Aquiu qu'avetz quauques frasas tiradas de la pèça de teatre "Lou Bartè". Se son occitanas aquestas frasas? Lhevada la 6au, probable que non, se crei lo tribalh de tèsi deu praube Robèrt Lafont consagrat justament a la frasa occitana. En tot cas, que son totas plan gasconas. Aquesta caracteristica de la pèrda possibla deu mot "que" en quauques cas plan precís qu'ei ignorada - a gran tòrt- per la gramatica gascona occitanista de Bianchi-Romieu. La gramatica gascona de P. Guilhemjoan, mei recenta, que la restableish com a perfèitament corrècta, que cau saludar la clarvedença deu gavidaire de l'associacion Per Noste. De notar tanben l'abséncia de "de" en las frasas 2, 7 e 9, ua possibilitat gramaticau non mencionada hens las gramaticas occitanistas. Aquiu, la frasa gascona non s'assembla guaire a l'occitana tau com descriuta hens la tèsi de Lafont.
Adonc, las frasas:
1- M'estouna ne sàbis pas aquò.
2- So que hè lou toun pay pas esta partit?
3- Be l'y cau téms, oéy, enta s'arranja lou peu, ne-n a pas banlèu juste mey brigue tabé coum jou, e qu'a bère pause n'é pas mey nôbi enta damoura ores e ores deban lou miralh.
4- Que cau dise cauquecops mama qu'a paciénce coum un gat coan s'escoude.
5- Mes lou toupin qu'a lou tems de bouri dinc'a Papa que tourni dab lou porc qui bo croumpa.
6- De bert o de sec, que boulè qu'èren au cabinet.
7- B'éy doun aco abejiu calé ana a la heyre e arriba a l'ore.
8- Que sèi lou Bartè que croumpera.
9- Que-m at an dit, qu'at sèy tout e que-t abèy plan arrecoumandat nou pas hicà-y lous pès.
En la frasa 1, lo mot "que" n'i ei pas emplegat entàd evitar la combinason incorrècta "*que ne pas" o "*que non pas". "M'estona que non sàbis aquò" e "m'estona ne sàbis pas aquò" que son corrèctes., mentre *"m'estona que ne/non sàbis pas aquò" qu'ei d'evitar.
De notar tanben l'emplec, beròi caracteristic en gascon, de la h aspirada entà desolidarizar duas sillabas enter si, com en "la-hens" (la + en +s adverbiau), "dehens" (variantas: "laguens"", deguens), la-haut (d'on haut, varianta de aut, arren a véder dab un germanisme, l'ipotèsi deu germanisme qu'ei ua borida e arreborida pòc versemblanta en gascon, la fòrma haut per aut estant d'atestacion sonque modèrna en gascon), gahús, sahuc, lahut etc etc. Aquesta h aspirada que's pòt quitament ajustar a la debuta d'un mot quan se vòu desolidarizar la prumèra sillaba deu mot de la darrèra deu mot d'abans . Aqueth usatge, probablament d'origina indigèna ("vascona") pr'amor autanplan ben basco, qu'ei desconegut en occitan non gascon. Qu'ei au còp popular e literari en gascon. Aquiu que n'avetz dus exemples.
Lo prumèr qu'ei ua cançon populara tirada deu Bartèr. En aqueste exemple, "hayne" que i vesia dab "ayne".
M'èy troubat lo pè de l'ase
So que lou loup n'a pas boulut
O pè, praube pè,
Pourteràs pas mei souliè,
Ne souliè, ne soulieroun,
Hayne, mon ayne,
Ne souliè, ne soulieroun,
Hayne, moun aine, moulieroun.
Aqueste emplec qu'ei plan classic en gascon, que'n trobam un aute exemple en aqueth vèrs de Guilhem de Sallusti deu Bartàs (sègle 16):
Clare haube deu jour, bet escoune de grassie,
etc
Aqueste usatge de la h aspirada qu'ei ua caracteristica de la lenga ignorada peus qui assimilan tròp rapidament lo gascon a l'occitan. Qu'an gran tòrt.
Segon los lòcs e los mots o l'emplaçament deu mot "i" per rapòrt au vèrbe (que non segon los dialèctes), la j que's pòt prononciar com la j francesa (notada j en la gràfia de Daugé) o com un iòd (notat y): gouyate, beroja, que j'a (= que i a) , de j'anar (= de i anar), hicà-y (hicà'i). D'un vilatge tà l'aute, la prononciacion que pòt cambiar. N'ei pas un tret diferenciador deu gascon occidentau versus lo gascon orientau, las duas manèiras de prononciar qu'existeishen plan hens los dus maines (cf. los enregistraments de las enquestas de l'ALG), en contra de çò qui podem léger en ua revista digitau, non tostemps hidabla, de lingüistica occitana (Sumien, Ling. Oc, 7, Sept. 2007).
Exemple 1 : Enta jou, que j'a mau dat. Cauque jelous (Retranscriut, que haré: entà jo, que i a mau dat. Quauque gelós).
Exemple 2 : -JULIE, hort - Ah, moun Diu!
- POULETE - Que j'a mama?
Exemple 3: n'èy pas besouy de j'anar, que souy maridat.
Exemple 4: Tu, gouyate, arresque e porte beyres
Exemple 5: Beroje madama, en abé lo Bartèr pec atau.
Exemple 6: Bertat, que j'a ue ore que-n anam.
A prepaus de l' exemple 6, qu'ei de notar Daugé que hè diser aus sons personatges "que j'a" o, a còps, "que i a" (segon los cas), que non jamei *qu'i a. L'elision n'i ei pas jamei ací, quitament en registre de la lenga parlada. Per aquesta rason, jo que pensi, com d'autes, n'ei pas corrècte impausar aquesta elision en gascon escriut, sauv en cas de versificacion o de paraulas cantadas. Pr'amor d'aquò jo qu'escrivi "que i a", que non *qu'i a.
Enrà clavar, qu'èi aprenguts las expressions e mots qui segueishen:
De bert e de sec : de verd e de sec, o sia a tot hòrt (fr. à tout prix).
Arresque: ahresca. de ahrescar, sinonime de refresquir. (fr. rincer).
Cap comentari:
Publica un comentari a l'entrada