Lengua gascona o lenguaS gasconaS?

La classificacion deu gascon com a dialècte occitan o com a lenga a despart que depén deus critèris causits, e com los lingüistas ne saben pas har servir critèris scientifics, quantificables e universaument arreconeishuts tà decidir se dus parlars son de la medisha lengua o non, non son pas tots d’acòrd sus aqueth subjècte. E, en realitat, quina importància aquerò e pòt aver? Non cau pas jamei oblidar la question de l’occitanitat o non deu gascon qu’ei sonque un ahar de classificacion e arren mei. E non cau pas con·hóner un sistèma de classificacion dab la realitat.

Lo sistèma de classificacion deus parlars en dialèctes e deus dialèctes en ua lengua qu’ei comòde peus linguistas mès aqueth sistèma que presenta limitacions de las sevèras qui l’empachan d’arrepresentar corrèctament la realitat linguistica. En la realitat, cada parlar ei ua lengua. Lo parlar qu’EI lengua. Se los parlars e son diferents, las lenguas que'n son diferentas. Après, los locutors pòden decidir se las diferéncias e son significativas o non e eventuaument s’enténer sus un parlar comun qui representaré la lengua comuna.
La classificacion que t’obliga de regropar los parlars en ua lengua. B’ei plan reductor, aquò! Que preni un exemple: lo parlar de Maurí/Maurin en Fenolhedés. Segon Coromines, aqueth parlar qu’ei catalan. Per d’autes linguistas, lo parlar de Maurin qu’ei lengadocian. Qui a rason? Se consideram – com ac ei generaument admés peus lingüistas- que lo parlar de Perpinhan ei catalan e lo de Sant Pau de Fenolhet ei lengadocian, lo parlar de Maurin que permet efectivament l’intercomprension totau dab las duas modalitats (de tot biaish dejà largament intercomprensiblas entre si), doncas, lo parlar de Maurin qu’ei au còp lengadocian e catalan. Non i a pas nada frontèra lingüistica aquiu. Que i a ua transicion progressiva. Que’s pòt parlar tanben deu capcinés, tant lengadocian com catalan, e evidentament 100 % capcinés. E lo benasqués? Tant catalan com aragonés, e evidentament 100% benasqués. E que i a parlars que son au còp gascons e lengadocians, e los parlars gascons de Luishon e d’Aran que son aisidament comprensibles peus benasqués vesins e vice-versa.

Lo sistèma de classificacion emplegat peus lingüistas qu’ei incapable d’arrepresentar aqueras subtilitats de manèra nuançada. Aqueth sistèma qu’ei tròp reductor. Que’t mia tà imaginar frontèras linguisticas en lòcs on non n’i a pas vertaderament.
En la realitat, cada parlar ei ua lengua e aquò n’a pas de depéner d’un sistèma de classificacion. Prengam lo cas de l’aranés. L’aranés tau com ac entén Aitor Carrera, qu’ei a díser l’ensemble deus parlars pròpis de la Val d’Aran, qu’ei constituit de ueit parlars diferents. La lengua oficiau en Aran, e doncas en Principat de Catalonha, qu’ei basat sus un solet: lo parlar de Vielha-Mijaran. Qu’ei vadut lo parlar comun, l’estandard, la lengua nacionau d’Aran dita l'aranés e, per consequéncia, la modalitat occitana pròpia deu Principat de Catalonha deu quau Aran hè partida e deu quau los aranés e son ciutadans de plen dret.
Quant au gascon en generau, qu’ei au mens tan complèxe dialectaument com lo catalan, senon plan mei. En son blòg, l’escrivan biarnés e locutor naturau de gascon Eric Gonzalès qu’afirmè deus mots deu roman "La pluja" de l’escrivan gascon Manciet, que'n comprenèva sonque ueitanta per cent. Aquiu, l'intercomprension qu'ei probablament plan mens bona que la enter lo lengadocian de Sant Pau de F. e lo catalan de Perpinhan. Doncas, se las lenguas escriutas (shens parlar de las modalitats oraus) deu landés Bernat Manciet e deu biarnés Eric Gonzalès e son tant pòc intercomprensibles enter si, quin e podem arribar a la conclusion que son parlars d’un medish sos-dialècte occitan aperat gascon occidentau? Se cregossem çò qu’avança Eric Gonzalès, occitanista irreprochable, las diferéncias entre los dus tipes de gascons – classificats per lingüistas occitanistas com d’un medish sos-dialècte-que serén plan mes granas que non pas las qui asseparan dus dialèctes de la lengua catalana com lo centrau (principatin) e lo valencian. Que caleré har escotar un tèxte de Bernat Manciet lejut per l'autor (n'i a en CDs) a locutors naturaus de la lengua aranesa tà verificar se son capables de’u arrevirar en aranés. L’intercomprension qu’ei totun ua condicion sine qua non tà classificar dus parlars dens la medisha « lengua » ça’m sembla. La remarca d’Eric Gonzalès que relativiza la significacion de la classificacion lingüistica aplicada au gascon e que pòt sufir tà explicar la dificultat de har acceptar ua lenga gascona comuna. Que cau soslinhar lo problèma de la complexitat dialectau deu gascon n’ei pas jamès estat correctament tractat peus lingüistas. Los lingüistas occitanistas qu’an evitat de s’i interessar de tròp près.
La question pausada per la remarca d’Eric Gonzalès n’ei pas se lo gascon ei ua lengua diferenta de l’occitan o non, mès plan se lo gascon ei vertaderament, uei lo dia, ua lengua unica o un ensemble de mei d'ua. Gascon o GasconS?

Qu’avem dejà duas normas gasconas arreconegudas: l’aranesa e la biarnesa , qui corresponen a duas nacionalitats gasconofònas ben distintas. Totun, la question de la causida de l’estandard que’s pausa per la rèsta de Gasconha. Lhevats los aranés e los biarnés, los autors gascons que son pòc enclins a emplegar un deus dos estandards quau que sia, qui consideran com tròp diferents deu lor parlar o com tròp tipats. En abséncia d’ua norma pan-gascona largament acceptada, los autors gascons (sensu stricto ) qu’utilizan un gascon personau, sia de basa locau, sia de composicion. Un exemple de gascon composicionau qu’ei lo qui lo comengés Pèir Bèc emplega en la soa òbra literària. E mei lo gramatician Andriu Bianchi, autor de mantuns tribalhs consacrats a definir gramaticaument lo gascon "normat", qu'ei a díser lo gascon « estandard», en realitat l'estandard utilizat peus biarnés, que non lo gascon composicionau de Pèir Bèc, n’emplega pas briga aquesta medisha modalitat gascona "normada" dens los sons escrits en gascon qui pareishen regularament dens La Setmana. Au gascon presentat com "normat" peu quite Bianchi, eth medish que'u prefereish lo son gascon composicionau personau, enqüèra diferent de lo de Pèir Bèc. En cambi, lo gramatician Maurici Romieu, qui co-signè dab Andriu Bianchi ua gramatica gascona normativa, qu’emplega l'estandard biarnés deu gascon en la revista deus Reclams. Que cau remarcar Maurici Romieu, roergàs d'origina, qu’ei biarnés d’adopcion, que viu en Biarn, mentre Andriu Bianchi que viu en Gasconha. La diferéncia de nacionalitat que poiré explicar la diferéncia de causida linguistica enter lo biarnés Romieu e lo gascon Bianchi.

Har acceptar en Gasconha un parlar gascon comun de har víver a costat deus parlars locaus qu’ei un desfís màger peu sègle 21.

Diglòssia a la Setmana

L' editoriau venider deu men ebdomadari occitan preferit la Setmana, qui podetz dejà liéger suu blòg deu mèste Andriu, que'm hè pausar ua question de principi linguistic. E's pòt acceptar en un tèxt gascon manlhèus desconeishuts de Palai, quan los equivalents gascons existeishen plan? Lo tèxt deu mèste n'ei conhit. Tà començar, qu'emplega lo vèrb téner quan Palai e recensa tiéner, ténguer, tier, tenir mès pas téner. Bon, dilhèu que s'ageish d'ua fauta de tipografia, aquò que pòt arribar. Un aute onguesisme (occitanisme non gascon), ua distraccion, probable, qu'ei mai en lòc de mei, mes o mès. Un tresau exemple qu'ei mena tà díser òrdi, escantilh, tipe, classa. Aqueth que pausa dus tipes de problèma. Prumèr, au vèrb menar lo gascon generau que prefereish miar, amiar, de forma mes gascona. Dusau, lo mot mena dab lo sens d'escantilh qu'ei desconeishut en gascon blos. B'ei vertat qu'emplegam correntament lo francesime sòrta, totun n'ei pas ua arrason tà'u substituïr per un aute manlhèu non gascon pr'amor, d'equivalents plan gascons de "sòrta", que n'i a un sarròt. Tà arrevirar l'expression "de tota mena", que podetz causir: de tot escantilh, de tota traca, de tot òrdi, de tota mandra, de tota requista, etc...

A la diglòssia costumèra deu hèit deu francés, los de la Setmana que i horneishen ua auta deu hèit de l'ongués (occitan non gascon), man(i)èra de'ns raperar nosautes gascons qu'èm ua minoritat non sonque en França senon tanben en Occitània. Qu'ei precisament çò qui volem deishar d'èster: ua minoritat. Doncas, per nòste, en gascon blos, en vos pregar. Pro de vergonha: en gascon blos!

En gascon, en vos pregar.

N'i a qui n'an pas comprengut l'interés de considerar lo gascon com a lengua. Totun, lo projècte qui consisteish a s'acontentar d' ahíger a ua lengua non gascona, la francesa- ua auta lengua non gascona - l'ongués (= occitan non gascon), qu'ei simplament inacceptable d'un punt de vista gascon. La forma onguesa dita occitan referenciau o larg qu'ei estada desgasconizada dab un suenh meticulós, com si lo gascon estosse inexistent, mòrt, damnat o vergonhós. Evidentament, que'vs diràn que n'ei pas jamés estat question de remplaçar lo gascon per l'ongués, que lo gascon ei tan bon occitan com l'ongués etc, etc. Totun, quan e s'ageish de transposar aquera beròia teoria en la realitat, ja podem aver ua idèa clara deu resultat: lo gascon a de desaparéisher o de s'esfaçar au profieit de l'ongués e qu'enteneratz tot plen d'arrasons de las bonas tà dehéner aquerò: n'i a pas pro de plaça suu document o sus l'etiqueta per hicà'i la version gascona, lo gascon qu'ei incomprensible peus qui non son pas gascons, la lengua deus trobadors qu'èra onguesa e non pas gascona, l'economia o lo budget n'ac permet pas pr'amor doblar las versions que costaré car etc, etc.

Se considerèssem l'ongués e lo gascon com duas lenguas distintas, alavetz ua gran partida d'aquests arguments demorén shens objècte e lo principi d'egalitat auré d'aplicà's. E mes, l'ongués tanben i trobaré lo son compte. Per exemple, uei lo dia, lo budget de la region Aquitània dedicat a las lenguas regionaus qu'ei compartit en duas partidas egaus: ua va tau basc e l'auta
tà l'occitan. Gascon e ongués estossen arreconeguts coma duas lenguas distintas, aquera proporcion qu'auré d'èster arrevista en favor de las lenguas occitanas: un tèrç tau basc, un tèrç tau gascon e un tèrç ta l'occitan non gascon.

Arreservar un estatut abracat de dialècte tau gascon n'ei pas sonque injust mès dangerosament mortifèr tà la lengua de Pèir de Garròs e de Joan Guiraud d'Astròs, ça'm sembla.

La Setmana e lo Figaro Magazine

Qu'èi remarcat l'ebdo la Setmana qu'a un punt en comun dab lo Figaro Magazine: la proporcion negligibla d'articles escriuts en gascon.

Per ua Associacion Entà la Defensa deus Interés de Gasconha

Que lo gascon sia reconegut com a lengua peus uns o sonque coma dialècte per d'autes non càmbia pas lo hèit que n'a pas d'èster substuït per un aute dialècte non gascon. Qu'ei un efèit pervèrs de l'occitanisme que de considerar lo bilinguisme institucionau francés-lengadocian acceptable dens las regions tradicionauments gasconofònas. Que's tròba lo gascon qu'ei ua lengua de Mieijorn-Pirenéus, a costat deu francés e deu lengadocian. Los tèxtes en occitan de Mieijorn-Pirenèus -de difusion panregionau- qu'aurén doncas d'èster escriuts en duas versions, gascona e lengadociana. Qu'ei exasperant de constatar que n'ei pas jamés lo cas, çò qui vau a díser que lo gascon ei sistematicaments ignorat, com ac ei tròp sovent dens las emissions regionaus en occitan de FR3 Tolosa. E seré doncas vadut tan vergonhós de s'exprimir en gascon?

Alavetz, que cau saludar lo petit article occitan de l'edicion de mars de Midi-Pyrénées info, per un còp redigit en bon gascon. Qu'ei titolat: 20 leçons entà aprénguer l'occitan...e mes qu'aquò!. Que i aprenem çò qu'ei Euromanià: un programa, finançat a 70 % per la Commission Europèa, qui a per tòca de miar tà deschifrar 6 lengas romanicas, occitan inclós (quin occitan, n'ei pas dit mès qu'ac podem endevinar). E n'escapam pas a la fòto on e vedem lo conselhèr regionau encargat de la cultura occitana, Guilhem Latrubesse, a parlar davant ua banderòla bilingüa... francés-lengadocian.

Ja seré temps de crear ua Associacion Entà la Defensa deus Interés de Gasconha, ça'm sembla. Shens "lobbying", non ns'i escaderam pas.

Lengües e colors de l'arcolan

Es linguistes son estacadi a ua tradicion universitària que los obligue a classificar es parlars. Son acostumadi a classificar es parlars en « dialèctes « e puish qu’amassen es « dialèctes » en un ensemble que diden « lengua ». Era classificacion qu’ei un biaish comòde e necessari tà ordenar e simplificar er ensemble des parlars umans. Totun, es critèris tà decidir se dus parlars hèn plan partida d’ua madeisha lengua o de dues lengües distintes non son cap gaire quantificables ne universaus. Alavetz, qu’èm obligadi d’adméter qu’era classificacion des parlars a sonque ua valor relativa e non absoluda . Era classificacion pòt variar, e varie de hèt, segon eth classificaire. Per exemple, eth regretat mèstre catalan Joan Coromines classificaue eth benasqués laguens eth catalan, e d’auti filològs – mes que mes catalans- continuen d’èster d’aguesta opinion. Un aute gran lingüista catalan, Antoni Badia Margarit e mantuns filològs benaquesi e aragonesi placen eth benasqués laguens er aragonés. Quant ath lingüista benasqués José Antonio Saura Rami, eth preferís ua tresau opcion, qu’ei a díder la de ne aragonés, ne catalan en tot hèr deth benasqués ua tresau lengua distinta deth catalan e der aragonés. Toti aguesti excellenti lingüistes an rasons des bones tà classificar eth benasqués segon era sua pròpia opinion. B’ei evident qu’eth hèit qu’aguesti lingüistes non son toti d’acòrd entre se non vien d’un defècte o d’ua manca de sabença, sinon des critèris divergents emplegadi per cadaun tà establir era sua classificacion. Non i a cap de critèri scientific, quantificables e universaus, tà classificar es parlars en lengües.


Tà hèr-vos compréner eth costat arbitrari e, fin finau, pòc important, dera classificacion lingüística, que voi hèr-vos ua analogia. Prengam coma exemple es colors der arcolan de Sant Martin. Encara que l’espèctre des colors der arcolan forme un continuum vertadèr sens cap de frontèra entre se, solem descompausar-lo, de manèra arbitrària, en sèt: vermelh, iranja, auriò, vèrd, blu, indigo e violet. Aguesta manèra de descompausar es colors de l'arcolan ei completaments arbitrària, non a cap arren d’ universau. Per exemple, en cultures asiatiques e amerindianes verd e blu son tradicionauments ua sola e madeisha color. Açò non vòu pas dider qu’aguesta gent non son capables de distinguir eth blu deth vèrd, senon que consideren que son dues varietats d’ua madeisha color. Tà dider blu o vèrd, es vietnamesi empleguen indiferentaments eth madeish mot xanh. Quan vòlen especificar “blu” diden xanh bầu trời (ei a díder : “xanh” coma eth hons deth cèu) e quan s’agis de vèrd, diden xanh lá cây (“xanh” coma es huelhes d’ua planta).
Auti còps es basqui considerauen que blu, vèrd e gris èren ua medisha color qu’aperauen urdin. Ue dia, que hèn era diferéncia entre aguestes tres colors . Arreserven eth mot urdin tà díder blu e an manlhevat es mots castelhans verde (en eusquera berde) e gris tà díder  respectivaments vèrd e gris. En cambi, en d'autes cultures, eth mot generau tà diser blu non existís pr'amor que hèn era distincion entre varietats de blu que consideren coma colors distintes. Per exemple, es mongòus distinguissen dues colors blues: цэнхэр (tsen·her) e xex (höh), era prumèra estant mès clara que non era segona.

En linguistica, qu'ei parièr: n’i a que consideren gascon e lengadocian coma dues varietats dera madeisha lengua qu’apèren occitan, d’autes que consideren que gascon e lengadocian son dues lengües diferentes. Alibèrt consideraue que catalan e occitan èra ua madeisha lengua. Coromines classificaue eth parlar de Maurin coma catalan mentre que d’auti lo consideren coma lengadocian...Tot açò qu’ei tant arbitrari coma es sèt colors de l’arcolan. Non i a cap de frontèra linguistica ben neta entre lengadocian e catalan, se passe de l’un a l’aute progressivaments coma, en arcolan, deth roge ar irange e puish der irange ar auriòu. Aquò vau tanben per aragonés per arrepòrt ath catalan, e, probable, per occitan per arrepòrt ara "lengua d’òil".
Aquerò que’m hè diser que çò d’important ei eth parlar mès que non era « lengua », era lengua qu’ei ua construccion der esperit o ua convencion tà simplificar era realitat, coma es suposades sèt colors de l’arcolan, mentre qu’eth parlar ei era realitat.
Qu'eth benasqués sigue classificat coma aragonés, catalan o ne un ne er aute non a gaire d'importància. Çò d'important ei qu'es benasquesi agen era possibilitat d'exprimir-se e de víuer en benasqués.

Sens govèrn estatau

Despuish qui n'an pas mes de govèrn estatau, l'economia belga va plan melhor e lo deficit de Belgica s'a redusit considerablament sens que los belgas ajan besonh de sarrà's la cinta. Adonc, un exemple de seguir per França e Espanha. Non son pas los departaments qui cau suprimir, senon lo govèrn estatau, ua còlha d'inutiles qui'ns còstan car.

Tombas linguisticas

I credi pas tròp a las frontèras linguisticas au dehens de la nòsta romània. De frontèras naturaus, n'i a pas nada, ça'm sembla. Se vos amuishan quin hossat mei pregon assepara duas lenguas romanicas, n'ajatz pas créder qu'aquò ei ua frontèra. N'ac ei pas. En realitat, aqueth hossat qu'ei ua hòssa. Que son las tombas on estón enterrats tots los parlars qui hasèvan de transicion, o que n'ac hèn pr'amor que ne son pas tots morts e que'us vòlen enterrar vius. B'ei plan per aquò que las isoglòssas coincideishen rarament dab los limits deus maines revendicats per las lenguas romanicas estatutàrias.

Lo parlar -la lengua vertadèra- que complica o qu'empacha lo pensar politicament corrècte.

Diuendres passat, un recòrd en nombre de visites

Diuendres passat, eth mèn comptader de visites diaries que marquèc un recòrd (per aguest blòg). B'èra content, he! Sustot qu'en tot decidir (de sajar) d'emplegar era varietat oficiau der occitan en mèn blòg, podia témer ua pèrta de seguidors. Eth president deth CAOC, Senhor Enric Garriga, qu'ac diguec claraments deuant ua delegacion de parlamentaris catalans: era modalitat aranesa der occitan non pòt èster oficializada pr'amor qu'ei un petit dialècte qu'arrés non pòt compréner en dehòra d'Aran; apréner-lo que serie donques sense cap d'utilitat (segon eth, eh!).

A jo, blogaire tolosan d'expression gascona, aqueth "dialècte occitan sense cap d'utilitat" m'a permés d'obtier ua pujada significativa deth nombre de visites. Normauments agueste blòg ne receu un centenat per dia. Diuendres eth nombre que pujèc tà mès de 580. Era pujada concernís essenciaument visites des der Estat francés. Açò pròve, se siguesse necessari, qu'er aranés non ei ermetic pes non-aranesi, contràriament a çò que semble pensar eth senhor Garriga.

Occitan oficiau

Un lector irascible que me pregunte demane perqué i foti boti er article gascon pirenenc occitan, eth/era, e non lo/la e perqué er enonciatiu que qu'emmèrde totlemonde?
Bon, è dues responses, pr'amor que cau saber preparar es sòns arguments.




Er article eth/era qu'ei era forma emplegada en occitan oficiau. Convendratz damb jo que non i a mès occitan qu'agueste article. Citatz-me ua auta lengua qu'a coma article eth/era. Non n'i a cap. Mentre que de lenguas qu'an lo/la ne coneishi aumens dues autes: catalan e franco-provençau. En catalan lo/la non ei un article dera lengua oficiau, e ben en occitan, qu'ei parièr. Dilhèu qu'aquerò cambiarià un bèth dia, mès tant qu'es occitans non se demèrden cap tà obtier era oficialitat des sues varietats en tot tórcer es colhons des sóns diputats, que serà atau. Sò cap a díder que non cau emplegar lo/la en occitan, segur que non, senon cap ena varietat oficiau dera lengua. Que cau notar qu'er occitan oficiau coneish tanben er article tolosenc le mès de manèra fossilizada en bères expressions. Qu'ei possiblaments un arcaïsme, coma er article salat so/sa.
Ara tà çò que tòca ar enonciatiu. Qu'ei vertat agueste enonciatiu qu'a desapareishut quasi completaments dera lengua d'ue. Mès eth mèstre Aitor Carrera, ara seguida der aute mèstre en Joan Coromines, considere normau d'emplegar er enonciatiu en aranés. Donques, jo que lo hèsqui servir, sustot que l'è ben installat en cap. Que me sort sense que i poga hèr arren.

E puish, ath lector occitan irascible, bon catolic, que li harè remarcar que la Santa Mair de Diu prononcièc aquera frasa frase en Lorda: Que sòi era immaculada concepcion. S'ac aguesse volut díser diferentament, ac aurie pogut hèr en tot aparéisher en Albi o en Rodés. Mès non. Que siguec ua visita oficiau en occitan oficiau.

L'accent occitan se perd, ma brave dame

Es causa sabuda que l'accent occitan se pèrd, ailàs. Mas se parla pas tròp de la reparticion inegala dels accents. N'i a qui n'an de tròp e qui sabon pas de qué ne far, alavetz te'n foton pertot e quitament ont cal pas coma los camaradas de Libertat Nòrd-Gasconha. Cal pas botar d'accent suu huec, pas mai que d'òli sul fuòc. Per d'autres, es lo contrari: penúria totala, ruptura d'estòc, la mèrda. Bon, mas per un còp que los amics del Partit Occitan de Tolosa nos apondon un títol en lengadocian, dirai pas res, sequenon me reprocharàn de totjorn romegar. E puèi, de decas gròssas coma ieu, ne fau a cada "pòst".

Ça que la, me demandi: mas de qué es a far nòstre Andriu nacional mentrestant? Ben trantalha entre pessimisme e resignacion.

Lo fracàs deu projècte d'estandardizacion de l'occitan

Los normativizadors de l’occitan qu’an avut tòrt de concéber l’occitan sonque per oposicion au francés, e, paradoxaument, com un miralh deu francés. Per simetria per arrepòrt au francés qui èra un parlar de la lengua d’oil elejut per la gràcia deu rei, un parlar lengadocian centrau qu’estó elejut per la gràcia deu sénher Alibèrt e, après eth, per la deu sénher Teulat, tots dos originaris –com per miracle- de la zòna geografica deu dit lengadocian centrau. E Taupiac, gascon de Lomanha, mès emigrat a Montauban, qu’aderí ad aqueth projècte, ua excepcion notabla en monde gascon. Lo lengadocian centrau, qu’estó aperat prumèr peus seguidors d’aqueth projècte “occitan referencial”, puish occitan "estandard" segon Teulat (L’occitan uèi, I.E.O., 1985).

La maionesa ne prengó pas briga dens la realitat. Los occitans qu’an continuat d’escríver cadun en sa lengua preferida (dit autament, en son parlar preferit), e quitament escrivans lengadocians d’expression orientau an continuat d’escríver en lengadocian orientau, doncas pas en "estandard", enqüèra que passar de la modalitat orientau tà « l’estandard », no'us agosse pas costat briga linguisticament.

E quan l’occitan e’s hasó oficiau, qu’estó un aute estandard, basat suu parlar de Vielha-Mijaràn- qu’estó oficializat.

En realitat, los qui parlan un occitan diferent deu lengadocian centrau veden pas perqué aurén de cambiar lo lor parlar per lo deu vesin, autoproclamat estandard. Aquera proposicion deu lengadocian centrau com estandard qu’èra arressentida com ua despreciacion deu lor parlar pròpi.

Prepausar ua modalitat regionau com estandard « generau » qu'estó l'error màger de la linguistica occitanista.

N’i a qui disen la rason deu fracàs de l’estandardizacion de l’occitan qu’ei l’abséncia de poder politic. N’ac pensi pas. Se l’estandard estosse bon e adaptat, n’auré pas de besonh nada autoritat politica tà l’impausar. Senon, quin explicatz lo succés de l’estandard yiddish, creat en 1934 peu lingüista lituanian Max Weinreich? Aqueth parlar qu’ei sintetic, composicionau, arressentit com estranh per TOTS los locutors naturaus deu yiddish pr’amor que combina trets dialectaus “incompatibles” entre eths. Qu’ei a díser Weinreich que creè un dialècte nau, artificiau, pro diferent deu yiddish parlat per la majoritat deus locutors (yiddish polonés) com de las autas modalitas de la lengua. Lo yiddish inventat per Weinreich n'èra pas un parlar locau o regionau: doncas que's podèva har acceptar com estandard mes aisidament, o sia que's podèva har lengua, shens necessitat d'aver de recórrer a ua constrenta governamentau tà impausar-la. De tot biaish, nat govèrn n'i èra (ni n'ei) pas tà sostier lo yiddish: lo yiddish qu'ei ua lengua shens Estat e trans-estatau, doncas, notatz-ac, shens escòla estatau tanpauc (òc, que's pòt har ua lengua unificada shens escòla). Que cau raperar qu’abans la guèrra, lo maine linguistic deu yiddish que s'espandiva per tota Europa, de l'Europa occidentau (Itàlia deu nòrd, Soïssa, Alsàcia e País Baishs) dinca las montanhas de l’Orau en Russia. N’èra pas un petit territòri e la lengua qu’i èra fragmentada dab dialèctes a fanegas e a penas comprensibles enter si.

Uei lo dia, lo yiddish estandard qu’ei l’unic yiddish emplegat a l’Universitat (on que sia: París, New York, Buenos Aires, Tel-Aviv etc), en la premsa escrita (en tot lo planeta, New York, México, Bogotà, Sydney, Tel-Aviv, Odessa etc). Qu’estó en yiddish estandard qu’estó escrita l’òbra deu Prèmi Nobel de literatura Isaac Bashevis Singer. Atencion: disi plan escrita. Las modalitats oraus an pas desapareishut e Singer non parlava generaument pas en estandard, qu‘ac hasèva en yiddish de Varsòvia, vila de la quau èra hilh. Cada locutor naturau deu yiddish a d’èster « bilingüe »: la lengua yiddish deus sons pairs e lo yiddish estandard, un pauc com en Soissa Alemanda o en Austria, on la lengua oficiau (l'alemand) a pas desplaçat la(s) lengua(s) orau (s), los dits "dialèctes", pr'amor qu'èra precisament arressentida com tròp diferenta e pas guaire locau.

Qu’ac torni díser : lo fracàs de la normativizacion de l’occitan s’explica pr‘amor qu’ei calcat suu modèle francés. Lo monde non veden pas perqué aurén de cambiar lo lor parlar per un parlar d'ua auta region. Qu’ei exactament per aquesta arrason que Weinrech inventè un dialècte nau, "aregionau". Qu'ei mei aisit de har acceptar un parlar completament "aregionau" que non pas lo dialècte deu vesin. Un parlar nacionau, per definicion, a d’èster "aregionau". Que i a basicament duas manèras d'ac obtiéner, aquò. Prumèr, la meishanta : har morir tots los parlars de la lengua de manèra que subervisca sonqu'un: qu’ei plan lo cas en Principat de Catalonha, on un parlar deu catalan (deu dialècte dit centrau) – l’oficiau- i ei a remplaçar totas las autas modalitats catalanas deu Principat gràcias a – o a causa d'- ua politica volontarista. Qu’ei precisament çò qui los occitans e vòlen evitar a tota fòrça per la lor lengua. A mes, la norma basada suu catalan centrau a com corrolari que, estant d'esséncia regionau, non pòt èster unica shens constrenta. Aquò explica perqué coexisteishen au mens tres estandards catalans diferents: lo principatin, lo balear e lo valencian, çò qui hè pena, la vertat, per la lengua de Joanot Martorell. Mès se vei pas perqué un valencian auré d'escriure en principatin. La lengua de Martorell qu'èra plan catalana, totun valenciana, a ua epòca on lo catalan centrau n'èra pas ua modalitat escrita, senon un dialècte sonque orau, com ac èra tanben lo català septentrionau (rosselhonés). Qu’ei evident l’esfòrç d’estandardization de la lengua catalana qu’ei estat inacabat e ... -perdon d'ac díser pr'amor qu'ei un tabó d'ac har, mès aquò rai:... mau hèit, pr'amor que divideish inutilament la lengua escrita, qui auré d'èster LO ciment de la lengua. Que i manca lo parlar artificiau de composicion tà unificar las tres normas, acompanhat d'ua politica linguistica qui seré mes respectuosa de la diversitat deus parlars catalans.
Doncas l’auta manèra, la bona, pensi jo: lo parlar artificiau dab un bilingüisme obligatòri: parlar naturau-parlar artificiau. Qu’ei lo cas, en particular, deu yiddish.


Ara, per çò qui tòca a l'occitan, que'ns trobam de cara a duas realitats :

- Lo projècte de l’estándard basat suu lengadocian centrau a fracassat completament e qu'ei enterrat.

- l'unic estandard occitan oficiau qu'ei "l'aranés".

Que'ns prepausan un projècte recent, dit norma pluricentrica de l’occitan, inventada o afinada per l'excellent Domergue Sumien. Aqueth projècte que'm sembla hara atractiu suu papèr, mès sonque suu papèr. Non vedi pas quin e's pòt concretizar en la realitat. La soa declinason practica qu'ei limitada aumens peu problèma espinós de l'estandardizacion gascona, de fèit, dejà pluricentrica e autan complicada de gerir com la de l'occitan tot. Prumèr, anatz explicar aus gascons que la norma gascona a d’èster calcada suu lengadocian... (bon, mès aquò qu'ei probablament sonqu' un "wishful thinking" de Domergue Sumien e n'ei dilhèu pas lo punt mes essenciau). Anatz sustot explicar aus gascons perqué la norma gascona non poderé pas èster pluricentrica (contràriament au provençau segon Sumien, o a l'occitan medish)... E parli pas sonque d’un gascon aranés e d’un gascon biarnés (aqueth darrèr autoproclamat gascon estandard, enqüèra qu'emplegat sonque peus biarnés, doncas qu'ei plan un estandard biarnés mès guaire gascon), que parli tanben d’un gascon maritim (Manciet -lo mes gran escrivan de tots-, Mora, Lartiga…), d’un gascon coseranés (Ferré, Pujòl), d’un gascon deu Haut-Ador (Pembrun-Lavit : shò, un petit cap d’òbra :)), d’un gascon de composicion nòrdgascon-bearnés (Astié), d’un gascon composicionau pan-gascon, enfin pan-gascon d’esséncia, pas d’usatge : ua invencion de Pèir Bèc, e ne passi! Deu men punt de vista, lo gascon escrit de Pèir Bèc qu'ei, de luenh, lo melhor candidat com a base (o basa) d'un putatiu tresau estandard gascon, pr'amor qu'ei au còp aregionau, respectuós de la diversitat linguistica gascona en tot combinar trets singulars prenguts d'un pauc tots los grans "dialèctes" gascons, e que demora ça que la hèra pròishe de la lengua de Pèir de Garròs. Totun, n'estó pas représ per degun - ni peu quite Domergue Sumien- pr’amor n’estó pas promavut ni ensenhat o illustrat per un metòde ni per ua gramatica. Qu'ei pecat. Que'm cau ahíger la nòrma gascona de Sumien, de basa biarnesa e trufada de lengadocianismes. Las modificacions aportadas per Sumien a la norma bearnesa de Romieu-Bianchi qu'a com efeit de har desaparéisher los paucs consensus qui existeishen enter l'estandard biarnés e l'estandard aranés, çò qui'm dèisha perplèxe.

Jo que sagi, per disciplina mès ailàs pas tostemps dab succés, deu fèit de la mea limitacion lingüistica, que non d'ua mala volontat- de har servir las normas gramaticaus presentadas com las deu gascon "normat" per la gramatica de Romieu e Bianchi. Las conjugasons causidas com normadas (de fèit las de la norma biarnesa dab l'adopcion deu subjontiu deu type orientau e non en -i ) i son plan diferentas au còp de las de la norma Pèir Bèc (mei centraus) e de la norma oficiau aranesa. Totun, qu'èi notat que lo quite Andriu Bianchi (que veneri) non las aplica pas, o plan irregularament, en son escrit gascon. Que i a com un problèma: com si en occitan, la norma estosse hèita sonque entaus autes (los estrangèrs, probable) mès sustot pas entà si. Peu moment, podem constatar que i a enqüèra mes de normas gasconas que d'escrivans d'expression gascona, çò qui hè un pauc tròp (de normas, pas d'escrivans). En tot cas, la conclusion practica qu'ei lo gascon estandard, en l'an de gràcia 2011, non sèi totjorn pas quin ei.

Senon, que’m hiqui de mei en mei a emplegar la nòrma oficiau de l’occitan, que finaument nos sembla a tots, o quasi tots, tant extraterrèstra que pòt, dilhèu, jogar lo ròtle qui demandam a un parlar artificiau. Au mens, dab l’aranés com unic estandard reconegut de manèira oficiau (qu'ei plan lo cas), arrés (degun) non poderà pas arreprochar, per exemple, a Joan Frederic Brun de contunhar d’escríver en “dialècte” (compréner: la polida lenga de Montpelhièr) e non en "estandard". E jo, en bèth hicà’m a escríver - o sajar d'escríver- en estandard occitan oficiau, pas arrés no’m poderà arreprochar de non pas har un esfòrç tà que la lengua occitana sia normau, ua lengua ben normau com totas las granas lenguas deu mond, e non pas sonque quaucòm s'assemblant fòrça a un aplegadís de microlenguas. Com ac podetz véder, n'èi pas aprés l'occitan dab lo metòde Assimil, e ara que sèi perqué.


Doncas, promés, en partir deu pòst venider, que tornarèi tà l'occitan oficiau.

L'an passat e vòts per l'an nau

L'an passat, que i avó quauquarren de plan: l'oficialitat de l'occitan pròpi deu Principat de Catalonha: l'aranés. L'occitan oficiau ei gascon, donc exit l'I.B.G.

L'an passat, lo partit occitan de Tolosa-Nauta-Garona que redigí los sons comunicats en bearnés. Aquò nos càmbia de la Setmana, jornau redigit en Biarn e on la plaça deishada au lengatge non-celtic de Pèir de Garròs n'ei pas mes grana que la dens la République Des Pyrénées. Avetz dit: per l'aunor deu país sosténguer e per sa dignitat manténguer?

Jo desiri que los deu partit occitan tolzan prengan de cors de lengadocian e que lo redactor de la Setmana prenga de cors de bearnés. E que tot aqueth mond, tant de Lescar com de Tolosa, prengan de cors d'aranés.

Amén.

Los linguistas deu sègle passat

Los lingüistas deu sègle passat (lo 20) qu'avèvan la marrida tendéncia de confóner los lors sistèmas de classificacion deus "parlars" - compréner: las lenguas reaus- dab la realitat. Que't classicavan los parlars en dialèctes puish que t'amassavan los dialèctes en ua lengua virtuau: lengua d'oil, occitan, francoprovençau, basco etc. Dincara, nat problèma. La classificacion, per arbitrària e pòc scientifica que pogosse a còps paréisher, (aus linguistas que'us mancan de critèris hidables, los lors critèris de classificacion estant ni quantificables ni universaus) qu'èra pasmens utila com mejan tà decomplexificar l'objècte deus lors estudis.

Lo problèma que començava quan los linguistas e sajavan de tradusir aquesta classificacion en la realitat: aquò miava tà considerar que Sr X parlava ua lengua (generaument lo rei, l'avesque, lo comandant de las armadas, lo collector d'imposts e lo lingüista) , mentre Sr Y - qui parlava diferentament- que parlava un dialècte, e, tot en baish, lo praube Z (un paisan , eh) que parlava sonque un parlar innomable. E los linguistas (qu'èran subjèctes deu rei) i credèvan dur, eh! T'explicavan sens arríder, per exemple, que lo normand èra un dialècte deu francés, pr'amor lo normand qu'èra un dialècte de la lengua d'oil, or com lo francés èra la varietat de la lengua d'oil parlada peu rei, lo normand non podèva pas èster arren mes qu'un dialècte deu francés. ...Imaginatz: hèr deu normand un dialècte deu francés que seré un pòc com hèr deu lemosin un dialècte de l'aranés. I credetz, vos? He bé, los linguistas d'abans, sí. En tot cas tà çò qui tòca au normand. Qu'èra deu "gran n'impòrta qué" tipic deu condicionament deus lingüistas de l'epòca. E puish un bèth dia (i a pas guaire) Normands, Picards etc que se'n son hartats de non pas aver lo dret d'emplegar las lors lenguas a l'escòla, qu' anèn revendicar auprès deu cap-linguista de la Republica Francesa. Après aver entenut los arguments, lo cap-lingüista que lor balhè rason. Per qué? Simple: comprenó pas arren au devís en normand, lo cap-lingüista de la Republica Francesa. Lo caractèr d'intercomprension qu'ei lo critèri minimum tà decidir que dus parlars son de la medisha lengua, non? Lo cap-linguista, en lòc de reconéisher que los linguistas anavan enganats despuish generacions pr'amor d'ua marrida doctrina universitària, decidí lo normand d'uei qu'avè divergit pro deu francés per poder estar considerat com ua lengua diferenta de la lengua oficiau. Jo que'm demandi plan on son los mp3 qui permeten de conclusir qu'èra mes pròishe autes còps. Enfin, aquò rai...De tot biaish, intercomprension o pas, qu'ei un dret fondamentau deus normands, picards, bretons etc de poder parlar normand, picard, gallò o breton. La distincion entre lengua e dialècte tà denegar lo dret de normativizar e normalizar lo son parlar qu'ei ua vertadèra impostura intellectuau e morau. Si lo patués estó ua invencion deu rei, qu'estó validada peus lingüistas pagats peu rei.

L'ahèr important non ei pas de decidir si dus parlars son de la medisha lengua o pas. De hèit, la responsa pòt variar d'un linguista a l'aute e, en realitat, la responsa n'a pas gran importància. Nse'n fotem completament que lo luxemborgués sia o non considerat com un dialècte de l'alemand. Que sufí aus luxemborgués de hargar un parlar normativizat luxemborgués per ne far ua lengua perfecta e cooficiau, en egalitat de reconeishença dab lo francés e l'alemand, e pro. Qu'ei un dret fondamentau deus luxemborgués de decidir quina a d'èster la lor lengua nacionau. Çò d'important per ua comunautat qu'ei de poder causir lo lor parlar comun. Lo parlar comun non serà d'aulhors pas necessariament classificat dens la medisha lengua que los parlars naturaus d'aquesta medisha comunautat. Prengam, per exemple, lo cas deu francés en Soïssa romanda, on la lengua "indigena" ei pertot lo franco-provençau, a despart d'una partida deu canton de Jura on s'i parla ua lengua d'oil. Qu'èm a l'oposat de l'"intersistèma" teorizat per linguistas occitans (dialècte "central", patin coufin). En abséncia d'un parlar franco-provençau unificat, los sois romands no's son pas copat lo cap e qu'an adoptat lo francés, ua lengua "estrangèra". La situacion en Soïssa qu'ei pro comparabla au cas occitan, en realitat.

Er occitan aué

Un lingüista occitan –com e’us aimi-  escrigó dens las annadas 1970 (R. Teulat, l'occitan uèi, I.E.O.):

Mas, l’espanhòl e l’occitan son de lengas diferentas per çò que, malgrat qualquas semblanças, la distància  es tròp granda e permet pas una comunicacion normala.

Segur que, dab  reflexions pregondas com aquesta de part d’aqueth  gran teorician de « l’intersistèma general de la lenga occitana », no’s cau pasmés estonar deus  grèus simptòmas (inter) sistemics que pateish enqüèra l’occitan quaranta ans après. Nos prengón per cretins e, fin finau, qu'an obtengut l'aranés com resultat.

L'aranés ei un parlar de l'occitan com lo francés ei un parlar de la lengua d'oil e lo batu un parlar (sintetic) deu basco.

Los parlars non hèn pas de bons diasistèmas mès hèn de bonas lenguas, e, d'aqueth punt de vista, i a mens diferéncias enter l'aranés e lo rus, l'anglés, lo basc (batu), lo francés o l'alemand que n'i a enter l'occitan "intersistemic" e l'espanhòu. L'occitan "intersistemic" qu'ei demorat un concèpte teoric shens declinason en un parlar concret. L'occitan intersistemic qu'ei l'equivalent de la "lengua d'oil", qu'ei a díser ua lengua teorica, ua mencion sus ua etiqueta pegada suu classader deu lingüista on i son listats parlars naturaus, mès arren mes . Que calè concretizar la lengua en hargar un parlar nau, suplementari, sintetic, composicionau, com ac hasón los bascos peu basco, en lòc de restrénher l'esfòrç d'estandardizacion a un solet "dialècte" de "l'intersistèma" (d'on tot çò qui podèva raperar lo lengatge gascon de Pèir de Garròs estó eliminat dab suenh) ... o, se non, que cau arrestar de jogar a las pucèlas espaurugadas davant lo concèpte de lenguaS d'òc.


Bon an nau a toti !