Derivas occitanistas

N'i a qui son capables d'introdusir barbarismes en gascon tà dà'u ua cara mes "occitanista". Qu'em sembla qu'avem mots a bastanças, n'avem pas besonh de n'inventar de navèths!

De çò qui non cau pas hèr, que n 'èi trobat un exemple a l' article Nòrma classica de la wikipèdia occitana. Que sabem  que s'i tròba de tot e pas sonque de las bonas en la wikipèdia. Non soi pas lingüista ni especialista de la lengua. Totun, las plan hòrtas, que soi enqüèra capable de las véder arribar!!!! E n'ei trobada ua. Aquiu qu'avetz ua frasa en lengadocian, decretat occitan "estandard" per l'autor de l'article, mès en realitat lo lengadocian n'ei sonque qu'ua varietat occitana coma quinsevolha auta. O senon, que calerà sortir lo gascon de l'occitan, pr'amor si lo gascon ei tant occitan coma lo lengadocian, lo lengadocian n'ei pas més gascon que lo francés.

Adonc, la dita frasa:
Totas las personas naisson liuras e egalas en dignitat e en drech. Son dotadas de rason e de consciéncia e lor cal agir entre elas amb un esperit de frairesa (la sintaxa aquesta que'm sembla ben prauba a jo, qu'ei sonque un calc deu francés, ça'm par. O m'engani?)

I trobam la frase supausada gascona presentada coma variacion dialectau de la prumèra :
Totas las (/eras) personas que naishen liuras e egalas en dignitat e en dreit. Que son dotadas de rason e de consciéncia e que'us cau agir entre eras dab un esperit de hrairessa.

Tè, HRAIRESSA!!!! E d'on l'an tirat, aqueth? En gascon, no's ditz pas, e urosament, pr'amor assajatz donc de prononciar hrairessa.... No'u trobaratz pas en nat diccionari, ni lo Palay (rayresse?), ni lo Chaplain, ni en los de l'I.E.O. En gascon, qu'ei fraternitat. N'ei pas complicat: FRATERNITAT. E ben segur, LIURA no's ditz pas en gascon generau, no'u trobaratz en lo diccionari de Palay, tanpòc en nat aute diccionari ja mencionat, enqüèra que'u pòscan utilizar en quauques airaus periferics e ben petits, de transicion de cap tau lengadocian e tau catalan. En gascon "normau", qu'ei LIBRA.

EGALAS: de horagetar en sintaxa gascona, la fòrma corrècta qu'ei EGAUS.

e "que'us" demora de corregir per "que las", de segur.

La frase que m'auré hèit gòi d'i léger que hosse:

Totas las personas que vaden libras e egaus en dignitat e en dreit. Que son dotadas d'arrason e de consciéncia e que las cau hèr l'ua a l'auta dab esperit de fraternitat.

Decididament, aqueth tipe d'article "occitanista" que hè més mau que ben. Lo gascon qu'ei plan occitan, plan segur, mès n'ei pas un dialècte deu lengadocian. E en realitat, n'a pas jamès estat nat dialècte. Qu'ei ua lengua sacrificada dab la complicitat de quauques ultra-occitanistas pòc respectuós. Pro qu'ei pro !

Tè, m'a esnerviat, lo tipe. E tà'm calmar, qué'm caleré hèr? Dilhèu, escotarèi ua granaïna, la de Montaverner, cantada per Na Lola Tortosa...




O ben legerèi un sonet d'Andriu Du Pré (un poèta gascon deu sègle 17):

Qui voú saber qu'es aquò que d'aimar,
Venga entà mi hèr son aprentissatge,
Jo li dirè qu'aquò n'es qu'ua mar
Calma tantòst, tantost plea d'auratge.

Aquò's un mau qu'òm non gausa blasmar
Ni se faschar que ns'apòrte daumatge :
Aquò's quaucòm qu'òm non pòt exprimar
que salh deus uelhs de quauque bèth visatge

Si tu'n vòs donc èster plan avertit,
(Lo bon Abat es qui Monge a patit)
L'amor no's pòt pintrar per poesias,


O, per lo mens, de las colors qu'i cau:
Mès, per conéisher o son ben o son mau,
Cau qu'amorós coma jo som, tu sias.


NB Tà comandar lo CD "Si em pose a cantar cançons" d'en Pep Gimeno Botifarra, que'vs cau anar ací. Dab sonque 13 euros s'etz en  Espanha, 15 euros s'etz en Françà, poderatz arrecéber lo CD a casa. E ajudaratz los artistas valencians!  

Pirenostrum

A Boltaña (Huesca) que's debanarà la tradicionau Hièra Pirenenca deus Luthiers, deu 18 au 20 de julhet. Abans, e dinc a l'an passat, aquera hièra qu'èra aperada Conspiremus, ara qu'ei vaduda Pirenostrum.



Lo Zagal de Molinero l'Arco que'u dedica un messatge especiau, que i trobaratz lo programa.

Era ossa Hvala ena Val d'Aran

Qu'è liejut en ua pagina web deth Conselh Generau d'Aran çò que seguís:

Eth departament de Miei Ambient e Pagesia deth Conselh Generau d’Aran a efectuat ua gravacion inedita dera ossa Hvala pera proximitat e peth temps de filmacion. En tot revisar ues trampes fotografiques plaçades en Baish Aran, es guardes deth Conselh Generau s’an trobat damb mès de 45 menutes de gravacion dera ossa en tot minjar ua carraunha de cabiròu, que siguec metuda coma esca. En aguest sens, cau díder qu’era màger part dera dièta des ossi bruns ei de caractèr vegetau (fruta, tuberculs, arraïtz, èrba, eca) e ua proporcion menor de caractèr animau, dera quau era màger part consistís en hormigues, termits e carraunhes d’ongulats. Era ossa, que se mòstre damb un estat de salut òptim, a estat identificada per miei d’un colièr emissor e eth crotau dera aurelha. Enes imatges se confirme qu’era ossa ja non va acompanhada pes cadèls neishudi ena primauera de 2007, ne tanpòc peth mascle damb eth quau siguec vista hè ues setmanes.


Eth conselhèr de Miei Ambient e Pagesia, Francisco Bruna, a declarat que “es imatges dera ossa confirmen er assentament deth plantigrad enes montanhes araneses e demòstren ath temps era qualitat mieiambientau deth nòste ecosistèma”. Dauant d’aguesta realitat, eth conselhèr a reconeishut qu’era preséncia der os “pòt devier un atractiu toristic a considerar” e a reclamat “era implicacion de totes es administracions entà trabalhar en Aran damb era finalitat de melhorar era conviuença entre er os e es ramadèrs, en tot seguir era determinacion deth Conselh Generau d’Aran”, qu’a activat un plan pilòt entà agropar es ramats de 17 proprietaris de oelhes damb un pastor que les suenhe entà evitar-ne possibles atacs.


Eth plan pilòt aranés tà protegir es oelhes qu'ei de seguir e que serie d'imitar en dehòra dera Val, ça'm semble.

Tà véir era gravacion dera ossa, que vos cau anar a visitar eth site deth Conselh Generau d'Aran en hent clic acitau.

Sovenirs de casa d'un Argentin d'origina biarnesa

Alexis (Alejo) Peyret qu’èra un notable argentin d’origina biarnesa. Que neishó en 1826 a Serras-Castèth au ras de Morlans. Son pair, Alexis Agustin Peyret, qu’èra consòu de Serras-Castèth e sa mair Cecília Angelica Vignancour qu’èra d’ua familha de jornalistas e d’estampaires. Republican e socialista militant, l'Alexis qu’estó victima en França d’un procès politic deu quau e sortí innocentat. Un an après la presa de poder per l’emperador Napoleon III , l’Alexis que's vedó acabar lo temps de la democracia e, per aquera rason, que’s sentí obligat de s’exiliar tà l’America deu Sud. Qu’arribè a Montevideo (Uruguay) en 1852. Qu’avèva hèit 26 ans. Que i defendó la causa de la Confederacion Argentina coma collaborador deu diari “El Comercio de Plata”. Puish que’s mudè tà la província d’Entre Ríos on e hasó de professor de francés e de geografia en lo “Colegio del Uruguay”. En 1857, lo president de la Confederacion Argentina, Justo José de Urquiza, que l’encarguè oficiaument de l’administracion e de la direccion de la Colonia San José qui lo Biarnés avèva fondada en las soas pròpias tèrras. L'Alexis que i acomolava las cargas de jutge de patz, de comissari, de president de la municipalitat de San José, de Jefe (cap) de la “Mesa de Estadística” de la província d’Entre Ríos e d’Oficiau deu prumèr Registre Civiu de la Republica Argentina qui’s creè en 1873 en lo districte municipau de Colón, entà resólver los conflictes enter contractants de religions distinctas. En 1883, que’s mudè a Buenos Aires, on e aucupè la carga d’Inspector Generau de Colonias. Que ho eslejut prumer president de l’Aliança Francesa e lo govern nacionau que’u comissionè tà l’estudi de la Maquineria Agricola a l’Exposicion Universau de París en 1889. Qu’aucupè la carga de professor en lo “Colegio Nacional de Buenos Aires” e a la facultat d'Umanitats e Filosofia de l’Universitat de Buenos Aires. Que va escríver mantuas òbras e un projècte de constitucion tà la Republica francesa. Qu’adoptè la nacionalitat argentina en 1895 e que’s morí en 1902 a Buenos Aires. En 2001, lo parlament de la Republica Argentina que decidí d'aufrir a la vila mairau d'Alexis Peyret, Serràs-Castèth, ua còpia de l'estatua erigida a San José en l'aunor deu son fondator biarnés. Alejo Peyret qu'a deishat ua descendéncia pro nombrosa e lo son (cog)nom qu'ei enqüèra plan viu acerà.


Aquiu qu’avetz un poèma son, escrivut en biarnés de l’Argentina enlà, on e dèisha plorar la soa nostalgia au país on ei vadut, lo Biarn.

Los sovenirs de casa (Alexis Peyret, 1826-1902)

Au près de Pau, a l’estrem de las Lanas,
Sus los terrèrs qui vien banhar lo só
Quan lo matin hè bronir la campana
Enter los plèishs blanqueja ua maison.
Jo que i vadoi e que i visquoi mainatge,
Sautant, pitnant, lèste com un lebraut
Mès, tot d’un còp boha lo vent volatge
E la maison qu’ei adara de nh’aut.


Lo sovenir qu’ei ua malaudia
Qui hè lo còr mei triste que la nuèit
Hè negrejar la bèra lutz deu dia
E tot endret que’u paréisher vueit.
Qu’ei lo veren qui guasta l’aiga neta,
On lo sorelh e’s vienè miralhar,
Qu’ei lo vent hred qui tòrra la floreta
Quan au printemps s’anava esparpalhar

Arrepic
Òras d’arríder, òras leugèras,
De l’amistat e de l’amor,
Deu temps passat aimablas messatgèras
Perqué tornatz au près de jo?

Vedetz aquiu, deu costat de l’Espanha
Lo pic tot blu, tot coronat de nèu
Qu'aví vint ans quan pugèi la montanha
Tròne deu só, gran escalèr deu cèu.

Jo per ací tot solet que demori
E vosauts qu’ètz a l’aut' part de la mar
Tot qu’ei fenit e per arren que plori
Lo temps passat non pòt pas mei tornar


Que vse’n perpausi ua virada literau en catalan:

Els records de casa

A prop de Pau, au cap de les Landes,
Sobre els turons que ve a banyar el sol,
Quan el mati fa bornir la campana
Entre les bardisses blanqueja una casa.
Jo hi nasquí i hi visquí de nen,
Saltant, trepitjant, llambresc com un llebretó,
Però, tot d’un cop, bufa el vent voluble,
I la casa ara és d’un altre.

El record és una malaltia,
Que fa el cor més trist que la nit,
Fa negrejar la llum formosa del dia,
I tots els llocs, els fa parèixer buits.
És el verí que podreix l’aigua neta,
On el sol venia a emmirallar-se,
És el vent fred que gela la floreta
Quan a la primavera s’anava a descloure.

Hores de riure, hores lleugeres,
De l’amistat e de l’amor,
Del temps passat amables missatgeres,
Per què torneu a prop de mi?

Veieu allà, del costat d’Espanya,
El pic tot blau, tot coronat de neu,
Tenia vint anys quan vaig pujar la muntanya
Tron del sol, gran escala del cel.
Jo per ací tot solet em quedo
I vosaltres sou a l’altra part de la mar,
Tot és acabat i per un no res ploro,
El temps passat no pot pas més tornar.



Marcel Amont que hiquè lo poèma en musica...dant-lo un ritme de tango, ben segur. La cançon aquera qu'ei tirada d'un CD titolat "Marcel Amont canta los poètas gascons", de comandar a Ràdio-País, 64230 Puei-de-Lescar.

La polca de les castanyetes i el xotis de la Mare Antoèna

L'amic Daniel Andrés del grup Saüc (Castelló de la Plana), a qui vaig fer conèixer el disc HDQ del duo Brotto-Lopez, hi va reconèixer el tema d'una polca catalana que Saüc va tocar anys enrere. El món és petit, oi?

La Maire Antoèna és un xotis cantat, col·lectat a Rocamador (país de Carcí, departament de l'Olt, de parla llenguadociana), que ens fa encara la publicitat per a una institució del temps passat - ara il.legal a França.



Heus aquí, tirada del CD HDQ, la maire Antoèna, tocada per l'excel.lent duo occità Brotto-Lopez:



----------------
Chas la maire Antoèna (A ca la mare Antoèna)
I a de bon vin blanc

I a de bon vin blanc, de bon vin blanc
De polidas dròllas (noietes boniques)
I a de bon vin blanc, de bon vin blanc,
De bons enfants

Lo molinièr passa
Fa petar lo foet (fuet),
Marisson l'agacha (Marieta el guaita)
li quilha lo det (li dreça el dit)

Cal m'empacharà de l'agachar per la finèstra (Qui m'impidirà de guaitar-lo (o -la)- per la finestra )
Cal m'empacharà de l'agachar quand passarà (Qui m'impidirà de guaitar-lo (o -la) quan passi)

Janeton del Barri
A un polit rosièr
Que las calhas i cantan
Al mes de febrièr
---------------
I ara la Polca del 2 de Març, o Polca de les Castanyetes, tocada pel no-menys excel.lent grup valencià Saüc:


Per cert, la música d'arrels també pot viatjar i passar d'un vessant a l'altre de l'Albera.

Cants polifonics gascons

Dimèrcs passat, que dèi un torn peu Conservatòri Occitan. Que i trobèi la Natacha qui n'avèva pas mudat ni pè ni pata, e que m'arcuelhó dab bona umor e lo sorríder au pòt coma de costuma. Qu'avèvi quauques formalitats administrativas de complir tà l'an que vien e que n'aprofitèi tà crompà'm CDs e entressenhà'm sus l'estagi de cants polifonics pirenencs de la rentrada.
Aqueth estagi qu'ei la repeticion deu qui's debanè lo mes de mai passat. Que conegó un succès tan gran que non podón pas acceptar tot lo monde, çò qui decidí los organizators de'u tornar hèr. Eh ben, lo venidèr que sembla estar de la medisha traça, qu'èra dejà pleat arras, que'm soi arretrobat en la lista d'espèra.
Que hè gòi que los cants polifonics pirenencs e sian vaduts tan populars au dia de uei. Qu'espèri aquera vòga e s'acompanharà per un interés tà la lengua naturau d'aqueths cants, la lengua occitana. Ben, en realitat la gascona, de non pas con·hóner dab la lengua promaguda per l'excellent En Taupiac, qui per bèra que sia, e bèra si qu'ei, n'a pas ni lo gost ni la sabor deu gascon. Lo Taupiac, a maugrat qui sia hilh de Gasconha, que s'ei trompat de lengua, praubet! Urosament, los Gascons non l'an pas seguit. Avem déjà lo francés, n'ei pas tà i amiar ua dusau lengua estranha entà ajudar la prumèra a tuar lo gascon! Que manca de sentida, lo brave Taupiac! Bon, qu'a ua excusa, la lengua qui pramau qu'ei la deu lòc on viu (coma deu lòc on vivi jo), e qu'ei en dehòra deus país gascons. En tot cas, tà nosautes... que serà en lengua gascona, se vos platz!

Ath som d'Azun (Eths d'Azu, Agorila)



Lo rei pastor (Eths d'Azu, Agorila)

Per fin, libra!

Ingrid Betancourt e d'autes sequestrats que son estats alargats. Ingrid, au cap de 6 ans de captivitat per las FARCs!!! Per fin! Que soi urós. Non i a pas arren a hornir.
Ah, si, totun! Ua seguida de congòs deus Menestrèrs Gascons tà hestejar lo retorn de Na Ingrid! Òc, de congòs cantats per lo Joan-Francés acompanhat per Enric Marliangeas e Jakes Aymonino !!!! De dançar tots!

Congòs de Lucsèir:


Congòs De Vèrt:


NB. Aqueths trocets que son estats tirats deu CD titolat "Rondèus e congòs de las Lanas", ACPL Menestrèrs Gascons CMDTA. De comandar suu site deus Menestrèrs Gascons.