L'ahur e lo trimfe

L'ahur e lo trimfe, ací qu'avetz dus mots gasconissim(e)s qu'èi seleccionat tà illustrar ua caracteristica de la lenga nosta qui sembla aver escapat a la sagacitat deus nostes lingüistas occitanistas: lo tractament de l'iat en gascon.
 Lo gascon qu'evita generaument los iats. La faiçon gascona mei correnta de resólver un iat a l'interior d'un mot qu'ei de'u copar en i  inserir ua h sonòra o unha auta consonanta enter las duas vocaus en causa. Mei rarament, lo gascon que pòt eliminar ua d'aqueras duas vocaus tà evitar que contribueishi a formar l'iat. Aus mots occitans e/o catalans aür , flaüta, gaús - caüs - còis, coerent, coet, veïcule-veïcle, trionfar etc que corresponen las fòrmas gasconas ahur; flabuta, flaguta, flahuta...; gahús, guèhus; coherent; cohet; vehicule; trimfar etc.

 Los lingüistas occitanistas non trantalhan en voler remplaçar lo mot urós (qui mèrcan dab lo lor sagèth infamant deu "francisme") per la fòrma anciana aürós. En occitan non-gascon, aquèra substitucion non pausaré dilhèu nat problèma, lhevat lo fèit que va en contra de l'usatge deus locutors naturaus. Totun, aqueth mot aürós n'ei pas briga acceptable en gascon, pr'amor  lo substantiu a la basa de l'adjectiu (aür en occitan non-gascon),  que s'i ditz plan ahur, que non aür. D'aqueth punt de vista, la fòrma "urós" que soa plan mei gascona que non pas "aürós" , puishque l'iat i ei evitat en la prumèra fòrma, que non en la dusau. Aürós n'ei pas briga un mot d'ahur gascon, mentre qu'urós, si. De fèit, l'esmudiment d'ua de las vocaus qui formarén sequenon un iat, qu'ei plan ua dusau manèira gascona de resólver lo problèma. Aquera solucion que s'arretròba dab los mots trimfe e trimfar atestats en gascon de l'epòca barròca, concretament hens Lo trimfe de la lengua gascoa, de Joan Guiraud d'Astròs (sègle 17). Malurosament, aqueths mots trimfe et trimfar, gasconissimes, que son estats hòrabandits peus occitanistas e remplaçats per trionf(e) e trionfar (o triomfe e triomfar). Totun, per un còp, los nostes braves lingüistas non pòden pas preténer que trimfe e trimfar e son "francismes". Non, ne'n son pas briga, que son gasconismes deus bons. E lhevar gasconismes deu lexic gascon, aquerò non seré pas har mustra d'un mesprètz shens limit envèrs lo noste idiòma? Que dèishin trimfar lo mot trimfe!

Puishque las quate sasons son
Los estafièrs de nòsta nimfa,
Son chivaus son los elements
Qui non dirà donc qu'era trimfa
E que trimfa supèrbiaments? 
E. L. (sègle 17) in Lo Trimfe de la lengua gascoa, J.G. d'Astròs, Ed. Per Noste