Norués, noroèc, norvegian, galician, galhèc, galhego, galèc...

NORUÉS
Segon la wikipèdia occitana - qui non cita nada hont entà suportar l'assercion- , lo 'noroèc' en occitan medievau que designava lo viking e la soa lenga, la lenga nordica anciana a l'origina de las lengas escandinaus modèrnas, mentre, segon l'Universitat de Barcelona, noroèc que significa norvegian en occitan (aranés)  (lo mot que i sap designar la lenga com lo poblant de "Noroèga", qu'ei a díser Norvègia; en catalan: noruec e noruega). En gascon, que disem meilèu "norués" en plaça deu "noroèc" medievau entà designar la lenga anciana (ved. dic. Per Noste) e, clar, norvegian, en plaça deu 'noroèc' aranés. Atau, nada confusion demora possibla enter la lenga modèrna deus norvegians e la lenga anciana deus vikings ni enter un viking e un norvegian. Qu'ei de notar tant 'noroèc' com 'norués' que son mots desconeguts deu diccionari de Na Josiana Ubaud.

GALICIAN
Segon lo diccionari de Na Josiana Ubaud, après En D. Sumien, lo gentilici e la lenga de Galícia que's disen 'galèc' en lengadocian ('galego' en galician, 'gallego' en espanhòu). Aqueste mot  'galèc' qu'ei clarament de formacion non-gascona.  Que'm sembla ne trobam pas lo mot en nat diccionari contemporanèu lhevat lo dejà citat de Na Josiana Ubaud. Segon l'Universitat de Barcelona, lo mot en occitan (aranés)  qu'a d'estar "galhèc",  mot qui, d'aulhors, e figura plan hens lo diccionari de gascon tolosan de Rei-Bethvéder, a costat de 'galician' e de 'galhègo'.  'Galician' e 'galhego' que son las fòrmas notadas peu diccionari de Per Noste (lo gascon-francés en 2 volumes) e lo diccionari occitan-francés de Laux. 'Galician'' qu'ei la soleta possibilitat qui trobam hens lo diccionari Tot en Gascon e qu'ei precisament lo solet mot normatiu retiengut peu Congrés Permanent de la Lenga Occitana (cf. lo dic. basic deu  Congrès ).

De fèit, lo parion oc. 'galèc' - cat. 'gallec' que dèisha endevinar l'origina latina deu mot: gallaecus (gentilici latin deus poblants de "Gallaecia"). Aqueste parion e aquesta origina latina qu'aurén de miar tà ua fòrma gascona regulara 'garec'. Aqueste mot pseudo-gascon,  no'u trobaratz pas enlòc. Aquesta abséncia que s'explica aisidament se consideram qu'en realitat, lo parion galèc - gallec qu'ei un invencion modèrna, recenta. De fèit, segon Coromines, lo mot atestat en catalan medievau n'èra pas briga 'gallec' mès plan lo mot espanhòu grafiat 'galego' o 'gallego' (Coromines, DECat; ved. tanben lo D.C.V.B. a l'adreça 'gallec'). Segon Coromines, lo mot  catalan 'gallec' qu'ei ua adaptacion modèrna de l'espanhòu 'gallego'.

 La wikipèdia occitana qu'afirma lo mot 'galèc' qu'ei d'origina "classica". Totun no'n cita nada hont tà aqueste "classicisme", un còp de mei, çò qui dèisha plaça au dobte, tienent en compde que los catalans de l'atge mejan  emplegavan la fòrma espanhòla e non la fòrma catalanizada o occitanizada. De fèit, lo mot medievau 'galec' qu'ei plan atestat  hens la poesia trobadorenca  (ved. W. Wiacek, Lexique des noms géographiques et ethniques dans la poésie des troubadours du 12e et 13e siècle, Paris, 1968). De manèira interessanta, los trobadors que trantalhavan enter las fòrmas  'galic' e 'galec', çò qui contribueish a pausar la question de la legitimitat de l'accentuacion de la proposicion modèrna  (per qué 'galèc'  e non pas 'galec' o 'galic' quan es tracta de Galícia, Galiza?? Etimologicament e filologicament, la causida de l'accent grèu que pausa problèma). A mei, la significacion deu mot medievau n'ei pas beròi clara, la question n'ei pas tan simpla. Segon l'estudi hòrt plan argumentat de K. Lewent (Bemerkungen zu provenzalischen Sprache und Literatur, Neuphilolog. Mittel. 28 (1938) pp.22-27), Guiraut de Bornelh qu'emplega aqueste mot entà  designar non pas los galicians senon los gualés (los poblants deus País de Gualas; en oc. non gascon: galés, País de Galas, en cat.: gal·lès, País de Gal·les). De l'auta part,  M.  Tyssens que'nse rapèra qu'ei hòrt dobtós que lo mot designe los galicians jos la pluma de Pèire d'Auvernhe quan aludeish a la mala sòrta deu rei deus "galecs" (ved. M. Tyssens, Lyrique romane médiévale, acte du colloque de Liège, 1989, p. 257). En efèit, Galícia n'estó pas jamei un reiaume independent, que hasè partida deu reiaume de Leon e las cronicas ne repòrtan pas qu'un rei de Leon estosse particularament malastruc. Que's poderé tractar meilèu deus escocés, un allusion probabla au rei Donnchad Mac Crinain (alias Duncan Ier en anglés),  dit "An  t-Ilgarach" (qu'ei a díser "Lo Malaut" en gaelic), malastruc en la batalha calamitosa de Durham (1039) e qui finí tuat en 1040 peu duc Mac Bethad mac Findlàich, o sia Macbeth en transcription anglesa,  qui'u remplacè com a rei. Aquesta istuèra populara, redigida per un cronicaire medievau e dont existeish ua version en latin afrancesat, que va estar represa per Shakespeare sègles mei tard. En realitat, a l'origina, l'etimon de 'galic', 'galec' que poderé estar lo de 'gaelic', que non lo de 'gallego', e lo gentilici corresponent, lo d'ua nacion celtica de las Islas Britanicas, probablament Escòcia e, per confusion, lo País de Gualas. Aquesta ipotèsi que poderé explicar per qué los catalans de l'atge mejan n'emplegavan pas lo mot 'galec' o 'galic' en plaça de 'galego' o 'gallego'.  'Galic', 'galec', 'gales', la confusion qu'èra la règla en çò deus trobadors.

En tot cas,  que'm pensi que vau mei està'nse dab lo mot 'galician' e que vs'en balharèi duas bonas rasons, shens compdar lo caractèr estranh, non-gascon, deu gentilici 'galèc'. Prumèr, galician qu'ei lo mot adoptat peu diccionari Tot en Gascon e peu diccionari referenciau deu Congrès Permanent de la Lenga Occitana. Dusau, la relacion enter 'Galícia' e 'galician' qu'ei dirècta e evidenta,  non pausa absoludament nat problèma de comprension e qu'ei plan regulara, qu'arrespècta perfèitament la logica de la lenga. L'afirmacion que lo mot 'galician' e seré un gallicisme ('francisme' com disen) qu'ei plan evidentament shens fonament, qu'ei un assercion erronèa. La construccion deu gentilici 'galician' a partir de 'Galícia' qu'ei perfèitaments regulara en gascon e mei generaument en occitan, non deu pas arren au francés. D'aulhors, lo mot anglés tà díser galician qu'ei identic (galician), aqueste mot anglés n'ei pas briga considerat com a manlhèu francés, pas mei que lo mot galiziano (id.) en italian.  Dongas: Galícia, gentilici: galician- galiciana,  tant en lengadocian com en gascon segon lo diccionari referenciau deu Congrès Permanent de la Lenga Occitana,  atau autant de simple, clar e naturau.

NB1. Gran mercés tà l'anonime per assabentà'm a prepaus de la forma anciana de 'gallec' en catalan, ved. lo son comentari ahijut a un messatge mei ancian, aquiu.

NB2. De notar, per l'anecdòta, los galicians qu'adoptèn en 2008 lo mot gascon tà nomentar la lor bibliotèca digitau: "Galiciana", antigament "Biblioteca Dixital de Galicia".

Au mot "hap", extint en anglés, que'u s'ei escadut lo hap en trobant refugi en gascon.

Lo hap! Aquiu qu'avetz un mot gascon hòrt interessant per varias rasons. La prumèra qu'ei, que jo sàpii, lo mot n'ei pas conegut en las lengas romanicas en dehòra deu gascon. En particular, qu'ei desconegut de l'occitan non-gascon. La dusau qu'ei l'origina noruesa d'aqueste mot, çò qui'n hè meilèu ua excepcion en lenga nosta. Que podem supausar lo gascon que l'emprontè a l'anglés, deu temps de la Gasconha anglesa. En efèit, lo mot qu'èra autanplan anglés, enqüèra qu'extint au temps d'ara, totun qu'a deishat derivats enqüèra plan corrents e plan vius com happy (urós), hapless (guinhard, malastruc), to happen (ocórrer, escàder), perhaps (per + hap + s adverbiau, que direm un mot gascon!), etc... La significacion prumèra deu mot "hap" en gascon qu'ei "bona escadença", "bon sòrt "(ved. Palay, Tot en Gascon). "Que'u s'ei escadut lo hap" que's vira en "il a eu de la chance" (Palay). Qu'èra tanben lo sens deu mot happ qui lo norués prestè au vielh anglés (hap)  (lo norués qu'èra ua lenga germanica anciana a l'origina de las lengas escandinaus modèrnas) . De mots passats deu vielh anglés tau gascon n'i son pas hèras, "hap" que n'ei un bon exemple probable, un aute exemple probable qu'ei chanca (l'escaça), chanquet (tòrt) etc, deu mot vielh anglés e anglés mejan  shanke (partida de la cama).

Que podem supausar lo succès deu mot "hap" en gascon que provien de l'expressivitat d'aqueste mot monosillabic. Que cau notar lo mot "hap" qu'a ua dusau significacion qui vien de l'encontre o de la confusion dab lo vèrbe "hapar" e deu son derivat post-verbau "hapa" de significacion e d'origina plan diferentas de las deu mot norués. "Hapar" (cf. francés happer) que significava a l'origina gahar, que's pòt enténer d'ua faiçon positiva quan s'ageish de la mair qui's gaha lo petiton entà portà'u o entà guardà'u suus jolhs, o en mala part quan s'ageish de's gahar causas de manèira malaunèsta. La "hapa" que representa l'aspècte positiu, los braç de la mair o los jolhs qui pòrtan lo petiton, lo hap au contra que'n representa l'aspècte meilèu negre, dobtós o negatiu.   Que podem díser en gascon qu'existeishen en realitat dus mots hap, l'un que vien deu norués possiblament via lo vielh anglés e l'anglés mejan e que significa bona sòrta,  bona escadença, l'aute qu'ei de la familha deu mot hapar (= gahar) e que designa ua acquisicion, eventuaument un mautraç o ua panadera, cf. Palay:  ha-n lou hap = acquerir o raubar. En gascon contemporanèu, "hapar" que significa mei precisament gahar un petiton tà portà'u o guardà'u suu jolhs. Lo petiton gahat per la hapadera (l'enveja d'estar portat) que ditz a la mair: "hapa, maman, hapa!" (Palay) o ben "hè'm la hapa! (Palay). E la mair que ditz au petiton: "ça'i a la hapa" ! (Lespy).


Dongas, "hap", "hapa", "hapar", "hapadera", aquiu qu'avetz mots deus plan gascons e deus plan corrents qui non trobaratz pas en occitan non-gascon.