dissabte, 20 de maig del 2023

Los mots troc, tròç , troish, tros. Quate mots, quate etimons : dus deu latin (thyrsus-, trādux), dus deu celtic (truko-, trusk-).

 Lo mot tròç, grafiat tros en catalan, qu'ei pan-occitan. Ua ipotèsi hòrt espandida entà explicar lo mot que suggereish lo mot greco-latin thyrsus (= tŭrsus, gasc cama de planta) com a etimon (ved. per exemple lo G.D.L.C.). Aquesta ipotèsi etimologica que demora dobtosa per mei d'ua rason. Prumèr, n'explica pas plan lo vocalisme de "tròç" qui n'ei pas çò d'esperat dab aqueste etimon thyrsus. Dusau, n'explica pas tanpòc la consonanta finau deu mot en aragonés ancian (troz),  en espanhòu (trozo), portugués (troço) e italian (trozzo). 

Ua auta ipotèsi que prepausa com a etimon de "tròç" lo mot latin "trādux",". De la fòrma a l'acusatiu tradŭce-m  que deriva *trauç vadut tròç, probablament en ua modalitat gallo-romanica, abans de s'espandir peu domeni occitano-roman, puish l'aragonés puish l'ibero-roman. Lo mot tròç qu'a cognats en lengas d'oil (tro, tros, troche etc), en lengas gallo-italicas (tralso etc) e que l'arretrobam en italian, probablament viengut de l'espanhòu (trozzo).  Lo mot tròç (tros en occitan au sègle 13)  qu'estó manlhevat en aragonés com a troz (sègle 14) e en espanhòu com a troço (sègle 15), uei trozo . Lo diccionari etimologic de l'espanhòu qu'admet "trādux" com a etimon de troç, a l'origina de l'esp. trozo, dab arguments deus bons. La deriva semantica patida per trādux dinc a gahà's la significacion modèrna de tròç  que i ei explicada. 

Ua tresau ipotèsi qu'ei la de l'etimon pre-roman. Lo FEW (13-2 p. 333) que prepausa un etimon d'ua lenga pre-romana: truko-  qui significa tronc. Aqueste mot, segon lo FEW,  que presentaré ua fòrma "adlativa" "trukia". Los diccionaris de proto-celtic que son mei precís e mei hidables au respècte d'aquesta dusau fòrma.  Lo celtic lexicon (p. 85) que'ns balha "*truk-s-e/o-" dab la significacion en anglés de "cut" (copadura, copada), mentre l'Etym. Dic. Proto-celtic de R. Matasovič que ns'ensenha los substantius truko- e  truxso (aqueste darrèr probable derivat deu prumèr),  dab la significacion respectiva (en anglés) de" trunk"  e de "cut part" (en gascon respèctivament tronc e tròç).  De l'etimon truko- que deriva lo mot gascon "troc" qui designa ua soca d'arbo, un segment de tronc.  Lo mot "troc" n'ei pas occitan sensu stricto, sonque gascon. L' etimon truks- qu'evoluè de manèra regulara en trusk- au mensh en las lengas britonicas, d'aquí los mots bretons troc'h (fr. coupure in dic. bret. fr.. Favereau) e lo mot gallés trwch ( cut, wound, thickness cf. Matasovič. supra) etc.  Aquesta evolucion ja degó afectar lo mot en celtic ancian continentau tanben,  que pòt perfèitament explicar  los mots gascons troish (sinonime au còps de troc: fr. souche e de tròç fr. morceau ), truishs (fr. debrits de branchages cassés) e derivats (troishar, truishar: couper, trancher, tronçonner cf. dic. Palay), estroishar (tronçonner), estroish (tronçonné, coupé net, tronc d'arbre), òc  e gasc. estrós (franchement, rondement, net), tot estrós: tout d'un coup , etc en occitan trois (camba de Milhòc, cf. dic. Cantalausa), aqueste darrèr probablament per confusion dab l'etimon "thyrsus". 

 Dongas, qu'aurem ahar a  tres o quate etimons: dus que son celtics, en realitat probablament duas fòrmas deu medish etimon: 1- truko- (tronc) à l'origina deu mot gascon  troc  (sinonime de tronc copat, soca, fr. souche); 2- trusk-e  (copadura, talh) a l'origina de trois /troish (fr. trognon, tronçon) , truishs  e occ. trois (cama de milhòc,  per confusion dab thyrsus ) etc. Lo tresau etimon qu'ei latin: tradŭc-em à l'origina deu mot tròç. Lo quatau  etimon thyrsus, latin tanben,  que seré à l'origina de l'occitan "tros" (cama de caulet, cf. dic. Cantalausa) . Ua cèrta confusion semantica enter aquestes quate etimons qu'èra inevitabla. 

1 comentari:

Vicent Llémena i Jambet ha dit...

Bona vesprada, amic Joan, dir-te que "tros", "tronc", "soca", són encara paraules de la llengua valenciana de la ciutat de Valéncia.


Vicent Adsuara i Rollan