Ustagar, justagar, justagarra: navèra ipotèsi etimologica.

Perditz de nèu - justagarra (Lagopus muta)

'Ustagar', 'justagar, 'justagarra', aquiu qu'avetz lo mot emplegat en parçans de Hauta Bigòrra entà nomentar la perditz blanca o perditz de nèu (Lagopus muta). Aqueste ausèth polar qu'a suberviscut la fin de la darrèra glaciacion en França en refugià's en hauta montanha (Aups e Pirenèus).  Qu'ei vadut rar en Biarn, totun los Pirenèus centraus que n'abrigan enqüèra quauques bèras populacions. Aqueste mot justagar(ra) qu'ei un gasconisme qui Gerhard Rohlfs e vedéva com l'eretatge possible d'ua lenga indigèna pirenenca, non romanica, pr'amor de l'ahur basco de la fonetica deu mot. L'ipotèsi aquesta n'ei pas impossibla, de segur. Que sabem en efèit d'autes exemples de noms d'animaus qui lo gascon e/o occitan partatjan dab lo lexic basco o qui son explicables per l'euskara. Que citarèi noms de mamifèrs com lo sarri, l' isard; la micharra (en espanhòu dial. e en lengadocian, totun qu'ei 'landarra' en gascon per atraccion probabla de derivats deu latin glandarius: landurrèr, landèra), o de reptiles o d'amfibians com harri, sapo, shishangla, segondia, sicolana etc. E d'ausèths, n'i a tanben:  arrian, arian, arianglo; charriscla var. cherriscla, chorriscla, etc... Totun, en lo cas d'aqueste nom bigordan de la perditz de neu, la correspondéncia en basco que manca, l'espècia n'ei de fèit pas naturau au Bascoat, l'altitud que i ei tròp baisha. E la lenga basca n'ajuda pas tròp a explicar lo mot. A maudespieit de la fonetica bascoïda deu mot, que'm demandi se ua origina romanica no'n seré pas autanda possibla. Que podem prepausar  'justagarra' que vienga de dus mots gascons:  'justa' (qu'ei a díser vestit hòrt sarrat, hèra ajustat, significacion atestada a partir deu sègle 16, en fr. la  juste) e de 'garra' (partida de la cama, en fr.jarret e, per extension, fr. mollet). Lo nom de l'ausèth que haré allusion a la soa caracteristica mei visibla, la d'aver las patas arrecobèrtas de plumas qui hèn pensar a garramachas (de 'garra baisha', en fr. 'guêtres' ). En aquesta ipotèsi, la fòrma etimologica que seré plan 'justagarra', dont derivaré la fòrma 'justagar' per masculanizacion. La combinason dab l'article pirenenc masculin eth (prononciat ed, edy, edj etc) que degó provocar la pèrda de l'iòd iniciau:   ed yustagar -> edj ustagar -> un ustagar. Aqueste mot de justagarra  qu'aludeish au pròpi caractèr qui a balhat lo nom au genre  'Lagopus' (pata  de lèbe). D'autes noms tà designar aquesta perditz de nèu  que son la 'carrascla', allusion au son crit desagradable, e la 'gariòla', totun nat d'aqueths dus noms n'ei beròi especific en gascon, que serveishen tà designar ausèths hòrt diferents. En d'autes lòcs; lo noste ausèth qu'ei assimilat a ua sòrta de garia (garia cèga - compréner garia qui no's dèisha véde's, mercés a la color cambiadissa deu plumatge, d'arròca o de nèu segon las sasons) o de perditz (pêrditz blanca, blanc qu'ei la color deu plumatge de l'ausèth a l'ivèrn)...

N.B. La fòto qu'ei tirada de la wiki.