Deu betacisme en gascon e en occitan.

Que'm pensi quan los occitans de l'edat miejana escrivèvan cantaua, qu'ac prononciavan atau, cantaua. Aquesta man(i)èra de prononciar qu'ei conservada dens l'ensemble deu maine gascon, lhevats un airau pro larg centrat sus Biarn, e quauques autes lòcs de las franjas perifericas au contacte deu catalan e deu lengadocian on la /w/ ei estada transformada en /ß/. Ua petita partida deu Biarn (l'extremitat nòrd-èst: Vic-Bilh) a conservat la /w/ , mentre que quauques regions landesas (shalòssa) e bigordanas en continuitat dab lo territòri biarnés son passadas a /ß/.
Lo cas baionés qu'ei unic e isolat en gascon maritim. Lo betacisme /w/ -> /ß/ n'i afecta pas sonque las formas verbaus : sentiua > sentiva, qu'afecta tanben ua serie de mots coma iua, liua, diuas, priua, etc. qu'ei a díser, en varietats gasconas mes conservadoras, ua, lua, duas, prua, etc. (leng.: una, luna, doas, pruna, etc.). Dens la region de Baiona , las duas pronóncias co-existeishen, iua/iva, liua/liva, diuas/divas, priua/priva. Las formas dab /w/ que son de Haut Marensin, au nòrd de Baiona, mentre las formas dab /ß/ que son de Baiona, Anglet e Biàrritz. Mes au nòrd, en gascon de las Lanas, maritim o non, /w/ qu'ei conservada pertot lhevada Shalòssa a la termièra dab Biarn (sentiva en Shalòssa, sentiua en lòcs mes). Mes au sud, en gascon guipuscoan - ara extint- qu'èra tanben lo cas: /w/. Que dispausam de dus documents tà atestar de la pronóncia guipuscoana: lo phrase-book bilingüe espanhòu - gascon de Passatge (Pasaia) editat per Serapio Múgica en 1923, e las letras d'un nadau tradicionau de Passatge titolat Aitona Ixidro (Pairin Isidòr), en gascon mesclat de basco e de castelhan, recuelhut e editat per Fermín Iturriza en 1950. Los dus qu'atestan de la pronóncia /w/ de la u/v intervocalica: per ex. que podem liéger mincha tauetz? e supa tauetz? dens Múgica per, respectivament, ¿has comido? e ¿has almorzado (sic) ? (Notaratz lo calc basco de la frasa en gascon guipuscoan per auetz minjat, auetz sopat). Dens Aitona Ixidro, que trobam: que contentico estagua e le niño ploraue. L'article le qu'ei (o meslèu qu'èra) emplegat indiferentament peus dus genres en gascon modèrn de Guipuscoa (atestat tanben per Múgica), mentre que las formas e son lo (masc) e le (fem.) en gascon maritim generau, tant medievau (cf. los archius guipuscoans e baionés) com modèrn.
Las traças mes ancianas de betacisme de la u intervocalica, que las trobam en occitan vianés, fòrça afin au lengadocian e au catalan. Qu'èra la lengua parlada dens los borgs occitans de Navarra a l'edat miejana. Que'm pensi las originas deu betacisme que i son de trobar acerà. De l'occitan vianés que's podó espandir d'ua part peu continuum lengadocian-catalan orientau (abans que non pas en catalan occidentau, cf. la diferéncia de tractament enter balear e valencian) e, de l'auta part, peu maine deu gascon navarrés, qu'ei a díser en Biarn. Lo biarnés que pòrta enqüèra traças de la pronóncia antiga /w/ : joen, que non joven(t), oelha ->aulha, que non ovelha, arreproèr... Que cau remarcar lo betacisme castelhan qu'ei fòrça mes recent que non pas lo deu vianés, de dus o tres sègles haut o baish. Doncas qu'ei faus de créder lo betacisme occitano-catalan qu'èra a l'origina d'influéncia castelhana o espanhòla. Que seré mes probablament lo revèrs.