La posicion de la "Heidelberger Akademie der Wissenschaften" respècte a la question deu gascon lenga o dialècte.

Un lector que tròba que hasói tròp de publicitat tà la tèsi occitanista, unionista, quant a la classificacion deu gascon, e que'm caleré deishar la paraula aus tanhents de la tèsi autonomista. Alavetz, com non poish pas deishar díser que la posicion gasconista n'ei compartida per nat lingüista "seriós", que m'acontentarèi de'm referir au parèr d'ua equipa universitària solida, de reputacion internacionau. Dongas, que'm permeteratz de citar aquiu un tèxte de l'Acadèmia Heidelberguesa de las Sciéncias  (Heidelberger Akademie der Wissenschaften- Universitat de Heidelberg). Qu'ei tirat de l'introduccion qui obreish la presentacion deu Diccionari onomasiologic deu Gascon Ancian (Dictionnaire onomasiologique de l'Ancien Gascon- DAG). L'Universitat de Heidelberg qu'a ua longa tradicion d'estudi deu gascon medievau, fondada peu praube professor Kurt Baldinger, un romanista soís de gran reputacion. Que'u devem, en particular, un còrpus lexicau de l'occitan medievau e un aute deu gascon medievau. Aqueth diccionari de gascon ancian que compda 18 volumets peu moment, n'ei pas acabat, l'esfòrç tà espandí'u  qu'ei vadut internacionau. Segon Kurt Baldinger e los sons eretèrs de l' Universitat de Heidelberg, lo gascon qu'ei ua lenga autonòma plan diferenciada de l'occitan. Com lo tèxte qui vs'èi causit  n'ei pas redigit sonque en alemand, que vse'n èi hèita ua arrevirada. Totun, que vs'èi hicat lo tèxte originau  a la seguida de l'adaptacion gascona. 

Gascon, lenga autonòma o dialècte ?

Despuish hòrt de temps ençà, n’i a pas avut nat diccionari on i serè descriut lo lexic deu gascon ancian de manèira especifica. Lo solet tribalh lexicografic dont dispausam , plan incomplet, qu’ei un lexic parciau deu bearnés e deu dialècte baionés qui remonta a la fin deu sègle 19 (1897) e qui hasó en 1997 l’objècte d’ua reedicion revisitada, totun shens nada extension qui i incluiré mots addicionaus.

Lo gascon que pòt estar considerat, a costat deu francés, deu francoprovençau e de l’occitan, com a ua de las quate lengas  de la Galloromania.

Qu’ei debatut si lo gascon a d’estar considerat com a lenga pròpia o com a dialècte de l’occitan.

Lo  hèish d’arguments en favor  de l’autonomia deu gascon laguens lo maine sudromanic qu’estó establit  au sègle vint, en prumèra linha per Kurt Baldinger (1919-2007) e lo projècte de recèrca sus la lenga deu sud de França a l’atge mejan qu’espelí. En encapar lo diccionari de gascon ancian, òm que s’a interessat  a la partida lingüistica per lavetz mei negligida de la lexicografia romanica. Deu punt de vista lingüistic, lo gascon que fòrma un tot sui generis.  Las soas singularitats foneticas e lexicaus, la soa sintaxi que’u confereishen l’estatut de lenga autonòma. 

Enqüèra medish quan lo còs professionau  avè tendéncia a considerar lo gascon com a dialècte, aqueste idiòma qu’èra reconegut com a unic e particular  la-hens lo maine de l’occitan. Los estudis recents suu protogascon de Jean-Pierre Chambon e Yan Greub (Revue de Linguistique romane 60,2002,473-495)  qu’an hèit pes a la presa de posicion clara de  Kurt Baldinger sus la plaça deu gascon, en bèth muishar lo  proto-gascon qu’existiva dejà au sègle 600 mentre, deu son costat, l’occitan que non èra enqüèra constituit en aquera epòca.

La pronóncia gascona de la letra v com s’estosse ua b  qu’indusí lo famós jòc parauler qui Joseph Justus Scaliger (1540-1609)  e hasó a prepaus deus gascons : Felices populi, quibus vivere est bibere.

La geografia periferica de Gasconha  enter los Pirenèus, la mar de Gasconha  e Garona que i a faiçonat lo gascon deu punt de vista etnic com lingüistic.   Lo gascon que compda com a grop lingüistic de l’ensemble pirenenc  qui hè  pont enter lo gallo-romanç  e l’ibero-romanç.  En préner en compde l’examen deu gascon ancian com lo deu gascon contemporanèu, òm que's  pòt avisar per qué lo gascon èra percebut com a lenga distinta a l’atge mejan, e, tà’c díser peu mei baish cap, a despart de la gran lenga deus trobadors.  Hens las Leys d’Amor, un compéndium gramaticau e d’art poetica de la mieitat  deu sègle 14, lo gascon que i figura en bona plaça com a « lengatge estranh » juntament dab lo francés, l'anglés, l'espanhòu e lo lombard.

Gaskognisch, autonome Sprache oder Mundart?

Bislang gibt es kein Wörterbuch, das den Wortschatz der altgaskognischen Sprache gesondert darstellt. Das einzige umfassende lexikographische Werk ist ein Wörterbuch zum Teilgebiet der Bearnesischen und der Mundart von Bayonne aus dem 19. Jh. (V. Lespy/P. Raymond, Dictionnaire béarnais ancien & moderne, 1887), das in einer 1997 überarbeiteten, aber nicht erweiterten Neuauflage vorliegt.

Gaskognisch kann neben Französisch, Frankoprovenzalisch und Okzitanisch als viertes Sprachgebiet der Galloromania bezeichnet werden.

Es ist umstritten, ob Gaskognisch als eigene Sprache zu werten oder als Mundart des Okzitanischen einzugliedern ist.

Des Fragekomplexes zur Autonomie des Gaskognischen in der Südromania hat sich im 20. Jahrhundert vor allem Kurt Baldinger (1919-2007) angenommen und das Forschungsprojekt zur Sprache Südfrankreichs im Mittelalter ins Leben gerufen. Mit der Schaffung des Altgaskognischen Wörterbuchs (siehe DAO/DAG) begann man, das bis dahin vernachlässigte Sprachgebiet der Romania lexikographisch zu erforschen. In sprachlicher Sicht bildet das Gaskognische eine Einheit sui generis. Seine phonetischen und lexikalischen Eigenheiten, seine Syntax räumen ihm den Status einer eigenständigen Sprache ein.

Auch wenn die Fachwelt vermehrt dazu tendierte, das Gaskognische dem Okzitanischen als Mundart anzugliedern, herrscht Einigkeit über die Sonderstellung des Idioms im okzitanischen Sprachraum. Die jüngsten Forschungen zum Protogaskognischen von Jean-Pierre Chambon und Yan Greub (Revue de Linguistique romane 60,2002,473-495) festigten Kurt Baldingers klar getroffene Stellungnahme zum Gaskognischen und zeigten, dass sich bereits um 600 das Protogaskognische ausgebildet hat, also zu einer Zeit, als sich das Okzitanische noch nicht konstituiert hatte.

Dazu gehört auch bereits die Aussprache b für v, die Joseph Justus Scaliger (1540-1609) später zu dem berühmten Wortspiel über die Gascogner verleitete: Felices populi, quibus vivere est bibere.

Die geographische Randlage der Gaskogne zwischen Pyrenäen, Atlantik und Garonne prägte das Gaskognische in ethnischer wie sprachlicher Sicht. Es zählt zu der Sprachgruppe der pyrenäischen Einheit, die den Übergang vom Gallo- zum Iberoromanischen bildet. Schaut man sich die Einschätzung des Altgaskognischen von den Zeitgenossen an, so stellt man fest, dass das Gaskognische bereits im Mittelalter als eigene Sprache verstanden wurde, zumindest in Abgrenzung zur Hochsprache der Troubadours. In den Leys d’Amors, einem grammatikalischen und poetologischen Kompendium von ca. 1350 zählte es als lengatge estranh zu den Fremdsprachen, aufgeführt zusammen mit Französisch, Englisch, Spanisch und Lombardisch.

L'unica conclusion que'n tirarèi qu'ei la qui segueish: n'ei pas vertat que la classificacion deu gascon com a dialècte de l'occitan e hasca unanimitat en çò deus lingüistas. La formula "occitan gascon" en plaça de "gascon" n'ei, per via de consequéncia, pas ben trobada e qu'ei d'evitar, pr'amor en aqueste ahar, n'ei pas briga justificat de voler a tot hòrt impausar ua opinion classificaira com s'estosse ua vertat beròi acceptada per tots, en abséncia de critèris scientifics, valeders e acceptats per tots, qui pogossen har servir entà justificar-la. Voler impausar la soa ideologia qu'ei har mustra d'irrespècte e de mesprès envèrs tots los qui'n son d'ua capèra diferenta. La formula "occitan gascon" en plaça de sonque "gascon" n'ei en realitat pas necessària ni desirabla pr'amor non ahíg estrictament arren a la definicion scientifica de l'idiòma,  sonque tà entresenhar sus l'ideologia deu son autor,  çò qui, en realitat, cad complétament hòra subjècte.  

Unionisme e secessionisme o las valors d'un lingüista professionau.

Ua setmana a,  lo lingüista Domergue Sumien que dediquè ua de las soas rubricas setmanèras, hens lo Jornalet,  aus secessionismes linguistics qui afectarén, segon eth, l’occitan. Que’n cita tres : lo provençau, lo gascon e l’auvernhat.

 Totun, lo mot de secessionisme aplicat au gascon per arrapòrt a l’occitan no’m sembla pas briga apropriat, pr’amor de la cronologia istorica. No’m voi pas prononciar se lo gascon ei ua varietat de l'occitan o non, qu'èi dejà explicat perqué n'ac voi pas har e que vs'enviti a tornar léger l'article corresponent. Totun, aquerò non m’empacharà pas de raperar qu’istoricament, la concepcion que lo gascon ei ua lenga distinta de l’occitan que sembla hòrt mei anciana que non pas la d’ua lenga d’òc dont lo gascon e seré un dialècte. Que sufeish de brembar los noms deu  provençau Rambaud de Vaqueiràs (sègle 12) , deu catalan Cerverí de Girona (sègle 13), deu lengadocian Guilhèm Molinièr (sègle 14) e deu gascon Pèir de Garròs (sègle 16). Lo prumèr qu'ei l'autor d'ua poesia plurilingue on provençal e gascon i figuran au demiei d'autas lengas com lo francés e l'italian.  Cerverí de Girona qu'ei tanben l'autor d'un poèma plurilingüe on provençal e gascon i son cadun arrepresentats de manèira diferenciada au demiei d'autas lengas com lo francés e lo galaïcoportugués. Si lo gascon i ei clarament diferenciat deu provençau en la poesia plurilingüe de Cerverí de Girona, n'ei pas lo cas de la pròpia lenga deu trobador catalan, probablament assimilada au provençau.  Un sègle mei tard,  l'occitan Guilhèm Molinièr, l'autor tolosan de las Leys d'Amor, qu'indica lo gascon qu'ei tad eth un lengatge tant estranh com lo francés e lo lombard. Quant a Pèir de Garròs, que restrenha l'airau deu son lengatge gascon au triangle aquitan e non au-delà (cf. l'abans-díser de las soas poesias gasconas). O sia qu’en lòc de parlar de secessionisme gascon qui afectaré l’occitan, que valeré mei parlar, de l’estrict punt de vista cronologic, d’unionisme lingüistic occitan qui afectaré lo gascon.

En Domergue Sumien qu’escriu tanben (que’u citi enter verguetas):
 "Los secessionismes provençal e gascon, en mai d’èsser d’agents de la somission al francés, se caracterizan tanben per dos autres defauts:

 - Lor feblesa argumentativa e intellectuala. Lors arguments son pas acceptats coma serioses dins la recèrca scientifica en lingüistica occitana e en lingüistica romanica. Sol Blanchet pòt far illusion, de còps, perque arriba a se far acceptar al près de certans lingüistas imprudents que son pas especializats en occitan.

- L'esterilitat de lors òbras. Son incapables de far progressar la coneissença scientifica del provençal o del gascon. Lors òbras consistisson sustot en de polemicas sens interès contra los “occitanistas”. Quand vòli estudiar lo provençal, tròbi pas res de novèl ni de consistent dins Blanchet. Quand vòli comprene lo gascon, Lafita me fornís pas la mendre indicacion utila. "

Lavetz, aciu que’m cau reagir . Que lo gasconisme sia "agent de la somission au francés "no‘m sembla pas briga fondat. Lo gasconisme n’ei pas mei agent de la somission au francés que n’ac ei l’occitanisme. E n'ei pas briga provat que l'unionisme e sia la responsa mei adaptada tà lutar en contra deu procèssus d'extincion qui afècta los parlars gascons e occitans en generau.

Vediam los autes dus defauts descriuts per Sumien. Prumèr, lo feblèr argumentatiu e intellectuau. Qu’ei un trèit partatjat equitablament enter las duas capèras, ce’m sembla. Non podem pas díser que los arguments occitanistas e sian mei acceptaders scientificament que los deus gasconistas. On, o quins, son los critèris scientifics qui permeterén de classificar occitan, catalan e gascon en lengas distintas o en dialèctes d'ua medisha lenga? Ja sabem plan las causidas deus uns e deus autes que son deu maine ideologic o politic, que non scientific. La classificacion en aqueth cas non pòt estar sonque arbitrària, purament convencionau se voletz, pr’amor los critèris qui hèn servir que son non-, o hèra mau, definits d'un punt de vista scientific, non-quantificables o non-universaument admetuts,  shens consensus universau possible. Qu'ei precisament aquesta arbitrarietat qui permet a Pèir Bèc de har càber lo gascon laguens l'occitan en un obratge  (lo de la colleccion Que-sais-je?) e de separar l'occitan e lo gascon en un aute (lo de las edicions "Picard".) La classificacion aquiu n'a pas nada pretension de valor universau, n'a pas sonque ua valor de comoditat. Que sufeish de cambiar de critèris tà cambiar la classificacion.

Quant a "l’esterilitat" de l’òbra de Yann Lafitte denonciada per Domergue Sumien, aquesta afirmacion que’m sembla de non pas créder de part d'un lingüista. B’ei probable Domergue Sumien n’a pas jamei lejut nat article de Yann Lafitte ni las anotacions qui ondran la soa edicion deu diccionari Lespy-Raymond, senon n’auré pas jamei escriut ua contra-vertat tan monstruosa. Que’s pòt perfèitament non pas compartir las opinions de Yann Lafitte, aquò non deveré pas empachar d'arreconéisher la valor deu son tribalh scientific. Yann Lafitte, enter autas contribucions de prumèr òrdi, qu’estó lo prumèr a demostrar que la r finau de la terminason -ar (latin -aris)   qu’averè de demorar muda en gascon, que lo mot estosse un infinitiu (ex. militar en un partit), un adjectiu (lo servici militar) o un substantiu (un militar). Aquesta conclusion, basada sus l'analisi deus tèxtes ancians, que permet d'apressar la fonetica gascona occidentau de la deu catalan orientau medievau, conservada en balear contemporanèu. Aquesta descobèrta dont Lafitte ei l'autor, que permet d'ahíger ua pèira de mei a la teoria apitada peu lingüista american Thomas J. Walsh  entà explicar l'isoglòssa catalano-gascona. Y. Lafitte qu'a demostrat tanben qu'aquesta terminason –ar qu'averé de demorar normaument epicèna com ac implica la gramatica latina e com ac amuishan los tèxtes d'archius : lenga vulgar, cigala podanar  (Lespy, Palay), dongas ua defensa militar, que non *militara. La soa contribucion a l'estudi de l’evolucion deu /w/ intervocalic gascon  tà /ß/ qu’ei egaument de hòrt gran interés, en perméter d'arrespóner a ua question deishada shens arresponsa  per Pèir Bèc hens lo "Manuel Pratique de Philologie Romane"(Ed. Picard) qui vedèva mei probabla - a gran tòrt- l'evolucion invèrsa.

Segur, n’èm pas obligats d’aderir a las nòrmas graficas adoptadas per  Lafitte. Totun, que harèi arremercar lo quiti  Sumien qu’ei a har servir ua sòrta de gascon de la soa invencion, qui n’arrespècta pas briga los patrons de conjugason normada gascona establits de manèira consensuau peus lingüistas (occitanistas) Bianchi e Viaut de l’un costat, Narioo e Grosclaude de l’aute, e confirmats per Romieu e Bianchi hens la lor gramatica gascona. Lo quiti Yann Lafitte que'us arrespècta fidèument, quina que’n sia la grafia qui hè servir. Lo gascon de Yann Lafitte qu'ei, shens nat dobte, hèra mei respectuós de la nòrma que non pas lo de Domergue Sumien, se estremam la diferéncia de causida grafica qui cau acceptar com a fèit, ua realitat  qui cau préner en compte pr'amor que concerneish ua proporcion non negligibla de locutors.  Domergue Sumien, per lingüista professionau qui sia, n’ei pas, ailàs, la mei bona persona tà balhar leçons en mestior de nòrma gascona. En realitat, En Domergue Sumien, per ara, non contribueish pas sonque tàd atacar e aflaquir lo procèssus  de normativizacion deu gascon en bèth voler copar lo consensus normatiu. Pecat qu'ei.