divendres, 29 d’abril del 2011

Preguntes-Respostes

L'amic Pepe de Barcelona m'envià un mel en el qual em va fer algunes preguntes.

P. Estàs a favor de l'unificació de l'occità o de que cada dialecte vagi per la seva banda?
Estic a favor de la diversitat lingüistica, es a dir que visquin tots els parlars. I constato que l'unificació de l'occità va en contra de la volontat dels occitanofòns. A més a més, estic conscient que la noció de dialecte correspón a una necessitat que senten els sistematicians lingüistics que han de simplificar el món complicat dels parlars de la vida real, però no és res més que un element d'un sistema de classificació que no cal confondre amb la realitat. Un dialecte és un ensemble de parlars, però allò que es parla no és un dialecte sinó una llengua. El parlar és llengua i la llengua és un parlar. Un dialecte no es una cosa que parlen la gent. És sols una representació, un element d'un sistema construït per simplificar o ordenar ua realitat complexa, aquesta representació o model simplificador pot variar segons els lingüistes. El dialecte és teoric i virtual i les llengues dels lingüistes ho són també molt sovint. Els parlars són la realitat. 

 Perquè de vegades parles de l'"ongués" i tot això i defenses a ultrança el gascó com a cosa separada i d'altres parles de l'occità en global. Com a no occitanòfon se'm fa difícil veure si el gascó està molt distanciat de l'"standard". Podries explicar-li una mica la situació a un pobre occitanòfil que està una mica perdut?

La resposta a la qüestió si el gascó és occità o una llengua distinta de l'occità  no fa unanimitat. El problema ja era  plantejat a l'edat mitjana, amb una clara resposta negativa de part d'escrivans de la banda occitana no gascona que consideraven el gascó com a llengua distinta (com el provençal Raimbaut de Vaqueiras al segle 12 i el tolosà Guilhem Molinièr al segle 14). La qüestió si el català és occità o una llengua distinta  va plantejar-se només al segle 20 i només pels catalans. Es a dir que, des de l'edat mitjana fins al primer tercer del segle 20, el català va ser sempre considerat com a bon occità per tothom, occitans com catalans, contràriament al gascó.  El separatisme català de l'occità data només de 1934, i la motivació era clarament de política nacionalista.  Personalment, no hi veig cap interès en aquesta mena de debat. Si el gascó fa part de la definició de l'occità, tant de bo, per què no. És una qüestió de definició o de classificació i res més. Ara bé, independentment de la qüestió de l'occitanitat o no del gascó, quina que sigui la resposta, jo dic que l'ideal seria que els gascons parlessin tots gascó i no sols francés, i l'ideal  seria que fossin capables de fer servir dues modalitats gascones: el gascó propi de la seva comunitat o poble etc (que cal ensenyar a l'escola) i un parlar gascó unificat d'usatge administratiu que cal (co-) oficialitzar als països gascons. Als països gascons, la gent són gascons, doncs en gascó. Que el gascó sigui occità  o no, no càmbia estrictament res a l'afer. Si el gascó és occità, aleshores, quan parlen gascó, els gascons parlen occità, doncs excel·lent. I si el gascó no n'és, d'occità, doncs quan parlen gascó, els gascons parlen la seva llengua pròpia, doncs excel·lent. Quina diferència fa? Cap.  Quant al mot ongués, no hi cal estacar cap noció de valor: l'ongués designa simplement la part de l'occità que no és gascona.  Es a dir que si considerem que el gascó fa part del conjunt occità, doncs el gascó és un subconjunt de l'occità,  l'ongués designa el subconjunt occità complementari al del gascó. Gascó + ongués = occità tot. I si considerèssim que el gascó no fa part de l'occità, aleshores no tendriem cap raó per utilitzar aquest mot d'"ongués",  ja que, en aquest cas precís,  ongués i occità designarien exactament la mateixa cosa. Dit altrament, utilitzar el mot ongués és partir del principi que el gascó és occità, essent un subconjunt del conjunt occità. Però l'ongués no és gascó, per definició,  mentre que el gascó és l'occità dels països gascons. 





dimarts, 26 d’abril del 2011

Tantugo 1

Parlar d'Aulús (Coserans)

Tantugo qu'é un vielhard que s'amaga eneths bòsques. Que guarda eths camps, eths prats enà que no's panen ren. Quan eths blats son segaths o er'erba dalhada, dentiá que tot sia rentrath peth mèstre, Tantugo no dròm cap cap, que vella tostemp. Era paur de'u véser parésher que retien eths lairons. Qu'é brave, cresetz-ac, mès qu'é sauvatge. Un lauraire que sabiá un flòc causas, que disiá soen aths sievis gojats que Tantugo qu'èra ath segur eth mes bon guardaire deths enfruts dera tèrra. Ua vrespada deth mes de julhet, un tropeu de goelhas que peshiá eishus ua montanha, eth pastor que s'endormic, en revelhant-se que vic Tantugo que fugiá enà bòsc. Que fuc tanplan reconeshuth peths pastors en ua bèra (polida) valea cocath aishús un caròu. Aué encara, en quauqu'uns vilatges deras Pireneas, eras mainadas an paur d'esh. Quan un gojatòt o ua petita filha non vòu obeïr (créser) enà sa mair, que'u ditz: "Pren-te garda! Que cridi
Tantugo e, tot de seguit, que va sortir deth bòsc!

(Tirat de "Le dialecte gascon d'Aulus, grammaire et dictionnaire suivi de Histoire chronologique des vallées du Garbet e d'Ustou. Jean-Pierre Laurent, publicat a compte d'autor en 2002).

Notaratz: la conservacion de la f latina, la transformacion de la u/v  /w/ intervocalica en   /ß/ com en catalan e en lengadocian vesins. Totun, soen(t) qu'ei conservat- que non soven(t) com en Biarn-, aué qu'ei conservat tanben,  mentre lo mot taula qu'ei iper-corregit en tavòla:
...
Ta mair que t'a noirida
Abandonada t'a
T'a dada en un òme
No'n sé se t'aimarà
T'a dada en un òme,
Un òme joador
Non dei'dera tavòla
Non vòu fèr ren de bon
 ( Cançon d'Aulús)


Notatz tanben en Aulús l'article eth  qu'ei distinguit deu pronom esh, en lengadocian lo/el; en catalan el/ell, en occitan oficiau eth/eth.
Tropeu qu'ei un francesime per arramat(h) o tropèth.
Enà: a Ercé que disen endà (endà > enà) mentre a Uston qu'emplegan entà (forma aragonesa e pan-gascona)
Cocath = coucat (en men gascon). Notatz lo mot caròu = forma iper-gascona derivada deu gallo-roman *callavo, mes comunament calhau en gascon.
aué= uei, auei (catalan avui), variants en autes parlars gascons: ué, güé
Abans lo tractat de Corbeil (1258), la vath de Garbet que mantièva contactes umans e economics fòrça importants dab lo vessant palharés vesin. La lengua que se'n hè arresentir enqüèra uei lo dia. En particular la pronóncia de la l qu'ei velara com en catalan.
A Aulús, com en Aran, adiu e adishatz qu'an guardat estrictament lo sens d'adéu e d'adéu-siau en catalan deu sud e d'adios en castelhan, non s'emplegan pas jamés tà díser bon dia.

dilluns, 25 d’abril del 2011

Peticion tà l'obertura d'ua classa bilingüa d'immersion francés-gascon a Sent Martin de Senhans (Lanas)

PETITION - PETICION

Pour l’ouverture de la classe bilingue Français-Occitan en classe maternelle
à Saint Martin de Seignanx (40) pour la rentrée scolaire 2011

Le Président du Conseil Régional d’Aquitaine et le Recteur ont signé une convention concernant l’enseignement de l’occitan. Dans cette convention il est clairement indiqué que le développement des classes qui enseignent en occitan fait partie des objectifs prioritaires de la Région Aquitaine.
Ce type d’enseignement (bilingue à parité horaire ou par immersion) a fait ses preuves depuis plusieurs années. Il est efficace et correspond aux objectifs de la politique linguistique lancée par la Région.
A Saint Martin de Seignanx l’ouverture d’une classe maternelle bilingue Français-Occitan est prévue pour la prochaine rentrée des classes.
Un effectif minimum de 15 enfants était demandé par le Recteur pour l’ouverture de cette classe. Aujourd'hui 19 enfants sont inscrits.
Or le 5 avril un vote a été imposé au conseil d’école, sans information ni concertation préalable des parents intéressés, dans l’objectif de refuser le projet.
Par conséquent, les signataires de la présente pétition demandent que la volonté des parents manifestant un intérêt pour le projet soit prise en compte et respectée,
et que soit concrétisée à Saint Martin de Seignanx la mise en oeuvre de la politique linguistique et de la Convention signée entre la Région Aquitaine et l’Education Nationale.

Les signataires


Peticion: òc tau bilingüisme francés-occitan a Sent Martin de Senhans, clicatz aciu.
Peu mot occitan aquiu, que cau enténer l'occitan deu parçan, qu'ei a díser lo gascon, que los allergics au mot occitan non s'enganen pas de combat. Signatz tots, en vos pregar.

divendres, 15 d’abril del 2011

Crei-me, gascon, n'ajas vergonha de nòsta lengua de Gasconha (J.G. d'Astròs, 1642)

Aqueth pòst qu'ei dedicat aus quauques intellectuaus de Lomanha qui s'estiman mes de parlar lengadocian que non pas la lengua deu país, lo gascon.




...

Crey-me, Gascoun, n'ajos bergouigno
De nosto lengoüo de Gascouigno,
Ni de l'augi ni den parla
coumo a Laytouro, é a Sent-Cla.
Goué qu'es la soulo legitimo,
qu'es la flou, la pèrlo, é la primo
Que parlo lou gascoun courau,
Lou gascoun blous é naturau,
En un mujoulet de sét léguos,
E sas besios soun de péguos,
que se hèn un salmigoundin
d'Estaragues ou de Moudin,
Deou Riberenc, ou deou Gabachou,
Deou Lanusquet, ou d'aquet machou,
Lengoüo pedassat de hilluc,
Que maherejo cado truc.
Auch, auch l'üo coumo quequejo,
Auch l'auto coumo bedoussejo,
Auch-los toutos dab taus accens,
Que't hèn arreganga lous dens.
Aquò soun tout de farfalutos,
O de trossis de bastardotos
que desoundron la puretat
Que naturo lous aoüé dat.
E la nosto ses ourresîo
Neto coumo béro bassîo
N'a nad mescladis, ni nat fard,
Nat mot estrani, ni bastard,
E auta purio se temonio,
Que quan sourtic de Babilonio,
Ta plan coumo lo Castilhan,
Que lou Frances ou l'Itailhan,
Ni n'es en arren més mérméquo
que la Letino, ni la Gréquo
...

Cado auzét aymo soun ramatge,
E cado poble soun lengatge.
Paris nou parlo pas Flamant,
Ni Brucellos lou Francimant,
Ni Roumo la lengüo Arabesco,
Ni la Méquo la roumanesco.
Parlon Sarrazin a Madril?
Coum'Espagnol lou loung deou Nil:
Loundros a la lengoüo Turqueso,
Coum Constantinoplo l'Angleso.
Atau que dioures-tu, Gascoun,
Countenta't deou lengatge toun
Au chans, au marcat, a la taulo,
Deplican la santo paraulo,
Entroutinan en sa joüentut
Tous maynatges a la bertut.

...

J. G. d'Astròs
vicari
Poèta Gascon de Sent Clar de Lomanha
1594-1648


NB
ign = nh gascouigno = gasconha
ilh= lh itailhan= italian
goué= ué, güé (uei, auei, cat. hui, avui)
flou = flor, eslor
Auch= Aug ; de augir = audir, ausir; cat.: oir (sentir)
ses= sens, sense
aoüé = auè, avè, auèua,  avèva (cat. havia). Notatz la forma anciana de notar è per é etc. auzéth, béro, més etc, liéger: ausèth, bèra, mès etc.
chans: francesime per camp

dimecres, 13 d’abril del 2011

Vergonha gascona

Que i a dus tipes de personas. Los qui saben exprimi's en gascon e los qu'ac saben pas. Se non saben pas lo gascon, non pòden pas èster tienuts per responsables deu son declin.
Los qui saben exprimi's en gascon que son de dus tipes: los qui'n son contents e fièrs e qui hèn víver lo gascon en tot hè'u servir e los gascons vergonhós qui s'estimen mei s'exprimir en francés o en ongués. Qu'ac volhan arreconéisher o non, lo monde d'aquesta darrèra categoria que son actors de l'assassinat programat deu gascon, enqüèra que's disen Jacme Taupiac o Jòrdi Passerat. Qu'ei pecat n'an pas seguit las recomandacions antigas de Joan Giraud d'Astròs, lomanhòu com eths, totun, gascon fièr, eth.
La vergonha gascona que'ns pega a la pèth. Gascon, aquò non hè pas seriós, que sufeish de liéger las definicions deu mot qui'n balhan los diccionaris francés tà convéncer-se'n. E aquò que marcha plan! N'avem pas oblidat ni digerit las reaccions a la proposicion deu regretat Robèrt Escarpit, alavetz president de l'Universitat de Bordèu III, quan e s'agí de balhar un nom a la soa universitat. Robèrt Escarpit, gascon fièr, qu'avè prepausat : Université de Gascogne. Los membres deu conselh que votèn en majoritat en contra dab l'argument que gascon, aquò non hasèva pas seriós. Escarpit qu'arreportè l'anecdòta en son assai : Gascogne, pays, nation, region? pareishut en la colleccion "minorités" de las edicions Harmattan.
Los gascons que son ua minoritat en França e ua minoritat en Occitània. Enter francés e ongués, lo gascon qu'ei miaçat. Lo caperan Jòrdi Passerat qu'anè tà Lorda tà i hèr messa en occitan, totun, non digó pas la missa en gascon, non cau pas exagerar, e! Gascon, aquò non hè pas seriós. La prauba Bernadeta que's devó enganar. La mair de Diu non devó pas parlar gascon a Lorda. Lo gascon, aquò ei un dialècte, un patués, pas ua lengua com la deus trobadors. Vau mes díser la missa en la lengua deus trobadors que non pas en patués gascon. Vergonha!

dilluns, 11 d’abril del 2011

Le lenco de les Lanas de Gasconha

En gascon, lo mot lengua que pòt préner formas distintas segon los parçans : lenga, luenga, lenco (lhèu de grafiar lenqüa ?), lenca.

Lengua e luenga (de prononciar loenga) que son duas formas eretadas deu hons lexicau comun enter aragonés e gascon, rèsta d’un ipotetic diasistèma transpirenenc deu quau aragonés, benasqués e gascon e serén los eretèrs. Aus mots lengua e luenga (llengua/lluenga en benasqués) que i podem hornir ua lista de mots tan fonamentaus com ta, pai, mai (tà, pair, mair en grafia occitana) etc. comuns a las tres lenguas e sonque ad eras.


Totun, se luenga ei tipicament e exclusivament pirenenc, n’ei pas lo cas de lengua, forma pangascona emplegada, per exemple, per l’escrivan lomanhòu Joan Giraud d’Astròs (sègle XVII). Un variant de lengua qu’ei lenga, resultant de la simplificacion gu > g ben coneguda en gascon com en catalan. Aquera simplificacion fonetica que podó èster facilitada per l’influéncia de l’occitan de Tolosa (lenga) e de la deu francés (langue).


L’abat Vincens Foix qu’ei l’autor d’un diccionari gascon-francés segon los parlars de las Lanas e de Baish-Ador (Labord). Qu’amassa doncas mots deu gascon clar (on e's ditz "la lenco") e deu gascon maritim (dit gascon "negue": le lenco). Lo gascon maritim que cobreish un airau pro larg qui va de las lanas girondinas dincau país basc (Labord, e autes còps Sent Sebastian dab quauques lòcs mes de Guipuscoa), sia, uei lo dia, un airau de 150 km de long sus ua largor de 50 km, haut o baish.
Aqueth diccionari magistrau, redigit enter 1885 e 1932, que demorè inedit dincà 2003, quan las premsas universitàrias de Bordèu e s’encarguèn de’u hèr paréisher. La forma referenciau en aqueth diccionari n’ei pas lengua senon lenco (grafiat léncou per l’autor). Que deu provenir de lenqüa, o sia lengua > lenqüa (léncoa) > lenco. Un variant considerat com minoritari per Foix qu'ei lenca (grafiat lénque per l'autor).

L’obratge de Vincens Foix qu’ei hèra interessant en tot hornir un sarròt d’expressions e d’idiomatismes gascons. Per exemple, per lenco :
Tira le léncou d’un pam.
Se gnaca le léncou.
Le léncou que ba toustém.
Lou bos petit qu’a fort de léncou.
Abe le léncou loungue.
Quegn’uoü lencou !
N’a pas lencou.
Ne pas esta mèste de le sou léncou.
Qu’a u léncou égnférnable.
N’a pas lou hioü a le lencou.
Que l’èï sus le lencou.
Aquere hemne qu’es uoü machante léncou, uoü léncou de serp.
Cop de léncou.
Que l’an hèt le léncou.
Prene léncou.
Qui léncou a / A Rome que ba.
Que caoü bira sèt cops le léncou den le bouque aban de parla.
Ha bara nau cop’ le léncou deban parla.
Le léncou n’a pas nat os, e que’s paghe for gros.
Léncou de perrèc ;
Enigme : Qu’y a u petite damiseléte, Qu’é toustem mouilhade, E n’y plau pas jamei dessus Respounse : la léncou (Amou)
Toustem dehen e toustem den l’aigue : le léncou (Cauna)
Un petit hournoun, pleï d’escalhoutouns, dap u paléte au miéï : la lencou (Shalòssa)
Qu’y a petits lencouets per dehen enta pienta
Etc, etc…
E derivats : lencouet, lencouic, lencoulou, lencous, lencut…
Qu'ei ua mina vertadèra de mots e d’expressions, aqueth diccionari !

dijous, 7 d’abril del 2011

Aitona Ixidro Elusu

Aquiu qu'avetz las letras d'ua cançon recuelhuda a Passatge (Pasaia) en 1950. Que vse'n prepausi ua arrevirada.
Prumèr qu'avetz lo tèxt originau en creaule gasco-basco-espanhòu:

Aitona Ixidro
Elusu belt tort
Que contentico estagua
Pixa tasunlo

Aita arotza
Que le ville bortsou
Para que se dorma
Le niñ con vou

Le niñ ploraue
San José le dit
Aguinta chinet pisque
Que le ville granit

Arrevirada literau: :

Pair Gran Isidòr
Espinós, lèd tòrt,
Quin contentet qu'èra
(De) pujar tà casa deu
Pair Hustèr
Que’u voi breçar
Tà que s’endromesca
Lo nen quan vou
Lo nen plorava
Sent Jausep que'u ditz
Aguantatz nenet un pòc
Que vos  voi (en)grandit.


Mots bascos:
Aitona Ixidro Elusu
Aitona= Pairin, Pair Gran;
Ixidro= Isidòr
Elusu, nom basco, variant de Elosu = Espinós
Belt(z): negre, lèd
Aitona Ixidro Elusu qu’èra probablament un « Jan Croquet » basco.
Aita arotza : pair hustèr (Sent Jausèp)

Mots gascons guipuscoans:
En gascon guipuscoan deu sègle 20, u qu’èra prononciada i, j qu’èra prononciada com la x basca o la ch francesa.

Pixa (pishà) = pujar (que non pishar!)
Ta sun lo Aita Arotza = 2 possibilitats
1- tà çò'n loA.A. tà casa d'en "lo pair hustèr" (Sent Jausèp). Cf. en catalan a can "loAA"
2- tà son "loAA" qu'ei a díser tà son pair hustèr

Ville = vulhe o sia voi (gascon maritim: vui, cat. vull) Ville per “quiero” qu’ei confirmat per Múgica (1923).
Estagua: imperfeit deu vèrb estar 2 (estau, estàs, està, estam, estatz, estàn), aquiu pres dab lo sens de l’espanhòu estar, en gascon normau: èra. Notatz estagua (de estaua) e non estava/estaba.
Pisque: un pòc (deu basco pixca: id.). En gascon maritime, la e e la a atòna finau que’s pronóncian parièr, neutra, mès obèrta que la e de je en francés, un pòc com lo grop eu de peur, heure etc. Ploraue = ploraua.
Chinet: diminutiu de chin (chin, chinet que son plan deu gascon generau : nen, nenet)
Granit: grandit. Granit qu'ei la fòrma plan gascona.
Bortsou: En gascon berçòu qu'ei un variant de breç (cf. en catalan bressol), aquiu pres com a vèrb (basconisme) : breçar. En gascon maritim, la e atòna de berçòu qu'ei prononciada com la a e com la e atòna finau, qu'ei a díser com lo grop eu de peur, heure en francés, o sia de man(i)èra imprononçabla peus bascos guipuscoans e peus espanhòus en generau.

La simplificacion tz > t qu'ei correnta en gascon. Aquiu qu'avem belt(z) e dit(z).

dimecres, 6 d’abril del 2011

La f aspirada desconeguda en gascon pròpi deus bascos

Qu'ei comun de díser la f aspirada gascona qu'ei d'origina basca. Totun, en gascon pròpi de Baiona e de Sent Sebastian la f n'èra pas aspirada. N'i a pas nada traça de f aspirada dens los tèxts gascons de Baiona e de Sent Sebastian (Donosti). Segon lo phrase-book espanhòu-gascon (Serapio Múgica, 1923), tà diser hè't, los bascos gasconofòns de Passatge au ras de Sent Sebastian que disèvan fe-te. En gascon de Baiona, la f iniciau qu'acabè substituïda per ua b o ua p: pòrt (per hòrt, cat. força, fort), buelhes o buelhas (per huelhas, cat. fulls), cf. los enregistraments deu hilh prodigui. Aquiu, que s'ageish plan d'ua mutacion de f tipica deu basco, mès que s'explica en partir d'ua f prononciada "normaument" (bohada), que non aspirada.
D'aulhors, en nada modalitat romanica deu grop navarro-aragonés, ni quitament la pròpia de Euskal-Herria (ara extinta) , n'i trobam traça de f aspirada o muda. La f que i ei (o èra) prononciada bohada, contràriament a la f castelhana (h muda) e a la f cantabra (h-kh aspirada, notada j o jh).
Non sabem pas d'on ni quan e comencè la mòda d'aspirar la f en lengua gascona. En tot cas, aquesta mòda non vien pas deu bascoat, on lo gascon i èra parlat despuish aumens lo sègle X a Baiona e probable lo sègle XII a Sent Sebastian. En tèxts administrativo-juridics donostiarrak deu sègle XIV, tots redigits en gascon, que i trobam lo vèrb far (escriut atau) emplegat en concurréncia dab lo castelhanisme açer (escriut atau, sens h iniciau). La h i ei unicament present com a traça etimologica dens mots com "homens". Las indicacions de Múgica que ns'aprenen qu'au sègle 20 la f de far qu'èra enqüèra e tostemp prononciada /f/ en gascon maritim guipuscoan. La mòda d'aspirar la f, vienguda deu nòrd, n'agó pas l'escadença (ni lo temps) d'arténher Sent Sebastian.

dilluns, 4 d’abril del 2011

Deu betacisme en gascon e en occitan.

Que'm pensi quan los occitans de l'edat miejana escrivèvan cantaua, qu'ac prononciavan atau, cantaua. Aquesta man(i)èra de prononciar qu'ei conservada dens l'ensemble deu maine gascon, lhevats un airau pro larg centrat sus Biarn, e quauques autes lòcs de las franjas perifericas au contacte deu catalan e deu lengadocian on la /w/ ei estada transformada en /ß/. Ua petita partida deu Biarn (l'extremitat nòrd-èst: Vic-Bilh) a conservat la /w/ , mentre que quauques regions landesas (shalòssa) e bigordanas en continuitat dab lo territòri biarnés son passadas a /ß/.
Lo cas baionés qu'ei unic e isolat en gascon maritim. Lo betacisme /w/ -> /ß/ n'i afecta pas sonque las formas verbaus : sentiua > sentiva, qu'afecta tanben ua serie de mots coma iua, liua, diuas, priua, etc. qu'ei a díser, en varietats gasconas mes conservadoras, ua, lua, duas, prua, etc. (leng.: una, luna, doas, pruna, etc.). Dens la region de Baiona , las duas pronóncias co-existeishen, iua/iva, liua/liva, diuas/divas, priua/priva. Las formas dab /w/ que son de Haut Marensin, au nòrd de Baiona, mentre las formas dab /ß/ que son de Baiona, Anglet e Biàrritz. Mes au nòrd, en gascon de las Lanas, maritim o non, /w/ qu'ei conservada pertot lhevada Shalòssa a la termièra dab Biarn (sentiva en Shalòssa, sentiua en lòcs mes). Mes au sud, en gascon guipuscoan - ara extint- qu'èra tanben lo cas: /w/. Que dispausam de dus documents tà atestar de la pronóncia guipuscoana: lo phrase-book bilingüe espanhòu - gascon de Passatge (Pasaia) editat per Serapio Múgica en 1923, e las letras d'un nadau tradicionau de Passatge titolat Aitona Ixidro (Pairin Isidòr), en gascon mesclat de basco e de castelhan, recuelhut e editat per Fermín Iturriza en 1950. Los dus qu'atestan de la pronóncia /w/ de la u/v intervocalica: per ex. que podem liéger mincha tauetz? e supa tauetz? dens Múgica per, respectivament, ¿has comido? e ¿has almorzado (sic) ? (Notaratz lo calc basco de la frasa en gascon guipuscoan per auetz minjat, auetz sopat). Dens Aitona Ixidro, que trobam: que contentico estagua e le niño ploraue. L'article le qu'ei (o meslèu qu'èra) emplegat indiferentament peus dus genres en gascon modèrn de Guipuscoa (atestat tanben per Múgica), mentre que las formas e son lo (masc) e le (fem.) en gascon maritim generau, tant medievau (cf. los archius guipuscoans e baionés) com modèrn.
Las traças mes ancianas de betacisme de la u intervocalica, que las trobam en occitan vianés, fòrça afin au lengadocian e au catalan. Qu'èra la lengua parlada dens los borgs occitans de Navarra a l'edat miejana. Que'm pensi las originas deu betacisme que i son de trobar acerà. De l'occitan vianés que's podó espandir d'ua part peu continuum lengadocian-catalan orientau (abans que non pas en catalan occidentau, cf. la diferéncia de tractament enter balear e valencian) e, de l'auta part, peu maine deu gascon navarrés, qu'ei a díser en Biarn. Lo biarnés que pòrta enqüèra traças de la pronóncia antiga /w/ : joen, que non joven(t), oelha ->aulha, que non ovelha, arreproèr... Que cau remarcar lo betacisme castelhan qu'ei fòrça mes recent que non pas lo deu vianés, de dus o tres sègles haut o baish. Doncas qu'ei faus de créder lo betacisme occitano-catalan qu'èra a l'origina d'influéncia castelhana o espanhòla. Que seré mes probablament lo revèrs.

divendres, 1 d’abril del 2011

Iniciativa per Occitània escuelh er aranés

Era notícia deth dia: Domergue Sumien declarèc que, d'ara endauant, toti es comunicats d'Iniciativa per Occitània seràn publicadi ena modalitat oficiau dera lengua occitana, qu'ei a díder en aranés. "Atau, ce diguec, era nacion occitana aurà ua lengua digna deth sègle 21". Tà encoratjar-lo en aguesta iniciativa valenta, eth magnific sindic Francés Boya li aufric un accès liure e illimitat a free òc aramès aranés.