Un brau n'ei pas tostemps un brau.

Lo mot brau com a adjectiu qu'ei la forma anciana deu mot contemporanèu e mei comun "brave" (un gallicisme). L'etimologia d'aqueste mot tipicament occitan qu'ei debatuda. L'ipotèsi generaument admesa que hè derivar lo mot deu latin barbărus, -a, um "sauvatge". Barbaru >Brabu>Brau, femenin braua / brava. L'adjectiu occitan (deus trobadors, dejà atestat au sègle XII) qu'ei estat manlhevat per l'espanhòu e per l'italian devath la forma bravo e puish lo mot que passè de l'italian tau francés: brave e deu francés tà l'anglés brave e tanben lo mot  francés brave que tornè tà l'occitan qui l'a adoptat a costat o en plaça de brau. En gascon, brau qu'ei enqüèra emplegat locaument tà díser brave, mentre la significacion classica deu mot qu'ei meilèu la de sauvatge. Lo mot brau que subsisteish tanben com a nom. Originaument que designava  lo mascle non castrat de la vaca, lo taure. Catalan, occitan e gascon que divergeishen un chic quant a la significacion  exacta deu mot. En catalan, lo brau qu'ei un taure de mei d'un an (cf. en espanhòu, toro bravo). En lengadocian, lo brau qu'ei un joen bovin: taure o bima (Alibèrt). En gascon lo brau qu'ei l'equivalent mascle de la bima, castrat o non (Palay, Lespy).


En gascon de las Lanas, que i a un aute mot brau de sens e d'etimologia plan diferents. Que designa ua palud pautosa, un maresc, ua lagua (Palay), un lòc umide on i peishen las vacas (Foix). Jo que'm pensi l'origina d'aqueth brau qu'ei lo mot baish-latin d'origina celtica  grauus qui balhè lo mot grau en gascon. O sia brau que seré ua varianta landesa de grau, de medisha significacion.  En gascon, grau e grava que son oronimes largament sinonimes enter si segon Palay. Que designan un maresc, ua lagua pautosa, un arriu sablós, un clòt umide. Lo mot qu'existeish autanplan en francés (grève, de graua), qui designa prumèr ua arriba sablosa o ua traca de plaja on las naus e los batèus s'i podèvan acostar e on s'i podévan desembarcar gent e mercanderias. Lo mot "grève "de faire la grève que'n deriva pr'amor de la "Place de Grève" a Paris, situada a costat d'ua grava de Sena qui a balhat lo nom a la plaça on s'i aplegavan los qui cercavan tribalh. En catalan, lo medish mot qu'existeish tanben dab aqueth sens de desembarcadèr sablós, totun devath la fòrma masculina ( el grau per exemple, lo de València). Deu catalan, lo mot que passè tà l'espanhòu (el grao:  playa que sirve de desembarcadero, segon lo DRA).

En catalan e en occitan mediterranenc, grau que designa tanben ua canau o un bocau qui religa un estanh costèr a la mar mediterranèa. Grau dab aquera significacion de bocau qu'ei generaument considerat com a catalanisme en occitan, provienent de gradus (grau en catalan, o sia gra en occitan e grad en gascon). Totun, que tròbi la realitat d'aqueste catalanisme qu'ei hòrt dobtosa per duas rasons. La prumèra: lo mot grève en francés (de graua) qu'ei a l'evidéncia semanticament e etimologicament identic au mot  catalan grau (lo de València), ço qui permet de har remontar aqueste grau tà grauus, que non gradus.  La dusau: en gascon, lo mot grau que i ei plan atestat com a oronime e l'existéncia deu son doblon femenin grava que permet shens ambigüitat de religar lo mot gascon a grauus. Dongas, que i deu aver dus mots "graus" distints en catalan, l'un provienent de grauus (ex. lo grau de València), comun a l'occitan, au catalan e au gascon,  e l'aute, estrictament catalan, provienent de gradus (ex. lo grau de Maurí /Maurin), o sia lo pas, en montanha. Dongas, lo mot occitan "grau" entà designar un element tan constitutiu de la geografia costèra lengadociana que i deu estar plan indigèn, occitan d'origina, en contra de çò qu'indican tots los bons obratges, enqüèra qu'aqueste oronime occitan grau i pogosse estar a vegadas con.honut dab lo mot gra.

En lengadocian, au contra deu cas en gascon, grau e grava que i designan los quites calhavets qui's tròban hens los graus e las gravas (au sens gascon), cf. en francés gravier: calhavet gravèr, calhavet de grava, autanplan gravèir en gascon septentrionau e gravèr en gascon sud-orientau.

Sela o cela? Los dus!

Un legedor que me corregeish aimablament en tot me suggerir d'escríver sela dab "c" : cela  en lòc de sela. Totun, non, non soi pas d'acòrd e que'vse voi explicar perqué. En gascon, de fèit, que i sembla aver dus mots omonimes: lo prumèr qu'ei efectivament lo mot panoccitan cela, deu vèrbe celar qui significa escóner, amagar (espanhòu celar, francés (re)celer, deu latin celare). L'aute mot, lo qu'empleguèi hens lo darrèr pòst, qu'ei sela o assela, deu vèrbe selar o asselar qui vòu diser acessar, endostar, protegir. Qu'arretrobam aqueth dusau mot en espanhòu: aselar.  Botar a la sela o botar a l'assela o asselar qu'ei ua expression gascona qui vòu diser  botar a l'acès, a l'empara. En gascon, lo mot sela (o assela) que significa acès, aplec, empara, proteccion (Palay). Aqueth mot sela o assela que's deu aparentar au mot espanhòu sel e au mot corresponent basco saro, d'etimologia preromana (possiblament d'un mot celtic *sedlon segon Coromines).
 Los pasiegos  que son los abitants de las vaths de Pas en Cantàbria, de tradicion centrada autorn deu pastoralisme, sustot vaquèr. Qu'an un parlar pròpi (cantabre, o sia classificat com a asturleonés de transicion per l'UNESCO) e que son longtemps estats considerats com a etnia a despart, tant per eths medishs com peus autes cantabres.  En l'idiòma pasiego, deus pastors qui se'n tornan tà la cabana - tau cujalar-  tà i passar la nueit , que se'n ditz que "se aselan" (o sia en gascon: que s'aplegan). De la medisha manèra, los pastors pasiegos d'autes còps qu' "aselaban" lo bestiar, qu'ei a díser que l'aplegavan dehens un cortau, un sarralh (ua prada tancada aperada el sel),  tà botà'u a l'empara deus predators per la nueit. Aqueth vèrbe aselar qu'ei estat adoptat en castelhan estandard , uei lo dia que s'emplega essenciaument en parlant de las garias. En espanhòu,  "aselar las gallinas" que significa embarrar las garias lahens un porèr  tà que i passen la  nueit a l'empara deus predators, o sia botar las garias... a la sela.

Dongas, en gascon com en espanhòu,  que i vei aquiu duas familhas de mots d'etimologia e de grafia distintas. L'ua qu'admet ua c: celar, arrecelar   etc, dab lo sens d'amagar, d'escóner, l'auta qu'admet ua s:  selar, asselar, dab lo sens d'acessar, d'emparar, d'aquí lo mot la sela o l'assela.

PS tà cambiar de subjècte e demorar dab los "pasiegos":
Los pastors pasiegos que solèvan caminar en s'emportant ua barra o gimbèrla aperada "palu" o "barrancu". Aquèra barra que'us servivan au còp d'arma de defensa contra los lops e los cans sauvatges e de mejan de locomocion... tà sautar au dessús d'obstacles de tot escantilh: murets de pèira, arrius, eslacas etc etc. Qu'ei vadut ua disciplina espòrtiva locau: el saltu pasiegu, qui consisteish a sautar lo mei luenh possible (el "saltu") o a caminar lo mei luenh possible en s'ajudant dab la barra, shens tocar lo sòu dab los pès (la "muda").

Tres mots compartits especificament peu catalan e peu gascon: similaritats e diferéncias semanticas.

Uei que'm voi interessar a tres serias de mots compartits per lo catalan e lo gascon, qui no's tròban pas en occitan non gascon (en dehòra de la zòna meridionau procatalana o progascona deu lengadocian). Ua qu'ei un catalanisme clar en gascon, las autas duas que pòden remontar a las originas comunas de las duas lengas. Qu'èi trobat interessant de comparar las significacions respectivas en catalan e en gascon.

La prumèra seria qu'ei la d'aplec e los derivats aplegar, aplegada etc. Aplegar que vien deu latin applicare, com aplicar, totun lo sens d'aplegar qu'ei distint de lo d'aplicar. En catalan, aplegar que vòu díser 1- reunir, amassar 2- (en valencian:) arribar. En gascon (d'après Palay), aplegar que vòu díser 1- reunir, amassar 2- botar a l'acès, a la sela, a l'endòst (o sia, en gascon: a l'aplec)  (en catalan: abrigar) 3- plegar botiga.

 Aplegà's (o aplegar-se) en gascon que vòu diser 1- amassà's, 2- acessà's, asselà's, endostà's (en catalan: abrigar-se) 3-tornar-se'n tà casa, un còp ua tasca acabada. L'emplec d'aplegar dab la significacion de plegar botiga, deishar lo tribalh, qu'ei tanben corrent en catalan, totun la lengua estandard  que'u prefereish plegar (lat. plicare).  En catalan com en gascon, aplegar qu'ei sovent emplegat per plegar.

 En catalan, un aplec qu'ei unha amassada de gent o de causas, ua reunion de gent, unha acampada, en particular hestiva.

En gascon, aplec que pòt voler díser (segon Palay): 1- amassada de gent o de tropèths qui son a punt de tornar tà l'ostau, tau cortau  etc.  2- lo quite retorn tà l'ostau  3- acès, endòst, sela  4- assemblada. Totun, tàd aquera darrèra acceptacion d'assemblada, d'acampada, lo gascon que s'estima mei d'emplegar lo mot autan gascon com catalan d'aplegada.

Los mots aplec, aplegar  etc que semblan un eretatge deu vocabulari pastorau pirenenc, quan e s'agiva d'aplegar lo bestiar sia pr'amor de la transumància (tau montanhatge o tà tornar tà la bòrda) sia tà botà'u  a l'aplec, qu'ei a díser a l'empara deus predators e de las intemperias.

Lo segond mot qui m'interèssa uei qu'ei gavec o gavet. La forma mei antiga du mot, atestada en catalan, que sembla estar gavec, uei lo dia meilèu gavet.  En gascon contemporanèu, las duas formas (gavec/gauec e gavet) que son emplegadas en concurréncia. Lo mot, tant en gascon com en catalan,  que designa ua planta pirenenca (Rhododendron ferrugineum) qui creish ad altituds compresas enter 1500 m e 2500 m d.n.m. Lo mot que remonta probablament d'abans la romanizacion. Lo lingüista gasconista alemand Gerhard Rohlfs qu'aprèssa aqueth mot d' ua seria d'autes qui designan plantas e qui son conservats au còp en catalan e en gascon: gavarra (cat, gsc), gavarrera (cat) / gavarrèra (gsc), gavardera (cat) / gavardèra (gasc) (Rosa canis) etc. Tots aqueths mots que comparteishen un etimon d'origina pre-indoeuropèa qu'arretrobam hens lo mot basco gaparra / kaparra qui significa l'arromèc, la sèga.  En gascon, un gavar(r) o gavard  qu'ei un terrenh cobèrt de bruishòcs espinós, de gavardèras.

En catalan, un sinonime de gavet qu'ei neret. En contra de l'opinion de Coromines qui pensava que lo mot neret e podèva venir deu grèc (deu mot nerion: laurèr-ròsa afixat dab -eta, sufix locatiu de tipe basco); a jo, aqueth mot pirenenc no'm sembla pas briga tant exotic. De fèit, qu'ei meilèu ben romanic. En gascon montanhòu, neret qu'ei ua forma afixada -diminutiva-  de nere, forma pirenenca de negre (deu lat. nĭger, nĭgra, nĭgrum). Neret que significa literaument "quasí negre" o "un chic negre". Ua forma similara deu mot qu'existeish o qu'existiva tanben en catalan com ns'ac indica la toponimia de la Catalonha deu Nòrd. Atau que i ei la comuna rosselhonesa de Montner e sustot lo lòcdit El Neret qui's tròba hens la comuna deu Voló (oficiaument "Lo Naret"). En aqueth darrèr cas, lo mot que devèva estar lo subernom de la persona qui fondè lo lòcdit  (com en gascon: Negret/Neret o Moret ) .
Neret com a nom de la planta  que deu har allusion a la color de la saba toxica d'aqueth Rhododendron qui ei d'un arroi fòrça escur, quasí negre,  pr'amor deu hèr qui s'i concentra, d'aquí lo nom de l'espècia ferrugineum. Qu'ei de notar la paraula neret n'ei pas estada arrecuelhuda tà designar la planta en gascon per Palay. Totun, a mei de gavec /gauec e gavet, lo gascon qu'a locaument garet qui, com gavet, e  poderé resultar d'un crotzament enter lo mot "indigèna" (pre-indoeuropèu) gavec e lo son sinonime romanic  neret. Atau, gavec x neret -> gavet e garet.


La tresau seria qu'ei la d'avalot e d'avalotar. En catalan, un avalot que designa ua susmauta populara, un batahòri sediciós, ua manifestacion de susmauta. Avalotar que vòu diser har "avalot", susmautar,  manifestar ua revòlta.  Qu'arretrobam aqueras duas paraulas hens lo lexic gascon, grafiadas abalòt, abalotà's per l'equipa de Per Noste. Totun, en gascon, lo sens que n'i ei un chic diferent. La nocion de susmauta n'i ei pas briga. Un abalòt qu'ei un atropament, un encontre de mei d'un grop (Palay). Abalotà's que significa màve's tà formar un atropament.
L'etimologia d'avalotar prepausada per Coromines, dab bons arguments, qu'ei lo vèrbe latin volutare (agitar). L'avalot / abalòt, etimologicament qu'ei dongas ua sòrta d'agitacion, cf latin volutus, qui torneja  o tornejat. Qu'ei important de s'avisar qu'en catalan, en contra deu gascon, los mots avalot e avalotar n'i son pas briga isolats. En particular, lo catalan qu'a un aute vèrbe  aparentat a avalotar, qui ei  esvalotar. Lo catalan colloquiau non hè pas nada distincion semantica enter la forma prefixada dab a- e la dab es-. Avalotar o esvalotar que son a l'origina sinonimes enter si, l'un o l'aute emplegat indiferentament segon los lòcs. Qu'ei la lenga normativizada modèrna qui a aprofieitat deu doblon avalotar /esvalotar tà balhar un sens especializat (lo de la  manifestacion susmautaira) tà avalot(ar). Totun, de la mar qui ei a s'agitar, que se'n ditz enqüèra que "s'avalota" en catalan . En catalan estandard, esvalotar qu'a un sens mei generau qu'avalotar, qu'evoca ua agitacion tapatjaira, un batahòri. Un "avalot " qu'ei dongas un tipe d' "esvalot" qui's caracteriza per l'aspècte sediciós o susmautaire.
Etapas qui marquèn la transformacion de volutar(e) de cap a avalotar /esvalotar que son documentats en catalan ancian (dab, en particular, la forma intermediara avolotar). Lo vèrbe latin volutare qu'a balhat ua familha pro nombrosa de mots en catalan, tant hens la seria prefixada dab a- com hens la dab es-, au contra deu cas gascon on abalòt e abalotar e son ben isolats.  Que s'ageish dongas aquiu d'un prèst deu catalan tau gascon: abalòt e abalotar (qui valeré mei escríver avalòt e avalotar) que son exemples deus bons de catalanismes especificament gascons, desconeguts en occitan non gascon. Totun, en migrant d'ua lenga tà l'auta, lo mot qu'a patit ua alteracion semantica, com sovent.  Dens l'aute sens, brembem-nse  deu cas deu mot cohet qui a patit ua alteracion semantica enqüèra mei grana  (diable en gascon, huec d'artifici en catalan).
Per fin, que podem senhalar lo mot gascon abalut, deu laton volutus, qui designava lo cable qui encordava la pèrja suu carro, puish la pèrja era-medisha (cf. lo jòc deu geta-abalut). Aqueth mot abalut qu'a la medisha origina etimologica que abalotar- abalòt, de volutus (qui torneja, tornejat).

.

Deu capdèth e deu gusmèth,...un ahar de degusmerar (capdèth, capdèl /cabdèl, cabdell)

Hens un article d'opinion sus la doble ortografia, redigit per Josiana Ubaud hens lo jornalet, que i vedem mentavut lo mot lengadocian cabdèt, adaptacion grafica estranha deu mot noste capdèth. A l'origina, capdèth - deu latin capĭtĕllum, diminutiu de caput: cap, tèsta -  qu'èra un mot pròpiament gascon qui designava un cap militar, un capitani. La forma lengadociana deu mot, atestada hens la literatura medievau,  qu'èra capdel (uei lo dia grafiat dab un accent: capdèl) mentre en catalan qu'èra capdell (uei lo dia grafiat cabdell), alavetz dab la medisha significacion de capitani hens aquera duas lengas. De cap militar, lo mot gascon capdèth que vienó tà designar tanben lo membre d'ua frairia qui non n'èra pas l'ainat, puishqu'en Gasconha los hrairs mendres, com e n'eretavan pas, tipicament que's hasèvan sordats tà poder víver. En gascon contemporanèu, la significacion militara deu mot qu'ei caduda en desús, e, a mei de significar hrair mendre, lo mot capdèth qu'ei vadut sinonime de tipe (persona, gus).  
Au sègle XVI, a l'epòca deu rei gascon Enric lo quatau de França, lo mot capdèth que conegó un gran succès. Qu'estó emprontat peu francés (cadet: 1-militar: les cadets de Gascogne- 2- estudiant d'ua escòla militara: les cadets de Saint-Cyr 3- hrair mendre ) e per modalitats non gasconas de l'occitan (cabdèt: hrair mendre). Deu francés, lo mot que passè tau catalan en qui la faussa terminason -et de cadet e soava a diminutiu qui i evocava la joentut com en francés  (cadet: estudiant d'ua acadèmia militara), idem en  espanhòu (cadete: joen noble qui comença  ua carrèra militara, estudiant d’ua acadèmia militara), autanplan en anglés (caddy: joen assistant au gòlf), etc...

Au Principat de Catalonha (Barcelona, Tarragona) e hens los comtats nord-catalans, lo mot pròpiament gascon Capdet qu'ei un nom de persona, com en Lengadòc e sustot com en la quita Gasconha. Capdet qu'ei tanben lo nom ancian e catalan de la vila castelhana de Caudete, vila dautescòps valenciana e d'expression catalana (Cabdet en catalan contemporanèu). Totun, lo nom de persona Capdet n'ei pas briga present en país valencian, çò qui suggereish aqueth nom catalan que representa plan lo capitellum gascon, que non lo nom catalan de la vila de Caudete, d'etimologia distinta e debatuda (capitetu?). Los Capdets catalans qu'an probablament eretat lo nom d'un aujòu gascon.

En gascon, los derivats de capdèth que’s pòden formar de manèra regulara: capdèra (dicc. Per Noste), capderon, o irregulara: capdèta, capdeton.

En lengadocian contemporanèu, lo mot dialectaument equivalent de capdèth  que’s poderé escríver de duas manèras: capdèl e cabdèl,  segon Alibèrt qui a las duas entradas hens lo son diccionari, mentre Fabra qu'optè tà la grafia cabdell en catalan. En lengadocian com en catalan, los mots cabdèl (e/o capdèl ) e cabdell  que designan tanben lo gusmèth. Per contra, capdèth n'a pas briga aquera accepcion en gascon. En lengadocian, un camussèl qu'ei plan un capdèl mentre qu'en gascon un  gusmèth non ei un capdèth. 
E aquò que'm mia tà interessà’m ad aqueth gasconisme de gusmèth  o cusmèth  o gusmeth o cusmeth...Gusmèth qu'ei la forma referenciau retienguda per Pèir Morà hens lo diccionari Tot en Gascon (après lo diccionari de Per Noste), mentre cusmeth (dab c e e tancada) qu'èra la forma preferida per Palai. D'on pòt viéner aqueth mot?
Jo que’m pensi gusmèth qu'ei ua evolucion deu mot camushèth, deu baish latin camussellu(m), forma derivada, afixada, de camus, dab lo sens deu mot latin classic camur o sia tòrnvirola, allusion a las tòrnvirolas deu hiu qui forma lo gusmèth. Lo mot gascon camushèth (variants atestats : camishèth, camussèth), conservat locaument en Gers, qu'ei l'exacte equivalent dialectau deu mot lengadocian camussèl, sinonime de capdèl, qu'ei a díser, en gascon referenciau,  gusmèth.  Lo passatge de camussèth tà gusmèth qu'ei testimoniat per tota ua seria de variants en gascon, qui pòden representar intermediaris o qui n'evocan d'autes: camussèth, camushèth, camishèth -> *cumishèth, *cumissèth ->cussimèth -> cusmèth, cusmeth,  gusmèth, gusmeth.

 Lo mot, devath la forma de duas sillabas, qu'ei a l'origina d'ua familha de  derivats pro numerós en gascon, noms, adjectius e vèrbes (en particular, gusmerar, degusmerar), construsits de manèra regulara. 

Maiada, Maiada !

Uei qu’ei lo jorn de la hèsta de la  Maiada. La Maiada ! Segur que non la trobaratz pas mencionada hens lo jornalet, aquera hèsta! Tròp gascona, probable. Aquò rai !

.

Los mais que son estats apitats segon la tradicion.

(Mercés a Benjamin per la fòto. )

E peu prumèr còp despuish longtemps (o tostemp ?), lo mai qu’ei a quilhà’s  hens la vila d’Anglet, au bascoat gascon. La  maiada qu’ei  a hà’s un simbèu de l’identitat gascona arrecuperada.

E a Havars, aquò que's debana atau:

P1370842 LA MAIADA A Havars - Lanas per mememiche