Còps que i a, que trobam quauques articles redigits en gascon au Jornalet. Que n'i son guaires, totun. Ailàs, los tèxtes gascons deu Jornalet per pòcs que n'i sian, ne son pas tostemps linguisticament hòrt hidables tanpòc. Que dèishan passar bèras fautas de tot escantilh, per la màger partida gallicismes incorrèctes, totun non pas solament. Ua rason de mei tà non poder recomandar la lectura deu Jornalet aus qui son a apréner lo gascon! La lenga que i ei tròp escarranhada. D'errors o de maishants torns atau, aquiu que n’avetz quauques exemples tirats d’un article d'opinion redigit en gascon per En Domergue Sumien e pareishut lo 20 d’abriu de 2020. Que vse’n prepausi quauques comentaris linguistics e correccions. La liste d'errors n'ei pas exaustiva, que n'i son sonque quauques exemples deus mei tipics.
Cazacstan que s’ei pagat monuments delirants dens ua capitala fastuosa qui càmbia sovent de nom…
Aquesta frasa, calc deu francés, qu’ei incorrècta. Qu'ei lo vèrbe «aver » qui cau hicar com a auxiliar dab los vèrbes de torn reflexiu (pronom personau d’insisténcia o qui ensenha la possession) quan son seguits d’un complement dirècte (cf. Parlar Plan, § 126) . Que seré « estar » solament si lo subjècte executèsse e subisse l’accion au còp.
Atau lo gascon que diferéncia los dus tipes de cas en cambiant lo vèrbe auxiliar, com aus exemples qui segueishen: « Que s’ei plan pagat, dab bona moneda" e "que s’a pagat ua mòto" » çò qui lo francés n'ac hè pas. Comparatz dab los torns en francés: "il s’est bien payé, avec de la bonne monnaie" et "il s’est payé une moto". Alavetz, la frasa « Cazacstan que s’ei pagat monuments…» n'ei pas sonque un gallicisme, plan incorrècte en gascon.
Ua dusau incorreccion qu’ei l’emplec de « dens en plaça d’ »en », un gallicisme a evitar (cf. Parlar Plan § 154) . La frasa corrècta que seré :
"Cazacstan que s’a pagat monuments delirants en ua capitala fastuosa qui càmbia sovent de nom… "
La vertat: a jo non m’agrada pas tròp lo mot « capitala » qui ei d'influéncia francesa e qui va en contra d'ua nòrma gascona qui hè de "capitau" un adjectiu epicèn (ex. "la pèna capitau") en continuitat dirècta dab la gramatica latina (en latin l'adjectiu qu'ei capitalis, m & f.; capitale, n. capitala* n'existeish pas). En gascon, qu’auré d' estar la « capitau » (deu substantiu latin capitale, n) com ne son la "vesiau", l'"agau", la "gau", la "canau", la "carrau", la "vocau" etc. La fòrma « capitala » n’ei pas briga admesa en lenga aranesa qui ditz « capitau » (s.f.) . Per contra, la fòrma « capitala » qu’ei admesa per PN e TeG, pr'amor de l'usatge generau calcat suu francés. Adonc, si lo mot « capitala » ei acceptat, qué i haram? Aquò rai. Ne soi pas jo encargat de decidir çò qui n'ei o non n'ei pas d'acceptader.
Totun lo regim que mia ua politica timida de rehortiment deu cazac en fàcia deu rus.
« Regim » que’m pausa un problèma d’acceptacion. En gascon qu’ei « regime » segon lo PN e lo TeG, mentre qu’ei « règim » en aranés. La fòrma « regim » n’ei pas admesa en nat diccionari de gascon qui jo sapi.
"Rehortiment*" qu'ei ua pèca, a remplaçar per "ahortiment" o "ahortida" o "ren·hortiment" o "ren·hortida" (dab n). "Ren·hortida" e "ren·hortiment" que son substantius construsits a partir deu vèrbe "ren·hortir" , grafiat "renhourtì" e "rehourtì" en grafia febusiana segon la faiçon (variabla) de prononciar lo mot. La "n" que dèisha sovent d'estar sensibla quan ei seguida dirèctament per ".h" . Per exemple, lo mot "in·hèrn" qu'ei grafiat "inhèr" e "ihèr" per Palay; "con·hóner" qu'ei grafiat "couhoùne" etc. "Ren·hortir" que deriva d’"en·hortir" ("enhourtì" en çò de Palay) mentre "ahortiment" e "ahortida" que son substantius construsits a partir d'"ahortir". Lo vèrbe "rehortir*" n’existeish pas en gascon, pas mei qu’ "*ehortir" ni "*hortir". En Sumien que’s degó probablament enganar en sajant de transcríver lo vèrbe "rehourtì" trobat au diccionari de Palay. Per tant, la solucion qu’ei balhada de manèira hòrt avisada e clara au dic. PN e au Dicod’òc deu CPLO. Qu'avem ací la pròva qu'aquestes diccionaris be son utiles e necessaris. Que'n serén quitament entau noste lingüista provençau, e avosse avut la bona idèa de'us consultar !!!.
En fàcia deu rus. « En fàcia de » qu’ei un gallicisme, traduccion au mot per mot de « en face de ». Lo torn qu’ei incorrècte en gascon. Que i poderem botar « fàcia au rus », « de cara au rus » o, benlhèu mei adequadament, , « au par deu rus », « respècte au rus »...
En 2018, Nazarbaev qu’acceptèc de revisar la sua posicion e que hascoc presentar ua quatava version sens apostròfs.
Quatava* n'ei pas corrècte en gascon. La fòrma corrècta qu'ei "quatau" (m./f.): ua quatau version... etc.
"Hascoc" qu’ei ua fòrma qui ne correspón pas briga ni a la de l'aranés estandard qui ei « hec » (deu vèrbe hèr) ni a la deu gascon normat qui ei « hasó » (deu vèrbe har)) segon las conclusions convergentas de Bianchi - Viaut, Romieu - Bianchi e Narioò - Grosclaude. Aqueste patron de conjugason deu preterit de "har", dab hasó, qu'èra lo qui lo quite Sumien e causí en ua tèsi publicada en 2006 a la casa editoriau Brepols e, a la fèita fin, que demora la consignada peu Verb’òc (CPLO). Notatz d'aulhors las causidas de las fòrmas "har" e "hascoc" qui trobam en aqueste tèxte d'En Sumien que son incoherentas enter si . "Hascoc" qu’ei ua fòrma plan literària, anciana (emplegada peus poètas deu sègle barròc) com modèrna. Que la trobam en çò de P. Bèc. Totun "hascoc" qu'ei ua fòrma deu vèrbe "hèr" e non pas jamei deu vèrbe "har". La causida d'aquesta associacion estranha "hascoc" e "har", autant d'antinormista, qu’ei incomprehensibla. Lo quite Sumien qu'aprofieita aqueste tèxte sus l'albabet cazac per criticar - dab rasons de las bonas- las inestabilitats e las refòrmas linguisticas inutilas, en particular quan s'aplican a l'occitan. Totun, passar de la fòrma deu gascon normat "hasó", arrecomandada peu quite Sumien annadas a, a "hascoc" qui eth medish ei a har servir uei lo dia, qu'ei un beròi exemple d'inestabilitat inutila e contraproductiva, ce'm sembla. La fòrma "hascoc" que deuré estar reservada aus qui an aquesta fòrma com a naturau au parlar de la lor comunautat. N'ei pas lo cas d'En D. Sumien qui n'a pas nada rason entà non pas seguir los patrons de conjugason normada pausats a man peu CPLO.
Dempuish novembre de 2019, Toqaev, maugrat la sua fidelitat a Nazarbaev, qu’encoratja ua cinquava version de l’alfabet latin, aqueste còp dab hèra de signes pròches deu turc de Turquia coma ç, ğ, ı, ö, ş, ü mes en tot ahíger signes non anatolians coma ä, q, ŋ, w.
« Novembre* » qu’ei un gallicisme (francisme e occitanisme) a remplaçar peu mot gascon "noveme". Lo gojat qu’ei plan de noveme e non de novembre*, brembatz-vos de Manciet !!! Aquiu qu'avem un beròi exemple de confusion dab, o d'interferéncia de, l'occitan (non-gascon). Non n'ei pas lo solet exemple en aqueste tèxte de Sumien.
« maugrat la sua fidelitat a Nazarbaev » la locucion dab "maugrat" pausat atau per Sumien qu’ei de correccion discutida, possiblament un gallicisme. Que i a mejans de l’evitar en remplaçar-la per « a maudespieit de », « a despieit de » shens oblidar "a maugrat de".
Cinquava* n'ei pas briga corrècte, pas mei que quatava* dejà vist mei haut. Los mots corrèctes que son cincau (m./f.) e quatau (m. /f.). "Ua cincau version" o la version "cincau". Ne sèi pas d'on o per qué En D. Sumien e'nse sorteish aquestes quatava* e cinquava* fantasiós en plaça de las fòrmas normaus . Que deven har mei "occitans", probable. En tot cas, ne son pas briga corrèctes pas mei qu' agahar* (concebut suu modèle deu mot occitanocatalan '"agafar") qui trobam a la soa tèsi. Aquestes mots "quatau" e "cincau" que son epicèns com ne son "dusau", "tresau", "annau", "noviau", etc, etc (cf. Palay).
Non soi pas especialista deu cazac e non pòdi pas díser quina version ei melhora.
Visiblament, En D. Sumien n'ei pas un especialista deu gascon tanpòc. En gascon, "melhor" qu’ei epicèn (m./f.), la fòrma femenina melhora*, d'influéncia francesa, qu'ei a evitar. A remplaçar per melhor o mei bona.
« non pòdi pas díser quina version ei melhor / mei bona. » o "non pòdi pas díser quina ei la mei bona version".
Que dèisha devinar ua manca de seriós deu regim dens la sua pretension de defénder lo cazac en fàcia deu rus, quan lo rus e demòra estable e intocable
« Manca de seriós » : aquesta expression qu’ei un calc deu francés "manque de sérieux". Totun, a l'origina, "seriós" n’èra pas sonque un adjectiu en gascon, lo substantiu estant "seriositat" o "seriosèr". "Manca de seriós" qu'ei un beròi gallicisme en gascon, enqüèra qu’acceptat per Palay (manque de serioùs), PN e TeG. En gascon "defrancesat", l’expression qu’auré d' estar "manca de seriositat" o "manca de seriosèr". Aquò rai.
Regim : fòrma absenta deus diccionaris gascons qui s'estiman mei regime o règim segon la(s) lenga(s), vedetz aci dessús.
"Dens la sua pretension de" : qu’ei un calc d'un idiotisme francés. Aquesta locucion n'ei pas briga corrècta en gascon . Com la pretension de quauqu'un a har quauqu'arren n'ei pas briga un espaci dab un interior e un exterior, l'emplec de la preposicion "dens" n'ei pas adequat aquiu. Ua solucion que seré "en tot preténer...", o sia:
"Que dèisha devinar ua manca de seriositat deu regime en tot preténer (de) deféner lo cazac respècte au rus, quan lo rus demora estable e intocable".
*En fàcia de : locucion incorrècta, ved. ací dessús.
L’estat cazac que contunha de har servir, dens los sons documents escriuts en anglés, las formas russas en lòc de las formas cazacas: Kazakhstan* (en rus) en lòc de Qazaqstan (en cazac), Baikonur* (en rus) en lòc de Baıqoŋyr (en cazac)...
« Har servir » Aquiu que’nse trobam dab ua incoheréncia dialectau, dejà mentavuda dab "hascoc". En D. Sumien qu’emplega au còp l’infinitiu "har" e la fòrma "hascoc" au preterit. Totun, las duas fòrmas que son incompatiblas enter si. "Hascoc" qu’ei ua fòrma deu vèrbe "hèr" e non pas jamei deu vèrbe "har".
*dens los sons documents escriuts en anglés" : l’emplec de "dens", aquiu, n'ei pas çò de mei bon enqüèra que demore acceptader. Qu'ei un gallicisme. Com a preposicion de lòc, "dens" qu'a la significacion d' "a l'interior de" e ne s'aplica normaument pas sonque a un espaci concret e limitat (barrat).
Aquiu que i poderem hicar, possiblament:
"aus sons documents escriuts en anglés"...
"aus sons documents escriuts en anglés"...
o, melhor e mei simplament, com lo possessiu e l'article e son ben inutiles ací :
"en documents escriuts en anglés"...
Non son pas capables de valorizar lo nom cazac deu lor pròpri país...
"Pròpri*" n'ei pas briga corrècte en gascon. Qu'ei un gallicisme (occitanisme). Lo mot corrècte qu'ei "pròpi". Palay n'indica pas sonque pròpi (grafiat propi) e "pròpre" (grafiat propre) qui ei un francisme. A notar qu'ei "propi" en catalan tanben, atestat dejà au sègle 13.
Bon, que dèishi l’ahar aquiu. Listar totas las errors e tots los punts a discutir que'n serén tròp fastidiós.
Non son pas capables de valorizar lo nom cazac deu lor pròpri país...
"Pròpri*" n'ei pas briga corrècte en gascon. Qu'ei un gallicisme (occitanisme). Lo mot corrècte qu'ei "pròpi". Palay n'indica pas sonque pròpi (grafiat propi) e "pròpre" (grafiat propre) qui ei un francisme. A notar qu'ei "propi" en catalan tanben, atestat dejà au sègle 13.
Bon, que dèishi l’ahar aquiu. Listar totas las errors e tots los punts a discutir que'n serén tròp fastidiós.
La lenga emplegada per En D. Sumien aquíu n'ei pas de qualitat acceptadera. Qu'ei conhida d’incorreccions sintaxicas (com "que s’ei pagat monuments" *quatava, *cinquava, *melhora), errors lexicaus (*ehortiment, *pròpri etc), gallicismes de tot escantilh ("en fàcia de", "manca de seriós", "novembre", "dens" bon entà tot e pertot, etc). Aquestas incorreccions que testimònian au còp d'ua mala coneishença deu gascon e de la degradacion de la lenga. Que’m sap mau n’ajan pas nat corrector competent au Jornalet ! O dilhèu que n'an un e lo praube gatge ne gausa pas corregir un linguista com En D. Sumien, Diu me dau ! Qu’a gran tòrt. Ne prèsta pas servici ni au lector ni au quite lingüista, pr'amor estar diplomat de linguistica, estosse occitana, n'ei pas ua garantida entà saber manejar lo gascon (ni l'occitan) com cau. E balhar leçons d'anar linguistic aus companhs deu CPLO en ua lenga de qualitat tan dolenta n'ei pas ua marca de competéncia ni de...seriositat, sustot quan mantua d'aquestas fautas de Sumien estoren podudas estar evitadas simplament en har servir los utís com lo Verb'òc e lo Dicod'òc qui lo quite CPLO e pausè a man de totòm.
N.B. PN = Per Noste (associacion e casa editoriau qui editè un diccionari francés- occitan (gascon ).; TeG= diccionari tot en gascon, de P. Morà.; CPLO = Congrès Permanent de la Lenga Occitana.
