Parlem plan gascon: empleguem los mots nostes "eishilh" i "eishilhar" en plaça deus castelhanismes catalanizats *exili, *exiliar.

Se consultam lo diccionari Tot en Gascon, que i podem constatar lo mot "exili" que i ei senhalat com a mot non-gascon e de substituir peu mot noste "eishil". En Pèir Morà qu'a aquiu au còp rason e tòrt. Qu'a tota la rason quan vòu expulsar *exili deu lexic gascon, totun lo mot *eishil" non n'ei pas la fòrma beròi corrècta, qu'ei meilèu "eishilh" com ac indica Y. Lafitte hens lo diccionari Lespy-Raymond. L'error d'en Pèir Morà que vien d'ua mala interpretacion de la grafia antiga  "yxil" qui trobam en un manuscrit bearnés de 1443. Que cau precisar qu'en grafia medievau, "-il" a la fin d'un mot qu'avè regularament la valor deu noste "ilh". Atau, per exemple, lo mot "hilh" (o "filh") que i podè estar grafiat simplament  "fil".
Aquesta correccion que ns'ei confirmada per ua auta occuréncia qui lo Lespy-Raymond e'ns repòrta e dont la grafia leva tota traça d'ambigüitat sus la faiçon de prononciar lo mot. Aquiu que l'avetz:

"eshilhade e foragetade de tot lo pays".

"Exili" (prononciat "eczíli") qu'ei probablament un castelhanisme catalanizat. En espanhòu lo mot qu'ei exilio, d'aquiu lo mot en catalan contemporanèu: exili qui los diccionaris occitans an adoptat. Totun, la fòrma antiga deu mot, uei lo dia caduda en desús, qu'èra exill en catalan exactament com en  gascon (cf  l'entrada "exili" en Alcover-Moll).  B'ei probable que lo mot catalan arcaïc exill e's prononciava exactament com lo mot gascon "e(i)shilh".



En tot cas, los mots de har servir en gascon que son plan "eishilh" (echìlh en grafia de l'I.B.G.) e eishilhar (echilhà) com ac indica clarament lo diccionari Lespy-Raymond.

P.S. Sus l'istòria deu mot "exili" en occitan e en gascon, que legeratz dab interés lo comentari de Pèir Morà, autor deu diccionari Tot en Gascon e tanben deu recuelh de novèlas titolat "Letras d'Exilh" (on "x"  i a la valor deu noste "ish", segon la costuma anciana en gascon).

Empleguem un mot plan gascon: "preable".

Com a substitut genuin deu gallicisme "prealable", lo gascon - e aparentament sonque lo gascon- qu'a un mot qui ei "preable", de medisha significacion. Aqueste mot, ja que cadut en desús, qu'ei repertoriat en lexic deu Tot en Gascon. Jo qu'interprèti l'incorporacion d'aqueste mot en diccionari gascon de Pèir Morà com un desir de l'autor  d'arreviscolar aqueste gasconisme arcaïc entà evitar l'emplec deu mot francés "prealable". De segur, que i soi completament d'acòrd.

Lo mot "preable" qu'apartien au lexic deu gascon classic.  Qu'ei anotat peu Palay com a  mot fossilizat hens l'expression "au preable", espudida deu lexic corrent per l'idiomatisme francés "au prealable".

Lo diccionari de Lespy-Raymond que ns'apren un chic mei sus aqueste mot gascon qui, en realitat, i figura jos tres variantas distintas: "preable", "priable" e "prable".  Aquiu qu'avetz un exemple de citacion (tirada de Lespy-Raymond):

Los bins (vins), au priable que augun baxet (vaishèth = recipient de husta, barrica) no sera abroquat (abrocat, qu'ei a díser perçat per un broquet), seran gustatz per dus gustadors.

"Au priable (que)" que significava dongas  "abans (que)". Priable que significava  "anterior" com "prealable" en francés.

Adonc, lo mot que presenta tres fòrmas. Aquesta diversitat formau que pleiteja per ua origina anciana e l'analisi d'aqueras tres fòrmas que' nse suggereish ua evolucion per pèrda d'ua n:
*preanable >preable, priable
 e:
 *preanable>*pranable>prable.

Dongas, que postulam l'existéncia en gascon ancian d'un vèrbe *preanar qui seré l' exacte corresponent en gascon deu vèrbe francés "préaller" (uei extint) d'on deriva efectivament l'adjectiu préal(l)able en francés.

 L'evolucion per pèrda de la n intervocalica a partir deu mot "*preanable" que'n poderé suspréner mei d'un, puishque, a l'evidéncia, lo mot e deriva indirèctament de "anar" via "*preanar". Qu'ei probablament  la resolucion de l' iat de *preanable, per l'esmudiment de l'ua de las duas vocaus en causa, qui a miat lo mot tà desolidarizà's de la soa origina:
* preanable > *prenable> preable, priable
*preanable >*pranable>prable.

La pèrda d'ua vocau tà matar un iat qu'ei un fenomèn plan coneishut en gascon. Que n'avetz d'autes exemples com trimfe, trimfar (de triomfe, triomfar) e urós (de aürós, derivat d'aür,  forma anciana d' ahur). Per jo, n'ei pas briga segur que urós sia un gallicisme, que'm pensi que deriva naturaument d'aüros com ahur deriva de aür, qu'ei a diser evoluant entà matar l'iat.  Dit autament, en espudir urós deu lexic occitan, qu'ei un gasconisme qui ei hòragetat, que non un gallicisme.

En tot cas, qu'avem aquiu un mot gasconissime qui caleré tornar emplegar shens moderacion.  De las tres fòrmas possiblas, en Pèir Morà que n'a causit ua: "preable",  en seguint atau l'exemple de Palay, a maudespieit de l'iat  pro lèd qui poderé miar per fòrça tà *prehable.  Las autas duas non pausan pas aqueste problemet fonetic. Jo que m'aurí estimat mei "priable" (com "miar" de "menar"), aquò rai.

Totun la fòrma "preable" qu'ei estada l'arretienguda, adonc empleguem-la shens moderacion !!!

I a ua libreria hens lo vòste centre comerciau?

Los grans centres comerciaus d'Espanha que s'assemblan hòrt enter si, ce'm sembla. Per exemple, que sia hens  l'Espai Gironés de Salt (Gironés, Catalonha), lo supermercat de Sant Cugat (Vallés occid., Catalonha) o lo centre Valle Real de Maliaño (au ras de Santander, Cantabria) que i trobam pertot lo medish supermercat Eroski (o Caprabo a Salt, que n'ei vadut ua subsidària), los medishs magasins de pelhas, las medishas "salchicherias", las medishas botigas de telefonia…Pas gran causa tà diferenciar l'un deus autes, a la hèita fin. Totun, si. Au bèth miei deu centre comerciau Valle Real, la casa editoriau santanderina Estvdio que i tien ua libreria on m'i poish refugiar mentre la hemna e la hilha que van de crompas per las galerias. Ua libreria, non n'èi pas jamei vist nada en los centres comerciaus catalans. Arren de libe, de cd o de dvd, pas arren de culturau entà horucà'i mentre las hemnas que son a crompà's pelhas. Qu'ei pecat.