Gramatica gascona deu Parlar de la Lana Gran e de Bòrn.

Per fin, la "Grammaire Gasconne du Parler de la Grande-Lande et du Born (R. Lassalle, Editions des Régionalismes, 2017) que m'ei arribada a casa. La gramatica deu gascon negre qu'ei estada largament ignorada, se non ocultada, pr'amor d'estar tròp apartada au còp deu canon occitanista e de la nòrma biarnesa, a maugrat deu ròtle importantissime jogat per autors com Bernat Manciet e Pèir Morà en la renavida literària deu gascon contemporanèu. Pr'aquò, aquesta modalitat  que conegó a l'atge mejan ua zòna d'influéncia plan mei larga que non pas lo son estricte domeni pròpi, devuda au ròtle de portada internacionau qui joguèn vilas com Baiona e, a la termièra septentrionau deu domeni, Bordèu. De manuscripts juridics o administratius medievaus redigits en gascon negre que nse'n podem trobar conservats en archius a Oviedo (Asturias), Sent Sebastian e Hondarrabia (Guipuscoa), Westminster (Anglatèrra) etc…Lenga maritima, lo gascon negre que ns'a balhat un hèish de mots tanhents a la mar e a la soa fauna. Que citarèi, com exemple,  'caverat' - mot d'atestacion la mei anciana per totas las lengas romanicas tà designar l'animau en question-  e tanben lo son sinonime mei recent  'caishalòt' emprontat peu francés e per un mont d'autas lengas europèas. 

L'autor, Renaud Lassalle, qu'ei un joen autodidacte lanusquet arradigat a las Pirenèas centraus. Qu'a aquesit ua gran experiéncia en collectage de materiau linguistic e etnografic gascon per la Montanha, a la termièra deu Comenge istoric e de Bigòrra. Qu'ei l'autor e lo co-autor d'un gran nombre de videos documentaris en gascon qui's pòden crompar a la botiga de l'Ostau Comengés.   Renaud Lassalle qu'ei un cercaire de terrenh, acostumat a ua lenga viva, autentica, ua lenga arrecuelhuda in vivo e non pas hargada en laboratòri. La soa gramatica que segueish aquestes medishs critèris d'autenticitat.  Que s'ei basat sus l'escríver d'un aute òmi de terrenh, Fèliç Arnaudin (1844-1921), gran collector de la tradicion orau en son temps com lo quite Renaud Lassalle uei lo dia. 

Çò qui ns'ei descriut en aquest obratge qu'ei ua lenga vertadèra dab ua estructura frasica hòrt diferenta de la deu francés o de l'occitan tau com çò descriut per  Robert Lafont en la soa tèsi. Jutgatz-vs'en  per vos medish:

"Vui lo Diable me sauti a le barba." (Je veux que le diable me saute à la figure)

"Que'u dishòt volè partir." (Il lui a dit qu'il voulait partir)"

"Com se hèi sii pas unqüèra arribada?" (Comment se fait-il qu'elle ne soit pas encore arrivée?)

"N'èi qüant buvut." (Qu'est-ce que j'ai bu (m àm j'en ai bu)).

"Tant as, tu, de pòrcs?" (Combien en as-tu, toi, de porcs? )

"E'm vorrés har escanar aus cans" (tu voudrais me faire égorger par les chiens)

etc, etc.

Aquesta manèira hòrt particulara de construsir la frasa qu'ei autanplan shens que maritima, que l'arretrobaratz en dehòra de l'airau, per exemple hens l'òbra teatrau de Cesari Daugé qui èra hilh d'Aire. 

Que s'i tròban enqüèra traças deu doblet diferenciau 'com' e 'com a' de la lenga anciana, cadut quasi pertot en desús en gascon, totun conservat, o meilèu restituit, en catalan. Que serem plan avisats d'ac har tot parièr en gascon, ce'm pensi.

Que'm soi regalat en legent aquesta gramatica e qu'aconselhi a tots aquestes joens qui vòlen, dab tota la rason, recuperar la lenga, de la consultar e de l'estudiar. Qu'ei, de fèit,  autant un metòde d'ensenhament com un obratge purament descriptiu. Conjugasons, combinason de pronoms febles, etc, tot que i ei  explicat, e sovent hicat en perspectiva respècte a d'autas modalitats deu gascon o de l'occitan. Que cau raperar R. Lassalle qu'ei un gasconofòne bilingue: que practica correntament lo haut-comengés de las Hautas Pirenèas  on demora, a mei deu gascon negre de la soa familha, duas modalitats a non poder mei diferentas enter si, quasi duas lengas distintas lahens lo grop gascon. Ne manca pas de soslinhar los 'estranhs" comuns ad aquestes dus idiòmas, amuishant atau que d'estranh no'n son pas briga en realitat. Per exemple la 's' de 'nèits' en l'expression idiomatica 'estar nèits' (faire nuit) : ex. "qüòn estèt nèits barrada" (fr. quand il fit nuit noire) qui audí tanben en Varossa: "qu'èra nètses, qu'èra nètses" (il faisait nuit, il faisait nuit) e qu'arretrobam en biarnés ('qu-ey noéyts', cf. Palay). Los catalans e los aragonés que pòden díser d'ua faiçon semblanta respectivament 'de nits' e 'de nueits' quan disem  en gasc. 'de nueit', en esp. 'de noche', en fr. 'de nuit'.  

Entà transformar aquesta gramatica en metòde d'auto-aprenendissatge, ne manca pas sonque un recuelh d'exercicis corregits deu genre:

Completatz:

E'm vorrés har escanar … cans

… as tu, tu, de pòrcs?

O ben arreviratz:

Qu'est-ce que j'ai bu!

Comment se fait-il qu'elle ne soit pas encore arrivée.

Il lui dit (a dit) qu'il voulait partir.

Comment s'appelle-t-il donc, ton filleul? 

E, entà clavar, que cau soslinhar lo prètz hòrt rasonable d'aquest obratge (mensh de 15 èuros), ua causa particularament apreciadera quan s'ageish d' un obratge pedagogic d'utilitat publica.

Felicitacions tà l'autor e tà l'editor per aqueste tribalh de transmission! 

Que podetz comandar lo libe en totas las bonas librerias o dirèctament a l'editor, clicatz aquiu.