dimecres, 26 de desembre del 2012

La mia craba d’Eishalabra (cançon)


La mia craba d’Eishalabra (cançon)

Bèth temps a, qu’anèi entau borg d’ Eishalabra,
En Aude, non luenh de Mirapeish,
Non tà crompar-m'i ni carn ni peish,
Mahé, b’èra tà’m cuèlher ua bèra craba!

En çò de la Sòfia, ua craba que’m trobèi:
Ua  de plan blanca e ventruda,
Just çò qui cau de pamparruda,
Autalèu argüeitada,  jo que'm l’adoptèi.

Aquera craba qu’èi  de la bona traca
Dont e son hèitas las bodegas
Qui's pòden audir a cent legas,
non de las qui s’ac hèn patrica-patraca.


Quan ei òra de sortir mila sons deu pregon,
Que s’en.hla la botassa blanca,
E, perfin, lo bordon b’arronca !
Lo cant crabèr que pòt començar adarron.

La mia crabeta no’s vòu pas carar  hèra !
Be lança dab gai sa melodia,
De galhcantant a sococ, tot  dia.
Qu’arressoa, hòrt e clar,  la caramèra !

En bals b’ei la craba qui vòu  miar danças !
Dab lo bordon, qui disen bonda,
Qu’acompanha de long la ronda 
Deus branlons, los shòtishs, las pòlcas, las valsas

E totas las cantas deu parçan e d’aulhors.
Be’n coneish hèra, la crabeta !
Mei pèthen·hlada qu' ua trompeta,
Que marca la cadença d’un ahur gaujós.

Lo bal fenit, la craba que’s bota trista,
Lo lum de l’empont qu’ei atudat,
Lo grailaire que se n’ei anat,
Los dançaires qu’an tots abandonat la pista.


E tot d’un còp, shens hicà’i  nada consciéncia,
Dab ua susmauta de dolença
Que largueja la soa planhença.
Plan que còrhereish a tota l’assisténcia !


 Atau qu’ei la crabeta : que sia gaujosa,
O ben adirosa, be canta !
Tostemp dab estrambòrd qu’encanta
L’audiéncia conquesida,. B’ei plan urosa 

La mia craba d’Eishalabra !

Lexic
- Mahé :  ma fé.
- Pamparruda: ventruda. Ua pamparra qu'ei un ventràs. D'ua bèra hemna, que se'n ditz tanben qu'ei ua "bèra pamparra". Deu costat d'Ortès, la pampa qu'ei ua monaca; lo mot que serveish tanben tà designar  ua hèmna aprestada.
- Argüeitada: aueitada, guardada, espiada, vista.
- Traca: genre, espècia, qualitat, aparéncia.
- Bodega: cornamusa de la Montanha Negra.
- Patrica-patraca: dab dificultat, malament.
- Botassa:  pèth, qu'ei a díser lo recipient de cuer on s'i guarda vin o un aute liquide, bota grana.
- Galhcantant:  só-rai, punt d'auba (de galh + cantant),
- Sococ: auba deu ser, nueitòta (de só = sorelh + coc = cocant).
- Arressoa: ressona.
- Caramèra: instrument de vent qui fonciona dab ua espiula  (incha), deu genre cornamusa, auboés o clarineta.
- Shòtish (n.m.): escotisha (n.f.) (dança).
En francés, aquera dança que's dishó schottish de 1850 dinc a las annadas 1915.  Com a conseqüéncia de l'antigermanisme francés durant lo conflicte dab Alemanha, que decidín de remplaçar aqueth mot,  d'origina alemanda (schottishe), peu mot anglés scottish  Totun, en lenga anglesa, la dança que s'i ditz plan schottishe e non pas scottish. A despieit deu nom,  la dança que vien de l' Euròpa centrau, probablament de Chèquia,  que non d'Escòcia. En catalan, aquesta dança que s'i ditz xotis (n.m.), en espanhòu e en italian qu'ei chotis, en portugués deu Portugau chotiça (n. f) o xote (n.m)  en brasilian ( la dança qu'ei hèra populara au Brasiu, en particular com a dança deu forró), en suedés e danés shottis...Com jo non soi pas briga anti-alemand e que demori de sentiment pregonament europèu, qu'èi presa la decision d'evitar lo francesisme anglés scottish e d'adoptar, o meslèu de restituir, lo mot shòtish en gascon  (o sia chòtis en gràfia occitana non gascona, qui non coneish pas lo digraf  sh).
- Pèthen·hlat: orgulhós, fièr (de pèth + en·hlat)
- Ahur (/a'hy/), (n.m.. ): biaish, faiçon, anar, traca.
Ahur qu'ei la forma gascona de agurĭum  qui balhè en catalan e occitan aür - uei lo dia extints (cf. lo derivat occ. aürós)- en basco agur, en francés heur (heureux,  etc). Notatz la confusion enter lo gasconisme ahur e lo gallicisme: alura (fr. allure) pres com a forma femenina de ahur.  (L'ahur - L'alura). Los vèrbes qui'n derivan: ahurar e alurar,  que son sinonims enter si.
En catalan, lo medish mot aür qu'èra escriut ahur en grafia antica. Totun, que cau raperar la h en catalan no's pronóncia pas jamei.  Quitis gasconismes com gahús e cohet (diable) que vaden gaús e coet (huec d'artifici) en catalan.
 En catalan vielh, lo mot aür qu'èra emplegat com a exclamacion: aür!  tà exprimir l'equivalent  deu noste:  hurrah! mentre, en basco, agur! qu'ei emplegat tà diser adiu, adishatz, salut; agurrak:= salutacions.
- Grailaire: jogaire de graile (auboès deus Monts de Lacauna).
- Adirèr : pena, tristèr, en particular mau d'amor. Qu'ei un gasconisme.
- Adirós: triste, gahat per l'adirèr. Notatz que lo vèrbe  adirar e vòu diser  anujaravejar, aburar. Alavetz, non cau pas con·hóner adirós (triste) dab adirau (m/f) (avegiu, aburiu).
L'etimologia d'adirar qu'ei latina: lo vèrbe qu'ei format a partir de ad + ira qu'ei a díser, literaument, de cap a la colèra (un chic com l'invèrs de desirar, a l'origina). Lo mot qu'existeish en lengadocian: asirar e en catalan: aïrar. La significacion deu mot asirar en lengadocian qu'ei  odiar e iritar. Lo lengadocian qu'a un mot derivat d'asirar:  asir, qui ei sinonim d'òdi e qui n'existeish pas ni en gascon ni en catalan. Asirós en lengadocian qu'a ua significacion completament diferenta de la deu mot gascon adirós. Que i tornaram hens lo pòst qui segueish.  Quant au mot catalan aïrar, que vòu diser avejar hòrt e iritar en la lenga contemporanèa.