Lo diccionari de pòcha d'occitan deu Prof. Patric Sauzet.

En mestior de lexicografia occitana qu'èm passats deu granàs, lo diccionari de Josiana Ubaud, de 100 000 mots haut o baish, tau mei petiton, un lexic de quauques 13000 entradas e traduccions, un chic a l'estret en un format de pòcha, dit de botgeta en l'occitan deu son autor lo prof. P. Sauzet. Lo diccionari de la valenta J. Ubaud que demora a estar completat en i hornir las definicions deus mots, que ahíger las definicions deus mots b'ei un bon principi  quan s'ageish de hargar un diccionari d'ua lenga. E melhor se las definicions son acompanhadas dab exemples o citacions entà illustrar-las. Aqueth tribalh de lexicografia que hè mei que hrèita entà la lenga occitana (ne soi pas a parlar de la gascona) e que necessitaré d'i dedicar ua bèra equipa, la tasca n'ei pas a man d'ua soleta persona. Com a diccionari elementari d'occitan, que i a dejà  lo Tot en Òc, ne'u tròbi pas mau hèit, que'm va plan a jo. B'ei cèrt n'ei pas sonque un diccionari tot en òc. Que mancava probable  un diccionari elementari taus començaires francofònes. Que supausi que se lo Pr. Sauzet e's hiquè a hargar aqueste lexic, qu'èra pr'amor que hasèva hrèita, que n'i avè ua demanda. Ne soi pas, personaument, un fanatic deus diccionaris de pòcha. Que son pòc precís e mancan sovent de fidabilitat. Lo deu Pr. Sauzet n'escapa pas a la règla.  Jo, aquestes diccionaris de pòcha, que'us vei meilèu com a gatget entà ua oficina de torisme o ua botiga de sovenirs, que non com a utís linguistic, justament pr'amor que mancan de precision e que son hòrt incomplets, deu fèit de la constrenta deu format. La competéncia de l'autor n'ei de segur pas en causa.

Que prenerèi un solet exemple entà resumir totas las meas frustracions, l'exemple deu mot afustar.

En occitan, lo vèrbe afustar qu'a basicament duas significacions. L'ua qu'ei la deu vèrbe gascon mirar (visar). Lo vèrbe afustar n'ei generaument pas emplegat  dab aquesta significacion au maine gascon  lhevadas las regions d'influéncia tolosana on afustar s'i pòt gahar  totas las significacions de mirar,  de lupar tanben e a còps la d'ensenhar, d'amuishar. Qu'ei un arcaisme doblat d'un localisme en gascon. 2- la dusau significacion qu'ei la deu mot gascon afustar, qu'ei a díser agusar, har lo talh. Qu'ei la significacion generau deu mot en gascon, la soleta qui trobaratz au diccionari de Per Noste e au Tot en Gascon (TeG). Aquesta significacion non la trobaratz pas au diccionari de P. Sauzet, çò qui pausa un problèma pr'amor la significacion gascona deu mot "afustar" qu'ei correnta en occitan tanben. "Afusta-te plan lo ganivet" en occitan  non significa pas "mira't plan lo ganivet". Que lo prof. Sauzet tròbe aqueste usatge d'afustar indigne o vergonhós o incorrècte e non l'aconselhe pas qu'ei causa possibla. Que comprenem que no's sentesca  obligat de prepausar lo vèrbe "afustar" com a traduccion deu vèrbe francés "affûter" en occitan. Per contra,  proposar la significacion deu mot francés affûter tau mot occitan afustar qu'ei inevitable e necessari se volem prepausar un diccionari d'usatge practic. B'ei vertat lo Prof. Sauzet ne balha pas nada explicacion au preable sus la mira deu son diccionari. Se l'objectiu qu'ei horní'n un utís practic, ne cau pas censurar las significacions  mei correntas deus mots per rasons de suspicion a gallicisme. Que vau mei balhar la virada corresponent a l'usatge corrent deu mot en çò deus locutors e, se lo cas s'escad, acompanhar aquesta virada dab la mencion "gallicisme" (gal.). "Afustar" dab la significacion d'agusar que i ei au diccionari Tot en Òc (IEO), autanplan au diccionari de l'Academia e que trobam lo mot dab aquesta significacion au diccionari occitan-catalan-occitan de C. Balaguer e P. Pojada. En aqueste darrèr diccionari, aquesta significacion d'agusar qu'ei d'aulhors la soleta prepausada entau vèrbe occitan "afustar", la dusau significacion, la de "mirar" (cat. apuntar), n'i ei quitament pas. Censurar aquesta significacion de "har lo talh" entau mot occitan "afustar"  en un diccionari de pòcha que hè dòu, l'autor que teoriza tròp e que manca de pragmatisme aquiu. Adara, en sens invèrs, balhar los mots occitans "afustar" o "aguinchar" com a solets equivalents occitans deu vèrbe francés  "viser" n'ei pas shens pausar problèmas tanpòc. En francés, "viser" qu'a mei d'ua significacion e totas non saben correspóner  necessàriament a afustar e a aguinchar.  Per exemple, se s'ageish de "viser un document" o "faire viser un passeport", que supausi non podem pas utilizar afustar ni aguinchar  aquiu. E que'm pausi la question de quin vèrbe averem a utilizar en occitan se volem virar ua frasa com "Notre championne vise la première place sur le podium". En gascon, qu'emplegarí mirar shens nat dobte; totun en occitan, non sèi pas. Lo diccionari, aquiu, n'ac precisa pas. Que balha afustar e aguichar per virar lo mot francés "viser" shens mei de comentaris ni nada nuança e demèrda-te. Qu'ei ua hont de dobtes e d'errors. Qu'ei lo problèma dab aquesta sòrta de diccionari.

Lo Prof. Sauzet qu'aprofieita l'escadença d'aqueste lexiquet entà i inserir solucions personaus com "botgeta" per "pòcha" e "lugran" per "lugarn". Per qué botgeta, ne sèi pas, lo mot que'm sembla un gallicisme arcaic e extint en lengadocian com en francés mès rai.  Quant a lugran, n'èi pas arren en contra,  lo mot qu'ei plan gascon e possiblament shens que gascon e qu'ei la fòrma mei pròishe de l'etimologica segon la teoria deu Peiroton. Totun, la causida aquiu qu'ei originau e drin estranha. L'occitan estandard, com l'autor ac rapèra, qu'ei basat suu lengadocian centrau. La fòrma lugran, plan gascona, non figura generaument pas en nat diccionari d'occitan sensu stricto (lengadocian). En particular, ne la trobaratz pas au diccionari de J. Ubaud.  Tant lo diccionari basic deu Congrès com lo diccionari de l'Academia que balhan "lugarn" en lengadocian. Ne serèi pas jo qui criticarèi  la causida  "lugran", de segur. Mès qu'ei ua causida qui contraditz tots los diccionaris d'occitan de basa lengadociana. A mei deus dus diccionaris ja mencionats qui tots prepausan la fòrma lugarn, d'autes coma Cantalausa e Sumien que s'estiman mei la fòrma grafica lugar. Pas arrés ne prepausa "lugran", sonque Sauzet. Lo debat que promet d'estar interessant, se debat i a. Totun, que podem regretar l'abséncia de concertacion e de consens au preable de la redaccion deu diccionari. La contradiccion erigida com a règla que hè desòrdre e n'ajuda pas briga l'usatgèr qui non sap pas mei qui créder. Que nòti que sufesca que lo Congrès e l'Academia e's boten d'acòrd sus la resolucion d'ua question, miant concretament tà retiéner la fòrma lugarn en occitan (non gascon,) per provocar las intervencions de dus linguistas professionaus qui vòlen impausar la soa causida personau,   l'un lugar, l'aute lugran, duas proposicions diferentas, donc, que sequenon l'ahar ne seré pas tan divertissent.

Mots basics com abonament, abolir o agaric, pausats per cas, que mancan au diccionari. Que i aja per contra mots rarissimes e estranhs com "botgeta" o pòc frequents com "lugana" ("clar de lua" en gascon) n'ei pas tròp compreneder mès rai. Enqüèra un còp, que'm demandi si la mira d'aqueste diccionari ei estada ben clara per l'autor. De qué pretén estar aqueste lexic? Un document personau d'ahur teoric on s'i prepausarén solucions morfologicas, innovacions semanticas, mots pòcs emplegats en la vita vitanta (enqüèra que tan beròis com "lugana") e mots d'origina estranha, caduts en desús en lengadocian e "reanimats" de manèira artificau com bodgeta? O l'obratge e's vòu estar un lexic practic de comunicacion destinat aus començaires? Los dus objectius que son incompatibles enter si. E a la lectura deu lexic, la mira n'ei pas beròi clara.

Bon, aqueste lexic qu'ei supausat estar d'occitan estandard segon l'autor. N'ei, per conseqüéncia, evidentament pas gascon. Enquèra que i son quauques mots d'ahur a manlhèus gascons com "lugran" (dejà mentavut), "boha" (l'instrument) seguit deu vèrbe "bohar" pausat com a sinonime gascon de bufar (per qué aqueste vèrbe gascon i ei? Aquerò, n'ac sabem pas) . E que i ei tanben, de manèira susprenenta, l'expression "hilh de puta". De gascon, pocas causas, a la fèita fin. Que cau raperar  l'occitan, de manèira generau, qu'ei conhit de faus-amics de mots gascons.  Per exemple, abalir en occitan, ne significa pas briga abalir (dissipar, har desparéisher) mès neurir (mainats e bestiar). Abocar ne significa pas abocar mès enversar (cf. cat. trabucar). Abasar en occitan ne significa pas abasar (conhir, comblar) mès au contra abàter, demolir. Acabalat ne significa pas acabalat mès plan aprovedit. Bana en occitan ne significa pas bana (pegar, terràs, bidon) mès còrn. E pelha significa en occitan perrèc e non rauba o vestit com Diu manda (en gascon, valent a díser). Botgeta ne significa pas botgeta (bugaderon, cuveta) mès pòcha segon Sauzet. Dòna ne significa pas dòna (gojata ) mès dauna, etc, etc. Totun, las definicions de tots aquestes mots au diccionari deu Prof. Sauzet que's limitan a las valors non-gasconas. Las significacions pròpias qu'an aqueths mots en gascon que son sistematicament ocultadas. Que podem constatar lo diccionari deu Prof. Sauzet (com lo de J. Ubaud) que hè de la lenga occitana ua lenga independenta deu gascon. Qu'ei ua causida assumida qui compreni perfèitament e qui n'ei pas criticabla deu men punt de vista. Totun, que pausa practicament e clarament l'occitan com a lenga distinta deu gascon, a maudespieit de totas las denegacions teoricas d'ua part (mei anar mei petita) de la comunautat deus lingüistas, l'autor deu diccionari inclús. Ua analisi deus 164 prumèrs mots deu lexic (las sèt prumèras pajas) que n'amuisha un quarantenat sia qui ne son pas en Palay sia qui n'an ua significacion completament diferenta de la prepausada peu lexic deu Prof. Sauzet, çò qui arrepresenta mei de 20 % deu lexic occitan, un mot sus quate a cinc. L'intercomprension que depén de las valors deus mots, totun. Que i tornarèi un aute còp.

Qu'èi començat aqueste pòst en díser non m'agradan pas los diccionaris de pòcha. Que supausi que n'avetz comprés la rason. Jo que soi a demorar un Diccionari Generau de la Lenga Occitana, un diccionari comparable au de Na Josiana Ubaud peu lexic mès completat dab definicions, citacions e idiomatismes. Per jo, personaument, un diccionari de pòcha qu'ei un gatget shens gran interés e n'arrecomandarèi pas particularament aqueste, pas mei que nat aute, que  las definicions, tròp imprecisas, i son ua hont d'errors tau qui vòu exprimí's en occitan e que lo mot qui cercatz ne s'i tròba pas jamei. La causida deus mots qu'ei a còps susprenenta. Personaument, no'm hè pas besonh léger que  "boha" s'i ditz "boha" en occitan - d'aulhors nat lector non n'a besonh pr'amor "boha" que s'i ditz boha en francés tanben.  Çò qui m'interèssa mei que serà d'apréner com avem a virar en occitan cauerat (var. caurat, caverat), preable, puisheu, honhagaire, hreiterós,  etc. Lo diccionari de Sauzet n'apòrta pas las responsas. Per contra que i son quauques mots estranhs que pas degun emplega devath las accepcions deu diccionari. Que tròbi lo diccionari Tot en Oc qu'ei mei arric, qu'a lo doble de mots e qu'ei sovent mei precís (totun pas tostemps) non pas aqueste. D'acòrd, vertat qu'ei  lo Tot en Òc qu'ei redigit tot en òc (of course) e, per consequéncia, non serà de nada utilitat entaus començaires. Lo lexic deu Prof. Sauzet, per imperfèit que sia, que serà shens nat dobte utile ad aquesta gent, los començaires.  En linha, qu'avem los diccionaris deu Congrès e de l'Academia, conhit de citacions, aqueste darrèr, çò qui'n hè lo mei bon de tots deu men punt de vista, au mensh formaument, ja que't cau corregir las entradas erronèas, que n'i a, ailàs, lo diccionari de l'Academia n'ei pas tostemps hidable. Aquestes diccionaris en linha qui son a vàder mei anar mei arrics, en tot demorar qu'espelesca un jorn LO Diccionari Generau de Lenga Occitana de mei de 90 000 mots, en linha a gratis dab motor de recèrca, arreconegut com a seriós e de referéncia per tot lo monde. L'espèr que hè víver.

P. Sauzet Diccionari de botgeta- Dico de poche  occitan-francés, français occitan Ed. Yoran 2019.