entà har aqueste ahar mei brac, que soi a prepausar de botar aqueste element pretonic arr(i)- deu mot "arrianglo" en relacion etimologica dab lo mot deu breton mejan e deu cornic  "er" qui significa agla.   Lo mot "arrianglo" que combinaré aqueste mot "er(r)- dab "anglo". Lo mot "anglo" (s.m.) que derivaré sia de la masculinizacion deu mot gascon "angla", angla (s.f.) -> -anglo, ang (s.m.),  o que representaré en realitat ăquĭlus (marron en latin) dab ua vocau de sostien. Lo mot arrian o arriang  que'n seré ua simpla varianta shens la vocau de sostien = *er(r)u-ăquĭlu - > *arriangl > arrian(g) o lo resultat d'un crotzament dab un derivat omonime de er(r)o afixada dab āno: *arran(o)  (cognat deu mot basco arrano o lo quite mot basco manlhevat) x arrianglo. Lo mot "trango" que seré ua tresau varianta, aquesta implica ua ipercorreccion simplificaira elidant la pseudo-protèsi  arr- e ahigent-i l'efèit de l'article definit masculin eth :  *arrango -> (eth) rango - > trango. L'etimon celtic qu'ei perfèitament  possible en aquesta seria de mots gascons haut-garonés  e que seré partatjat dab lo mot basco "arrano", çò qui supausa un doblon en celtic er(r)o- / er(r)āno, deu tipe pro comun en celtic a la fèita fin. Aquesta ipotèsi qu'explicaré l'ahur hòrt indoeuropèu deu mot basco "arrano". Aqueste mot que seré un prèst o un lèish celtic en euskara, com n'ei "artzea" (ors). L'etimon que seré *ero- o  possiblament *erro, cognats: cornic "er" e  breton mejan "er" (en gasc. agla). 

Evidentament, d'autas ipotèsis etimologicas non celtistas que son hòrt possiblas. Uei , n'èi pas volut considerar sonque l'ipotèsi celtista entà amuishar qu'ei ben possibla, en continuitat dab l'ipotèsi exprimada peu praube Coromines. 


dijous, 15 d’abril del 2021

L'etimon deu mot gascon "gau" qu'ei cănālis e non aquālis. Explicacions.

 N'i a qui vòlen har derivar "gau" d'"agau" et aqueste d'aquālis.  Qu'èra l'ipotèsi formulada per Coromines. E jo, non ne soi pas d'acòrd. Per qué? 

L'adjectiu latin aquālis qu'ei representat en catalan contemporanèu peu mot "aigual". Enqüèra que cadut en desús, que'u trobaratz aus diccionaris catalans. Que significa  "on i a aiga, cobèrt d'aiga"  e que s'aplica a un lòc, un endret. Per exemple, au G.D.L.C.: aigual:  1 adj ant. Dit d'un indret cobert d'aigua, on hi ha aigua. Llocs aiguals. 

Qu'arretrobam aqueste adjectiu dab aquesta medisha significacion a la toponomia occitana: "Mont Aigual" (fr. Mont Aigoual), qu'ei a díser mont on i a aiga..

En catalan com en gascon, d'aqueste mot aquālis que deriva un substantiu masculin (notatz-vs'ac plan: substantiu masculin).  Que s'ageish respectivament d'aigual e d'aigau en catalan e en gascon. 

La definicion d'aigual en catalan qu'ei:  m dial Aiguamolls (G.D.L.C.). Qu'ei a díser palud, maresc. En gascon, la significacion d' aigau  qu'ei deu medish registre:  aygàu (G.M.) s.m. L'eau, l'étendue d'eau, la plaine humide, la mer. (Palay). 

Doncas, cap traça de significacion de "canau", aquí. E en occitan s.s. ? Ne sembla pas qu' un derivat d'aquālis e sia estat conservat au lexic occitan, ni trobadorenc, ni modèrne. Non n'èi pas sabut trobar nat ni en Raynouard, ni en Levy ni au TdF. 

En latin, lo mot que podèva designar ua canalizacion, ua canau. Aquò qu'explica la canau de l'Agau a Nimes. Totun, lo mot, eretat deus sons constructors romans, qu'ei estat fossilizat en aqueste idronime, la significacion de canau o d'arcaduc qu'avè lo mot deu temps deus Romans n'ei pas atestada en occitano-romanç. "Agau" ne significa pas briga "canau" en provençau. Lo mot n'ei pas au TdF.

Donc, n'èi pas nada bona rason entà créder Coromines aquí. Lo mot gascon "agau" dab la significacion de "canau" ne deu pas viéner d'aquālis, au contra deu son omonime nimesenc. 

Alavetz se non vien pas d'aquālis d'on pòt viéner agau ? De gau (s.f.), segur. La gau ->  l''agau (s.f.) com la gafa - > l'agafa en oc. e cat. 

Alavetz d'on pòt viéner "gau"? "Gau" e "agau" que significan plan "canau". E podem har derivar "gau" deu latin "cănālis"? A tot de bon, òc. Aquesta ipotèsi qu'obliga a supausar ua pèrda de la "n" intervocalica: canal -> *caal - > cau /gau. La pèrda de la n intervocalica qu'ei precisament ua caracteristica deu gascon. Aquesta pèrda de la "n" qu'a estraviat los lingüistas, com la mutacion c - > g, autanplan plan correnta en gascon (cf. gavèca vs cavèca). Totun, en  galaicoportuguês que i trobam las duas fòrmas, la shens "n": "caal" (conservada en galician) e la dab n, possiblament restaurada: "canal", ua fòrma culta en conformitat dab la fòrma deu mot en las lengas vesias. Qu'ei çò de parièr en gascon. "Gau" e "canau" que son duas fòrmas deu medish mot. L'ua qu'ei la fòrma populara especificament pirenaïco-gascona, l'auta qu'ei la fòrma generau, culta, com "canal" en portugués. 

Qu'ei possible "aigau", var. "agau" (s.m.) , qu'agosse facilitat l'evolucion de "*caal" en "gau".  En efèit, la derivacion aquālis -> aiguau (s.m.) -> aigau (s.m).-> agau (s.m., massa d'aiga) qu'ei teoricament hòrt possibla, ne pausa pas nat trabuc.  La derivation d' agau (s.f.) a partir  de gau (s.f.) (canau) qu'ei aisida tanben, nat trabuc tanpòc. La derivacion de gau (s.f.) (canau) a partir d'a(i)gau (s.m., massa d'aiga), per contra, n'ei pas hèra probabla a causa deus dus cambiaments, lo deu genre e sustot lo de la significacion.   De tota faiçon, la confusion deus dus mots qu'èra inevitabla en gascon. Aquesta confusion qu'ei  probablament a l'origina deu mot "gave" (s.m) qui's pòt explicar peu fèit que gavet pòt derivar de "gau" per afixacion de tipe popular. Gau (s.f.) -> gauet = gavet (s.m.) -> gaue = gave (s.m.) per derivacion regressiva. Aquiu qu'èm de cara a ua conseqüéncia probabla de la confusion de (a)gau (s.f.) qui significa canau dab a(i)gau (s.m.) qui designa ua espandida d'aiga. 

Un aute argument a favor de la tèsi de l'etimon "canālis" que'nse vien deus derivats etimologics de gau: galet e galeta (canalĭtt-u/a)  Qu'an correspondents en catalan (canalet, canaleta), en occitan (canalet, canaleta) e quitament en gascon. En gascon pirenenc, "canaleta de la hont" que's ditz en mei d'ua vath en plaça de "galeta de la hont". Aus Pirenèus, las fòrmas "canau", "canaleta" que deven viéner deu parlar culte deu diasistèma navarrés medievau, com lo quite vèrbe "viéner" qui sembla estar ua reconstruccion a partir de la fòrma "vier", de prumèra atestacion mei anciana. En tot cas, *aig(u)alet(a) n'existeish pas briga ni en catalan ni en occitan, çò qui renfòrça l'argument que l'etimon de gau, galet n'ei pas aquālis. Per totas aquestas rasons,  jo ne crei pas Coromines aquí. "Gau" qu'ei un derivat especificament gascon de "canalis". E lo mot gascon "agau" (s.f.) dab la significacion de "canau" que vien de gau (s.f.) e non d' "aigau" (s.m.) qui's  refereish a ua massa d'aiga. 

Los nòstes mots galet (canalet en fòrma de honilh, en particular lo de la faringe -> garganta) e galeta (canaleta e ancianament galeton, flascon dab galet) que viatgèn, en particular peu versent sud enlà, portats per la diaspora deus gascons, en particular los pastors entau mot galet  (dab lo béver a galet) e los eclesiastics entau mot galeta (galeton, fr. burette, lo portugués qu'a conservat lo mot galheta tà díser bureta, galeton), l'atestacion mei anciana deu mot "galeta" estant en latin medievau, sègle dotze) e tots los autes,  e que hasón un hèish de petits en las lengas vesias: galet, gallet, gallete - galhete, gallo (shisclada d'aiga en aragonés, id. galet en aranés), galleta -galheta -galleda (flascon dab canet en esp. e port., herrat en cat.), gal(l)illo (uvula e, locaument, òs deu còth)...Tot aquò mercés a la pèrda d'un "n" intervocalic d'un mot latin e d'ua mutacion /k/- > /g/. Cambiats atau, los mots qu'estón considerats com navèths dab un faus navèth etimon, quan, de navèths,  non n'èran pas briga.  Quitament lo basco qu'a lo mot kaleta (sòrta de recipient entà liquide, dab bèc o còth) qui vien deu noste mot gascon galeta (cf. kaleta Agud-Tovar Dic.Etym. Vasco). 

En resumit, lo mot latin aqualis en catalan e en gascon que derivè en un substantiu masculin, respectivament "aigual" e "aigau", qui designan ua espandida d'aiga e non un canal ni un recipient. Lo mot canalis, per contra, que derivè en "gau" (= "canau") especificament en gascon pirenenc.  Los derivats gascons de la fòrma shens "n" de canalis (galet, galeta) que designan canalets en fòrma de honilh e per extension garganta, gorja, la canaleta de la hont e ancianament un tipe de recipient dab bèc o còth, un galeton. La significacion de garganta de galet, gallete que miè tà gallillo e galillo per cambiament d'afixa, a l'origina probablament en aragonés (uvula e òs deu còth, aqueste darrèr per influx probable d'un aute etimon, possiblament lat. galla (fr. noix de galle) o celt. *callio  (quauquarren dur) qui ei l'etimon deu mot  esp. "argallo" - (cognat deu mot gasc arralh  <  *are-callio) (fr. éboulis de cailloux provoqué par la pluie) e deu quite mot calhau (caillou). 

Aquiu qu'avetz la conclusion de las meas reflexions suu subjècte e que las partatgi. D'acòrd, que soi lo prumèr a dehéner aquestas derivacions e ne soi pas lingüista. Totun, qu'ei plan la qualitat de l'argumentacion qui cau jutjar e arren d'aute. Que jo en sia l'autor n'a pas a entrar en compde, solament l'argumentacion e la soliditat de la derivacion etimologica. Personaument, que tròbi aquestas derivacions mei simplas e mei claras non pas tots los "explics" etimologics aportats aus diccionaris entaus mots correspondents en espanhòu e en catalan.   









dimarts, 13 d’abril del 2021

Viré !!!

 M. Tolzan, que je ne connais pas, m'a traité d'imbécile dans un de ses messages à l'allure de spam dont il a le secret. Il a  aussi affirmé que je le harcelais sur le Jornalet. Or c'est totalement faux. Je comprends mieux pourquoi il passe son temps à me gaver  de messages hostiles ! Toutefois, je n'y suis pour rien dans ses malheurs..  Je le lui ai fait savoir poliment. Je ne harcèle personne nulle part, pas plus lui qu'un autre, pas plus sur le Jornalet (dont je ne suis plus lecteur depuis longtemps) qu'ailleurs. Qu'il écrive à répétition que j'écris des sottises, passe encore, ça ne me gène pas outre-mesure à condition qu'il justifie ses propos, qu'il me dise pourquoi ce sont des erreurs voire des sottises.  Je reconnais volontiers les miennes et je n'ai pas de soucis avec ça, je les corrige sans état d'âme. Cela ne semble pas être son cas!  Ça lui arracherait la bouche d'admettre qu'il s'est trompé! Peu importe.  Je venais de contredire toutes ses contre-vérités qui étaient supposées démontrer que mes dérivations philologiques  ne tenaient pas la route,  il les voulait absolument fausses, l'homme.  Probablement qu'il n'y avait tout simplement pas pensé lui-même, c'était là leur principal défaut. En tout cas, j'ai du et pu démentir tous ses présupposés erronés,  je l'ai fait de manière argumentée, point par point, preuves et exemples à l'appui et lui, en réponse, vexé, au lieu de reconnaitre qu'il s'est trompé,  il préfère me traiter d'imbécile. Et il ne s'en est jamais excusé, comme si c'était normal!!!  Et il a repris de plus bel ses activités de trol sur mon blog. Alors là oui, j''aurais été un parfait imbécile si je ne l'avais pas viré de mon blog !!!  Donc, c'est fait.  Et tous ses messages en français avec lui. On ne va pas se prendre la tête avec des lecteurs sans éducation, et paranoiaques de surcroit !!! Si ce M. Tolzan était quelqu'un d'avisé en philologie et doué pour la pédagogie, on lui aurait peut-être pardonné cet excès mais là, franchement, non. Aucun regret. Bon vent, M. Tolzan ou quel que soit votre nom! 

diumenge, 11 d’abril del 2021

Vòme(r), vome(r): l'analisi deu Jan (JIG) e las meas responsas.

 L'amic Jan  (JIG) que'm balhè la soa analisi deu problèma. Qu'ei tostemps bon de saber l'analisi  deu Jan. Que i èi ajustat las mias remarcas en arroi

Aquiu qu'avetz lo tèxte deu Jan: 

Que’m pensi com lo Joan que la grafia vómer n’ei pas justificada, e que carré simplament vome (o vòme). Mes, au reboish deu Joan, be’m pensi jo lo mot latin.

Que s'ageish donc d'estudiar lo còrpus e aqui l'alh: qu'ei escàs au delà.

& vōmer et vōmis, ĕris, m., soc de la charrue : Cic. Phil. 2, 102 ; Virg. G. 1, 46, etc.

F. Gaffiot - Dictionnaire latin-français - Hachette, 1934

que ns’arriba tot de lis en gascon.

Que s’ageish donc d’estudiar lo còrpus e aquí l’alh : qu’ei escàs au delà.

• Taus diccionaris :

• Lespy & Raymond : boume, boumen (Aspe), bome (Baretous) (version numerica en linha)

• Lespy & Raymond : boume {vome}, boumen {vómenn} (Aspe), bome {vòmenn} (Barétous)

(edicion de J. Lafitte tà las Éditions des Régionalismes)

• V. Foix : bome

• Palay : boùmẹ, boumén (Aspe), boumét, bòmẹ

• AK/LZ : vómer, vòmer, voment, vomet

• Chaplain : vome

• Halip Lartiga - Lexic francés-gascon deu parlar de Biscarròce : bòme (e aqueste qu’estableish que lo vocalisme nòrd gascon e vòu l’ò obèrta)

Honnorat, Lévy e Raynouard qu’an vomier pres a Pèir de Corbian (o Corbiac), trobador

medoquin deu sègle XIIIau :


& E sai... / De Sangar, com aucís ab un vomier 1 dos cents...


Au mensh lo mot que sembla tot gascon a maugrat, aciu, d’ua adaptacion (vòme + ièr) a la lenco “trobadorenca” suu modèl cotre < cotrièr 2. (lat. cultĕr).  (cultĕr? ! N'ei pas l'avís de Menéndez Pidal. Que hè derivar le mot gascon cotre deu latin popular cultrum (Etimologia Españolas p. 335. consultable en linha aquiu): . Alavetz, cultrum -> cotre -> cotrièr. De tota faiçon, qué que'n sia l'etimon deu mot, la derivacion cotre -> cotrièr qu'ei perfèitament normau aquiu. La de vómer en vomièr ne n'ei pas. Qu'ei precisament  aqueste problèma qui'm hè arrefusar l'etimon).  O lhèu lo vomièr, tot parièr com lo cotrièr, qu’èra un tip d’aret especific (equipat d’un vome, donc)...

Taus diccionaris en generau, las causidas graficas deus autors, probable motivadas mes non pas explicitadas, ne permeten pas tostemps d’arbitrar. Totun que sembla lo vocalisme /ɔ/ (vòme) que domini tau nòrd d’Ador, e /u/ (vóme) tau sud.

• Las Coutumes de Bordeaux qu’an lo mot vomer — un apax, mes ua forma atestada parièr

& Vomer de gravas, XV deners; de palu, IIII soudz. – Cotre de gravas, VI deners;
de palu, XVIII deners 3

La prononciacion probable que serà donc [ˈbɔme] (vòme). Non i a pas nada rason seriosa de refusar aqueth mot, part d’ua lista d’apèrs plan coneisheders (sarpa, marra, sarcle, vedoth, etc.). Per qué la lectura vòmer ei mei probabla que la lectura vomèr aquiu puish que sabem la fòrma vomièr atestada? Ni mei ni mensh probabla. Sauv que dab la lectura vòmer (o vómer, rai) que tornam càder sus l'incompatibilitat dab lo mot trobadorenc vomièr. La lectura alternativa en vomèr d'aqueste mot medievau grafiat "vomer" qu'ei compatibla dab lo mot deu trobador, qu'ei la soleta de las duas!!! E lo nòste lingüista diplomat Tolzan que ns'ensenhè que la "r" de vòmerr e's prononciava plan sonòra a l'atge miejan, enqüèra piéger!!! . Vòmerr -> vomièrr !!!!  N'ei pas briga acceptabla aquesta derivacion. 😔
en ua taula de prètz : l’informacion qu’ei de portada practica shens nhirgo-nhargo juridic 4.

• Quauques autors de la revista Reclams (quate exactament : Camelat, Courr.ges, Notz, deu  Puishèu) qu’emplegan la forma boume, sheis còps en tot ! ( Pfff, que se'n fotem d'aquò, non? N'ei pas lo problèma. Que's cau estacà's a las "données brutes", pas a las grafias. b = v  en gascon de totas mòdas, non? Ne'n haram pas nada religion sus l'etimon a partir d'aquò, clar. A la fèita fin, se l'etimon n'ei pas lo mot latin vomer, v o b, aquò n'a pas nada importància.)
Que cau remarcar qu’escrivan tots en Reclams autorn de 1930-1935, com si estossi un mot a lam.da alavetz, un d’aqueths mots desbrombats e arretrobats qui dauvuns, de quan en quan, e s’ihèn a promàver. N’ei pas briga segur lo vòme o vome qu’estossi sabut deu “gran public”, e ençà o enlà d'aqueth tempsòt qu'ei disament introbable.
• Mes sustot, güeratz ua forma de las estranhas, d’un F. Bèthvéser, bigourda. Escouliè de 1re a Garrasou . revirant la dusau Georgica de Vergili (Reclams, gen.r de 1928) :
& U cop lous cherménts plantats, que cau rehourni tucouléts de terra à tout tour
lous pès, e houtyà dab picous dous pla herrats, ou barita la tèrro dab lou boumre
en hasén passa e tourna entreméy lous crampats lous bouéus galhards.
Aquesta forma que sembla mitat aragonesa (v. buembre, etc. en la n.ta 6. mei a baish). L’r b s’i serà conservada. Ac volossi escríver en grafia de uei que hicarí :
...o baritar la tèrra dab lo *vombre
I seré donc estat ua varianta locau (vōmer <) *vombre, sola recenta a s’aver guardat ua r sensibla? Que ser anteriora a la sortida deu diccionari de Palay, donc a priori non “suggerida”. Mes ne pòdem exclúder ua creacion drin . l.sta entà rènder lo vōmere latin ? Au mensh que s’avien dablas formas aragonesas, e qu’ei chic probable l’escolan o lo son mèste que la agin coneishudas. (Aquesta fòrma n'ei pas atestada per l'ALG ni peus documents ancians  e com per azard, lo gojat qu'èra a tradusir lo mot vomer de Vergili. Qu'ei probable lo gojat que hasó ua  ipercorreccion deu mot gascon boume basada  suu mot vomis de Vergili (fòrma declinada vomer-) . En tot cas, lo problèma que demora que bomre non pòt miar tà vom(i)èr per nada sòrta de derivacion de tota faiçon.  E tà vomet tanpòc, d'alhors)
A préner dab un gron de sau parièr.
• E donc çò qui cau har dab tot aquò?
La mia analisi en tot cap que seré hòrt diferenta de la deu Joan. Que sostieni tota l’evolucion fonetica deu mot qu’ei normau, -r finau amudida compresa (mes véder mei enlà, nòta 6.).
Assajam d’ac demostrar.
Objeccions deu Jan tà las objeccions deu Joan
• L’esitacion o/. t. la vocala aqu. rai. Qu’ei çò de corrent, especiaument (mes shens) au contacte. Que soi d'acòrd, que la retiri, aquesta objeccion. N 'ei pas briga pertinenta. 
Lo problèma qu'ei meilèu l'abséncia de derivats qui presentarén la "r" etimologica. N'ei pas vertat que i aja  exemples de derivacion fantasiosa en la lenga deus trobadors, que jo sapi. O m'engani? Cotre - > cotrièr qu'ei ua derivacion normau, arren a arreprochar.  Per contra, qu'insisteishi: lo mot medievau teoric "vòmer" (o vómer, rai) ne pòt pas briga miar tà "vomèir". E "vomre" tà vomièr, pas mei. Que i ei ACÍ lo problèma. Alavetz, a la question de per qué los gascons an pas causit lo mot latin vomer, ne sèi pas, qu'avèn un mot de lors que'us agradavan, probable, mès la soleta causa qui poish díser qu'ei  lo lor mot n'ei pas lo latin vōmer.  Lo mot deu quau deriva vomier qu'ei (v/b)(ò/o)m(e) mès ne pòt pas estar vómer, en nat cas. Que's deu tractar d'ua omonimia parciau dab lo mot latin. Un efèit deu azard  o benlèu pr'amor lo mot latin que comparteish l'etimon celtic. Remarca: en lemosin qu'an un mot bizarroid "chambija" (timon de l'aret) , probablament celtic, compartit per digun. N'ei pas piéger que lo nòste mot gascon. En tot cas, que demori convençut de l'impossibilitat de har derivar vomier de vòmer a l'epòca medievau. L'exemple de cotre ne'nse ditz pas arren de speciau, lo derivat cotrièr qu'ei totafèit regular, qué que'n sia l'etimologia. La vocau finau "e" de cotre que dèisha plaça a -ièr de manèra plan regulara (shens aver a recórrer au latin, lo derivat n'ei pas necessàriament ua fòrma latina d'origina), totun la finau atòna -er n'ac pòt pas, que conserva l'r. ex. bóder -> boderèr. 

Tota comparason dab autes mots latins que deu har compte de la fonologia, especiaument de las vocalas longas o bracas, tonicas o non.

Per exemple lo latin vōmĕrem n’a pas medishs vocalisme, consonantisme, sillabisme ni accentuacion que pāstōrem (< pastor) o que būtȳrum (< b.der/boder) ; e donc n’a pas medisha evolucion fonetica de cap au gascon. Lo mot vōmer que dam.ra accentuat sus la purmèra sillaba a l’acusatiu vōmĕre(m) 6, qui horneish lo gascon vòme(r).

Mes sustot, la derivacion vòme(r) < vomet ne hè pas nada dificultat. Que soi totafèit d'acòrd sus aqueste darrèr punt. N'èi pas jamei pensat qu'aquesta fòrma e pause problèma. Çò qui pausa problèma qu'ei l'abséncia totau de derivat "regular" dab ua r intèrna en conformitat dab l'etimologia supausada, e quitament la fòrma vomièr de la lenga anciana qu'ei aberranta per rapòrt au mot vòmer e aquò qu'ei significatiu deu men punt de vista. N'ei pas lo mot vomièr qui cau espudir, qu'ei l'ipotèsi d'ua derivacion a partir deu mot latin vōmer qui cau deishar. N'ei pas la bona etimologia, lo mot medievau vomièr que n'ac atèsta plan. 

La forma regulara e serà *vomeret, non trobat ? Lhèu quiòc (shens garantia), mes la formacion vómer < vome < vomet n’ei pas aberranta nimei especiaument rara. Que sufeish que sii possibla e de hèit que sabem que n’ei, pr’amor que n’am exemples a palhats :

gascon deu gascon deu latin

libièr, libiòt deu gason liber, òc,  totun tanben liberet, liberòt, shens problèma

maiòta totun tanben mairòta, etc shens problèma

mestejar OK totun tanben mestrejar  nat problèma

nega  negra tanben. Nat problèma 

Peiòt Peiròt tanben. Nat problèma

vespada qu’ei un d’aqueths shens r. òc totun vrespada que n'a plan un. Nat problèma. Vome(r) que seré ua excepcion excepcionau en gascon en presentar nat derivat dab la "r" esperada per l'etimologia e non m'agradan pas las excepcions, sustot qu'a la fòrma trobadorenca n' i a pas nat "r" tanpòc. Aquesta darrèra observacion que'm sufeish a jo entà espudir l'etimon latin vōmer per de bon. 


En generau, ne cau pas voler tota derivacion que sii de formacion latina, sustot s’ei tardiva. Lo. monde ne daish.n pas de derivar mots un c.p desbrombat lo latin qui av.n. L’ipocoristic maiòta ne vien pas de māter, nimei de mair.ta – r, sinon dirèctament de mair prononciat [maj] + -òta. Lo frequentatiu mestejar qu’ei format sus meste + -ejar, pas sus magister ni sus mestrejar – r. Pas segur que ne sia pas format sus mestrejar. De tota faiçon, l'r qu'ei plan arrepresentat en mei d'un d' aquestes derivats. N'ei pas lo cas dab vomer !!!

E qu’ei parièr entà vome < vomet 7. En estar paucas las ocurrèncias de vome(r), e unic lo diminutiu vomet, n’i a pas nada rason de cercar nhaute explic que : lo sol cas de trobat dinc ad ara qu’ei un d’aqueths shens r. Ne soi pas d'acòrd. L'ALG balha mei d'ua fòrma d'aqueste tipe: quitament un boumet dab lo "ou"  diftongat /uw/, totun nada fòrma, ABSOLUDAMENT nada, dab r. Qu'ei la diferéncia dab tots los exemples que balhas mei haut!!! A mei, jo que m'estau dab la constatacion que la fòrma vomièr b'ei rasonablament compatibla dab totas  las fòrmas de l'ALG totun en nat cas dab l'etimon vōmer. 

.

• Mei estranha segon jo qu’ei la forma aspesa *vomen(t) (boumén segon Palay : accentuacion dobtosa). Lo FEW que da bo.men (accent sus la purmèra sillaba. L'ALG que balha las duas fòrmas bomen (Aspa) e bòmen (Areta, Varetons). la fòrma boumén n'ei pas a l'ALG.  Error probabla de lectura de Palay, que supausi,  en tot cas un derivat (illegitim) d'ahur postverbau de vome assimilat erronèament a un infinitiu deu tipe díser, préner etc.


deu Lespy : *v.menn [ˈbumen] tad Aspa, vòmenn* t. Varetons (tanben en ALG II 264, ce senhala lo Joan). Tot aquò que supausa faussa la forma voment.

E pòt estar ua refeccion en latin imperiau : vōmis o *vōmen, -ĭnis, -ĭnem ? Qu’ei hòrt possible,e medish que sembla compatibla dab las formas aragonesas. Mes n’explicar. pas dirèctament

vomet : que deuré estar *vomiet, *vomenet o quauquarren atau e lo supausat problèma iniciau aquiu tanben que l’aurem au poishiu (que carré adméter v.men < vome < vomet, totparièr com vomer < vome < vomet).  vòme -> *vomenet -> vomet (par pèrda de la n intervocalica) o directament vome - > vomet.  Pas tròp de problèma, aquiu, ce'm sembla. 

Ua auta solucion que seré, mei tard e en gascon ua refeccion locau .òme ~ v.men suu mod

exāmĕn < eishame ~ shàmen (qui ei precisament la forma aspesa). Qu’ei la qui favoreishi jo. Totun nat r enlòc! Ua auta explicacion possibla entà explicar la concordança de la fòrma aspesa: etimon (v/b)omen (cas objecte ), l'ipotèsi   en plaça de (v/b)omĭnem. Las duas que'm van,  la prumèra dilhèu mei pr'amor qu' explica miélher l'n finau dentau deus mots aspés e varetonés.   que balhan (v/b)òme compatible dab vomièr, vomèr, shens parlar de las autas fòrmas derivadas. 

Conclusion

Entà resumir tot aquò :

1. que s’i passa adaise deu vōmer latin tau vomer nòrd gascon, boume bigordan e buembre.

aragon.s : l’evolucion vōmer < vòme/vome qu’ei ad ua dab la fonetica gascona, e

vomet que deriva naturaument de vome(r) prononciat [ˈbume]. En l’estat deu còrpus,l’etimologia generaument admesa qu’ei la de mei parsimoniosa e probabla ;

2. entà vòmen/vómen, ua refeccion analogica en gascon, sus shèmen, tanben que’m semblal’explic mei economic ;

3. la forma vomièr (cf. cotrièr) qu’ei sii ua refeccion trobadoresca , sii lo nom d’un mod.especific d’aret. O a la rigor, un empront medievau deu mot vomer au latin (e non ua derivacion),  prengut de Vergili o de Ciceron, travestit en mot occitan shens préner en compde l'accentuacion lat. vomer -> gascon vomèr (vomièr )-> vome, vóme (desafixacion illegitima)-> vomet, vomen per confusion. Aquesta derivacion invèrsa dab accentuacion anormau non m'agrada pas briga mès qu'ei la soleta manèira qui vei de religar vom(i)èr au latin vomer, deu men punt de vista. Totun, estant un mot de la tecnica araira, un mot de paisan, qué, n'i crei pas briga a aquesta etimologia miei-sabenta erronèa. Que hè pachòca. La solucion d'un celtisme latinizat vienut d'un parlar paisan, cognat deu breton bomm, buem (sillon de la charrue) (se non lo quite mot breton), que'm sembla hòrt mei logica e hòrt mei probabla sustot que lo mot ei deu lexic de la tecnica araira, tostemps conhida de mots celtics, e que las duas atestacions ancianas de l'etimon en gascon  e vienen deu Medòc e de Bordèu, duas zònas d'Aquitània de poblament celtic a l'Antiquitat. A mei, un informator de l'ALG que prèsta exactament aquesta definicion au mot gascon  "boumet": "sillon de la charrue" (ua nòta toa, tirada deu FEW.) Com en breton, exactament!!!  Aquesta confusion que la trobam tanben dab lo mot "soc" qui significa "sillon de la charrue", donc n'a pas la significacion deu mot  fr. " soc" (en breton souc'h com en francés). Per jo, n'i pas nat dobte possible. Que sabem l'etimon de soc qu'ei lo gallés *sukku qui significa " groin du porc" , l'etimon de bom(e), cognat deu mot breton bomm (sillon de la charrue) qu'ei lo celtic  *bonno: tust, còp. Las significacions de tots aquestes mots d'origina galesa ligats a l'araire que son metaforicas, de tota faiçon. Ne son pas las significacions etimologicas. 


Atau la cadena vōmer -  > vòmer o vómer -> vomier  Aquesta derivacion, ne la crei pas possibla, francament. Se trobam un contre-exemple, d'acòrd, qu'accèpti la solucion. Jo n'i crei pas briga mès ne soi pas cretin: que poish cambiar de religion shens nat regret ni nada vergonha davant un contra-exemple pertinent. Un mot dab un r finau clarament escriut (e prononciat a l'atge miejan com ac hè remarcar Tolzan)  qui haré un derivat en pèrder l' r? vòmerr - > vomierr ???  Desolat, qu'ei impossible, que va en contra de l'usatge et de la règla. M'auré agradat un "vomerièr" o "vomrièr" o quitament "vombrièr" com ac  suggerí lo quite Tolzan. Mès vomièr qu'ei çò qui avem. Shens r. L'exemple de cotre n'ei pas lo bon, que hè cotrièr absoludament shens nada dificultat, la derivacion aquesta qu'ei normau e regulara. L'etimon vōmer, non, n'ei pas coherent dab l'ensemble de las dadas qui sabem.  La fòrma vomièr (compatibla dab la lectura vomèr deu mot deus archius bordalés) que  ns'obliga a espudir l'etimon vōmer, que'm sap grèu!!!  Qu'ei lo men parèr. 


vomet

m

vòme o vome

k

mv.òmen o vómen

qu’ei tota compatibla dab las formas atestadas shens aver a hargà’n d’intermediàrias cf. Nòta 8).

4. En aver dit tot aquò, e tà clavar, vertat qu’ei e bèths uns que nse n’aviènem : a l’escriut, en principi, l’r posttonica muda (quan seré etimologica) n’ei pas notada en substantius.

Donc, per coeréncia dab éste, pas éster*, libe, pas liber*, mèste, pas mèster*, etc., que serà logic d’escríver vome/vòme, pas vòmer/ vómer* 9.

.

^

Nòta 8 Dinc ad ara *bomarius o *vominem que son introbables en latin. Sus l'abséncia d'atestacion de totas aquestas fòrmas que soi d'acòrd. Mès la fòrma (v/b)ominem  o quitament  (v/b)omen (mercés a M de Tolzan) qu'ac pòt  tot explicar shens tròp de dificultat. E com, a causa de "vomièr",  l'etimon non pòt pas estar vomer(em), que cau plan proposar ua alternativa!!! Shens dobte un celtisme a causa deu mot bomm, buem, plan atestat en breton, via ua fòrma latinizada o romanizada en gascon. Devossem refusar totas las ipotèsis etimologicas qui remontan  tà un mot o ua fòrma non atestat, ne demoraré pas gran causa 😁. 

Nòta 9 O guardar l’r pertot e escríver : “Lo mèster que’u s’a enviat tà la heira de novémer entà crompar un navèth vómer…” etc. Supèrber!  😂


 Mercés peu ton avís, Jan! Escota, que cercarèi se poish trobar un exemple d'anomalia trobadorenca qui posca justificar la derivacion vòmer - > vomièr (diferenta de cotre -> cotrièr, bad exemple this one, aqueste qu'ei totafèit regular.  Totun que tròbi l'idea bona. Que soi convençut qu'ei beròi impossible mès un contra-exemple que'm haré cambiar de religion shens problèma. La pista celtica adara qu'inclòu un navèth argument "pro" qui m'apòrtas en ua nòta: l'identitat semantica 100% enter la significacion locau deu mot gascon boumet segon un informator de l'ALG e lo mot breton bomm (= sillon de la charrue). Ne pòt pas estar ua coincidéncia, anem! Tot que designa la pista celtica e non la latina: l'abséncia de r au radicau deus mots pertot (lo mot vomer ancian que's deu léger vomèr com vomièr), l'impossibilitat de har derivar vomièr de l'etimon vōmer,  l'existéncia deu mot breton bomm, la significacion deu quau (sillon de la charrue) e s'arretròba locaument en gascon.  N'ei pas pro clar, tot aquò?  Desolat peu copiar-pegar un chic bordelic deu tèxte, mila excusas! N'èi pas sabut hà'c mei corrèctament.  Bona setmana!!!



De l'origine des mots celtiques en gascon.

 Un lecteur assidu et critique, à défaut de convaincu, s'étonnait que l'on puisse avoir des mots d'étymon celtique propre au gascon. Pour lui, ces mots doivent passer par le latin et donc se retrouver un peu partout. Ce postulat est tout à fait erroné pour deux raisons bien évidentes.

1- Ce n'est pas parce qu'un mot celtique passe au latin dans un parler qu'il sera forcément compris et utilisé de manière universelle. Il ne va pas forcément diffuser de manière importante. 

2- Un mot celtique en gascon a pu y arriver par diffusion ou résulter d' un emprunt à une autre langue et pas nécessairement venir du latin local. 

Certes, un grand nombre des mots celtiques passés dans les langues romanes l'ont été par le latin et ont diffusé sous une forme latinisée. C'est le cas bien sûr de camino-, mot latin d'origine celtique (kamanno- en gaulois). Mais on a aussi de nombreux cas de mots d'origine celtique qui ont peu ou pas diffusé. Par exemple le mot languedocien "glas" pour désigner une sorte de bleu est sans contexte un mot celtique mais il n'a pas diffusé. En celtique, on retrouve ce mot glas en irlandais , en moyen-breton et en gallois. Il vient du protoceltique  *glasto- , un adjectif qui signifiait indifféremment vert ou bleu . Pline rapporte qu'en en gaulois, glastum était le nom de la plante Ysatis tinctoria. C'est à partir de cette plante que l'on prépare le pastel.  Le mot n'est jamais passé en latin général. Mais on comprend que ce mot gaulois puisse avoir été conservé spacifiquement dans le pays de la Cocagne .   En gascon, c'est aussi le cas de "taram", de "bom", de "cauerat" et peut-être de aussi "baran" e d'"arriaŋ". Soc a relativement peu diffusé, on le trouve en domaine d'oil, en arpitan et localement en gascon, mais pas ailleurs. En gascon, le mot soc a un sens différent du mot soc en français mais toujours lié à l'araire.  En limousin, on peut citer le mot "chambija" qui désigne le timon d'araire, je ne crois pas qu'on le trouve nulle part ailleurs qu'en limousin.  Bòme /bome (j'ai de bonnes raisons de penser que c'est bien le mot celtique et non le latin vomer, ce dernier également représenté en gascon) aussi a diffusé mais de manière restreinte et uniquement dans le domaine gascon, voire peut-être jusqu'en Aragon. Le fait qu'il se trouve en béarnais et en gascon de Bigorre ne signifie pas qu'il soit né là-bas. C'est un mot qui a pu être originaire de la région bordelaise et qui aurait donc pu diffuser à partir de là. Même chose pour le mot "com", "comet" etc (abreuvoir, auge, cuve à foulon),  qu'on trouve en particulier en Comminges, Bigorre et Béarn mais aussi en languedocien de la région garonnaise. Ce mot doit provenir de la langue des Gaulois de la vallée de la Garonne plutôt qu'être un emprunt au breton. On peut dire la même chose de lugre et de ses dérivés lugret, alugret, lugrejar, lugrir e surtout le gasconissime lugran (lugrâ) ( <  *lugrānu). Ce sont des dérivés clarissimes de lugră, un mot proto-celtique bien établi que l'on trouvera dans tous les lexiques de proto-celtique. Lugră signife littéralement la brillante et désigne la lune en celtique. En gascon et en occitan, il signifie étoile et aussi oeil et ver luisant par métaphore. Sa diffusion se restreint à l'occitan à l'ouest du Rhone.  Sur les confusions entre cet étymon lugră,  l'autre étymon celtique lukarnum (> lugarn en oc. lugern en breton, lucarne en français, à l'origine, lukarnum signifiait flambeau, lampe, sens de lucarne en vieux français) et l'étimon latin lucanus (lumière de l'aube), voyez mon post, dont la référence est sur la page d'accueil de ce blog dans la marge de droite. 


Ensuite, les mots celtiques arrivés en gascon ne le sont pas nécessairement via le latin. Un grand nombre sont arrivés bien plus tard. Deux exemples en gascon: brigand (mot voyageur venu de l'italien brigante, l''étymon est celtique) et  pingoïn.   C'est aussi le cas, par exemple, du mot "marraisha" qui est d'origine bretonne (morc'hast) et qui a été romanisé par le gallo en "marache". Je tiens cette dérivation d'un article de D. Le Bris (Concordances linguistiques celto-ibériques: les noms de "requin peau-bleue", prionace glauca, en Péninsule armoricaine et de "requin-taupe", lamna nasus, en Péninsule ibérique". Estudis Romanics [Institut d'Estudis Catalans], Vol. 35, 2013, p.283-305.)  j'en ai déjà  amplement parlé dans ce blog. Ce mot breton a eu énormément de succès dans la péninsule ibérique, on le retrouve dans absolument toutes les langues de la péninsule, mais cela ne doit strictement rien au latin. Au passage, c'est probablement le gascon noir qui a passé le mot à l'espagnol, on note le changement de genre caractéristique des emprunts espagnols au gascon noir  (gasc. le "marrache" (s.f.)- > esp. el marraxo, marrajo).  Ce serait peut-être aussi le cas du mot "galerne" , galerna en esp.,  que les étymologistes espagnols veulent faire venir du breton "gwalern". Mais cette hypothèse est réfutée par les celtisants qui pensent que c'est le mot breton "gwalern" qui dériverait de "galerne" et non le contraire. Le CNTRL donne une origine normande au mot, par défaut et à cause de la conservation du " g" initial. Notez au passage la forme  espagnole "el galerno" utilisée en concurrence avec "la galerna". Ce changement de genre est à nouveau la marque typique d'un passage par le gascon noir: gasc.  le galerne (s.f.) -> esp. el galerno. Le doublon galerna -galerno en esp. suggère fortement que mot est arrivé par deux routes différentes en espagnol dont au moins une par le gascon noir. Certainement pas par le latin. Ce changement de genre traduit une confusion qui est caractéristique du passage des mots terminant par /ə/ quand ils passent du gascon noir à l'espagnol. Elle est à rapprocher du fait qu'en gascon du Guipuscoa (qui était du gascon noir) , l'article défini "le" a fini par servir d'article au masculin comme au féminin.  Ce caractère épicène de l'article gascon "le" est attesté par l'article bien connu de Serapio Múgica sur les Gascons de Saint-Sébastien et confirmé par le texte du chant  traditionnel de Noël en gascon (décadent) de Pasaia "Aitona Ixidro Elusu", collecté dans les années 1950. 

Bref,  il ne faut pas s'étonner de la présence de mots d'origine celtique en gascon. D'abord, ils ne sont pas très nombreux, mais probablement pas moins nombreux qu'en français parce que l'Aquitaine n'est pas un continent isolé et qu'il y avait aussi des nations gauloises au moins à sa périphérie. Certains peuvent venir des parlers des peuples gaulois de la côte aquitaine et des bords de Garonne, d'autres viennent d'ailleurs, pas nécessairement du triangle aquitain. La plupart des mots celtiques que je viens de citer peuvent se regrouper en trois ou quatre thêmes: astronomie sinon astrologie et météo, donc religieuse  (taram, lugret, alugret, lugran etc, p.-ê. baran), animaux dont les noms latins étaient inconnus des indigènes (bom, cauerat, marraisha, on peut y ajouter creac, colac, probablement aussi calhòc < *kaliākos ainsi que p.-ê. arriàŋ  et sa série étym). et  termes de technologie paisane, en particulier liés à l'araire  (arreca o arrega, soc, et selon moi:  bome/bòme; en limousin: chambija. Enfin, citons le mot gascon "com" et ses dérivés qu'on retrouve dans le languedocien garonnais mais guère au delà. Glas a été conservé par tradition agricole et économique très localisée. A part arrega et ses variantes qui peuvent éventuellement venir du latin rĭca (lui-même un emprunt au celtique rĭka) comme araire qui vient d'aratrum (un autre emprunt du latin au celtique aratro-),  ces mots ne sont pas du tout latins et la plupart sont d'ailleurs de diffusion relativement voire très restreinte. Ce sont souvent des mots rares, voire très rares et absents du lexique français, au moins le contemporain.  Des mots rares, donc, de mon point de vue d'apprenti celtisant, précieux.

dissabte, 10 d’abril del 2021

*Uasso, un étymon gaulois pour le mot vailet en gascon? Pas si sûr...

 En français, l'étymologie du mot valet  est très particulière. L'étymon est le mot gaulois *uasso- (proto-celtic *uarso-) qui signifie serviteur. Le mot vassal en est une forme latinisée par affixation facilitant l'adaptation en latin deu mot gaulois. Une autre forme est vasset qui a la significacion de vassal. On trouve aussi dans le Godefroy les formes vassel , vasselle, vaisselle, vasselet et vaisselet qui signifient soit vassal soit serviteur ou servante. Enfin on trouve le mot vaslet, ancêtre du mot français valet, que l'on fait dériver de vasselet par un mécanisme de délétion syllabique. La forme varlet, que l'on trouve en picard, en wallon et en provençal aurait  la même étymologie, par rotacisme ( voir valet, CNTRL). On a donc une séquence qui inclut une affixation suivie d'une délétion: vassal - > vassalet - >  vaslet - > valet. Cette séquence assez compliquée est toutefois assez généralement acceptée .

La forme strictement occitane est "vailet" qu'on trouve en gascon, également répandue en occitan à l'ouest du Rhone et jusqu'en Catalogne et en valencien.  Cette forme est supposée dériver de vaslet par un mécanisme phonétique assez banal.  Toutefois la forme intermédiaire vaslet n'est, à ma connaissance,  pas du tout attestée en gascon. D'ailleurs, les Troubadours originaires de l'ouest du Rhône n'employaient que la forme gasconne "vailet", à l'exception du roussillonais Guillem de Cabestany qui avait le mot vallet, peut-être une forme proprement catalane éteinte ou une adaptation du mot occitan. R. de Vaqueiras employait la forme française de l'époque vaslet.  Il n'est pas obligé (ni impossible) que le mot proprement occitan vailet dérive de vasselet. Toutefois j'ai une autre hypothèse, latine et très simple pour expliquer le mot gascon vailet, qui suppose non pas une dérivation à partir de vassal mais à partir du latin bajŭlus

bajŭlus > baile - > bailet devenu vailet par affixation et contamination ortographique des dérivés de vassalus. 

Le mot bajŭlus  signifiait en latin portefaix et a pris le sens de serviteur en gallo-roman. C'était bien le sens du mot de l'ancien français "baille" qui  dérive de bajŭlus  en droite ligne (définition du mot baille dans le dictionnaire Godefroy: "celui qui est au pouvoir de, valet, serviteur").  C'est aussi par ce mot qu'on désignait le maire autrefois, un héritage médiéval. En gascon le mot existe toujours avec ce sens de maire même s'il est un peu éculé, c'est bàyle, var. bàylou (Palay). En gascon baylét veut dire valet alors que baylòt désigne un petit maire (cf. Palay).   En catalan, le mot batlle, de bajŭlus,  signifie toujours maire (voir ).  Le catalan a aussi le mot vailet, attesté dès le 14ème siècle en valencien. En fait, il s'agit de notre mot gascon (aussi occitan mais non-provençal) vailet (baylét) passé en catalan. Les Catalans ont aussi emprunté la forme provençale varlet devenu barlet qui, en catalan, n'a que le sens "menuisier" du mot valet.


Donc le mot gascon et occitan (non-provençal) vailet ne dérive pas nécessairement de vassalet mais pourrait dériver plus simplement de bajŭlus -> baile -> bailetil est  possible que la rencontre de ce mot gascon bailet avec son synonyme vassalet  ait contribué à la formation des autres formes françaises et provençales par croisement pour donner vaslet, varlet et finalement valet. C'est la rencontre de deux étymons synonymes: le gaulois *uassos via le mot vassalet et le latin bajŭlus, via le mot gascon bailet (vailet), qui expliquerait la dérivation de vassalet en vaslet, varlet et valet. C'est mon hypothèse. 





divendres, 9 d’abril del 2021

Taram (etimon tarano, taranis) e cauerat, caurat (etimon kawaro- = cauaro-): dus etimons celtics clars e segurs pròpis deu gascon.

Etimons celtics clars e segurs en gascon, aquò que'nse cambiarà de la discussion deus pòsts passats!!! Que discutim aus pòsts passats la possibiltat d'ua etimologia celtica entà quauques mots gascons : bome, bòme; aselar; varan. Que vedom tanben lo cas deu mot bogés "bom", d'etimologia clarament celtica, etimon *bunno (butòr). Que jo sapi, l'etimon *bunno n'ei pas present en las autas lengas romanicas, sonque en gascon septentrionau. Un eretatge probable de la lenga deus Boii (Boji, Boiens) deu País de Bug.

Uei que voi mentàver dus autes etimons celtics clarament representats en gascon.

Lo prumèr qu'ei plan sabut deus linguistas.  Que ns'ei raperat per X. Delamarre (Dic. Gaul.) e R. Matasović (Etym. Dic Proto-Celt) e que'u trobaratz in  FEW , 13, 111. Qu'ei "taram", un mot deu lexic deu luishonés, qui significa perigle, pet de perigle. L'etimon qu'ei lo mot celtic tarano-, taranis: pet de perigle, un substantiu e teonime en galés. L'etimon qu'ei absent de l' occitan non-gascon e de totas las lengas romanicas, lhevat dilhèu lo normand qui a "la tarane" (s.f.) qui significa " gnome, feu-follet". Lo mot gascon "taram" qu'ei un eretatge probable de la lenga deus Garumni dont lo capdulh èra Salardunum (Uei Salardú).

Lo dusau n'ei pas tan sabut e que soi jo qui elucidèi l'enigma en 2017. Que's tracta de "cauerat", var. "caurat" (caishalòt), ua question etimologica shens responsa dinc alavetz. L'etimon qu'ei lo celtic kauaro qui significa "gigant", "colòs", "eròi', "campion"  (ved. Celtic Lexicon aquiu). Lo mot gascon que deriva d'ua fòrma deu mot celtic afixada en -āko de manèira plan classica: *kawarāko -

*Kawarāko - -> gasc. cauerac  -> cauerat -> caurat. Aquestas tres fòrmas gasconas que son atestadas, la prumèra, "cauerac", qu'ei la mei anciana e qu'ei extinta.  La prumèra atestacion deu mot gascon que remontà  tà 1258, çò qui'n hè lo mot mei ancian de totas las lengas romanicas entà designar aqueste cetacèu (DAG, 12, 878). 

La derivacion a partir de *kawarāko qu'ei simplissima e qu'ei estada validada peu quite R. Matasović. Lo mot gascon qu'ei cognat deu mot guallés "cawr" (gigant) qui representa la fòrma non afixada deu mot. Entà díser dromadari, lo cornic qu'emplega lo sintagma "caur-march", qu'ei a díser, literaument, gigant shivau" (X. Delamarre, Dic. Gaul. ;  R. Matasović Etym. Dic. Proto-Celt.).  En galés, "Cauarus" qu'èra un nom de persona tanben, que devè aver la significacion de colòs o de eròi, campion, un Goliat o un Samson celtic, qué  (X. Delamarre, Dic. Gaul. ;  R. Matasović Etym. Dic. Proto-Celt.) .

Lo gascon e lo lengadocian qu'an dus mots d'origina celtica construsits suu medish modèle que kawarāko entà designar peishs migrators qui trobam a l'estuari de la Gironda e Garona amont. Que son kolāko - > colac (alausa) e kragāko - >  creac, var. creat (breguin). Aquestes dus, que'us trobaratz explicats au  FEW.  Que jo sapi, lo gascon qu'ei la sola lenga romanica qui presenta l'etimon celtic kauaro-




dijous, 8 d’abril del 2021

Vòmer, vomer o bome, boume. Etimon vōmer(em) envalidat peu mot vomièr (P. de Corbac, Medòc, s.13). Etimon probable : celtic *bom-/us/is/ cognat: bret. buem, bomm

 Aquiu qu'avem un exemple interessant d'etimologia d'aparença simpla e non questionabla qui, en realitat, ne tien pas plan la rota de cara a ua analisi un pòc mei afinada, quitament peu non-linguista qui soi. . 

En gascon lo mot "bome" varianta "bòme", grafiat "vòmer", "vomer"  qu'ei sinonime d'arrelha qui ei l'etimon mei productiu a la nòsta zona (oc., port; relha, esp. reja, cat., arag. rella, astur-leon. rella, reja).  En francés, lo mot qu'ei "soc", deu mot galés *succu- qui significa "bodic" "fr. groin du porc" o pòrc. Aqueste mot "soc" qu'ei particular, ne l'arretrobam en nada lenga romanica, lhevat lo francés e las lengas d'òil, l'arpitan e... lo gascon.  Lo mot n'ei pas au TdF.  En gascon, soc n'ei generaument pas sinonime d'arrelha mès que designa l'arrega (fr. sillon tracé par le soc).En breton, bome que's ditz souc'h ( < *succu) e soc que's ditz ... bom, buem o bomm  (ved. aquiu e acerà ), çò d'invèrse qu'en gascon (sauv lo cas d'un informator qui prestè la significacion bretona de "sillon de la charrue" tau mot "bomet" en responsa a un collector de l'ALG). 

En gascon, lo mot qu'a un derivat afixat: vomet. La fòrma d'aqueste derivat n'ei pas briga la prevista per l'etimologia generaument acceptada qui ei vōmer.  Doncas, duas possibilitats: 

1a- l'etimon qu'ei vōmer e lo derivat qu'ei de formacion populara, en non conformitat dab l'etimon. 

1b- Lo derivat qu'ei de formacion regulara e l'etimon n'ei pas vōmer. 

Doncas, que ns'estam peu moment dab las duas possibilitats 1a et 1b, que'ns cau poder eliminar ua.  Proseguim. Qué nes disen los tèxtes en gascon ancian? 

Qu'avem duas occuréncias en lenga anciana, qui l'amic Jan Ives Gaubert (JIG) m'a trobat. Totas duas que son de la region de Bordèu, a la termièra de Gasconha. Que citi l'amic Jan Ives Gaubert: 

... e que l’am en lo “Trésor de Pèire de Corbiac” (o Corbian), trobador medoquin au s. XIIIau:
«E sai… / De Sangar, com aucís ab un vomier dos cents…»
(Ref biblica: Jutges 3, III)

La forma qu’ei problematica. Be pòrta ua -r, ja! mes en çò qui sembla un sufix tonic en -ièr, com si l’autor s’avossi “lengadocizat” o francizat lo mot (trobador qu’èra, e qu’avè estudiat en país d’oïl).
Au mensh qu’atèsta lo mot qu’ei au lexic d’un trobador nòrd-gascon.

• Mes sustot que s’i lei en los archius de Bordèu (sègle XIVau, grafia originau dab R) en ua taula de prètz:
«Vomer de gravas, xv deners; de palu, iiii soudz. – Cotre de gravas, vi deners; de palu, xviii deners»
Aquí “vomer… cotre” que responen aus “1 huembre; 1 cuytre” de Jaca… Atau las grafias medievaus (pas las transcripcions pachòcas deus atlas linguistics en grafias ‘patoisantes’) be conservèvan l’R.


La fòrma "vomier" deu trobador medoquin que deu estar un derivat afixat deu nòste mot, qu'ei a díser que cau  transcriver aquesta fòrma com a "vomièr". N'i a pas nada traça de "r" au radicau, çò qui va dab l'ipotèsi 1b e non dab l'ipotèsi 1a. La fòrma "vomer" deu tèxte deus archius bordelés qu'ei ambigüa, que pòt representar sia "vòmer" (o "vòmer") sia "vomèr". L'accentuacion n'ei pas jamei precisada a la scripta anciana. 
Representèsse lo mot grafiat vomer la fòrma non afixada, la morfologia de vomier -shens r au radicau-  que seré incoherenta dab la fòrma bordalesa  mentre que la lectura "vomèr" (com la de dener en denèr, de "denariu) )d'aqueste mot ancian grafiat "vomer" b'ei coherenta dab vomièr. Donc, los mots medievau vomer e vomier qu'an a estar lejut "vomèr" e "vomièr". Si l'abséncia totau de derivats de vome presentant la "r" prevista per l'etimon supausat vomer permet rasonablament de dobtar  de la pertinéncia d'aquesta solucion etimologica vōmer(em), la fòrma medievau vomièr que permet de l'espudir shens balançar. 

Ua solucion alternativa que ns'ei suggerida per las enquèstas de l'equipa deu Miralh (Seguy et al.). A  l'ALG II 264  que i son las fòrmas  "bòmen" e "bómen" recuelhudas  respectivament a Areta en Varetons e en Vath d'AspaAquestas fòrmas que son interessantimas. Ne son pas coherentas dab l'etimon vōmer(em). Per contra,  que-nse permeterén de remontar tà  *(v/b)omen o (v/b)omĭnem  deu quau e's pòden derivar "bòme" e "bome"  (o vòme etc) shens dificultat. La conservacion de la n finau deus mots aspés e varetonés que rapèra lo mot aspés shàmen de exāmĕn (eishame enlòc mei). Alavetz las fòrmas afixadas "vomet" e "vom(i)èr" que s'explican de manèira simpla, shens problèma:  vòme, vome -> vomet (via o non *vomenet dab pèrda de la -n- intervocalica), vòme - > vomèr > vomièr. 

L'etimon e serà latin ou...celtic?   

Jo que dirí celtic, shens problèma ni tròp de dobte. D'abòrd, lo lexic latin eth-medish que presenta ua anomàlia qui a a hà'nse perpensar. Lo mot qu'ei vōmer, vōmĕris en çò de Ciceron, totun qu'ei vōmis, vōmĕris en çò de Vergili. Aquestas fòrmas latinas qu'explican shens problèma lo mot italian vomere e las divèrsas fòrmas aragonesas huambre, buembre etc (< vōmĕrem). Totun, las fòrmas gasconas vom(i)èr, vómen etc ne's dèishen pas har derivar regularament a partir de vōmĕrem. Lo mot celtic *bomo- o *bomis, suggerit peus mots breton e cornic "bomm"; "bom" (etim. tust, cop; soc en breton) adaptat en latin que las poderé explicar. Lo doblon de terminason o-, -is qu'ei plan sabut en galés: dubo-, dubis; tarano, taranis; etc. Prengam l'exemple deu mot celtic penno- (gasc. cap, tèsta, extremitat). Qu'apareish com a "pennon" en un grafiti de Clarmont.  Que'u trobam en las glòsas latinas com a "pennis" ( "caput") e com a 'pennum" (acutum)  (DAG 34, reportat per Delamarre, Dic. Gaul.)  En gascon, las duas fòrmas que son arrepresentadas; celt. arepennis  -> lat. arependis - > arpent > arpentar; pennon(em)- ->  gasc. penon, fr. pignon. N'ei pas impossible (jo que dirí qu'ei probable) qu'ua fòrma galesa *bomis sia a l'origina de la fòrma latina vōmis per crotzament dab vōmer.  Edit 12 d'abriu 2021: E puish lo breton qu'a lo mot bomm, varianta bom, buem qui designa "le sillon de la charrue" (arrega). Aquesta qu'ei precisament la significacion prestada au mot vomet per un informator de l'ALG. La confusion semantica enter bome (soc de la charrue) e arrega (sillon de la charrue) ne pausa nat problèma. Que l'arretrobam dab soc: en francés soc que significa bòme, bome (com en breton lo son cognat souc'h), mentre en gascon soc qu'ei sinonime d'arrega. De tota faiçon, las significacions d'aquestes mots que son metaforicas. L'etimon de soc qu'ei sukku- qui significa "groin de porc" (Delamarre, Dic. Gaul.). En gascon, ua metafòra  semblanta qu'ei conservada dab mots qui designa l'aradet, com esbornalh, hura, huret, huron.  L'etimon de bome qu'ei bonno- qui significa "coup, frappe" ("strike" cf. celtic lexicon), significacion qu'a guardat lo mot bom en cornic ("coup"), mentre qu'en breton lo mot e designa l'arrega, lo soc. cf Victor Henry (Lex. etym. breton).

Lo gascon, lo francés e l'arpitan qu'an conservat lo mot galés "succu" (soc), que son solets en tota la Romania a ac aver hèit.  Lo lemosin qu'a un mot "chambija" qui designa lo "timon" de l'aret. Qu'ei segurament un mot galés e no'u trobam pas enlòc mei. Lo latin qu'emprontè lo mot galés rĭca (a l'origina deu mot "arrega" en gascon, en fr. sillon du soc) e l'aute mot galés aratro- (aratrum= arair(e), aret). Los galés qu'èran mèstres en aquesta tecnica agricòla.  Que'm sembla hòrt probable lo latin de la region de Bordèu que's guardè lo mot indigèn (celtic) dont lo derivat romanic e's difusí dinc a Biarn e Oèst-Bigòrra. Aquestas fòrmas afixadas en -et que poiren explicar la vacilacion vocalica de la tonica deu mot shens afixa, bòme -> bomet  -> bome, totun aquesta explicacion n'ei pas la sola possibla.  La "r"  finau de la grafia deu mot n'ei pas justificada, n'ei pas etimologica. L'etimon proto-celtic deu mot *bomo-, *bomis qu'ei bonno- (tust, còp) (cf. *bonno  Celtic Lexicon). 

L'existéncia du mot bom(m) en breton, las anomàlias de las fòrmas gasconas respècte aus mots contemporanèus emplegats en italian  e lo fèit que las duas atestacions ancianas deu mot e sian de la region bordalesa (de poblament celtic d'autecòps) que'nse suggereish qu'aquest ahur a mot latin en gascon e poiré en realitat amagar un celtisme.  Aqueste etimon bome- que lheva tots los problèmas pausats per la faussa etimologia "vomer", en particular e mei important: lo derivat vomièr. (v/b)òme  - > ( v/b)omèr, (v/b)omièr, (en grafia de la scripta medievau: vomer, vomier)  de manèira regulara e naturau, shens problèma.

Alavetz, la mea conclusion que serà:  en abséncia totau de derivats deu mot (tant en la lenga anciana com en la modèrna)  qui presentarén la "r" prevista per la teoria d'ua derivacion a partir de vōmern'avem pas nat bon argument filologic qui ns'indica qu'aquesta ipotèsi d'ua derivacion de vōmer ei la bona. Au contra, la fòrma medievau "vomier" (vomièr) que'nse permet d'arrefusar l'etimon vōmer shens trantalhar. Lo mot gascon medievau vomer que representa vomèr, en coheréncia dab la fòrma trobadorenca vomièr. La grafia deu mot dab ua "r" finau n'ei pas justificada per la morfologia d'absoludament nat derivat deu mot ni en gascon ni en occitan trobadorenc. Aquesta observacion e lo fèit que variantas deu mot  presentan ua "n" finau que'm mia tà adoptar ua possibilitat alternativa, *(v/b)omĕn, qui resulta probablament de la latinizacion deu celtisme *bomis cognat deu mot breton bomm, buem (gasc. soc, arrega).  La significacion d'"arrega" prestada au mot gascon "vomet" per un informator de l'ALG que conòrta aquesta etimologia celtista. De la semblança de fòrmas dab lo mot latin ahijuda a la confusion v e b au debut deus mots en gascon qu'ei gessida l'error deus linguistas.