Barloc. Gasc. barlòc, id. Gasconisme especific de Berga (Comarca de Berguedà, P.C. ved. DCBV), non admetut en catalan normatiu qui non coneish pas lo mot. A Berga, lo mot que's ditz d'un ueu non-fecond, un ueu shens poric laguens (Cat. DCBV: Ou del qual no surt poll en la llocada) . Qu'ei la significacion prumèra deu mot en gascon: aquét oéu qu'ey barlòc (Palay). En gascon, que s'emplega tanben, per extension, tà diser vueit, curat per la vermialha, vermiós: ex. "esquilhòt barlòc". (cat. : corcat , ex. nou corcada). E, de manèira figurada, lo gascon que l'emplega com a sinonime de "pèc", "pòc intelligent". Lo catalan deu nòrd qu'a berloc dab aquesta darrèra significacion cf. berloc e barliqui-barloqui. Segon lo dic. de Mistral, l'occitan non gascon non coneish pas aqueste mot barlòc, lhevats los parlars de l'airau d'influéncia gascona. L'etimologia que n'ei hòrt debatuda, possiblament de l'arpitan bərlǫkə: esquira.
Barralla. Gasc. Barralha, id. Mot gasconissime, autanplan lengadocian, dialectau en catalan (emplegat sonque en Cerdanha, dab lo significat gascon: clos, palissada (Dic Ros. P. Verdaguer ), non admetut en catalan normatiu. Lo gascon qu'a autanplan barralh, barralhada, barralhadís, barralhatge, barralhaire, barralhèr-a, barralhèra, barralhet, barralhon...
Barrallar. Gasc. Barralhar, id. Hicar baralhas tà barrar un espaci, en Conflent. Ved. barralla.
Barreta, Barretina. De barret. ved. barret.
Barret: Id. gascon berret. Lo mot n'i ei pas atestat en catalan abans lo sègle 14 (G.D.L.C), fin deu sègle 14 en provençau segon lo CNRTL , o sia que l'ipotèsi d'un manlhèu gascon qu'ei possibla en las duas lengas.
Barri: id. gasc. Qu'ei un gasconisme la significacion de barralh entau bestiar qu'a dialectaument lo mot barri en catalan.
Barrica. Gasconisme viatjaire plan sabut.
Barroer. Mot atestat a partir deu sègle 17, sonque deu catalan pirenenc e orientau continentau, ni balear, ni valencian segon lo DCBV. Qu'ei un gasconisme hòrt probable, deu gasc. "barruèr" (per "barroèr", probable), grafiat com a barruè per Palay . En catalan, lo mot que significa "qui tribalha malament", "pòc apert entau tribalh", "pòc atinoat", "pòc abille" "pòc fin, gròs". Que s'aplica tanben au resultat (mau hèit, gròs, mau estructurat, guèrle). Lo mot "barruèr" deu gascon contemporanèu, manlhevat peu catalan, que'm sembla estar de fèit un simple variant fonetic de "garruèr", var. garruèir , atestat en gascon baionés dab lo significat de garret, guèrle (cat. garrell, camatort, coix, mal estructurat). L'etimon que n'ei "garra" (partida inferiora de la cama, deu celt. garra, id.), via probablament lo derivat garron. Per sabe'n mei de detalhs, que podetz consultar l'article corresponent (clicatz acitau.). Ved. tanben garroner, un cognat ben catalan deu mot barroer.
Batallades. Les batallades que designan los tres còps de campana qui anóncian lo debut de la missa, en catalan de Conflent. En gascon lo mot "batalhada" que significa "còp de campana", carrilhon e, per extension, un batahòri (cat. rebombori). Lo mot que deriva de "batalh" (lo de la campana, de l'esquira) (cat. batall). Batalhar en gascon, com batallar en catalan, que sap voler díser "har soar la campana" (cat. fer sonar la campana, llançar les campanes al vol), "campanejar", "carilhoar". Un fabricant de batalhs que's ditz un "batalhon" (Palay). En occitan (non-gascon), batalhar e batalhon qu'an sonque la significacion guerrèra o militara (derivada de "batalha") segon Mistral, com, en francés: batailler e bataillon.
Batisac. Mot deu lexic deu catalan ribagorçan (DCVB). Que designa un "lloc de mala petja, dificil de transitar", qu'ei a díser un lòc de maishanta cauçada, peu quau ei mauaisit de caminar. Lo mot n'a pas d'etimologia ni de parents en catalan. Un correspondent ribagorçan que'm suggerí lo mot que devèva estar un prèst gascon e que'm demandè lo men parèr. A casa soa, lo mot que's ditz "batissac". Lo mot n'ei pas deus diccionaris de gascon, totun la structura deu mot (en realitat un sintagma) qu'ei coneishedera e shens nat dobte gascona, analòga a baticòr e batedit(s). Que son sintagmas compausats de bàter e deu son cod. Aquiu lo cod qu'ei sac, qu'ei a díser estomac, lo mot qu'ei prononciat batissac o batisac segon los parlars.
batisac < bàter-sac. Bàter (segotir, har patir) l'estomac qu' ei plan l'efèit de la maishanta cauçada suu passatgèr en carro o en veitura.
Com gamarús, qu'avem aquiu un mot gascon pròpi deu catalan, qui lo quite gascon de Gasconha non sap pas. Qu'ei consacrat un article a batisac, ved. aquiu.
Berloc. Gasc. barlòc, id. Gasconisme especific deu catalan deu nòrd: ximple, eixelebrat, eixelebrada (Dic. Ross; Dic. Nord-cat), o sia "pèc" com en gascon. Mot non admetut en catalan normatiu, qui a totun barliqui-barloqui dab aquesta significacion (ved. barliqui-barloqui). En dehòra de l'airau culturau gascon, que sembla que lo mot "barlòc" e sia estranh en occitan, mentre "barlòca" que i a la significacion deu francés "breloque" (Dic. Mistral). De la medisha faiçon, lo mot catalan barliqui-barloqui e los mots gascons barlic-barloc e barliqui-barlòca que son sinonimes enter si, mentre lo mot occitan (non-gascon) barlica-barlòca qu'a ua significacion plan distinta (ved. barliqui-barloqui). Lo mot berloc (cognat deu francés breloque) qu'ei arpitan d'origina (arp. brǝloc), que i designa ua campaneta.
Beure a galet. Deu gascon " béver a galet", plan segur. En gascon, que podem "béver a galet" o "béver de galet", per oposicion a "béver a pòt". Ved. galet.
Biaix. Gasc. Biaish, id. Lo mot catalan biaix qu'a la significacion deu mot gascon biaish (fr. biais), e non pas la deu mot lengadocian "biais" qui significa manèira. La prumèra atestacion deu mot en catalan que remonta tau sègle XV. Qu'ei considerat com occitanisme per Coromines, en catalan com en francés. La fonetica deu mot catalan qu'ei compatibla dab un prèst gascon. L'etimologia de biais, biaish, biaix qu'ei debatuda, n'ei pas tan clara. L'ipotèsi mei probabla que'u hè derivar deu latin 'biaxius', segon lo CRTL.
Boalar. En catalan, boalar qu'ei ua varianta deu dialectalisme bovalar: terrenh barrat, barralh, on s'i dèishan péisher bovins. Antigament, lo mot que designava de manèira mei generau ua devesa, un lòc reservat, d'accés restrenhut (DCBV), sotmetut a la veda. Qu'arretrobam aquesta dobla significacion especificament en gascon. "Boalar" (grafiat boalà per Palay) subst. masc.: terrenh reservat tau pacatge deus bovins, mentre lo vèrbe "boalar" que significa hicar un terrenh en devesa. Lo mot n'ei pas isolat en gascon: lo boalèr qu'ei lo qui vigila lo boalar e la boalèra qu'ei l'esmenda qui calè pagar en cas d'infraccion a la veda. Curiosament, lo mot bovalar qu'ei admetut en G.D.L.C. com a dialectalisme sinonime deu mot deu catalan normatiu, boveral. Qu'ei probable lo mot catalan boalar, bovalar qu'ei d'origina gascona, com ac suggereish la fòrma shens la v intervocalica qui, soant /w/ en gascon, s'assimila au glide naturau de o tà a. Lo mot qu' ei absent deus diccionaris occitans de Mistral e Ubaud. La prumèra atestacion deu mot en catalan que remonta tau sègle XV.
Bonet. Bonet (id.). La fòrma latina deu mot deu quau deriva bonet per afixacion presenta ua geminacion: abonnis (cf. fr. bonnet). La simplificacion de la n geminada estant un trèit gascon, b'ei probable que lo mot sia un prèst gascon en catalan. Lo mot espanhòu bonete derivaré egau deu mot catalan se non deu mot gascon.
Borrec. Moton joenin, de mensh de dus ans, en gascon: borrèc, id. (ved. Palay). Lo mot n'ei pas atestat en catalan abans la fin deu sègle 16. Que vien deu nòrd deu maine lingüistic catalan, zòna pirenenca e regions pròishe de la montanha (DCBV), çò qui'n hè un manlhèu gascon probable.
Lo gascon coseranés qu'a shens que borrèc, autanplan borrèga, aulha o moton de mensh de dus ans (JP. Laurent in Dialècte gascon d'Aulús). Lo mot que deriva de borra, la lana deus joens motons (Palay). Lo mot qu'existeish autanplan en castelhan: "borrego"( debuta deu sègle 14), un gasconisme medievau possible se non probable.
Borrega. Lo mot que designa ua aulha joenina, de un a dus ans, en catalan de Conflent, gasc. borrega id., ved. borrec.
Borreta. En catalan septentrionau, ua borreta qu'ei ua vetèra qui n'a pas enqûèra veterat (cat. vedella que encara no ha parit). Lo mot qu'ei desconeishut deus diccionaris sud-catalans, tant los normatius com lo DCBV. Qu'ei un gasconisme clar. Lo substantiu gascon borret o borreta que designa ua bèstia joena - anhèth, vedèth etc- qui a enqüèra la borra. Com a adjectiu, que significa "nau" (cat. nou), "fresc" , aplicat en particular au vin e mei generaument a las bevendas. Borret qu'ei tanben un chafre passat com a nom gascon de persona. Qu'a balhat lo nom a un lòc-dit de la Marina Alta (Alacant).
Borromba, var. barromba, barrumba, borrumba. Sòrta d'esquira gròssa hicada autorn deu còth deu bestiar, qui hè un brut de borromb, gasc. borromba, id. Lo mot, en gascon, qu'ei sinonime de borromb (cat. bram, roncor, borinor). En la montanha, lo mot que designa l'esquira com en catalan, que pòt tanben designar un insècte, l'escarvalh (cat. borinot), qui borromba (cat. borina) en volant. Lo mot, pro isolat en catalan, qu'apartien per contra a ua familha plan arrepresentada en gascon: borromb (brut shord, bronitèra, arronèra), borrombar (bronir, bramar, rebombar): lou canoû que bourroumbabe (lo canon que borrombava, exemple de Palay), borrombada (sòrta de brut shord com lo qui hè quaucom en virant, o lo qui hèn insèctes com l'escarvalh en volant) , borrombèr (borrombada), borrombadèra (borrombassa), borrombadís, borrombadge, borrombat, borrombet (persona de petita talha e arrodoneta), borrombit (bombat cat: roncor, borinor), borromb-borromb (grafiat bourroùm-bourroùm hens Palay: loc. adv. en hant brut, a pedacoth, subst.: tarabast, topoto-potom). En catalan, d'un escolan qui ei lo darrèr d'ua classa, que disen per derision, que "duu la borromba" (que pòrta la borromba); en gascon, qu'ei "cap de borromba". La prumèra atestacion deu mot borromba en catalan que remonta tau sègle 17, n'ei pas balear ni valencian. Lo manlhèu gascon qu'ei clar, que deu viéner deu lexic deus pastors gascons. De notar la locucion gascona "borromb-borromb" qu'ei estada conservada en catalan de Ceret (borrom-borrom). Lo mot gascon borromba qu'ei afin au mot borrombori, cf. catalan rebombori (atestat ja au sègle XVI), aqueste darrèr probablament construsit a partir deu mot gascon rebomb ved. rebombori.
Cadet. Deu gascon "capdèth" (latin: capitellum). Gasconisme viatjaire famós. De notar lo mot gascon "capdèth" qu'ei estat adoptat per l' occitan qui'u grafia cabdèt, mentre lo catalan qu'a la fòrma francesa deu gasconisme.
Cajola. Hòrt colloquiau e non admetut en catalan normatiu, gasc. "cajòla". (latin: caveola). Lo mot qu'ei tanben un nom en Gasconha (Cajole) e en Catalonha (Cajola) ( nom probablament d'origina gascona). Lo mot, desconeishut en occitan, qu'ei hòrt corrent en gascon, qu'ei tanben basco (kayola, id. un gasconisme probable en basco). La cajòla gascona que's ditz gàbia en catalan. En gascocatalan, lo mot que i designa sia ua cavitat artificiau (significacion desconeishuda en gascon contemporanèu, totun plan confòrma a l'etimologia, un arcaïsme probable conservat en gascocatalan e perdut en gascon), sia la cort deus pòrcs, la sot (cf. gasc. cajolar, de caveolaris, con·honut dab cubiolaris, cujolar, cujalar) (ved. lo DCBV).
Calaix. Aranés, calaish, id. Au maine gascon, lo mot qu'ei sonque aranés, que significa "tireta". L'etimologia prepausada per aqueste mot qu'ei lo grèc calathion, derivat de calathos qui designava ua sòrta de tistèth de vimi, en fòrma de liri. Aquesta etimologia qu'ei tecnicament plasenta, totun pòc plausibla per duas rasons. La relacion semantica enter tistèth de vimi e tireta n'ei pas guaire evidenta. E mei que mei, lo manlhèu grèc aquiu entà un mot de formacion populara qu'ei de mau explicar. Calathos e calathion non son pas estats productius en romanç. A maudespieit deu latin calathus (manlhèu grèc), l'etimon que seré ua excepcion en catalan. Per totas aquestas rasons, l'ipotèsi etimologica "oficiau" non m'agrada pas.
Qu'existeish en parlar catalan de Sort (Palhars-Sobiran) lo mot calàs qui sembla estar ua varianta de calaix (ved. lo DCBV). Que designa lo lòc on s'i guarda lo blat. Lo ligam semantic qui arreligaré calàs a calathos qu'ei enqüèra mensh evidenta en aqueste cas. Lo mot calàs qu'a la fòrma d'un derivat afixat, un supausat cal. Que s'ageish en realitat mei probablament de cals, deu latin capsus. Lo mot capsus que balhè chas en francés, cas, chas, caus, etc en occitan , caus en gascon. De caus lo mot qu'estó faussament "corregit" en cals; las duas fòrmas, l'originau e la "corregida", que coexisteishen en lengadocian (cf. Mistral, Alibèrt) .
Dongas qu'ei hòrt mei probable calàs que derive deu latin capsus (cf. oc. cals -> calàs) , possiblament per confusion o crotz dab un derivat de capsalis (calàs x caixal -> calaix) que non deu grèc calathos. Non sèi pas se lo mot latin capsus s'i ei pogut evoluar de manèira "indigèna" en catalan dinc a caus ipercorregit en cals /cal e afixat dab -às: calàs, n'èi pas nat indici qu'ac indique. Que's poderé tractar meilèu d'un manlhèu, l'occitan "caus / cals" se non lo gascon "caus", adaptat en ahur de faussa correccion. Calaix que representaré ua evolucion de calàs per influéncia de caixal. Quant au mot aranés "calaish", qu'ei a l'evidéncia un manlhèu catalan. Entàd ave'n mei d'explics e d'arguments, que podetz léger lo pòst corresponent aquiu.
Carrau (s.m.). Gasc. 'carrèc', cf. 'carrau'. Lo catalan qu'a mei d'un mot tà díser "carrascla" com, per exemple, "xerrac", "xerric-xerrac", "matraca", "maçoles", "tenebra" e "carrau". Aqueste darrèr mot qu'ei gascon. Que deriva de "carro" et que significa "deu carro, tanhent au carro, carretèr". Entà mei d'explics, ved. aquiu.
Catxalot. Gasc caishalut, caishalòt Gasconisme generaument ignorat, l'atestacion mei anciana deu mot qu'ei francesa devath la fòrma 'cachalut' (1628), mot tirat deu lexic deus cacaires de balena de Sent Joan de Lutz, que i designa "lo mascle de la balena", en realitat lo 'caverat' (fr. cachalot, cat. capgros, catxalot). Lo mot cachalut (caishalut) qu'ei plan gascon e que significa "provedit de caishaus' (fr. qui a des dents, cat. queixut). Lo mot qu'estó reportat miei sègle mei tard (1675) com cachalot (caishalòt), tostemps com mot deu lexic de Sent Joan de Lutz. Lo fèit de tiéner caishaus vertadèrs qu'ei un trèit caracteristic deus caverats, las baléias sensu stricto ne'n tenen pas. Lo mot que va estar incorporat en espanhòu e en catalan devath las fòrmas cachalote e catxalot (la prumèra atestacion en espanhòu ne remonta pas sonque tà 1795). Qu'ei consacrat un messatge tà caishalut, caishalòt, ved aquiu.
Caveca. Mot deu catalan septentrionau (dit autanplan rosselhonés), non admetut en catalan normatiu, oc e gasc. cavèca, id. Deu celtic *kauàkka, derivat de *kawos, kawa (lit. cridassèr-a, dit d' un ausèth, lo mot que serveish tà la formacion de mots entà nomentar rapinhaires nocturns, possiblament en celtic, en tot cas en galloromanç) per afixacion (. fr. chevêche, basco kaheka ). De *kawos que vien lo romanç *càuus d'on derivan còis, guèhus, caús, gaús, gahús etc. D'autes afixes qu'èran tanben emplegat tà designar d'autas espècias de gahús en celtic e gallo-romanç: -āno vadut-annus (cauannus: fr. chat-huant, gasc. sept. chavan, breton kawann) e disminutiu ĭtta: kauetta (fr. chouette). Ved. babeca, caús, xibeca.
Clocar. En gascon, clocar (de *klokkare) qu'a un doble sens: lo de coar (per la garia) , qu'arretrobam en portugués: chocar (de *klokkare), e lo de cloquejar (har cloc cloc) qui ei un gasconisme. Clocar en valencian, com en espanhòu, qu'a sonque lo sens deu gascon cloquejar. ved. cloquejar.
Cloquejar. Gasc. cloquejar, id. Lo mot n'ei pas d'origina catalana, puishque la cloca e la clocada s'i disen la lloca e la llocada, qui son mots manlhevats deu romance deus bascos (basc. loka = gasc. cloca) via l'aragonés (loca). La prumèra atestacion deu mot tà díser cloca en catalan que remonta tau sègle 13, dejà jos la fòrma aragonesa loca (gasc. cloca). La seria deus cloc-cloc, clocar, cloquejar / cloquear (en esp.) que vien deu gascon (fin deu sègle XV en espanhòu), com ac expliqui aquiu. Lo mot cloca com a sinonime de lloca qu'ei un gasconisme hòrt recent en catalan (prumèra atestacion au sègle 20), aquesta significacion de cloca n'ei pas hens lo D.C.V.B.
Col·loqui de dos pastors en llengua gascona. Títolh d'ua pèça musicau catalana de la mieitat deu sègle 17, tirada d'un Nadalet (ved. aquiu). Com lo títolh ac indica, las partidas cantadas peus pastors qu'ac son en gascon. La lenga qu'ei de basa coseranesa, totun conhida de catalanismes lexicaus e quauques gasconismes prononciats a la catalana qu'arretrobam especificament en DCBV . La grafia qu'ei basada sus la deu catalan, dab quauques adaptacions entà representar /y/ de la u gascona (notada per v davant consonanta: vn, vna, vltratge). Contràriament a la lenga gascona deu nadalet de Càrceres (sègle 16) (ved. Tau garço la durundena), de simili-gascon fantasiós, la d'aqueste nadalet que sembla perfèitaments autentica. Lo manuscrit que pòrta lo nom d'un cèrt Francesc Frade , possiblament lo nom de l'autor qui èra shens nat dobte gascocatalan e dilhèu monge (frade). Que i tornaram en un pòst veneder.
Coet (Huec d'artifici), possiblament deu gascon "cohet": diable, demòni. En gascon, lo mot que sembla estar ua adaptacion d'un mot deu francés ancian: coé o coué (deu latin: caudatus) qui designava personatges supausadament provedits d'ua coa (diable, satiris e quitament…los enemics anglés segon lo diccionari Godefroy de francés ancian). La confusion cohet-huec d'artifici que deu viéner de la tradicion catalana de las danças de cohets (ball de diables) on figurants apelhats de diable i dançan en musica e en har petar huecs d'artifici. Au sègle 15, los qui hasèvan de "cohets" en Catalonha que devèvan estar sautataulèrs gascons, la tasca estant tròp indigna peus catalans de l'epòca. Los gascons "fahent (de) cohets" en hant petar huecs d'artifici, los catalans que degón arreligar lo mot cohet a "huec d'artifici". Lo mot co(h)et en catalan que remonta tà la mieitat deu sègle 15 segon lo G.D.L.C., aquesta epòca coïncideish dab la de l'introduccion de l'art pirotecnic com supòrt taus balls de diables segon archius de l'epòca. Per exemple, hens lo libi de comptes de la "confraria del Santissim Sagrament"d' El Vendrell que i son reportats los còsts de musicians e de crompas de prova entà un "ball de diables" en 1460 ved. aquiu. Deu catalan, lo mot qu'estó manlhevat per l'espanhòu (cohete).
Cóm (s.m.), id. com (s.m.) en gascon. Lo mot cóm que designa un abeuradèr o un tòs, en catalan com en gascon. Lo mot catalan cóm qu'ei sinonime d'"obi". Cóm qu'ei un mot andorran e catalan sensu stricto, n'ei pas coneishut en balear ni en valencian. L'origina deu mot qu'ei lo mot galés cumbos -a qui significa concave-a, cavat, -ada. Qu'èra emplegat entà designar sòrtas de recipient en celtic. komm en breton = tòs, com en gascon (fr. auge), ved. aquiu.
Coma (s.f.) , en gascon: som arredon, tuc. Le mot coma (deu mot baish-latin d'origina celtica "cumba") qu'a la significacion de "peisheder en hautor, ua "estiva" en un som arredon o a proximitat d'un som poc penut especificament en catalan pirenenc e en Haut Empordan. Aquesta significacion, deu registre pastorau, qu'ei probablament gascon d'origina. Aquesta accepcion qu'ei estada adoptada en catalan normatiu, a costat de la significacion normau deu mot (sòrta de depression geomorfologica, sòrta de vath), ved. aquiu.
Deixondar. En gasc. : deishudar (var. deishidar desshudar e desshidar, mot emplegat en Gasconha occidentau en plaça de "desvelhar", ved. Palay). Lo catalan qu'a autanplan deixondir (normat.) e desxondir (balear), id.. Lo mot qu'ei unicament deu catalan orientau, n'ei pas deu lexic deu catalan occidentau, en particular n'ei pas valencian. Deixondir qu'ei la fòrma mei espandida, totun atestada mei tardivament que non pas deixondar dont l'atestacion e remonta tau sègle 14, mentre que deixondir n'i ei pas atestat abans lo sègle 19. La fòrma en -ar que's tròba especificament en catalan de Conflent, Empordan, Ripolhés e Vic (cf. DCBV), regions pirenencas e deu pèmont pirenenc istoricament de hòrta immigracion gascona e dont los parlars e son relativament arrics de gasconismes. B'ei probable que lo mot gascon "deixudar" (deu latin de-excitare) estosse a l'origina deu mot catalan deixondar, com los mots gascons "entrebucar"e "truna" e son a l'origina , respectivament, deus mots entrebancar e trona en catalan. En aquestes tres cas, la deformacion deu mot en catalan que sembla ligada au problèma de prononciacion pausat per la u gascona. Deixondir, d'atestacion hòrt mei recenta, que derivaré de deixondar.
Déu n'hi do! En gasc. Diu me dau! id. Interjeccion tipicament catalana strictu senso, considerada estranha en balear e en valencian. La fòrma gramaticau -arcaizanta- que n'ei corrècta, totun l'expression, qui s'emplega entà marcar la suspresa, l'ira, l'admiracion o ua emocion en generau, que manca en realitat de significacion. Literaument, que vòu díser "Diu lo'n balhe!" Totun, degun non sap pas mei ni de quina causa e's tracta ni a quina persona Diu averé de dar aqueste quauquarren non sabut ni perqué precisament aquesta frasa de Déu n'hi do. Jo que'm pensi aquesta interjeccion catalana qu'ei simplament ua mala interpretacion, gramaticaument corrècta en catalan, totun vueitada deu sens, en realitat un simple calc fonetic adaptat- de l'interjeccion gascona: Diu me dau! En gascon (essenciaument en Bearn e la màger part de Bigòrra ved. ALGc 1067) , l'expression que deriva de l'arneguet "Diu me damne!"(mei exactament de la fòrma antiga, medievau, d'aqueste arneguet: Diu me damn!) e que la remplaça en volent har enténer çò de contrari (mei explicitament dab la version "A Diu me dau!" o enqüèra, dab mei d'emfasi: "Au gran Diu me dau"! . "Dau" estant la 1era persona de l' ind. present deu vèrbe dar; dau = balhi; au gran Diu me dau! que s'enten com "au gran Diu me balhi"!) Lo catalan que pòt har, au contra: "Déu n'hi doret!", çò qui n'ajuda pas briga a enclarir la significacion de l'expression, e per rasons de las bonas, pr'amor, de significacion, l'expression catalana non n'a pas nada. En tot cas, plan mensh d'arriscada que n'èra aquesta expression que non pas lo quite arneguet, de segur, sustot au temps deus Fors de Bearn e de la Senta Inquisicion.
Entrebanc: gasc. trabuc ved. entrebancar.
Entrebancar : deu gascon "entrebucar", id. Lo vèrbe entrebancar que significa travar, dravar, endravar. Un entrebanc qu'ei un empach, un puisheu, un trabuc. Aqueste mot entrebancar qu'ei au còp d'atestacion hòrt recenta en catalan (deu sègle 19 ençà) e d'etimologia mau explicada peus lingüistas, qui n'i an pas sabut detectar lo gasconisme. En gascon, entrebucar o trebucar o trabucar que significa 1-pèrder l'equilibri, har un faus pas, tustar un obstacle per accident. (òc, trabucar; francés trébucher, id.). Lo mot trabuc o trebuc que i significa 1-faus pas, pèrda d'équilibri, tust accidentau d'un obstacle (oc.: trabuc, id.) 2-obstacle, empach, puisheu, accident, çò qui geina (en cat. entrebanc). La significacion 2 de trabuc, possiblament a l'origina deu mot, que suggereish ua derivacion gascona per affixacion a partir de trau, trava "travar" . Qu'arretrobam aquesta significacion dab entrebanc e entrebancar, çò qui'nse suggereish lo mot gascon entrebucar d'autes còps que podèva significar empachar, travar ("en-trabuc-ar"). La deformacion deu mot gascon en catalan que pareish ligada au problèma fonetic pausat per la u /y/ gascona, qui s'arretròba dab los mots "deishudar" e "truna" vaduts respectivament deixondar e trona en catalan (ved. deixondar). Ved. aquiu entà mei de detalhs.
Esbarrejar : Mot especific deu catalan de l'isla baleara Eivissa, sinonime deu catalan generau esbarriar. Gascon: esbarrejar, id.
Esbarriar e esgarriar: Lo vèrbe esbarriar, corrent en catalan, qu'ei tanben la fòrma landesa d' "esbarrejar". Aqueste vèrbe catalan (sègle 14) qu'ei un landesisme possible, gessit deu lexic pastorau. O possiblament un catalanisme especific deu gascon landés, ligat a l'activitat landesa de pastoralisme en Catalonha. Quant a esgarriar (1753), que'm sembla estar ua varianta gascocatalana d'esbarriar, possiblament influenciada peu sinonime gascon "esgarar" (gallicisme). Aqueths dus mots qu'an la lor origina en lexic arramader, com esbarrir en gascon (en gascon: ua aulha esbarrida, en catalan: una ovella esgarriada).
Escantilló : gasc. escantilh, escantilhon (id.): Segon lo GDLC, lo mot catalan escantilló qu'ei ua adaptacion de l'espanhòu escantillón. Segon lo DRE, lo mot espanhòu escantillón que provieneré de l'ancian francés escantillon. Per jo, lo problèma qu'ei, se non m'engani pas, lo mot escantillon n'ei pas atestat en francés. En tot cas, lo dic. Godefroy que l'ignòra. Las fòrmas mei ancianas en francés (sensu latu) que son amb ua d e non ua t, com en occitan, en conformitat dab l'etimologia scandilucum (varianta de scandalucum). En francés sensu stricto la fòrma quasi modèrna eschantillon qu'ei relativament anciana, que remonta tau sègle 13. Que'm sembla pòc probable que eschantillon é pogosse estar a l'origina deu mot espanhòu escantillon. Alavetz, tienent en compde qu' escantilh ei un mot plan atestat en gascon, l'ipotèsi que l'origina deu mot espanhòu sia gascona e non francesa que'm sembla mei probabla, mei logica. En occitan non-gascon, la fòrma en -t- qu'ei desconeguda, que i trobam escandilh e escandalh totun non escantilh. Lo prèst gascon escantilhon, derivat afixat d'escantilh, qu'ei ua ipotèsi qui caleré espravar.
Esperracar /esparracar; gascon: esperrecar , de perrèc, ved. perrac. Gasconisme segur, pr'amor de la morfologia deu mot. Lo mot qu'ei d'atestacion hòrt recenta en catalan (deu sègle 20 ença).
Espiar : Lo significat normau deu mot "espiar" en catalan qu'ei "argüeitar", "arbecar", "espiar d'amagat" (fr. épier, cast. espiar) mentre que per la part occidentau e la màger part centrau deu maine gascon, espiar qu'ei lo mot corrent e normau entà díser güerdar, guardar (fr. regarder; esp., cat.: mirar). Qu'arretrobam dialectaument aquesta significacion gascona deu mot "espiar" au nòrd-est deu maine catalan: Catalonha del Nòrd , Empordan, (cf. DCBV e los diccionaris de nord-catalan Dic. Ross. e Dic. Nord-catalan). Espiar per mirar qu'ei un gasconisme mei que probable.
Estri : sinonime d'eina (gasc. utís, atruna), lo mot qu'ei d'atestacion sonque recenta en catalan (deu debut deu sègle 20 ençà). L'etimologia prepausada per Coromines qu'ei lo mot occitan estre.Totun l'abséncia totau de relacion semantica enter estre e lo concèpte d'atruna que hè aquesta ipotèsi plan inversemblanta. Ua auta ipotèsi que hè derivar estri d'estrument (ved. DCBV), ipotèsi complicada e, a la fèita fin, pòc credibla. Que vse'n prepausi duas ipotèsis alternativas , mei simplas o non.
Lo mot catalan que derivaré deu mot occitan (non-gascon) estric (sòrta d'utís, cf. Mistral) alavetz faussament prengut en catalan com fòrma diminutiva d' "estri". En realitat, lo mot occitan estric qu'ei format a partir deu vèrbe "estricar" , deu neerlandés mejan strikken, probablament via lo francés ancian estriquer. Aquiu que s'agiré dongas de la derivacion d'un manlhèu occitan en catalan. Alternativament, que podem imaginar ua seguida gascocatalana. En gascon, un ustòri qu'ei un meishant utís, un utís malaisit. Aqueste mot, uei lo dia emplegat en las Lanas (Palay) e en Bigòrra (J.-L Massourre, dic. du gascon des vallées de Luz, etc), que deriva d'ustilha o ustilh per substitucion de çò qui sembla (a tòrt) un afixe: ustilha ->*usti ->ustòrri, ustòri. Aquesta seguida gascona que'nse dèisha imaginar un auta gascocatalana influenciada peu mot sinonime estrument: gasc. *usti -> ustri (confusion per ipercorreccion), cat. estri.
Falera: fòrma dialectau e antiga de fal·lera: ved. fal·lera.
Fal·lera: desir intens, estat anxiós deus anhèths aganits, que sap designar tanben diversas malautias de las aulhas. En gasc. helèr o helèra que significa pena, dolor, afliccion, desir shens remedi. En Lavedan, que pòt designar autanplan la diarrea (Palay). La prumèra atestacion hòrt recenta deu mot fal·lera (falera) en catalan (sègle 19), juntament dab lo registre veterinari deu mot, que suggereishen la possibilitat d'un apòrt lingüistic deus gascons (adaptacion catalana deu gasconisme "helèra", var. "felèra" au sud-èst deu maine gascon). Etim: derivat de hèu, lat. fel , id. Que sembla plan que non i aja nat corresponent etimologic entau gascon helèra en occitan (non-gascon) segon los dic. d'occitan de Mistral e d'Ubaud.
Fasti: Mot deu catalan septentrionau per fàstig, gasc. hasti: id. , l'occitan meridionau qu'a tanben fasti (lengadocian tolzan e pirenenc).
Frai - En catalan, lo mot gascon frai (deu lat. fratrem, cat. germà) que i ei emplegat colloquiaument com a sinonime de germà (cf. Ha vingut el meu frai, en DCBV). Fray qu'ei tanben atestat en manuscrit en gascon deu "col.loqui de dos pastors gascons en llengua gascona" (mieitat deu sègle 17). Lo mot n'ei pas admetut en catalan normatiu.
Ua parentèsi:
Qu'estón los gascons qui fondèn los prumèrs òrdis mendicants en Espanha com en Anglatèrra. Lo mot anglés "friar" -qui significa monge- qu'ei lo noste mot gascon "fray". Los filològues espanhòus que solen con·hóner lo mot gascon "fray" e lo mot occitan "fraire" en pensant - a tòrt- l'un que seré la fòrma abreviada de l'aute. La rason que n'ei lo substantiu castelhan "fraile" qui los espanhòus e pensan derivat de l'occitan fraire. Totun, que tròbi aquesta etimologia occitana pòc versemblanta. Ne pensi pas que la mutacion r->l a partir de l'occitan fraire sia hòrt probabla en espanhòu pr'amor deu supòrt evident deu latin fratrem. De fèit, lo substantiu espanhòu "fraile" que'm sembla meilèu estar ua adaptacion deu substantiu gascon fray per addicion d'ua sillaba de sostien, probablament segon un esquèma similar ad aqueste: fray -> los frayes -> el fraye -> el fraile / los frailes. En tot cas, lo catalan qu'an respectivament fra en títolh e frare en substantiu. Aquesta solucion catalana, d'un bèth sègle mei tardiva que non pas la castelhana, qu'apareish calcada suu supausat castelhan. Per contra, lo portugués qu'emplega plan lo mot gascon (adaptat) en títolh : frei X, frei Y, totun un aute mot, de tipe iberoroman, en substantiu: o "frade". Frei n'ei pas l'abreviacion de frade.
Fronzir- Aqueste mot qu'ei un doblon etimologic d'arronsar, deu francic" hrunkjan" (aplegar, arrugar, aplecar, arroncilhar). La f iniciau qu'ei ja atestada en francés de la fin deu sègle 11 en concurréncia dab la fòrma shens f: ronche (gasc. roncilh, arroncilh; autament grafiat shens bona rason hroncilh, arhoncilh) vs froncier, possiblament deu gascon *froncejar (frounceyà) o froncilhar, ipercorreccions d'arroncejar (arhoncejar) e arroncilhar (arhoncilhar). Lo mot dab f que s'ei espandit probablament a partir de Tolosa (fronçir, ant. fronzir, probablament reconstrusit a partir deu gascon corregit *fronç, d'arronç) de cap au sud (peninsula iberica: catalan frunzir, espanhòu fruncir e portugués franzir) e de cap au nòrd dinc a Flandres: fronsen, en seguint las rutas deu comèrci deus teishuts lengadocians. Ved. arronsar.
Galet. Id. gascon: lo galet de la botella, de la hont (cat. canaleta) e deu "béver a galet". Gasconisme segur, pr'amor de la morfologia deu mot. En gascon, un "galet" qu'ei un "canalet" en fòrma de honilh, d'embut. Que designa en particular lo còth de la botelha e lo pishader deu "galeton". Que designa tanben l'embut anatomic, o sia la faringe, e, per extension, la garganta. "Galet"qu'ei un doblon etimologic, de formacion populara ( pèrda de la n intervocalica, ua caracteristica de l'idiòma noste), deu mot "canalet". En gascon pirenenc la "gau" qu'ei ua "canau": medisha significacion, medisha etimologia, deu latin: canalis. Qu'ei "gau" peus Pirenèus dab la g iniciau per atraccion probabla deus derivats d' aqualis, mentre qu'ei "cau" (subst. fem.) en las Lanas (Foix) com en quauques archius biarnés (Lespy). Singularament en país tòi, "aga" e "agau" que i representan aqua e aqualis (e "canau" e "canaleta" que i son conservats en plaça de "gau" e "galeta" alhors, ved. Massourre, dic.) mentre pertot aulhors per la montanha "gau", var. "agau" -de canalis- que i ei distinguible d' "aigau" / "aiguau" - de aqualis. Los mots espanhòus "galillo" e "gallete" e lo mot portugués "galhete" que remontant tots tau noste "galet" via l'aragonés gallete, dont galillo /gallillo e derivan per substitucion de l'afixe. Deu gascon "galet" que vien tanben lo mot aragonés "gallo" qui significa "chorrada de liquide", via lo mot benasqués "gall" , medisha significacion, deu mot galet qui a tanben prenguda aquesta significacion en gascon d'aquesta zòna geografica (galet = "raig de liquid" en Aran, ved .Coromines, El parlar de la Vall d'Aran). En benasqués, las expressions "beure a gall"e "beure a galet" que son equivalentas enter si, ved. tanben porró. La prumèra atestacion deu mot galet en catalan que remonta tau sègle 14, qu'ei un manlhèu gascon medievau com melic. En valencian, "galet" que s'i ditz gallet .
Galetejar: Colloquiau en catalan (ved. P. Verdaguer, Dic Ros.), non admetut en catalan normatiu, lo mot qu'ei gascon (galetejar = béver hèra") .
Galleda:. Lo mot, adoptat en catalan normatiu com a sinonime de "poal" (herrat en gascon, ferrat en Conflent e en Capcir, com en occitan) qu'ei sonque deu lexic deu catalan de Catalonha (galleda o galleta, segon los lòcs, antigament galleta). N'ei pas ni valencian, ni balear. Deu gasc. galeta, la de la hont (cat. canaleta), medisha etimologia que galet, de gau (lat. canalis). Dit autament, "galeta" qu'ei la fòrma pròpiament gascona de "canaleta" . En gascon contemporanèu, la galeta de la hont que designa lo canèth de la hont (cat. canaleta de la font). Galet dab aquesta significacion qu'ei tanben atestat locaument en catalan ribagorçan (cf. DCBV ). Lo mot espanhòu (e portugués) galleta (galheta), qui designa un recipient dab pishader, o sia en gasc. un "galeton", que comparteish autanplan aquesta etimologia gascona dab lo mot catalan. B'ei probable que d'autescòps galeta que designava lo recipient autanplan en gascon. La substitucion de galeta per galeton que s'explica per confusion dab lo mot qui designa lo fabricant deu recipient dab pishader qui ei l'auta significacion deu mot galeton en gascon contemporanèu. L'occuréncia mei antiga deu gasconisme gal(l)eta qu'ei latinizada e que remonta tau sègle 12.
Gallet: ved. galet.
Gallorsa. (cf. Gasc. : galòrça, agalòrça, galihòrça) : mot d'origina pastorau, la significacion juridica en catalan que sembla derivar de la deu mot en gascon (ved. Palay e G.D.L.C.). A l'origina, lo mot gallorsa que devè designar ua estiva com ac sap har galihòrça en gascon d'uei lo dia (galihòrça que significa precipici e per extension que designa la prada d'estiva qui bòrda aqueth precipici ved. coma). En Catalonha, los pastors (qui èran gascons o gascocatalans) que devèn demandar (e pagar) l'autorizacion a las comunas proprietàrias de las pradas entà i poder deishar péisher lo bestiar. Qu'ei "el dret de gallorsa". Lo mot gascon qu'ei de la familha deus galigòrça, galihèrna, galihònha dont l'element comun e representa lo mot latin canalis, ved. galet. En país thòi, lo mot canau que sap designar enqüèra ua garganta, ua gòrja o dita acerà: ua gòrça ( Massourre, diccionari gasc.). Alhors, cau (subst. fem. - de canalis) que pòt aver lo sens deu fr. ravin e que sap designar autanplan lo torrent qui i cor (Palay, Lespy, Foix). Lo segon element de galihòrça que representaré sia *fortia: "impetuosa"- dab la question de la f perduda- sia un ipotetic *khortia >ortia, fòrma de kortia (gòrça, galihòrça) -mot celtic etimologicament aparentat au grèc khortos vadut hortus en latin.
Gamar-se (Gasc. : gamà's, gamar-se): id, ved. Palay e DCBV.
Lo vèrbe qu'ei pan-occitan, dab significacions divèrsas en relacion dab la santat (Mistral). Totun, de manèira notabla, n'ei pas sonque pronominau en catalan com en gascon, çò qui n'ei pas lo cas en occitan. Lo gasconisme en catalan qu'ei mei que probable, lo mot n'i ei pas atestat sonque a partir deu sègle 17 e que presènta - de manièra sonque hòrt colloquiau - totas las significacions deu mot gascon en parlars de la Catalonha nòrdorientau, region istoricament de hòrta immigracion gascona. Entà la consulta de l'article consacrat à gamar-se (significacion en catalan e en gascon, etimologia), ved. aquiu.
Gamarús. Que designa la cavèca (chavèca, gavèca). Lo mot qu'ei d'atestacion recenta (sègle 19). Que'u hè hrèita un explic etimologic. Lo mot que provien deus parlars de las regions septentrionaus de la Catalonha istorica, com ac hèn babeca, xòt, lo vèrbe gamar-se e un gran nombre d'autes gasconismes en catalan, particularament los d'origina pastorau. Jo que prepausi "gamarús" que poderé viéner d'un mot o locucion gascon *gamar-hus exactament com, en gascon, lo mot tumahús e representa tumar-hus e tinhahús, tinha-hus (cf tinhaudèra sinonime). Lo mot gascon hus, non lexicau, que vien deu basco huntz, hüntz (gahús e per extension volatile nocturn). Lo gascon landés qu'a locaument lo mot "garahús" per "gahús". La cavèca que seré dita "gamarús" pr'amor de la soa mala reputacion d'ausèth-broish, acusat de mala sòrt e de provocar malautia e misèria. Lo mot babèca qu'a aquesta medisha significacion de broisha en gascon, ved. babeca. Tà mei d'explics, ved. aquiu o acerà.
Gansola. (Gasc. gansola, idem).
Mot dialectau, non incorporat au lexic deu catalan normatiu. Lo mot qu'ei sabut au DCBV qui'u localiza en lòcs de la partida mei setentrionau deu maine catalan, tant occidentau com orientau. Qu'ei un gasconisme clar, que i èi dedicat un article complet aquiu.
Garró, garronassa. A Ceret (Vallespir), d'ua hemna mau vestida, mau atifalhada, que's ditz "és una garró, una garronassa", vediatz garroner.
Garroner. Lo catalan qu'a lo mot "garroner", de garró, fòrma afixada de garra (cf gasc. garron, garroèir). Un deus significats de garroner qu'ei "brut, manca de condícia en la persona o en el vestit", atestat sonque a Tortosa segon DCBV. De manèira generau, un garroner en catalan qu'ei un gent qui pòrta "garrons", qu'ei a díser garramachas (un vestit: cat. mitges, escalfadors, fr. jambières). Los diccionaris de catalan normatiu que vòlen absoludament relacionar lo significat "cascant, pipaut, lord" de garroner dab lo de "garramacha" qu'a lo mot garró en catalan. Totun la definicion deu mot tortosin qui nse'n balha DCBV (pipaut, lord, mau vestit) n'aludeish pas briga a un ahar de garramachas. Que s'aparenta hòrt mei au significat de "vagamond" deu mot gascon "garroè(i)r" "barroèr": cf en particular Lespy: garrouey (garroèir): mauvaise odeur qui vient des vêtements malpropres, sales, portés depuis trop longtemps. Lo significat tortosin deu mot garroner, similar au de garró e de garronassa en catalan ceretan, qu'ei un gasconisme probable.
Gasalla. Mot non admetut en catalan normatiu. En catalan de Conflent, la gasalla (var. agasalla) que designa ua reunion de companhs, ua taulejada de gojats e gojatas hant la hèsta e lo batahòri associat ad aquesta amassada hestaira. Lo mot qu'ei hòrt probablament eretat deus gascons. En gascon, lo significat prumèr de "gasalha" qu'ei amodiacion, afèrma (en parlant deu bestiar) (cat. arrendament de bestiar, fr. cheptel ). Per extension, la gasalha que designa ua causa hicada en comun (dit despreciativament), un comerci dobtós o malaunèste. "Gasalhe enter couquîs noû dure" (arreproèr citat per Palay). Lo mot n'ei pas isolat en gascon. La gasalhada que designa lo bestiar, que's ditz tanben d'ua amassada de personas pas tostemps recomandablas: "Noû soun pas d'aquére gasalhade" que's ditz de personas tà significar "non son pas tan maishants, que valen mei qu'aquò". Gasalhar que significa hicar en gasalha, har gasalha. Lo que hica en gasalha qu'ei lo gasalhan, que's ditz tanben d'ua persona pòc aunèsta, de mau hidar. La gasalhèra qu'ei l'accion de gasalhar, de hicar en gasalha. Lo mot que seré d'origina gotica, gasalja i significaré companh ved. DCBV.
Gatamixa (fer la). Expression deu parlar de Ceret (Vallespir), de comparar dab la locucion coseranesa hèr / fèr la gata moisha ved. moix.
Gaús. Id. gascon : gahús, gaús (antig. e local.) , guèus, guèhus, caús, en occitan: còis, caús, gabús; en basco: gauhuntz, gauhüntz, gauhontz; medishas etimologia e significacion. Deu mot baish-latin, d'origina celtica, *càuus. La h deu mot gascon gahús n'ei pas etimologica, que serveish sonque entà copar l'iat, com la b deu mot lengadocian gabús (id.). La conservacion de la s deu cas subjècte, com la fluctuacion de l'accentuacion, que s'explica com a sostien entà mantiéner lo mot en fòrma bisillabica e conservar-ne atau la valor onomatopeïca, eretada deu mot gallés. Aquesta conservacion qu'ei generau en romanç com en basco, lhevat benlèu lo cas hòrt interessant - lingüisticament e etnologica- deu mot landés gat-hum (ved l'entrada gahús hens dic. Foix), de *càuum, en aqueste cas, qu'ei la m deu cas objècte que i ei estada mantienuda com a sostien entà çò bisillabic, dab l'ajuda de la "h" qui mata l'iat. D'ahur mensh etimologic qu'ei ua auta fòrma, tanben landesa: gahúch (Massourre, diccionari), ua evolucion locau de gahús. La prumèra atestacion deu mot gaús en catalan que remonta tà la debuta deu sègle 16. Que podetz consultar l'article consacrat a l'etimologia de gahús en clicant acitau.
Gavet e neret. Id. gascon. Gascon e catalan que comparteishen lo mot gavet entà nomentar Rhododendron ferrugineum, ua planta deus Pirenèus qui creish a quauque mila mètres d'altitud. Lo mot que sembla proviéner de l'antic lexic pirenenc comun a las duas lengas. La fòrma anciana deu mot en catalan qu'èra gauec, lo mot qu'ei conservat locaument atau en gascon: gauèc o gauec, a costat de gavet. En gascon, lo mot gauèc que sap designar au còp la planta (var. gauec, cf. basco gaueko, "nocturne" allusion a la saba toxica de color sang negra) e lo mascle de la gavèca (fòrma masculinizada de gauèca, mot romanic d'origina celtica, ved. caveca) . Lo catalan qu'a un dusau mot sinonime de gavet: neret. Aqueste darrèr qu'ei possiblament responsable deu cambi de "sufixe" de gauec/ gavec tà gavet. Lo gascon qu'a tanben "garet", qui poderé resultar tanben de l'ibridizacion gavèc x neret. Lo praube Coronimes que supausava ua etimologia grèca tau mot catalan neret (deu grèc nerion plus sufixe locatiu -et). Totun, ua etimologia foceana entà nomentar ua planta pirenenca d'altitud n'ei pas briga versemblanta. Que deu meilèu estar ua simpla varianta de negret (derivat afixat de negre) qui, en catalan, e significa quasi negre, arroi escur. En gascon deus Pirenèus centraus, "nere", qu'ei la fòrma normau de "negre". Lo mot botanic "neret" que deu aludir a la color arroja escura de la saba toxica d'aquesta planta, quasi negra. Ua aute nom gascon de la medisha planta qu'ei "gorriu", cf. lo mot basco gorri qui significa arroi (cat. vermell). En catalan, ner e neret per negre, negret que i son atestats com a toponimes rosselhonés: Montner, el Neret (oficiaument Lo Naret), loc-dit deu Voló. El Neret qu'èra probablament lo chafre deu fondator deu lòc-dit (en gascon: lo "Moret"). O sia que neret , per gasconisme que pogosse estar, n'ac èra probablament pas en catalan, que's tracta meilèu deu diminutiu de ner, fòrma populara de "negre" uei lo dia extinta e fossilizada en la toponomia. Qu'ei atestada per la toponomia tant catalana com gascona: Montner en catalan, id. en maine gascon: Moun-né, Castèt-né, Arriu-né (Palay) etc.
Goja. Lo mot que designa especificament ua hada, ua encantada, ua dauna d'aiga per parçans de Catalonha (Gironés, Maresme, Vallés orientau…). La prumèra atestacion deu mot que data deu sègle 19. Aquiu qu'avetz un aute exemple clar de deriva semantica tipica deu gascocatalan. Lo mot goja aquiu qu'a degut pérder lo significat de "serviciala" qu'a lo mot en gascon (e en lengadocian) per préner, per confusion, sia lo de "gojata", sia lo de "dauna". Colloquiaument en gascon septentrionau, goja qu'ei la fòrma femenina de gojat, que's ditz per gojata. Hòrt colloquiaument en catalan, lo mot goja que pòt designar ua "dona molt grossa" (ua dauna hèra bèra) segon lo DCBV. (Petita parentèsi entà hà'm content: que m'agrada de raperar qu'en gascon landés, segon Arnaudin, la "dòna" qu'ei la goja, la serviciala, mentre la "dauna" que i ei la mestressa de l'ostau, com pertot aulhors en Gasconha.).
Gojat e goiat. Gojat qu'ei acceptat en catalan normatiu com a sinonime de "xicot". Per contra, la varianta fonetica gasconissima goiat, emplegada locaument en Catalonha (cf. DCBV), n'i ei pas estada incorporada. En 2016, un ors eslovèn, aliberat en Pirenèus palharés, qu'ei estat nomenat "Goiat", qu'ei a díser "noi jove, fadrí" (gojat, qué, prononciat a la gascona) en catalan palharés. Qu'ei interessant de soslinhar que, locaument en maine catalan, segon DCBV, lo mot gojat que pòt servir entà designar un pèc, un nèci, qu'eí a díser qu'a lo medish significat que lo de "ninòi" e "alòi", en gascon; per contra, lo mot ninoi o mei generaument noi en catalan qu'a la significacion qu'a lo mot "gojat" en gascon. En catalan, lo mot gojat n'i ei pas atestat abans 1566 (G.D.L.C).
Gripau, gasc. grapaut, id. Mot principatin, estranh en balear (on se ditz calàpat) e en valencian (sapo). La fòrma gripau qu'ei un gasconisme probable, d'atestacion sonque modèrna en catalan (sègle 16).. La i deu mot catalan gripau que rapèra lo doblon en gascon grapa = grip, grapar =gripar. L'etimon qu'ei d'origina francica (de krappa: grapa, grip). La fòrma grapaut (atau) qu'ei dialectau en catalan, que la trobam au nòrd deu domeni, particularament en catalan septentrionau (rosselhonés), qu'ei un occitanisme se non un gasconisme (quitament en occitan com ac suggereish la mutacion k -> g). En catalan, calàpet (dab totas las soas variantas: calàpat, calàput etc) que sembla mei ancian e indigèn. Lo valencian qu'a sapo, un aute manlhèu probable (castelhan o aragonés), id. en gascon.
J(o)an del Riu. Landesisme ;-). Aquesta canta tradicionau rosselhonesa, plan coneishuda peus mainats catalans per tot lo territòri catalan, que s'assembla a un rondèu gascon. E qu'ei normau: qu'ei ua adaptacion de Jan de la Reula, la cançon emblematica de la vila landesa de la Reula (deu costat de Langon). Jan de le Reule lo mon amic, qu'as le to hemne mau cohade, balhe-me-le prèste-me-le, que te le tornerèi cohade, balhe-me-le, prèste-me-le, que te le tornerèi lo ser: e'vs brembatz? La letra qu'ei estada cambiada, de segur, e Jan de la Reula qu'ei vadut Jan del Riu (en Rosselhon), o, mei academicament, Joan del Riu (au sud de la frontèra estatau). Atau, Joan del Riu, hilh de la Reula en Gasconha, vadut bon ciutadan catalan, vriulonaire itinerant de profession, qu'a deishat au país la soa hèmna dab lo son cohaire, totun shens s'oblidar de s'emportar un pòt de confitura, aquò que pòt tostemps servir, e lo son vriolon per har dançar las minhonas. Au ritme de la sardana, per qué non, lo gascon que s'ei tostemps adaptat.
De notar lo toponime gascon La Reula qu'a balhat lo nom de familha catalan Larreula, portats per descendents d'un o d'immigrant(s) gascon(s) originari(s) de l'un o l'aute lòc d'aqueste nom (Lanas girondinas, Bigòrra e Comenge).
Jutiperi var. jutipiri gascon: jutipèri, jupitèri id.. En catalan, qu'ei sustot un balearisme (ved. DCBV e Palay). Totun lo mot qu'ei tanben coneishut, pas sonque hòrt locaument, en la Catalonha istorica: a Ceret (Vallespir) e a Batet (Garrotxa) com a "jutiperis", mot fossilizat hens l'expression "fer jutiperis" qui s'i a guardada ua significacion especializada peus dus costats deu còth d'Arès: "fer jutiperis a algú". Especialment als nens petits, aixecar-los enlaire i baixar-los sobtadament, cosa que els fa molta gràcia" (comunicacion d'en Lluís, un lector catalan d'aqueste blòg. cf los diccionaris de rosselhonés, Verdaguer e Botet- Camps e, en gascon "har/ hèr jutipèris" ved. Palay). En gascon, a costat de la fòrma mei corrècta jutipèri (tanben atestada per Palay), que i trobam tanben la varianta "jupitèri" com ns'ac indica Palay:
Que se'n tire toustém dab quàuque jupitèri, il s'en tire toujours avec une manigance (Yan Palay); n'as pas besoungn de ha tan de jupitèris, il est inutile que tu fasses tant de gèstes, de simagrées, que tu jures tes grands dieux, etc…
Aquiu que podetz véder a la diputada Andrea Levy hant jutipèris au parlament de Catalonha durant un discors de l'ex-president Artur Mas.
Etimologia: deu latin vituperium e per confusion dab jupiter. Per la significacion e mei d'explics, véd. aquiu. Qu'ei un gasconisme possible en catalan o un catalanisme en gascon. Qu'ei sonque lo fèit que lo mot sia tan rare e colloquiau en Catalonha qui'm hè pensar a un gasconisme, que non la morfologia deu mot qui ei "neutrau" en aqueste debat. Totun, com a contra-exemple e per afinar la discussion, ved. mullera. Qu'ei de notar lo mot deu lexic deu cantabre cabuérnigo 'juripitéu', var. 'jurripitéu' (en cast.: jolgorio, diversion bulliciosa) qu'ei estat collectat per Francisco García González (el dialecto cabuérnigo, tésis doctoral, Univ. Oviedo), autanplan lo vèrbe juripitear, var. jurripitear: en cast.: armar juega, enredar, fastidiar. Que's tracta, shens nat dobte, de la version cabuérniga deu nòste mot jutiperi, dab lo vèrbe correspondent. En gascon tòi, lo mot existeish devath ua fòrma hòrt plan conservada: bitupèri (remède de bonne femme, MassourreDic). La correspondéncia perfèita tant semantica com morfologica enter lo mot beanés jutipèri e lo mot catalan jutiperi que ns'incita a adoptar l'ipotèsi s'un manlhèu shens poder determinar qui'u manlhevè de qui. .
Larreula Nom de familha catalan, d'un toponime gascon, ved. Joan del Riu. Que i a un mont de patronimes catalans qui's tròban l'origina en l'onomastica gascona, sovent plan modificats. Per exemple: Caparà = Caperan (cat. capellà), Llaudet= L'audèth (cat. l'ocell), Vayreda = Veireda (lòc de Quate-Vaths). En la Catalonha deu Nòrd: Brussa, Labrussa (de La Varossa); Bretja o Bretxa, de Barètja; Delseny = d'Alzenh (lòc de Coserans), Lleres (Alhèras) etc. (J. Peytaví Deixona, Antroponimia, poblament i imigració a la Catalunya moderna etc, I.E.C. Barcelona, 2010).
Led, leda en rosselhonés, id. gascon lèd, lèda. Lo mot catalan normatiu lleg-lleja coïncideish dab l'occitan lèg, lèja mentre lo mot rosselhonés que coïncideix dab lo mot gascon, çò qui'n hè un gasconisme possible (se non un gallicisme adaptat).
Llagasta gasc. lagast, id.; en Coserans: lagasta, id. Etimol.: basco lakasta: criquet, deu latin locusta, id. cf. gasc. lagosta, cat. llagosta). Lo mot catalan que i a la significacion deu mot gascon "lagast", fr.: tique, cat.: paparra) que non la deu mot basco "lakasta" qui significa plan "criquet" (cat. llagosta), com "locusta" en latin dont los mots basco e gascon e derivan. Atestat pas sonque recentament en catalan (deu sègle 19 ençà), lo mot llagasta (autanplan llagast en Rosselhon) que i ei hòrt probablament un gasconisme d'origina pastorau. Lo cambi semantic qu'observam en gascon per rapòrt au mot latin que i degó estar provocat per confusion dab l'etimon aquitan o vascon "laka" qui evoca quauquarren (planta o animau) qui s'arrapa. Qu'ac expliqui de manèira mei detalhada hens l'article aquiu.
Llucana gasc lucana, lucanet, lugaron, luguèra. fr. lucarne. Lo mot qu'ei du nòrd-oèst de Catalonha (Ribagorça e Palhars), probablement vengut de Gasconha. . Etim. lucanu (lutz de l'auba). La conservacion de la shorda intervocalica que rapèra pesuca, horuc, horucar, cat. nòrdorientau foruca (còva), qu'ei un tret deu romanç pirenenc.
Llucar gasc. lucar, id. Lo mot que significa argüeitar, talajar, mirar d'amagat. Etimol. neerlandés mejan: loeken, id. La fòrma romanica qu'ei probablament picarda o vallona, atestada en francés au sègle XIII devath la forma luquier, uei (re)luquer. Lo mot que viatgè cap au sud dinc a arténher Catalonha. En catalan, la prumèra atestacion du mot qu'ei relativament recenta (deu sègle 19 ençà).
Mainatge. Id. gascon. Dialectau en catalan (cf. G.D.L.C.), Garrotxa e Pir. Orientau. Qu'ei un occitanisme. En gascon com en catalan dialectau, lo mot qu'ei sinonime de mainat.
Marrà, marrec. Que son, tots dus, derivats afixats deu mot gascon "mar" (var. "marre", "marro") qui designa lo mascle de l'aulha. En gascon, ua "marrana" o ua "marrèga" qu'ei ua aulha vielha. La "marrana" que's ditz tanben d'ua malautia ovina. Que's ditz deu mar que "marra" quan s'exprimeish de manèira sonora o quan monta l'aulha (aqueste assaut qu'ei dita la "marrada"). Ua aulha qu'ei dita "marrau" quan reclama lo "mar". Un "marre" que's ditz tanben d'un capborrut o d'un pèc, e un "marran" d'ua persona avejativa, aburiva. En catalan, un marrà (atestat a partir deu sègle XI, totun unicament catalan catalan i.e. per tot el territòri de la Catalonha istorica, desconegut en balear e en valencian) que designa lo mar mentre un marrec qu'ei un anhèth. En catalan, lo mot marrec qu'ei emplegat unicament en orientau, Eivissa inclús, totun non per la rèsta de las islas Balearas. Aquesta restriccion geografica que pausa la question d'un gasconisme. En aragonés, lo mar que s'i ditz madrano ( tanben locaument madrà en catalan e madrà, madran en gascon. Suu parion madran / marran, ved. Rohlfs, le gasc.). En castelhan, lo mot marrano que i acabè per designar lo pòrc, supausadament per influéncia de l'arabe "mukharram" qui significa "declarat anateme". A l'origina per derision, un marrano que's ditz tanben d'ua persona d'origina judiva oficiauent convertida (en realitat per fòrça) e qui continua de judaizar d'amagat (autanplan marrà en catalan, marrane en francés, tots dus adaptats de l'esp. marrano).
Lo mot "mar" (var. "marre" dab e de sostien e marro, arcaïsme o d'influéncia iberoromana) qu'ei a l'evidéncia indigèn en gascon (en basco: marro, id. ). La r de mar qu'ei sonora, qu'ei a díser dobla. Marran que devè a l'origina estar un adjectiu derivat de la fòrma romanizada deu substantiu vascon: marru -> marranu (deu "mar", qu'ei a díser "ovin").
Marraix. Gascon marraisha, var. marracha, id.. En catalan, aqueste mot que designa ua espècia de raquin: lo raquin-shardinèr aperat tanben barrilòt (Lamna nasus) (fr. requin-taupe o marraîche o veau de mer, esp. tiburón callón o marrajo del norte o marrajo sardinero). Lo mot marache - marraisha, viatjaire, qu'ei emplegat tà designar d'espècias d'esquales e qu'ei espandit per totas las lengas de la costera atlantica centrau e meridionau d'Euròpa, deu normand occidentau (la marache) au portugués (o marracho) en passant peu gascon maritime le marraisha. E shens qu' en romanç, tanben en basco (marraxo) e en breton. En aquesta darrèra lenga, lo mot 'marach' que i hè sens, estant ua varianta dialectau de morc'hast (var. morc'hatch, moratch, marach), qui trobam en breton deu sud-oèst, segon D. Le Bris (2013). Aqueste sintagma breton qu'ei compausat de 'mor' qui significa 'mar' e de gast qui significa canha. Adonc, lo mot marraix, var. marraisha, qu'amaga un sintagma celtic qui significa canha de mar. ("Concordances cerlico-iberiques. Etc ved. aquiu). . Lo gallò qui eretè lo mot breton (morache, marache) , que prestè lo mot au normand e a las lengas costèras meridionaus. Lo catalan que manlhevè lo mot dus còps, l'un, marraix (sègle 19), que vien sia de l'espanhòu marraxo (fòrma antiga de marrajo, anteriora au sègle 17, x= sh) sia dirèctament deu gascon bayonés marraisha (parlat tanben a Sent Sebastian dinc au debut deu sègle 20). L'aute mot, marraco, que vien de l'espanhòu marrajo, loquau deriva deu gascon marraisha (màrrache en grafia IBG), lo cambiament de genre que s'explica per l'article feminin 'le' deu gascon maritime: gasc. le 'màrrache' (s.f.) -> esp. el marraxo (sègle 16), marrajo (sègle 17 enlà), cat. el marraix (s.m). Le mot deu gascon maritime n'ei pas present en occitan (en dehòra de la zòna occidentau pròishe deu gascon) ni en gascon interior, per contra l'occitan setòri qu'a plan maraco, prèst espanhòu. Qu'èi consacrat un article au mot marraisha, ved. aquiu.
Maset, maseda. (adj.) Gasc. maset, maseda, id. Lo mot gascon que significa domesticat (parlant d'un animau, per oposicion a sauvatje), dontat, dreçat, tranquille, amatigat e per extension, que pòt significar fatigat, esbraçat. Lo mot maset-a en catalan qu'ei dialectau (non incorporat en normatiu), qu'a lo medish sens de domesticat, tranquille qu'a lo mot en gascon. Totun, lo mot catalan que i ei pro isolat, n'ei pas lo cas en gascon: a mei deu vèrbe masedar qui'n deriva e qui significa dontar, amansir, tranquillizar, que i son tanben masedada, masedatge, masedadèr, masedaire (cf. Palay). Un gasconisme probable en catalan. Etimon lat. mansuetus.
Melic, Gasc. melic, omelic, meric, id. Aquiu qu'avetz un mot compartit peus parlars deus país gascons meridionaus (de Biarn dinc a Coserans e la Val d'Aran) e peu catalan, non solament l'occidentau (deus Pirenèus dinc au País Valencian) , autanplan per ua partida de mei en mei grana deu grop orientau. Qu'ei un mot autanplan rosselhonés. Lo mot n'ei pas occitan (en dehòra deu gascon). N'ei pas tanpòc atestat en catalan abans la dusau mieitat deu sègle 14 (ved. aquiu). L'ipotèsi d'un gasconisme en catalan qu'ei hòrt probabla, enqüèra qu'ei generaument mauaisit de determinar quin maine a inventat un mot e quin l'a sonque manlhevat. Totun que dispausam d'un bon indici aquiu: en gascon, que i trobam shens que la fòrma braca "melic", enqüèra qu'aquesta ei la mei espandida, que i trobam autanplan la fòrma longa e mei corrècta etimologicament, "omelic" ( de ŭmbĭlīcus ) (cf. Palay), deu quau deriva melic (l'omelic > lo melic). Dit autament, lo mot "omelic", a l'origina de "melic", qu'ei gascon. Per contra, "omelic" qu'ei desconeishut en catalan e n'i a pas nat document entà atestar qu' aqueste mot e posca o pogosse estar catalan. Dongas, lo mot "melic" que deu estar un gasconisme emprontat peu catalan medievau. L'auta rota possibla qu'ei aragonesa (omelico), las duas rotas ne son pas incompatiblas enter si.
Moixal. En Haut Vallespir e en Garrotxa lo mot moixal que designa un terrenh aigassut, un morar, un mochacar. Que deu representar un *moll -aris gascon (terrenh aigassut) com morar en gascon occidentau (autanplan un nom: Morà) e com "molière" en francés (molhèra a Massat, id.).
En gascon sud-orientau, mollis > "moish" (moix en grafia catalana) de mosh-> *moishar (moixar en grafia catalana). En Aulus, mog /mutʃ / -moija = mouillé-e. A Massat, mòg /mɔtʃ / -mòja e moish /moisha, id. = mouillé-e , mogèra: temps umide, molhèra: terrenh aigassut (J.P. Laurent: 1) le dial. gascon d'Aulus; 2) le dial. de Massat). Autanplan en catalan dialectau: mullera (id.). Palay que senhala au còp moutchacà (mochacar) e moutchaquè (mochaquèr) com a sinonime de" morar" (terrenh aigassut, terrenh umid e moth).
En catalan, lo mot gascon o gascocatalan "*moixar" o "moixèr" (terrenh aigassut) que i degó estar con·honut dab l'aute mot dialectau moixal qui significa mosquit, un occitanisme emplegat en catalan septentrionau. En catalan normatiu, que disen aiguamoll.
Mullera. N'ei pas un gasconisme, que i èi ahijut lo mot sonque com a contra-exemple. Lo mot qu'ei colloquiau en catalan deu Principat e autanplan rosselhonés, non admetut en catalan normatiu. Que presenta totun ua morfologia plan catalana : moll + era. Lo mot qu'ei tanben present en gascon, aumensh en massadés (molhèra, id.), Lo mot n'ei clarament pas un gasconisme en catalan, qu'ei meilèu un catalanisme en massadés, on i coexisteish dab lo son parion de formacion gascona mogèra, de significacion distinta. En massadés, la molhèra que designa lo terrenh aigassut (gascon morar, mochaquèr, mochacar, cf. francés molière, id.), mentre lo son parion de formacion gascona, mogèra (moth = mog + èra), qu'ei un tèrmi deu registre meteorologic: temps "molhat", umide, pluviós (alhors en gascon: mochèr, mothèr, id. cf. Palay ). Per tant, mullera qu'ei un mot de formacion plan catalana l'usatge deu quau ei vadut residuau peu maine catalan, probablament espudit peu son sinonime aiguamoll. Aqueste exemple que poderà ajudar a temperar o discutir la conclusion de quauques autes exemples de la lista com, per exemple, jutiperi; gasconisme en catalan o mot antigament comun a las duas lengas e sauvaguardat sonque a las illas balearas o quitament catalanisme en gascon, l'ahar qu'ei discutible e probablament que s'estarà shens responsa acertada.
Murga. Segon Coromines, que seré un derivat popular deu latin musica en catalan i en espanhòu (via un *musca o *musga non atestat enlòc), aqueste mot murga qu'ei totun desconegut en portugués, çò qui'n hè de las hòrt dobtosas aquesta ipotèsi etimologica, d'aulhors ignorada peu FEW. A mei, la prumèra atestacion du mot murga en espanhòu qu'ei hòrt recenta, non remonta pas sonque tau sègle 19 (DECast.). Lavetz, la question d'un possible manlhèu gascon -lo mot omonime grafiat morga en gascon, sinonime de mus- que's pausa en las lengas meridionaus vesias. Lo mot morga qu'ei un derivat postverbau deu vèrbe baish-latin *murricare: desdenhar, mespresar, har lo mus. En las lengas vesias, lo mot murga qu'ei ligat au concèpte d' anujar, de molestar. Dar la murga que significa de manèira generau molestar en espanhòu. Autanplan en catalan, ua murga qu'ei ua causa qui aveja, qui molesta. Lo mot en las duas lengas que designa en particular ua banda de maishants musicaires qui sajan de ganhar sòus en tocant (malament) per carrèrs e en passant d'un ostau tà l'aute entà mendicar.
Neret. Gasc. neret, fòrma sudorientau de negret. ved. gavet.
Ninoi: En catalan, lo mot non significa pas briga "nèci""innocent" en contra deu mot gascon. Totun, la significacion deu mot en catalan n'ei pas tan clara, que n'ei variabla segon los diccionaris. Lo DCBV que'n hè un sinonime de petit, menut, mentre lo Gran Diccionari de la Llengua Catalana e lo de l'Institut d'Estudis Catalans que l'an adoptat com sinonime de noi o sia gojat en gascon. Qu'ei ben probable lo mot qu'aja derivat semanticament a partir deu mot aportat peus gascons en Catalonha (nèci, innocent -> puncèu -> gojat) . De ninòi , probablament (mau) interpretat popularament com a "nin noi", que vien lo mot catalan de Catalonha noi qui significa gojat ved. noi.
Noi, noia : tipicament catalan, non balear ni valencian, de formacion tardiva, non atestat abans 1696 (G.D.L.C), que deriva probablament deu mot gascon ninòi, ninòia (ved. ninoi). Que significa gojat /-a. De notar que, entà díser gojat, lo balear qu'emplega un aute mot gascon al.lot (d' arlòt) (ved. arlot).
Nyam ! id. gascon nham ! Qu'èi postulat aqueste nham gascon qu'ei ua traça fossilizada d'un vèrbe, uei lo dia extint en gascon, *ulhar, *uelhar (latin "oculare", cat. ullar). Ulham ->nham. Las locucions enigmaticas uè /güè, uèra /güèra, uatz /güatz, ueratz /güeratz que'n son probablament d'autas, alteradas per influéncia deus mots d'origina mei recenta (francica) "guardar" e 'guarar' qui an remplaçat "*ulhar"/ "*uelhar" en lexic gascon. Totun, que i ei plan conservat ulhada, uelhada.
Pai; mai, papai, mamai : localismes e parlar familiau o de nins (DCBV). La restriccion deu registre qu'a permetut locaument la coexisténcia dab los mots catalans pare e mare. Totun, los mots non son pas acceptats aus diccionaris de catalan normatiu. Per contra, en aragonés, los mots gascons "pay" e "may" que i an podut completament remplaçar los mots genuinament aragonés "padre" e "madre". Los mots "pay" e "may"que son absents de la scripta aragonesa medievau on n'i figuran pas sonque "padre" e "madre" (Francho Nagore). Qu'ei tanben gasconisme "compay" per "compadre" etc.
Paitida : Dauna d'aiga. Invencion recenta deu poèta olotin Guirau de Liost (1878-1933), admetuda en catalan normatiu. Lo mot que provien d'un toponime "Font de les Paitides" (Viladrau, Osona) faussament interpretat com a "hont de las hadas". Originaument, lo toponime que's devè díser "Font de les Partides", o sia de "las partenças" (deus tropèths, tà las estivas). Lo mot qu'ei estat deformat, probablament per coupa d'ua mala grafia de part d'un foncionari espanhòu. Lo faus mot "paitida" qu'ei estat comprenguda com a hada peu poèta olotin. Non s'ageish pas particularament d'un gasconisme aquiu, totun l'origina deu nom qu'ei ligada a l'activitat pastorau deus gascons e que tròbi lo cas pro interessant per mencionà'u aquiu. Ved . aloja, possiblament un aute cas pro semblant de deriva semantica.
Parrac : gascon perrac, perrec, perrèc cf. perrac.
Parrot : gendarma. Deu mot gascon (sud-orientau) "perròt". En gascon sud-orientau, lo mot perròt qu'a duas significacions (ved. Palay). 1- que designa l'ausèth aperat aulhors "polòi" o "porròt" (cat.: gall d'indi) 2- que significa tanben "nèci" (cat. nici) (ved. Palay). Aqueste mot gascon "perròt" que resulta segurament deu crotzament de "porròt "(l'ausèth, deu latin pull(u), +afixe òt; ved. porró) dab peiròt (deu nom Pèir) dont un deus significats qu'ei "nèci".
Patxoc Deu mot gascon pachòc, id. Lo mot, especific deu lexic deu catalan septentrionau (olotin e nòrd-catalan) qu'a la significacion deu mot en gascon, que non la deu mot en occitan non-gascon. Qu'ei un gasconisme clar, qui ei estat incorporat recentament en lexic deu catalan normatiu. Que trobaratz tots los explics sus l'etimologia, la significacion deu mot e lo rasonament qui mia tà la conclusion d'un gasconisme en catalan, en clicant ací.
Pei (lo noste Pèir, cat.: Pere), atestat com a nom de persona en archius catalans, fossilizat com a nom de linhatge catalan e en toponomia catalana (per exemple Mas d'en Pei cf. DCBV).
Perrac / parrac, gascon: perrac, perrec, perrèc (deu latin pellis, afixat dab -akku o/e -ekku). Atestat sonque au sègle 19 en catalan. Lo mot qu'a lo medish sens que pelha en occitan (francés peille, cat. pella). Aqueste gasconisme qu'ei tanben present en basco: perreka e en aragonés: perreque.
Perruca : mot de formacion gascona (segon jo), deu lat. pellis, afixat. Atestat au sègle 17 en catalan. La doble -ll- intervocalica deu latin que vad regularament -r- en gascon, qu'ei ua caracteristica deu noste idiòma. La geminacion que s'arretròba au mot cosin perrissa (deu latin tardiu pellicia). Lo francés qu'a probablament emprontat lo mot perruque au gascon.
Porró, gasc. porron, id. Segon jo, lo mot tà designar lo recipient emblematic deus catalans qu'ei gascon, allusion a la fòrma d'ausèth qu'a lo recipient de veire. En gascon, poron = poret (cat. gallet), porron qu'ei sinonime de tortora (cat. tórtora), deu baish-latin pull(u) + afixe - > pullon(em). Per la part pirenenca gascona, lo mot que i designa tanben lo recipient, totun lo gascon que s'estima mei beure a galet dab ua bota (dita tanben boteta). Lo mot catalan porró que seré un eretatge lingüistic deus pastors gascocatalans, com ac ei l'expression beure a galet (ved. galet). La solucion etimologica qui vòu religar lo mot catalan "porró" a "porro" (pòr o pòrro en gascon) qu'ei, etimologicament e semantica, mei complicada e mensh versemblanta, En catalan, lo mot que i ei atestat a partir de la segona mieitat deu sègle 15 (1464).
Quec: id. gasc. quèc. Unicament deu catalan orientau, sinonime deu mot deu catalan generau tartamut, ved. quequejar.
Quequejar: id. gasc. quequejar Quequejar qu'èra un mot especific deu catalan de de l'Empordan segon lo DCBV enqüèra qu'admetut uei lo dia en catalan normatiu on i ei sinonime de tartamudejar (en gascon: quequejar). La prumèra atestacion deu mot quequejar en catalan que remonta sonque tau sègle 20 (G.D.L.C.), qu'ei un gasconisme clar (ved. l'entrada "quequejar" hens dic. Mistral). Un aute vèrbe quequejar qu'existeish en catalan de Malhòrca, totun non admetut en catalan normatiu: caquetar, cascarar, imitar lo caquet o lo cascarar de la garia. N'a probablament arren a véder dab lo vèrbe gascon, a despart de l'omonimia.
Rebombar: dial. en catalan, ved. rebombori.
Rebombori: En catalan, un rebombori qu'ei un "batahòri", en particular lo provocat per un abalòt, e, per extension lo quite abalòt. Aqueste mot rebombori n' existeish pas en gascon. Per contra, lo gascon qu'a plan lo mot "rebomb", var. "rebomba", qui n'existeish pas en catalan e qui sembla estar a l'origina de rebombori per atraccion d'un aute mot gascon, quasi sinonime: batahòri. "Rebomb" en gascon que significa reclam, hòrt resson, Que pòt tanben virar lo mot francés "rebond" probablament per confusion fonetica dab lo mot francés. Qu'arretrobam las duas significacions dab lo vèrbe gascon "rebombar": 1- retentir, résonner 2-rebondir, retomber, refrapper (jòc de la pelòta) (Palay). Aqueste vèrbe "rebombar" qu'ei plan present en catalan, totun sonque dialectaument, lo mot n'ei pas admetut en catalan normatiu (cf. lo DCBV . Lo mot catalan qu'a sonque lo significat 1 deu mot gascon, qui devè estar l'originau, lo dusau devent estar un gallicisme mei recent. Per contra, qu'ei plan admetut en lexic catalan normatiu rebombejar (gascon "rebombar", "rebombejar" dab lo significat 1: fr. retentir, cat. trunyir), a partir deu quau estó reconstrusit lo mot catalan rebombeig (accion e efèit de rebombejar). A mei de rebomb e rebombar, lo gascon qu'a "rebombet", qui designa ua persona arredoneta, probablament per confusion dab borrombet (ved. borromba). La seria drin estranha deus mots catalans que suggereish ua formacion gascocatalana de rebombori a partir deu mot gascon "rebomb". La prumèra atestacion deu mot rebombori que remonta tau sègle 16. Rebombejar que sembla de formacion mei recenta, la prumèra atestacion n'estant pas sonque deu sègle 20.
Ronsa (a la). gasc a l'arronç. En catalan, l'expression qu'ei d'origina nautica, que significa 'a la deriva' aplicada a ua nau. Qu'arretrobam la locucion en espanhòu (a la ronza). Que hèn pensar au gascon 'arronç' qui designa çò de getat, çò d'abandonat. Lo mot gascon que vien d''arronçar' (getar dab violéncia). Segon la mia teoria, 'arronsar' que derivaré de 'honsar' per afixacion dab la protèsi de valor intensiva ar- o sia 'arronçar' = 'arhonsar' de 'honsar', com 'arcuélher' de 'cuélher' ; argüeitar' de 'güeitar'; arnegar de negar, cf. arsec de *arseguir etc. La deriva semantica respècte a 'honsar' (lat. fundare) que s'explica per influx de 'ahonar' (de hona, lat. funda), parciaument sinonime de 'ahonsar' (de hons, lat. fundus), com en francés 'fronde' (gasc. hona, lat. funda) explica la deriva 'foncer' respècte a 'enfoncer'. En gascon, pas sonque en bordalés que i trobam la fòrma ipercorregida ronçar per arronçar (arhonsar). Lo mot que degò passar a l'argòt deus marins. Entà'n saber mei, ved. lo messatge consacrat a aquesta question.
Runyec: gasc. ronhèc, id. Mot gascon emplegat en catalan septentrionau ("rosselhonés", cf. dic. ross. Verdaguer e Dic. Nòrd-Cat. Botet-Camps), non admetut en catalan normatiu (cat. grunyit, fr. grognement). Lo mot qu'ei plan isolat en catalan, non n'ei pas en gascon qui a lo vèrbe ronhar (cat. grunyir, fr. grogner), los substantius ronhet ,, ronhèc (cat. grunyit, fr. grognement), etc. En catalan septentrionau com en gascon, lo mot que s'aplica particularament au pòrc. Lo mot "ronhèc" n'ei pas occitan sensu stricto, qu'ei absent deus dicc. Mistral e Ubaud, qu'ei un gasconisme clar (ved. Palay). Ronhar, arronhar qu'ei la fòrma especificament e plan regularament gascona de ronar, arronar (id.). aqueste darrèr tipe qu'ei lo emplegat en lengadocian. Los dus tipes de fòrma (la gascona dab nh e l'occitana dab n) que i coexisteishen en gascon, probablament pr'amor de la confusion possibla de las fòrmas gasconistas (dab nh) dab l'aute vèrbe ronhar, arronhar (fr. rogner).
Tanoca: pèc, nèci, qui non compren pas arren. Probablament deu mot gascon "tanòca" qui designa l'envolopa vèrda de l'esquilhòt. (cf. gasc. boharòc, badòc e barlòc, cat. badoc, barloc, berloc)
Tau garçó la durundena: títol d'un tròç en gascon o simili-gascon d'un nadalet catalan, compausat per Bartomeu Càrceres (sègle 16). En aquera epòca, lo pastoralisme qu'èra un ahar de gascons, dongas los pastors deus nadalets catalans que cantavan en gascon, que non en catalan. La letra de l'arrepic deu trocet que hè atau:
Tau garçó la durundena,
tau hilló la durundó
tau Jesú la durundó.
Hilló = hilhon, garçó= garçon, etc. Com ac podetz véder, aqueste arrepic (com la rèsta deu tèxte, de fèit) qu'ei plan "gasconizaire". E shens que la letra. L'aire d'aqueste arrepic que coincideish hèra exactament dab ua frasa d'ua cançon de nau landesa qui's dança en rondèu de cadena:
A l'entorn de ma meison,
nau arròsas e un boton.
Los pastors d'aqueste presep deu sègle 16 que devèn estar lanusquets. Aquesta deduccion que ns'ei confirmada peu cronicaire rosselhonés Francesc Compte qui, en 1586, escrigó que lo mestièr de pastor, (com lo de pagés o sia païsan, ved. apér e arré) qu'èra hèra tròp "servil" e tròp "villanesc" e dongas inacceptable per un catalan, per praube que pogosse estar. Dongas, qu'èra reservat taus tribalhadors emigrats de l'epòca. Los pastors qu'èran, segon lo pròpi mot de Francesc Compte: "aquitans". Qu'èran de fèit, hòrt probablament e mei precisament, landés o montanhòus. Que vs'i dèishi un trocet deu tèxte en question:
En lo estiu móntan los bestiars de la França y dels habitadors dels dits comtats (nòta de JdP : los dits comtats que son Rosselhon, Cerdanha e Conflent) en tan gran nombre que estan totes les navals poblades dels dits bestiars, faent en la nit molts focs, y entre ells sonant molts instruments de música pastoril com són : albays, dolçaynes (etc… ) y en los francesos alguns rebaquets, que ells acostumen sonar de diferent to de la música catalana. Y entre los dos de un regne y altre pàssan moltes conversacions perquè los guardians dels bestiars catalans també son de nacion francesa, y los demés son aquitans, perquè la complecció de la nació catalana no s’és poguda may conduhir ni inclinar en obres servils ni villanescas, ans bé, de los que los castellans anomènan villans, ells anomènan pagesos, y són de tant punt y honra molts d’ells, que per ella competexen ab qualsevol cavaller català ; per pobre que sian, per lo que toca a la honra, ab qualsevol senyor de títol, per poderós que sia.
Y axí, essent los guardians catalans de nació francesa, com los dels bestiars francesos, ab curiositat, com tots los bestiars dels dos regnes son pujats en dites montanyes, se visitan per aber los uns dels altres, lo ésser de llurs parents y de llurs cases.
Taulejar: gasc taulejar, id. Aquiu qu'avetz la definicion qui'n da lo DCBV: Estar en taula per menjar (Perpinyà). Aixís pot hom ben taulejar | i fer rialles i cantar, Saisset Cansós 20. Gasconisme o occitanisme pro recent, la prumèra atestacion en catalan que data sonque deu sègle 19.
Terçó : gasc. terçon, id. Bovin de tres ans, en catalan septentrionau. En gascon, un terçon que designa un bovin mascle de tres ans mentre qu'ua vaca de tres ans que's ditz ua terçoa. Per contra, ua terçòla que designa ua vaca en estat de vederar peu prumèr còp (Palay). Lo mot terçó qu'ei un gasconisme clar, ved. tanben anolla.
Tòtil: gasc. chòt ved. xot.
Tornado: gasc. tornada, id. Mot viengut de l'anglés (tornado) qui seré supausadament ua deformacion deu mot espanhòu tronada segon tots los bons obratges. Totun la relacion deu mot tornado (vent violent qui hè arremolins destructors) dab lo tron n'ei pas briga evidenta, nat pet de pericle n'acompanha la tornada. Lo mot anglés tornado -antigament ternado (ca 1550), autanplan grafiat tornatho, tornathe, turnado au sègle 16, que s'assembla hòrt mei, morfologicament, foneticament e semanticament, au mot gascon "tornada", possiblament prengut deu lexic deus corsaris baionés au sègle XVI (cf. Pèir Rectoran, corsaires basques et bayonnais du 15ème au 19ème siecle). Lo sens prumèr de "tornada" en gascon contemporanèu qu'ei "arrebecada", "castig", "rostada", "corregida", lo sens segond qu'ei "viatge circular", "durada de temps", "retorn", "arrevirada" (Ved. "tornada" hens lo dic. Tot en Gascon). Aqueras significacions que van plan dab lo concèpte ligat au mot tornado. A mei, lo vocalisme deu gascon que pòt aisidament explicar las variacions graficas deu mot en anglés deu sègle XVI, fòrça mei que non pas l'espanhòu. Tà mei d'explics, ved. aquiu.
Trabuc, trabucar: gasc. trabuc, trabucar. L'etimologia convencionau e generaument admetuda que hè derivar lo mot trabuc d'un lexème romano-francic tra (de trans) + buc (bòl, vente) associat a un concèpte de renversar, partvirar. Totun, l'analisi filologica deu mot en gascon que contraditz aquesta ipotèsi etimologica. Prumèr, lo mot trabuc(ar) en gascon que's pòt prononciar de duas manèras: /traβy'ca/ e /trawy'ca/, çò qui suggereish la "b" deu mot que vien en realitat d'ua "v" latina e non pòt pas viéner de la "b" de buc. Dusau, la significacion deu mot "trabuc" en gascon n'a pas arren a véder dab lo concèpte de renversament o de basculament. un trabuc qu'ei un empach, un tust, un puisheu, ua trava. Lo mot trabuc qu'ei ua fòrma afixada de trau, trava, de formacion correnta en gascon, cf. horuc de for, fora; lat. forare; peruc, de pèth, lat. pellis, peluc de pèl, pèu, lat. pilius, entrabuc (de entrava) etc. Lo mot, de formacion gascona, que s'espandí peu domeni galloroman dab la significacion gascona deu mot (atestada au sègle 12 en francés). Au sègle 13 lo mot trabuc, var. trebuc, que's hasó servir entà designar ua maquina d'artilheria (anc. fr. trébuc, fr. trébuchet). Au sègle 14 lo mot qu'ei atestat en catalan dab aquesta darrèra significacion, puish au sègle 15 en castelhan. Qu'ei l'ingenieria d'aquesta maquina qui provoquè la deriva semantica de trabuc, trabucar de cap a "arma d'artilheria", "fusilh" e de cap a de cap a "renversar" "partvirar" . Tà mei d'explics, vej. aquiu (en francés).
Trona: lo mot en catalan qu'ei sinonime de púlpit (cadièra predicadera) ; en gasc. "truna"que i significa generaument "bujau" (en fr. niche dab lo significat arquitecturau deu mot, cat. nínxol). Las fòrmas antigas du mot en catalan qu'èran autanplan truna com trona. Aqueste mot truna qu'ei un doblon etimologic de tribuna (deu latin tribuna), aqueste darrèr d'atestacion mei anciana en catalan.
En catalan, lo mot trona que i designa l'accessòri arquitecturau de las glèisas destinat a la predicacion, qui consisteish en ua sòrta de balcon o de bujau accessible per un escalèr, o sia en gascon, ua "cadièra predicadera" (l'expression gascona qu'ei un gallicisme, calc deu francés chaire à précher) . Qu'ei interessant de constatar qu'en catalan, lo mot trona / truna qu'ei de prumèra atestacion d'un sègle mei tardiva que non pas tribuna (respectivament sègle 14 peu darrèr versus sègle 15 peu prumèr segon G.D.L.C), çò qui i hè suspectar un manlhèu gascon. Lo mot "truna" que i podó estar aportat peus monges gascons qui fondèn los òrdis mendicants e predicaires en Catalonha com per tota la peninsula. La fòrma trona en plaça de truna que rapèra deixondar vs gascon deishudar e entrebancar vs gascon entrebucar, o sia que poderé estar ua consequéncia, de fèit, deu problèma fonetic pausat per la "u" gascona en catalan.
Tà assabentar-vse'n mei sus las significacions deus mots truna, trua, truha en gascon e quin truna acabè per significar... utís (l'atruna) que podetz consultar l'article corresponent aquiu.
Tumar: En catalan rosselhonés, tomar o tumar que significa "dar un còp, especiaument dab lo cap" (Dic. Ross. P. Verdaguer). Qu'ei un gasconisme clar, deu gascon "tumar", id. L'etimologia de tumar qu'ei debatuda. Segon Coromines (El parlar de la Vall d'Aran), qu'ei probablament ua forma gascona de "tombar" dab significat pastorau: dar un còp dab lo cap o los còrns. Pèir Morà (dic. TeG) que'n prepausa ua auta solucion: lo mot que seré la version gascona deu vèrbe latin tumefacere.
Urós: gasc. urós, id. En catalan, lo mot, sinonime de feliç, benaurat, n'i ei pas sonque rosselhonés, en continuitat dab l'occitan. En gascon, lo mot que deriva de l'ancian "aürós", en perdent la prumèra sillabe entà matar l'iat. Au contra de l'occitan non-gascon, lo gascon qu'a conservat lo mot ancian "aür" deu quau "urós" e deriva via "aürós". De manèira interessanta, que podem constatar l'iat que i ei estat autanplan matat en la fòrma modèrna deu substantiu, totun d'ua faiçon distinta, per addicion d'ua "h": "ahur"/a'hy/, que non "aür". La pèrda d'ua letra qu'ei autanplan ua faiçon plan gascona d'evitar l' iat, n'avem mei d'un exemple dab "trimfe", "trimfar" (fòrmas gasconas plan classicas e literàrias, de las quaus tròbi plan lamentabla la "correccion" en triomfe e triomfar hens los diccionaris modèrnes); "prable" (de "preable"), russir, var. de reüssir, o enqüèra, en Comenge, tròt, de troat, qui ei sinonime de solèr (Renaud Lassalle, com. person. cat. tronat, id.). O sia qu'en voler tirar "urós" deu lexic occitan, qu'èra en realitat un beròi gasconisme qui los linguïstas occitanistas deu sègle passat e volèvan espudir, que non un gallicisme. La caça aus gallicismes, o francismes com e disen, vertadèrs o supausats, que demora ua obsession quasi nevrotica entà quauques lingüistas occitanistas, ailàs plan mei aucupats ad aquesta tasca que non pas a l'estudi deu gascon com a sistèma. Que se'n trobava enqüèra un, pòc temps a, entàd arrecomandar dab hòrta insisténcia d'abandonar lo mot "rèn" (deu suedés ren) au profieit deu mot estranh rangièr (deu francés rangier, id. ), convençut qu'èra lo brave pire de que "rèn" 'èra un gallicisme (per confusion dab "renne", id.), mentre que non classificava pas lo mot rangièr com tau, per manca de vocabulari en francés, probable, a maudepieit d'estar au còp francofòne naturau e, segon los sons pròpis mots", "lingüista professionau". Quina misèria!
Utís, otís. Mot panoccitan (utís e otís), generaument considerat com gallicisme derivat deu mot francés outil(s) (fr. ancian ostil, occitan ancian: ustilha, cat. antic ostilla (extint), gascon contemp. ustilha, ustilh, ustòri etc.). Aqueste mot utís, desconegut deus diccionaris de catalan estandard e quitament deu D.C.V.B, qu'ei totun repertoriat au dic. Verdaguer e lo Botet-Camps de catalan septentrionau. Lo catalan estandard qu'a 'utillatge' (un aute gallicisme). A prepaus deu mot gascon utís e de l'ipotèsi alternativa de l'origina indigèna d'aqueste mot, ved. acerà.
Xabeca: landesisme en rosselhonés, ved. xibeca.
Xampurrar, var. xapurrar. Parlar en mesclar lengas. Lo mot qu'ei de comparar au gascon 'shamborlar', var. 'shaporlar' (ved. 'chambourlà' e 'chapourlà' hens Palay): refresquir, barbotar, e au gascon shapar (parlar de manèira pòc intelligibla , "parlar hens la barba") . La fòrma shamborlar deu mot gascon shaporlar que s'assembla au fr chambouler=hicar en desòrdre, mesclar en har devath-dessús, (cat. capgirar, mesclar en capgirar), En catalan, xampurrar que i significa "parlar en mesclant lengas" mentre qu'en espanhòu, champurrar que i significa "mesclar liquors enter si". Las significacions especializadas de "mesclar" qu'an lo mot devath las soas variantas en catalan e en espanhòu que nse suggereish un possible prèst gascon, ved. aquiu entà mei d'explicacions.
Xanca e xanc:. Lo mot xanc en catalan qu'ei un colloquialisme sinonime de coix (en gascon= tòrt) qui ei lo significat de "chancòt" e de "chanquet" en gascon d'uei lo dia. En realitat aqueste mot xanc qu'ei probablament gascon d'origina landesa, atestat sonque locaument en catalan (DCBV, cf tanben Dic. Ross de P. Verdaguer) e n'ei pas admetut en catalan normatiu. Per contra, lo mot xanca (chanca, las deus pastors landés, id.) si qu'ac ei. Qu'ei un landesisme qui remonta tau sègle 16 en catalan. Segon jo, lo mot gascon qu'ei de fèit un germanisme, probablament de l'anglés vielh "shanke" (cama, partida de la cama), que non deu mot latin emprontat au farsi antic tà designar lo tipe de cauçadura qui los sordats parts e portavan. En espanhòu, lo mot zanco /zanca que i a remplaçat lo mot palo tà designar la chanca (la deu pastor landés, palo dab aquesta significacion qu'ei conservat en portugués), qu'a autanplan la significacion de l'anglés vielh "shanke": cama, partida de la cama e au Guatemala que i significa enqüèra tòrt. Qu'ei hòrt probablament un gasconisme -, aumensh semantic se non dirèctament etimologic, possiblament per confusion deu mot gascon dab lo mot iberoromanic d'origina latina (emprontat au farsi antic e de medish etimon indoeuropèu) qui designava ua traca de cauçadura. En quíchua, "cama" que s'i ditz chanca. La question d'un manlhèu espanhòu que's pausa tau mot amerindian. En gascon, las chancas deu pastor landés que's disen atau unicament per la part landesa (depts de las Lanas e Gironda), que's disen escaças en Baish-Ador e per la part orientau deu maine (màger part de Biarn, Bigòrra, e Gasconha centrau mentre qu'en sud-orientau que's disen eishancas (ved. ALGc 901).
Xarbot. Entà díser barlòc (en parlant de l'ueu de la coada, shens poric laguens), lo catalan que ditz xarbot. Segon lo DCBV, l'origina deu mot xarbot que seré onomatopeica (bruit qui hè un liquide en estant segotit, cf. barloc). Segon Coromines, xarbot que seré lo derivat postverbau de xarbotar, e aqueste que provieneré d'un mot *eixorbetar dont l'unica peca e seré de non pas aver jamei existit, sauv pròva contrària.
Com las ipotèsis etimologicas d'Alcover-Moll e de Coromines e's contradisen enter si, entà botar tot lo monde d'acòrd (o non), que ves'n prepausi ua tresau. Xarbot que vien de l'occitan chabròt (shabròt en gascon: un manlhèu lemosin e/o perigordin ), deu latin cabreolus (cabiròu), ved. aquiu per l'etimologia. En supòrt de la mea ipotèsi etimologica, lo mot catalan xarbot a guardat hòrt locaument la significacion de sopa, de bolhon, probablament eretada de l'expression har shabròt. Lo mot que i pogó estar estat introdusit en Catalonha peus numerós immigrants occitans, gascons o non. Lo catalan normatiu que n'a conservat pas sonque lo concèpte de segotida liquida e de brut de liquide. La prumèra atestacion deu mot en catalan qu'ei pro recenta (fin deu sègle 19). Qu'ei consacrat un messatge au mot xarbot, ved. aquiu.
Xemeneia: gasc. chemenèia (var. chemenèja), chamenèia id. La coincidéncia perfèita de la fòrma catalana dab la gascona, mentre lo castelhan qu'a plan chimenea (de cheminée), que pleiteja per un manlhèu gascon en catalan. Un gallicisme clar de tota faiçon.
Xibeca: Deu mot gascon (landés) chavèca, fòrma deu mot "cavèca" qui trobam en ua gran partida de las Lanas e, mei locaument, en Bigòrra (acerà, probablament un landesisme d'origina pastorau, com en Catalonha). Lo mot gascon xabeca qu'ei tanben atestat en rosselhonés (Dic. Rossel. P.Verdaguer), a costat de caveca. A prepaus de l'evolucion de la sillaba pretonica gascona "cha-" de cap a "xi-" en gascocatalan e catalan,, ved. xipeu.
Xipeu: mot gascocatalan, deu gascon chapèu, id. Xipeu qu'ei extint en catalan, totun atestat en un manuscrit en catalan deu sègle 16 (DCBV). Lo mot qu'ei tanben atestat en lo manuscrit deu "col·loqui de dos pastors en llengua gascona" (sègle 17). Comparatz cat. xibeca vs gasc. chavèca e gascocat. xipeu vs gasc. chapèu, autanplan lo mot xicranda de l'espanhòu jacaranda.
Lo catalan qu'a autanplan xapó, un gallicisme dirècte (chapeau, id.), enqüèra plan viu com a sinonime de capell (capèth) en Rosselhon e com a nom de jòc en cat. normatiu.
Xot: "Chòt", mot pan-gascon, dab quauques variacions foneticas (chòit, chòc) d'expansion geografica hòrt limitada . Peu país gascons, segon los endrets, lo mot chòt que pòt designar locaument lo gahús Asio otus (Coserans), la cavèca Strix aluco (per la region bordalesa) o, hòrt mei generaument, lo... chòt (of course) Otus scops. En catalan, lo mot que designa en generau Otus scops, com en gascon. Aqueste mot qu'ei d'atestacion pro recenta en catalan (sègle 16).Segon DCBV lo mot (uei lo dia deu catalan normatiu) que n'èra emplegat sonque en las regions mei septentrionaus deu maine (region pirenenca e regions pròishe), en catalan orientau com occidentau: Rosselhon, Valhespir, Gironés, Empordan, Garròcha, Berguedan, Andòrra e Ribagòrça. Qu'ei en particular estranh en las Islas Balearas e en País Valencian on s'hi hèn servir mussol. Xot qu'ei dongas un gasconisme, viengut en Catalonha deus Pirenèus enlà. Francis Beigbeder (Ausèths) que'nse suggereish com a etimologia ua derivacion deu mot latin otus (id.), alavetz probablament montanhòla: eth (edj) *òt -> eth chòt (prononciat de manèira variabla, tyot, tshòt etc), dab obertura de la ò per atraccion deu chòt de chotar (sinonimes respectius de gota e gotar). De quauque manèira, lo mot chòt qu'a ua valor onomatopeïca, alludint au cant deu chòt (Otus scops). Aqueste crit que s'assembla au cant deu grapaud mairolèr Alytes obstretricans. En gascon lo mot que i pòt designar l'ausèth com lo grapaud (de crit semblant au de l'ausèth) mentre en catalan de Catalonha lo grapaud mairolèr que's ditz tòtil (en valencian gripau llevadora o gripau paridor). La natura bisillabica deu mot catalan tòtil n'ei pas briga suggerida per la fonetica deu cant deu grapaud, çò qui suggereish ua derivacion deu mot gascon tyot per afixacion e cambi d'accentuacion entà guardar la valor onomatopeica deu mot. En Coserans, chòt que's ditz d' un pèc, qu'ei un catalanisme (ved. babeca) .
La lista n'ei pas definitiva, de segur. Un estudi seriós de lingüistica que'nse hè hrèita aquiu. Lo camp d'investigacions qu'ei juste aubrit entaus qui s'i vòlhan har. 
