Imne tà las vacas (enfin, tà las tudancas, que de las autas, be nse'n fotem!).

Qu'èri a tornar de corregir la mea ficha deu dia :

En cantabre pasiego, un "sel" qu'èra un cortau embaranat, un sarralh circular, on s'i aplegava lo bestiar entà que i demorèsse per la nueit, a l'empara deus predators.  Uei lo dia, las baranas deus "sels" qu'an desapareishut de la montanha, dab los predators, e deus "sels" non n'i demoran pas sonque las pradas. Lo mot sel qu’ei estat manlhevat peu castelhan, exactament parièr, atau: "el sel".  Totun, qu'aprengoi de l'ex-president de Cantàbria Miguel Ángel Revilla, qu' en son parlar de las vaths de Polaciones ("purriegu"), un "sel" non s'i disè pas exactament atau,  que s’i disè meilèu "seju". Aqueth mot qu'ei - o qu'èra- emplegat tanben en la vath de Cabuérniga (en "cabuérnigu"): "seju", cadut en desús pr'amor los "sejus" no' i serveishen pas  mei, no'i hèn pas mei hrèita pr'amor los predators qu'an deishat la montanha. Qu'emplegan tanben lo mot "aseju". Aqueth darrèr mot, plan viu, qu'estó reconstrusit a partir deu vèrbe asejar (de seju, cf. aselar en castelhan com en pasiego). Que s'emplega exclusivament tà las garias com sinonime de aselaeru, gayineru o sia, en gascon, porèr, garièra (ved. la tèsi doctorau de Francisco García González: el Dialecto Cabuérnigo, Cuestiones de Gramática y Vocabulario, Universidad de Oviedo, 1978, editada en 1988 per la casa editoriau "Cantabria tradicional" de Torrelavega, dab l'ajuda deu govèrn de Cantabria). Lo mot cantabre (occidentau) "seju", castelhanizat en "sejo", qu'ei estat conservat fossilizat en la toponimia oficiau (Puerto de los Sejos), mentre lo son corresponent en cantabre centrau "sel" qu'ei hòrt frequent en la toponimia de Pas-Miera. 

"Se asejan" (deu vèrbe "asejase" en "purriegu" e en "cabuérnigu") o "se aselan" ("aselase", en "pasiegu") que's ditz deus pastors qui tornan tà las cabanas tà s'i abrigar per la nueit, en gascon que disem que s'aplegan. "Aselar (asejar) las gallinas" que vòu diser aplegar las garias (botar-las a l'assela, a l'aplec, a l'empara, laguens lo porèr), lo mot "aselar" qu'a tanben aquera significacion en castelhan. Lo noste mot gascon sela o assela  (aplec, acès), e lo  vèrbe  corresponent selar, asselar (botar a l'assela, a la sela, acessar, endostar), que son possiblament d'origina espanhòla o en tot cas que'n comparteishen l'etimologia dab los mots espanhòus. Non cau pas con·hóner  asselar o selar dab celar (amagar, escóner) com ac hèn los diccionaris nostes !

Anem, aquò que m'a raperat  ua canta cantabra, (jo que'n soi fan de las tonadas cantabras com de las asturanias, e pas sonque en audir-las, jo que las canti tanben).  Quan serèi mei gran e n'agi l'escadença, que harèi estagis de tonadas  en Cantabria e en Asturias , tà i apréner a cantar-las plan com cau.

Vacas tudancas. Aquera varietat qu'ei emblematica de Cantabria, e particular(a)ment de la partida occidentau. Totun, aqueras vacas, de hòrt pòc rendement, non presentan pas mei un interés economic quin que sia. Que produseishen a penas pro de lèit tà's neurir lo vetèth. La raça, incapabla de concurrençar las varietats extrangèras, qu'èra en gran perilh d'extincion. Se neuridors cantabres continuan de se n'aucupar,  n'ei pas entà guanhar sòus, n'ei pas sonque entà empachar la desaparicion d'un element patrimoniau emblematic deu país. Aqueths bovins, com e sòlen estar deishats en libertat per las sèrras, que's hèn utiles en desbrossar la montanha. E que participan a las hèstas ligadas au montanhatge en carrèrpassar (qu'ei la "pasada" en castelhan  o la "pasá" en cantabre). 

Aquera canta, en castelhan colorat de cantabre, que's titola "Ganado tudanco" e que s'a de cantar atau (jo que sagi d'ac har quan soi a préner la docha o quan vau de crompas en çò d'En Leclerc): 

Ya va bajaaaaando eeeeeel gaanaaaado

Del puerto deeeee Palomberaaaaa

De Sejos y Polaciones

Y tambien de Brañoseeraaaaaaaaaa.

Ya van yegaaaaaaaaaando a los yaaaanos (1)  

Por seeenderooos y camberaaaaaaaaaas (2).

Dejando las noches claras

De verano y primaveraaaaaaaa.

Ya va cayendo el hayuco,

La beyota y la aveyanaaaaaaa;

Se va quemando el helecho,

Y el monte pela la ramaaaaaaaa.

 Yegan las ferias de año,

A las que me gusta ir,

Tengo un lote de noviyas,

Que bien se pueden luciiiiiir.

Y las pongo unos piquetes (3) 

Que suenan como un clarín,

A la tasuga(4) un mediano (5)

A la josca (6) un celemíííííín. (7)

Tres eventos en mi tierra

Nunca deben de faltar,

Donde a las vacas tudancas,

Podemos ver desfilaaaaar.

 En  Cabezón la olimpiada,

Y en Carmona la pasá,

Y en Cabuérniga señores

Celebran la campanáááááá.

Yo cantandoooo meee despiido,

Con miii bonitaa toonadaaaaa,

Se la dedico a la gente,

Que tiene vaca' tudancaaaaaas.

En tiempos deee miis abueelos,

Cuantas famiiilias criaroooooon.

Hay que cuidar las costumbres,

Como nos las enseñarooooon.

Arriba gente del norte,

Arriba Cantabria braavaaaaa,

Arriba bravos vaqueros,

Arriba vacas tudaaaancaaaas,

 Arriba bravos vaqueros,

Arriba vaacaaaas tudancaaaaaaaaaaaas!

Notas explicativas
1- Aquiu, y per ll, yeismo obligatòri.
2-  Cambera (cantabre): camin tà carros, caminau.
3- Piquete (cantabre) : esquireta de timbre agut.
4- Tasuga (cantabre) lit. taishoa : vaca tudanca de peu gris cierós, qui tira cap au negre, escur a la basa e clar a las extremitats, com un "tasugu". Tasugu qu'ei lo mot per taishon en cantabre (tejo en castelhan). 
5- mediano: esquira de talha miejana  (deu cantabre midianu, id.).
6-  josca (cantabre): lit. escura, vaca tudanca de color grisa cierosa, quasi negra, de peu un drin mei escur e mei unifòrme que non pas lo de la tasuga. 
7- Celemín: esquirassa de timbre grèu. Qu'ei ua significacion segondària deu mot. Un celemín qu'ei prumèr unha unitat de susfàcia agrària o de volume. A Cabuérniga, qu'ei lo volume corresponent a onze quilogrames e miei de milhòc, haut o baish. 

Bon, adara qu'avetz las paraulas, qui vse'n hèi conéisher la melodia, atau que la poderatz cantar en préner la docha. 

Magnific, non? Cantabrissime! Be, a jo, tonadas com aquestas que m'agradan mei que tot. 

Cars legedors, que vse desiri de bonas hèstas de Nadau e de cap d'an!