Lo metòde nau de boha qu'ei arribat!

Que vieni d’arrecéber lo metòde de boha de l'associacion "Bohaires de Gasconha", tot juste pareishut. L'obrage qu'ei bilingüe, francés-gascon. La causida occitana qu'ei diferenta segon los capítols, sia nòrd-gascona, sia biarnesa. La version biarnesa qu'ei hèra bona, que podem sonqu’arregretar la version nòrd-gascona non sia pas deu medish escantilh. L'arrevirada a carga de l'I.E.O. 33, qu'ei dolenta. Qu'ei ua vergonha, que tròbi. N’ei pas la causida d’ua modalitat nòrd-gascona (de transicion de cap tau lemosin e tau lengadocian) qui’m pausa problèma, segur que non. Mès aquera arrevirada qu'ei estada hèita com qui horneja. La tornèn pas jamés liéger entà corregir-la, totun! Que s’i pòden acceptar las incoeréncias dialectaus com, per exemple, héser qui alterna dab har e mes hèr (?), o lo pronom neutre qui trantalha enter o, ec e ac segon las frasas. Aquò rai. Çò de mes inacceptable que son las incorreccions gramaticaus e lexicaus. Que vse'n liuri quauques exemples. Lo mot digitacion, au còp plan occitan e plan gascon, qu'ei sistematicament remplaçat per "ditat", un barbarisme lè d que hè paur. "Ditat" qu'ei evidentament calcat suu francés doigté. L'arreviraire n'a pas nada excusa: lo mot digitacion qu'ei plan indicat dens lo diccionari francés-occitan(gascon) en dus volumes de Per Noste. E las pecas gramaticaus que son nombrosas per la part nòrd-gascona, per exemple, paja 41: la husta lo (sic) mei utilizat (re-sic), la melhora (sic) posicion, p91: De vrai, la partida la (sic) mei preciosa e la (re-sic) mei...Bon, que'n deishi.

En tot cas, lhevada la redaccion nòrd-gascona, aqueth metòde qu'ei fòrça plan hèit. Que comprén 137 planas, dètz capítols. Las illustracions, plan nombrosas, non son pas sonque visuaus, que n’i a tanben un pialèr de sonòras gràcias au CD inclús.

Lo prumèr capítol que relata l'istoric de la boha dab consideracions sus la soa origina, la soa extension geografica, quin e l’aperavan segon los parçans, la soa desaparicion e que i horneish anecdòtas de las interessantas sus la descobèrta d’ instruments ancians etc.

Lo segond capítol qu'ei dedicat a l'organologia: la de l’instrument tradicionau com la de las bohas "fòlc" d'uei lo dia.

Dab lo tresau que comença lo metòde pròpiament dit: qu'ei la presa en man, qu’aprenem quin e cau hèr tà mestrejar la pression e lo bohar, quin e’s pòt aviar e arrestar lo son, la debuta tau començaire, qué. Los tablèus de digitacion que i son balhats peus dus tipes de boha, la tradicionau com la fòlc. Que i trobam exercicis, dab particions e enregistraments suu CD qui acompanha lo libe. Los trocets d'entraïnament que son nombrós en començar per rondèus com Lo coquin de Pire e lo rondèu de C. d'Armagnac.

Dens lo capítol cinc, que i son tractats l'estile de jòc e los ornaments, dab bèths exemples de particions e los enregistraments corresponents. Que s’i pòt audir en particular un bohaire d’abans la renavida fòlc, lo Jantí Benquet (d'après un document rarissim d'archiu), seguit per interpretacions de bohaires de l'associacion nòsta: Alan Cadeillan, Bernat Desblancs, Joan Miquèu Espinasse, Joan Pascau Leriche, Ives Pouysegur e Robèrt Matta. Atau qu'ac saberatz tot suu vibrato, las appogiaturas, lo nhacant, lo jòc picat, lo doblat e lo destacat en arrepic, lo bistorçut, lo tustat, lo glissando, las combinasons.. Lo tot que s'acaba dab quauques conselhs pedagogics. E, solide, que i trobaratz tots los exercicis convienents tà vs’entraïnar e progressar.

Lo capítol següent qu'ei dedicat au jòc suu canèth semi-melodic illustrat per d'autes tròç enregistrats (congòs, vals e rondèus). La possibilitat de cambiar de nòta d'acompanhament sia tà marcar lo ritme, sia tà hèr variar l'armonia o tà completar la melodia qu'ei plan ua caracteristica de la cornamusa nòsta, qui’n hè un instrument drin especiau en món deus sonaires.

Dens lo capítol 7, qu’aprenem quin e cau hèr entà afinar (acordar) l’instrument. Que ns’explican lo foncionament de las inchas simplas (aperadas tuhèts dens lo tèxt nòrd-gascon, e espiulas dens lo tèxt biarnés): lo principi, lo reglatge e lo manteniment.

Lo capítol 8 qu’ei dedicat au manteniment de la boha: quin estarquejar lo sac, quin hè’s un clapet tau bohet (aperat malastrugament peu francesime pòrta-vent), quin netejar lo pihet (o pihèth?, ved. mes luenh).

Lo nau qu’ei consacrat au repertòri: rondèus, congòs, mazurcas, pòlcas, escotishas.

Fin finau, lo darrèr capítol qu’ei consacrat a testimoniatges deus hòrt interessants. L’obratge que s’acaba dab ua bibliografia importanta e ua lista de sits web d’interés.

Aqueth metòde qu’ei plan hèit, au còp pedagogic e divertissent. Que serà hòrt utile tau bohaire, particularament tau qui non pòt seguir cors de boha regularament. E los qui s’interessan a la cultura gascona e a la musica tradicionau– qui sian bohaire o non- que i trobaràn un obratge instructiu e interessant.

Adara, quin e caleré díser : pihet o pihèth tà designar la pèça de husta qui pòrta los horats de jòc de la boha? La forma pihet qu’ei la consacrada dens aqueth libe. Efectivament, qu’ei la que trobam generaument dens los autes obratges qui descriven la boha. Lo mot pihet, escriut pihét, qu’ei plan repertoriat dens lo diccionari de Palai qui'n hè, a tòrt, un variant de piet (lengadocian: pièch, pièit, catalan: pit). Que cau senhalar aqueth mot qu'ei transcriut pihèt, dab ua e obèrta, dens lo diccionari de gascon landés deu lexicograf lanusquet Vincent Foix (1857-1932). A mes, Palai e Foix qu'arrepòrtan ua forma femenina pihèra, qui designa ua petita trompeta de husta. Lo doblet pihèt(h) - pihèra que pleiteja per pihèth - que non pihet- com la forma corrècta deu mot. Pihèth -pihèra representarén *pifellu- *pifella, derivats sufixats de *pifu / *pifa. Pihèth que pareish doncas de la medisha familha etimologica que pifre, d'etimon *pifu, cf. en francés pipeau e pifre o fifre. Pifre/fifre qu'estón manlhevats de l'allemanic pfifer, lo mot qu'ei un eretatge deus musicians de la guarda soïssa. En realitat, pfifer en allemanic que designa lo jogaire, que non l'instrument medish: dr pfifer qu'ei lo jogaire de "pfif(e)" (de *pifu), der pfeifer en alemand, the piper en anglés, lo pifraire, qué. En francés, pifre qu'ei estat completament remplaçat per fifre. En occitan, (gascon e catalan inclús), lo mot francés d'origina allemanica pifre qu'estó generaument adoptat tà designar un instrument de vent. Totun, segon Mistral, que trobam enqüèra lo mot pif en quauques lòcs. Pif que seré lo mot genuinament occitan en tot provier de *pifu shens passar per pifre. E en catalan, a mes de pifre, que cau mencionar lo mot pífol qui ei la forma endemica de las islas balearas, protegida de l'invasion deu mot pifre per la soa condicion insulara. En gascon, la forma pihet dab ua e barrada que poiré sia provier efectivament deu crotzament de pihèth dab piet, sia representar ua auta forma diminutiva de *pifu= *pifetu.