L'etimon deu mot gascon "gau" qu'ei cănālis e non aquālis. Explicacions.

 N'i a qui vòlen har derivar "gau" d'"agau" et aqueste d'aquālis.  Qu'èra l'ipotèsi formulada per Coromines. E jo, non ne soi pas d'acòrd. Per qué? 

L'adjectiu latin aquālis qu'ei representat en catalan contemporanèu peu mot "aigual". Enqüèra que cadut en desús, que'u trobaratz aus diccionaris catalans. Que significa  "on i a aiga, cobèrt d'aiga"  e que s'aplica a un lòc, un endret. Per exemple, au G.D.L.C.: aigual:  1 adj ant. Dit d'un indret cobert d'aigua, on hi ha aigua. Llocs aiguals. 

Qu'arretrobam aqueste adjectiu dab aquesta medisha significacion a la toponomia occitana: "Mont Aigual" (fr. Mont Aigoual), qu'ei a díser mont on i a aiga..

En catalan com en gascon, d'aqueste mot aquālis que deriva un substantiu masculin (notatz-vs'ac plan: substantiu masculin).  Que s'ageish respectivament d'aigual e d'aigau en catalan e en gascon. 

La definicion d'aigual en catalan qu'ei:  m dial Aiguamolls (G.D.L.C.). Qu'ei a díser palud, maresc. En gascon, la significacion d' aigau  qu'ei deu medish registre:  aygàu (G.M.) s.m. L'eau, l'étendue d'eau, la plaine humide, la mer. (Palay). 

Doncas, cap traça de significacion de "canau", aquí. E en occitan s.s. ? Ne sembla pas qu' un derivat d'aquālis e sia estat conservat au lexic occitan, ni trobadorenc, ni modèrne. Non n'èi pas sabut trobar nat ni en Raynouard, ni en Levy ni au TdF. 

En latin, lo mot que podèva designar ua canalizacion, ua canau. Aquò qu'explica la canau de l'Agau a Nimes. Totun, lo mot, eretat deus sons constructors romans, qu'ei estat fossilizat en aqueste idronime, la significacion de canau o d'arcaduc qu'avè lo mot deu temps deus Romans n'ei pas atestada en occitano-romanç. "Agau" ne significa pas briga "canau" en provençau. Lo mot n'ei pas au TdF.

Donc, n'èi pas nada bona rason entà créder Coromines aquí. Lo mot gascon "agau" dab la significacion de "canau" ne deu pas viéner d'aquālis, au contra deu son omonime nimesenc. 

Alavetz se non vien pas d'aquālis d'on pòt viéner agau ? De gau (s.f.), segur. La gau ->  l''agau (s.f.) com la gafa - > l'agafa en oc. e cat. 

Alavetz d'on pòt viéner "gau"? "Gau" e "agau" que significan plan "canau". E podem har derivar "gau" deu latin "cănālis"? A tot de bon, òc. Aquesta ipotèsi qu'obliga a supausar ua pèrda de la "n" intervocalica: canal -> *caal - > cau /gau. La pèrda de la n intervocalica qu'ei precisament ua caracteristica deu gascon. Aquesta pèrda de la "n" qu'a estraviat los lingüistas, com la mutacion c - > g, autanplan plan correnta en gascon (cf. gavèca vs cavèca). Totun, en  galaicoportuguês que i trobam las duas fòrmas, la shens "n": "caal" (conservada en galician) e la dab n, possiblament restaurada: "canal", ua fòrma culta en conformitat dab la fòrma deu mot en las lengas vesias. Qu'ei çò de parièr en gascon. "Gau" e "canau" que son duas fòrmas deu medish mot. L'ua qu'ei la fòrma populara especificament pirenaïco-gascona, l'auta qu'ei la fòrma generau, culta, com "canal" en portugués. 

Qu'ei possible "aigau", var. "agau" (s.m.) , qu'agosse facilitat l'evolucion de "*caal" en "gau".  En efèit, la derivacion aquālis -> aiguau (s.m.) -> aigau (s.m).-> agau (s.m., massa d'aiga) qu'ei teoricament hòrt possibla, ne pausa pas nat trabuc.  La derivation d' agau (s.f.) a partir  de gau (s.f.) (canau) qu'ei aisida tanben, nat trabuc tanpòc. La derivacion de gau (s.f.) (canau) a partir d'a(i)gau (s.m., massa d'aiga), per contra, n'ei pas hèra probabla a causa deus dus cambiaments, lo deu genre e sustot lo de la significacion.   De tota faiçon, la confusion deus dus mots qu'èra inevitabla en gascon. Aquesta confusion qu'ei  probablament a l'origina deu mot "gave" (s.m) qui's pòt explicar peu fèit que gavet pòt derivar de "gau" per afixacion de tipe popular. Gau (s.f.) -> gauet = gavet (s.m.) -> gaue = gave (s.m.) per derivacion regressiva. Aquiu qu'èm de cara a ua conseqüéncia probabla de la confusion de (a)gau (s.f.) qui significa canau dab a(i)gau (s.m.) qui designa ua espandida d'aiga. 

Un aute argument a favor de la tèsi de l'etimon "canālis" que'nse vien deus derivats etimologics de gau: galet e galeta (canalĭtt-u/a)  Qu'an correspondents en catalan (canalet, canaleta), en occitan (canalet, canaleta) e quitament en gascon. En gascon pirenenc, "canaleta de la hont" que's ditz en mei d'ua vath en plaça de "galeta de la hont". Aus Pirenèus, las fòrmas "canau", "canaleta" que deven viéner deu parlar culte deu diasistèma navarrés medievau, com lo quite vèrbe "viéner" qui sembla estar ua reconstruccion a partir de la fòrma "vier", de prumèra atestacion mei anciana. En tot cas, *aig(u)alet(a) n'existeish pas briga ni en catalan ni en occitan, çò qui renfòrça l'argument que l'etimon de gau, galet n'ei pas aquālis. Per totas aquestas rasons,  jo ne crei pas Coromines aquí. "Gau" qu'ei un derivat especificament gascon de "canalis". E lo mot gascon "agau" (s.f.) dab la significacion de "canau" que vien de gau (s.f.) e non d' "aigau" (s.m.) qui's  refereish a ua massa d'aiga. 

Los nòstes mots galet (canalet en fòrma de honilh, en particular lo de la faringe -> garganta) e galeta (canaleta e ancianament galeton, flascon dab galet) que viatgèn, en particular peu versent sud enlà, portats per la diaspora deus gascons, en particular los pastors entau mot galet  (dab lo béver a galet) e los eclesiastics entau mot galeta (galeton, fr. burette, lo portugués qu'a conservat lo mot galheta tà díser bureta, galeton), l'atestacion mei anciana deu mot "galeta" estant en latin medievau, sègle dotze) e tots los autes,  e que hasón un hèish de petits en las lengas vesias: galet, gallet, gallete - galhete, gallo (shisclada d'aiga en aragonés, id. galet en aranés), galleta -galheta -galleda (flascon dab canet en esp. e port., herrat en cat.), gal(l)illo (uvula e, locaument, òs deu còth)...Tot aquò mercés a la pèrda d'un "n" intervocalic d'un mot latin e d'ua mutacion /k/- > /g/. Cambiats atau, los mots qu'estón considerats com navèths dab un faus navèth etimon, quan, de navèths,  non n'èran pas briga.  Quitament lo basco qu'a lo mot kaleta (sòrta de recipient entà liquide, dab bèc o còth) qui vien deu noste mot gascon galeta (cf. kaleta Agud-Tovar Dic.Etym. Vasco). 

En resumit, lo mot latin aqualis en catalan e en gascon que derivè en un substantiu masculin, respectivament "aigual" e "aigau", qui designan ua espandida d'aiga e non un canal ni un recipient. Lo mot canalis, per contra, que derivè en "gau" (= "canau") especificament en gascon pirenenc.  Los derivats gascons de la fòrma shens "n" de canalis (galet, galeta) que designan canalets en fòrma de honilh e per extension garganta, gorja, la canaleta de la hont e ancianament un tipe de recipient dab bèc o còth, un galeton. La significacion de garganta de galet, gallete que miè tà gallillo e galillo per cambiament d'afixa, a l'origina probablament en aragonés (uvula e òs deu còth, aqueste darrèr per influx probable d'un aute etimon, possiblament lat. galla (fr. noix de galle) o celt. *callio  (quauquarren dur) qui ei l'etimon deu mot  esp. "argallo" - (cognat deu mot gasc arralh  <  *are-callio) (fr. éboulis de cailloux provoqué par la pluie) e deu quite mot calhau (caillou). 

Aquiu qu'avetz la conclusion de las meas reflexions suu subjècte e que las partatgi. D'acòrd, que soi lo prumèr a dehéner aquestas derivacions e ne soi pas lingüista. Totun, qu'ei plan la qualitat de l'argumentacion qui cau jutjar e arren d'aute. Que jo en sia l'autor n'a pas a entrar en compde, solament l'argumentacion e la soliditat de la derivacion etimologica. Personaument, que tròbi aquestas derivacions mei simplas e mei claras non pas tots los "explics" etimologics aportats aus diccionaris entaus mots correspondents en espanhòu e en catalan.