Per ua premsa en lengua occitana

Ei pecat qu'un ebdomadari occitan, damb era sua sed en Bearn, sigue escrit quasi completaments en un dialècte que non ei ne gascon ne oficiau. Que calerie qu'aguessem eth nòste unic setmanari occitan redigit principauments ena modalitat oficiau dera lengua, que non en dialècte, ça'm semble. Senon, de qué servís qu'er occitan sigue oficiau?

Donques, serie ora d'apréner era modalitat oficiau dera lengua nòsta, tant peth redactor dera Setmana coma per nosati, es legedors. Calerie preparar eth lectorat dera Setmana tà que, progressiuaments, mès e mès articles i poguessen èster redigidi en estandard oficiau dera lengua nòsta e qu'era transicion de cap tara normalitat se hesse sense dolor.

Es basqui adoptèren eth batu a partir de 1963, non sense dolor, d'acòrd, mès aué dia arrés - o quasi- non se'n planh capmès e toti podem constatar qu'eth batu jògue perfectaments eth sòn ròtle coma estandard oficiau dera lengua basca, ara universauments arreconegut. Totun, eth batu, aqueth dialècte basc estranh, non avie ara debuta absoludaments cap de locutor, non ère soportat per cap de tradicion literària, qu'ère a priori un dialècte sense arren que valgue. Per tant, a provat que fonciona fòrça plan coma estandard!

Non i a cap de rason que nosati es occitans non poguessem hèr era nòsta revolucion lingüistica exactaments dera madeisha manèra, en tot adoptar coma estandard unificat, d'emplegar ena premsa panoccitana, era unica modalitat oficiau dera lengua nòsta. Açò non vos empacharie de contunhar d'exprimir-vos ena vòsta modalitat ne de contunhar d'emplegar es modalitats locaus enes ràdios locaus e enes escòles, e degun non vos reprocharà de contunhar d'escríuer en vòste occitan preferit, pro diferent dera modalitat oficiau per non arriscar era extincion per substitucion. Totun, ara que dispausam per fin d'ua modalitat oficiau dera lengua occitana, hèm-la servir quan ei convenient. E se non ena premsa panoccitana, alavetz, a on mès?

E se dançam com era pometa?

Era pometa: que m'agrada aquera cançon coseranesa, de bon dançar. Com tota bona cançon de nau, que comença dab nau pometas e, en tot pérder ua mes a cada verset, que s'acaba dab ua soleta:


En aqueth pomèr
que i a ua pometa,
E eth vent la hè dançar,
era pometa, era pometa,
E eth vent la hè dançar,
era pometa deth pomèr.

Tè, aquiu que n'avetz l'interpretacion instrumentau que'n hasón los musicaires ariegés de Trad'Estiu. B'ei l'ocasion d'audir a soar l'aboès de Coserans! Que m'agrada hèra a jo, aqueth instrument. Quan e sii pro gran, que'n jogarèi.




E aquiu que n'avetz ua version enqüèra mes "sudorientau". Si, si, enqüèra mes sudorientau que Coserans qu'ei possible e qu'ac ei gràcias a Mosaïca :)).




Lo 5 de deceme, de 8 h a 18 h, a la sala Jean Gay de l'ostau de las associacions de Tornafuelha (31), que s'i organizarà un estagi de danças d'Arièja. Que seré l'ocasion de dançar sus l'aire de la Pometa. L'inscripcion a l'estagi qu'ei de 10 euros. Entressenhas: Club de Danças d'Occitània de Tornafuelha o telefonatz a Hélène BAGAT : 05-61-85-97-32 o a Jean-Jacques BERNARD : 05-62-48-70-54.

L'aboès de la fòto qu'estó fabricat en talhèr deu Centre Occitan de las Musicas et Danças Traditionaus de Tolosa-Mieijorn-Pirenèus (ex- Conservatòri Occitan). Que's n'i pòt logar o crompar un e lo mèste Bernat Desblancs que i ensenha quin tocar l'instrument.

EDiT Notaratz qu'èi escriut Coserans, que non Coseran. La forma Coseran qu'ei la que trobam en diccionari francés-gascon de Grosclaude, Guilhemjoan e Narioo, qu'estó tanben la represa per la wikipèdia occitana. Totun, Coserans qu'ei la forma occitana istorica e qu'ei la emplegada peus linguistas especialistas de la zòna com lo regretat Joan Coromines e lo professor Aitor Carrera. Qu'ei tanben la emplegada peus quites coseranés (cf. la toponomia ariegesa establida per Patrici Pojada, que i trobaratz en particular Castilhon de Coserans), qu'ei tanben la emplegada per Joan Pau Ferré, escrivan comengesocoseranés d'expression coseranesa. Jo que pensi la forma Coseran shens finau qu'ei ua pèca indusida o influenciada per la correspondéncia occitanofrancesa Comenge / Comminges. Totun, dens lo cas de Coserans, tant lo mot occitan com lo deu francés an d'acabà's per ua s.

Musica deu dia

Uei, tà començar lo dia, que m'escoti un tèma judeoespanhòu, de Salónica (Thessaloniki) revisitat per la magnifica Mara Aranda qui'u canta dab mots catalans (virats deu judeoespanhòu) sus un aire de fandango, acompanhada peu son grop Solatges.




E n'aprofieiti per v'aconselhar lo canau youtube de sexenni, on trobaratz d'autas videos deu medeish grop e d'autes grops tanben.
En particular, que m'agrada aquesta, on i podem escotar l'aire de la cançon coseranesa "eths caulets", passada au repertòri deus país catalans gràcias a la Val d'Aran.
E tanben aquesta: els contrabandistes, ua cançon rosselhonesoampordanesa cantada dab fonetica valenciana. E perqué non?

Ua serada memorabla

La serada que comencè per ua estona culturau: la presentacion deu documentari Aran cante. Tot en aranés, dab sostitols possibles en mantuas lenguas, que compda quin s'a pogut hèr era recuperacion de la tradicion musicau e dançaira de la Vath. Plan hèit! Que sajarèi de'm trobar lo DVD.
Puish que i agó lo discors deu sindic d'Aran qui'ns raperè tots los episòdis - dab las soas esperanças e los son trebucs- qu'amièn tà la lei de l'occitan, au cap d'un procès qui triguè 30 ans! Que tornè explicar perqué la tresau lengua oficiau en Catalonha èra l'aranesa shens deishar d'èster occitana. E qu'emetó lo vòt que l'oficialitat de l'occitan en Catalonha e pogosse hèr avançar la causa per tots los pais occitans per un efèit de taca d'òli. Que parlè hèra plan, lo sindic d'Aran!

E puish après: la hèsta de musica e de cantas (e de bon minjar) ! Mercés a tots los musicians!!!!

Tà resumir, ua serada de las bonas tà hestejar ua lei importanta. E perqué non harem pas ua trobada de blogaires occitans (e simpatizants, vam!) en Aran?

A hestejar era lei

Deman que serè ara serada organizada peth Conselh Generau d'Aran, en Barcelona, entà hestejar era lei der occitan, aranés en Aran, gascon en Peirotonvielha. Aquerò que s'amerite eth viatge, didi jo.

N'aprofitarè per passar pera botiga de Sansluthier, en Sant Jaume de Llierca (Garrotxa). En Cesc m'i demore tà hèr-me sajar ua tarota en do. Atau, poirè escríuer, en mèn dossier (avenidor) de sollicitud de naturalizacion, "sonador de gralla i de tarota". Açò deurie accelerar notablaments eth procès, me pensi. Barar era sardana, qu'ei evidentaments ua auta opcion. Totun, me semble qu'a jo, era sardana me resultarie mès complicada. Non ei cap qu'era sardana non m'agrade, e!

Dilhèu era segona mès bona notícia der an: an desmontat o son a desmontar es cabanons dera aduana en Pertús/Portús, qu'èren illegaus. Es Estats m'emmerden, causa coneguda sigue. Un panèu damb ua inscripcion deth genre Benvengudi en França / Bon viatge, coma n'i a entre dues comunautats autonòmes espanhòlas o entre dues regions franceses o dus departaments, aquerò que marcarie pro e que m'anarie plan, fin finau. Pro de frontères massa marcades laguens eth nòste territòri europèu!

Òc, que sò TANBEN un ciutadan europèu.

Grèva, vaga, estanc, desatela e cauma.

Tà díser "grèva", mot d'actualitat en França, que podem causir enter ua tièra de mots.

Grèva qu'ei ua adaptacion deu francés grève. De la seria deus nòstes mots, grèva qu'ei probable lo péger, per mes comprensible qui sia per un occitan de l'Estat francés.

Vaga qu'ei lo mot catalan, e qu'ei tanben aranés.

Lo diccionari lengadocian de Laus que balha grèva en tot precisar qu'ei un francesime, e que i horneish cauma com sinonim.
Que'm sembla cauma en gascon no'us agrada pas tròp a Grosclaude, Guilhemjoan e Narioo. Dens lo son diccionari francés-gascon, tà virar lo mot grève, que trantalhan enter estanc, desatela e, sonque en tresau posicion, cauma. Tà díser "se mettre en grève", que prepausan desatelà's.

L'arrason d'aquera esitacion provien de que caumar, en gascon blos e naturau, non vòu díser deishar de tribalhar. Que significa meslèu pantaishar (pr'amor de la calor, deu caumàs), o sufocar d'emocion. A mes, la cauma qu'ei locaument sinonim de cavén, l'abric de husta on las abelhas e viven e tribalhan en tot hèr la mèu. En contra deus lengadocians, en gascon, non hèm pas nat ligam semantic enter lo caumàs e lo vagar. Que deu èster pr'amor Lengadòc qu'ei un país largament mediterranèu, mentre los País Gascons que son de l'arc atlantic.

Doncas, perqué non pas díser vaga com en catalan? En tot cas, lo mot vagar qu'ei plan occitan e plan gascon. Que vòu díser: non trabalhar, dà's lésers.

Lejut en diccionari bearnés de Lespy (1887):
La natura qu'aima lo vagar e lo repaus deu còs.
Tanben en aqueth diccionari:
Qu'èm vagants, los paisans, per Sent Guironç: que'ns cauham en pelant castanhas e que devisam quauque drin.

Jo que serí per generalizar lo mot vaga, d'arraditz plan occitana e dejà ben sedimentat en catalan.

Blog Action Day 2010: water

M'an demanat de redigir un pòst en encastre deth blog action day 2010 dedicat ath problèma dera aigua. Donques, ac è hèt, e en anglés, se vos platz. Aürosament qu'auem eth diccionari Occitan (oficiau)-Anglés de Ryan C. Furness (Pagès editors, Lleida), ja!


Water is an issue for today and future generations. Too many people cannot have access to water. And in developped countries, too many people are wasting water.


So, please, let's spare water, all of us who have access to it !!!


And one good way to spare water is not to drink any. Drink wine instead !! The best answer to water spoilage is to drink Occitan wine!!!!


Stop taking water baths, take showers of Occitan wine!!!


And rejoyce: wineyards are being planted in Aran Valley!!! So, guys, be prepared: you will have access to the Official Occitan Wine soon!




PS1- Too much alcohol is harmful and will endanger your health. So follow my advice: drink boiled, alcohol-free, Occitan wine.
PS2- Penedès, vegueria!
PS3- Ua abraçada tar amic Galdric de Molins de Rei. Com vas, Galdric?

Chilens, campions deu món

Non sèi pas s'avetz seguit los episòdis deu sauvament, o deu rescat com e's ditz oficiaument, deus minaires chilens. Qu'estón grans moments d'intelligéncia en l'adversitat, d'esmaguda, de proesa tecnica, de solidaritat e de fraternitat. Òsca taus rescatats e òsca taus rescataires!

Segur, que i a ua galihòrça enòrma enter las condicions de l'expleitacion de la mina, qui semblan remontar a ua auta edat, e las tecnologias ipermodèrnas metudas en òbra tà rescatar los malurós. Esperem aquò que harà soscar las autoritats d'acerà e de pertot tà qu'un tau eveniment non posca tornar d'escàde's. Que i podem tostemps saunejar.

En tot cas, que demori dab aqueths imatges de coratge, de solidaritat e de felicitat.

Chile, campeón del mundo!

Batalhaire e batalaire

L'Andriu de Gavaudan que consacrè lo pòst de ger a batalh e batalhaire.
Lo batalh en occitan (grafiat batall en catalan) que designa la pèça (de hèr, de husta o d'òs) a l'interior de la campana o de l'esquira qui permet de la hèr soar en tot trucar-la. En occitan, que se n'a derivat lo mot batalhaire qui's ditz d'ua persona qui parla hèra. Totun, en gascon, que hèm ua distincion clara enter un batalhaire: persona a qui'u agrada la batalha - verbau o reau-, e batalaire, persona qui parla hèra shens díser arren qui valha.
Lo gascon qu'a donc duas serias de mots; los derivats de batalh e los de la familha de batalar.

batalh:
1-la pèça (de hèr, de husta o d'òs) a l'interior de la campana o de l'esquira qui permet de hèr-la soar.
2- fig. las camas (en estille plasent).
camas de batalh= camas primas.

En gascon, qu'avem las expressions:
esquira shens batalh, qui's ditz d'ua persona qui manca de jutjadera, pòc senuda o qui non sap argumentar.
Qu'ei estat com ua esquira shens batalh = que s'ei trobat shens argument.
Qu'ei un batalh = que sòu parlar shens díser arren d'important o d'interessant.

batalha:
1- combat
2- qu'ei un batalha: que'u agrada de batalhar.


batalhar:
1- hèr soar las campanas
2- combàter
3- parlar hòrt, taralhar

Batalhada:
1- soada de campana, carrilhon
2- brut hèit per monde, batahòri, bataclam, horvari.
3- en quauques lòcs, forma de batalada (batalhada dab aqueth sens qu'ei un arcaisme - o un lengadocianisme- en gascon)

batalhèr:
1- fabricant de batalhs
2-se ditz d'ua persona acostumada a argumentar, a contestar

batalhon:
1- petit batalh
2- batalhèr

batalhaire: combatièr, combatiu, se ditz d'ua persona a qui'u agrada de batalhar.

batalar: parlar shens díser arren d'interessant.

batalaire: parlar hèra shens diser arren qui valha la pena d'èster escotat.

batalís o batalèra: discors shens interés.

En aranés, batalar e los sons derivats n'existeishen pas. Batalar e los sons derivats en gascoinés poirén resultar d'un crotzament enter batalhaire e batalur (dab r sensibla) qui ei un mot d'origina francesa (bateleur). Doncas la seria deus batalar etc qu'ei absoludament incorrècta en occitan oficiau. Que cau evitar de hèr-la servir, o en tot cas jamés en dehòra deu gascoinés e de las modalitats locaus de gascon.

Gairebé una categoria de llengua

Còps que i a, que'm deishudi de bon matin en tot pausà'm questions existenciaus. La de uei concerneish la definicion deu mot gascó lejuda en l'Enciclopèdia Catalana.

gascó

Entitat lingüística vinculada a l'occità.
Parlat a Gascunya, una de les seves variants és parlada a la Vall d'Aran ( aranès). Els seus trets peculiars li donen gairebé una categoria de llengua. Part de la seva peculiaritat prové de l'aquità. Té afinitats fonètiques lexicals amb l'aragonès i el català. Es caracteritza per l'aspiració de f llatina (hèsta, festa), per la caiguda de la -n- (lua, lluna), pel reforç vocàlic de la r- (arròda, roda), per la reducció de l'aplec -nd- a n (estona), per l'ús del perfet perifràstic (que voi ir, vaig anar) i per l'ús expletiu de partícules com que, be, ja, e (e t'en vas?, te'n vas?).


Fin finau, ara que la modalitat oficiau de la lengua occitana ei gascona, e podem díser los trets particulars deu lengadocian que'u balhan quasi ua categoria de lengua?

Chema Puente e Santander La Marinera

Que soi un fan deu musician cantabre Chema Puente. Chema qu'ei hilh de Cueto, un borguet qui apartién au terme municipau de la vila de Santander (Cantàbria), on i viu enquèra, dens l'ostau familiau.














Au Chema, que'u devem d'aver sauvat la bandórria (en espanhòu: bandurria). Aqueth instrument qu'ei caracteristic de la Vath de Polaciones, au sud-oèst de Cantàbria. Que'u trobam tanben en la region vesia de Paléncia e en Astúrias. La bandórria qu'ei un instrument de còrdas fretadas (d'arquet) de la familha deus rabels (de non pas con.hóner dab l'auta bandurria, instrument de còrdas de la familha deus laüts).


En Cantàbria, qu'existeishen aumens dus tipes pro diferents de rabels : la bandórria de Polaciones (tanben generaument conegut com rabel) e lo rabel de Campoo.



Campoo (caplòc: Reinosa) que's tròba au sud de la comunitat.

Lo rabel campurriano (campurriano =camporrian, de Campoo) qu'a sonque duas còrdas e que's pòt jogar tant de pè com assedut, dab lo rabel pausat contra lo pieit.

La bandórria (bandurria) purriega (purriega = de Polaciones) qu'a tres còrdas e que's jòga tostemp assedut, dab l'instrument pausat enter las cueishas. Qu'ei un instrument d'acompanhament mes que non pas melodic: lo cantaire canta las jotas en tot marcar lo ritme dab l'instrument. Abans que lo Chema s'i interessè, aqueth instrument rustic qu'èra quasi extint o en tot cas completament ignorat en dehòra deu son petit territòri.

Chema Puente qu'ei fisician de carrèra, ara retirat. Que s'a hèit etnomusicològ en tot realizar un tribalh de collectatge pro important per parçans de Cantàbria. Musician autodidacte, que's hiquè au rabel de duas còrdas, lo de Campoo. puish que s'avisè rapidament lo de Polaciones qu'aufriva -relativament- mes possibilitats e que's hiquè doncas au de 3 còrdas. Mercés au son tribalh d'ensenhament, que formè mantuas generacions de neo-rabelistas - ciutadans o non-, dont lo celèbre Miguel Cadavieco qui'u succedí com a professor de rabel au conservatòri de Santander. Uei lo dia, mercés au tribalh apassionat e militant de Chema Puente, lo rabel purriego qu'ei ensenhat un pòc pertot en Cantàbria, a Santander medish plan segur mès pas sonque, que l'ensenhan dinc a la còsta orientau, a l'oposat de Polaciones sus la mapa, au conservatòri municipau de Colindres. L'instrument e lo son repertòri que son estats sauvats. Aquiu que podetz véder au mèste a cantar uas quantas coplas de jota a lo ligeru. La musica qu'ei tradicionau. La letra qu'ei deu quite Chema Puente e qu'ei au còp d'inspiracion populara e personau, Lorina estant lo nom de la soa pròpia hilha .



Au Chema que'u devem mantuas composicions qui son passadas au repertòri popular de Cantàbria. E uei que'n vorrí destacar ua, vaduda emblematica: Santander la marinera. Qu'ei ua havanera on l'autor i exprimeish l'amor a la soa vila. Qu'ei vaduda l'imne santanderin per excelléncia, e un d'aqueths que m'esmaven mes a jo per arrasons que serén tròp longas d'explicar aciu.



Santander la marinera: que l'avetz aquiu interpretada per la Ronda El Midiaju. Las rondas que son canterias d'òmes. Autes còps, quan èri petiton, cantar qu'èra un passatemps apreciat peus òmes qui s'aplegavan dens los bars après lo tribalh, la television n'avèva pas enqüèra invadit lo lòc. Urosament, la tradicion a suberviscut, au despieit de la television, devath la fòrma d'aquestas rondas. La del Midiaju qu'a la soa sed a Reinosa, lo capdulh de Campoo. L'auta Ronda plan famosa de Reinosa qu'ei la deu Pico Cordel. Lo pelut qui dirigeish la ronda sus la video qu'ei lo rabelista camporrian Fernando Franco.



La medisha canta, aquiu interpretada peu son autor:

Santander la marinera (paraulas e musica: Chema Puente)

Paseando por tus calles, me encontré un son de habanera
quizás la perdió un soldado, que de Cuba regresó
Se me enredó en la memoria, me hizó un tiempo compañía,
y una racha de nordeste, y una racha de nordeste
a tus calles devolvió.

Santander la marinera, es la que más quiero yo,
la que tiene azul el alma y al viento es su corazón.
La que crió a Sotileza, la del hablar cantarina
en el tendal ropa blanca y un jilguero en el balcón.

Me tienes a ti atrapado, en una red invisible
trincado al Barrio Pesquero y a San Martín de la Mar.
Siempre regreso a tu brisa, y a la luna en la bahía,
y por lejos que me encuentre, y por lejos que me encuentre
tu faro siento brillar.

Santander la marinera, es la que más quiero yo,
la que tiene azul el alma y al viento su corazón.
La que crió a Sotileza, la del hablar cantarina
en el tendal ropa blanca y un jilguero en el balcón.

Hay dinamita en tu entraña y el trajinar de los muelles,
viento sur enloquecido y una blusa azul de mar.
En Puertochico te espero, frente de Peña Cabarga,
ponte el pañuelo encarnado, ponte el pañuelo encarnado
y vamos a pasear.

Santander la marinera, es la que más quiero yo,
la que tiene azul el alma y al viento su corazón.
La que crió a Sotileza, la del hablar cantarina
en el tendal ropa blanca y un jilguero en el balcón.

Nacions diferentes... o m'enganhi?

Que i a pro de contradiccions entre promòir ua normativizacion pluricentrica der occitan e parlar de nacion occitana. Era nocion de normativizacion pluricentrica d'ua lengua s'explique justament pr'amor qu'aguesta lengua ei emplegada per nacions diferentes. O m'enganhi?

Jo que sò per un veritable bilingüisme occitan: er occitan oficiau (mijaranés) e er occitan locau. Atau, non solaments era unitat occitana ei preservada, sinon toti es parlars (jo diria mès espontaneaments lengües, pr'amor era mia filosofia m'impidís de hèr cap de diferéncia quina que sigue entre un parlar e ua lengua) occitans non-oficiaus demoren egaus entre se e era substitucion deth parlar des aujòus pes parlars des lingüistes non ei capmès desirabla ne necessària.


Qu'ei precisament pr'amor deth sòn caractèr particular que cau apréner er aranés: non i a cap de risc de véder es lengües o parlars locaus substituidi pera modalitat oficiau dera lengua occitana ena vida vidanta.

Qu'ei dera responsabilitat des tanhents dera cultura occitana de promòir e d'ensenhar era modalitat oficiau dera lengua occitana, a costat (que non en lòc) des modalitats locaus.

Aqueras montanhas - Aqueras montañas

Que m'agrada aquera version d'aqueras montanhas, interpretada peus escolans deu conservatòri de las Lanas, devath la direccion deu gran Jan Cozian:




A jo que m'agrada hèra, tanben, la version adaptada tà l'aragonés per Biella Nuei, aquiu revisitada en un clip hòrt plan hèit qui realizè "l'estudi e botiga" Ara cultural (Samianigo, Osca / Uesca) tà presentar los vòts de bona annada 2010.


Las paraulas aragonesas, aquiu que las avetz:

Deu sèxe deus planetas

Au Jacme Taupiac no'u agrada lo genre masculin deus planetas. Segon lo Jacme, que hèi ua fauta en tot escríver lo (o eth) planeta en lòc de la (o era) planeta. Totun, que soi perdonat pr'amor la fauta que vieneré deu Bob (Lafont) (que descanse en patz, amén). Lo Bob qu'avè podut observar lo planeta qu' èra deu genre masculin, la quau causa lo Jacme n' a pas jamés podut confirmar, çò qui'm hè pensar l'oftalmològ (o serà l'optician?) deu Bob qu'èra mes bon que non pas lo deu Jacme.

B'ei vertat que jo soi estat acostumat a escríver lo/eth planeta - en conformitat dab los diccionaris gascons mes recents, se non dab lo Palai - e en tot seguir atau lo men hòrt tropisme transpirenenc. - Per jo, ua planeta qu'ei meslèu sinonim d'un planet o sia ua plana petita, que non un astre. Lo genre masculin de planeta qu'a aumens lo meriti de perméter de hèr aquera distincion.

Totun, que'm pensi, e'm balhèssetz de LA planeta en lòc DEU planeta, que serí enqüèra capable de'vs compréner e aquò non m'empacharé pas de drómer.

Discutir deu sèxe deus planetas que m'a aumens permetut d'escríver un pòst mes. Alavetz, n'ei pas beròia, la vita?



Lo trocet qu'èra extreit de l'àlbum Solindre deu grop bigordan Parpalhon.