La paur au lop.

Los gascons qu'an paur deu lop  com los catalans "tenen por del llop" e  los francés "ont peur du loup".

La frasa francesa La peur du loup est le problème que s’arrevira de manèira dirècta e simpla en catalan (com en occitan non-gascon): La por del llop és el problema. Totun, la frasa que i demora ambigüa en las duas lengas. En gascon, l’arrevirada qu’ei mei complicada (e mei subtila). Que podem díser, segon çò qui vòu díser la frasa:  La paur AU lop  qu'ei lo problèma o La paur DEU lop qu’ei lo problèma. Totun, aqueras duas frasas non son pas briga intercambiablas,  n’an pas la medisha significacion.  Lo gascon que diferéncia atau la paur au lop (lo lop qu'ei l'objècte de la paur) e la paur deu lop (lo lop qu'ei subjècte de la paur, qu'ei lo lop qui a paur).  Nada ambigüitat aquiu dab las versions gasconas, que no'n cau sonque causir la bona.

Dab lo mot paur (autaments grafiat pòur) precedit d'un article o d'un demonstratiu, lo gascon qu'emplega la preposicion a tà designar l’objècte de la paur : ex. la (o aquera) paur au ridicule no’u harà pas cambiar d’opinion ni quitament carà's: n'a pas jamèi paur deu ridicule. 

Deus Aquitans

 Qu'èi lejut aquò suu site de l'Acadèmia Occitana:

  "Sabèm totes la frasa de Cesar : « Gàllia (…) se devesís en tres parts, una abitada pels Bèlgas, un autra pels Aquitans, la tresena pels que dins lor pròpria lenga se dison Cèltas e dins la nòstra Galleses. Totes aqueles pòbles diferon entre eles per la lenga, las costumas e las leis. Los Galleses son despartits dels Aquitans pel cors de Garona (…). Aquitània s’espandís del flume Garona als monts Pirenèus e a la part de l’Ocean que banha Espanha… ». Donc vesèm aquesta anglada poblada pels « Aquitani », un nom transcrit mai o mens foneticament pel grand òme, mas que podèm raprochar de lo dels Iacetani (Aragon), dels Ceretani (Cerdanha) o dels Lacetani (Lacetani → lacetan → caletan → catelan → catalan ; *catalania X Gasconha → Catalonha). Mas a l’epòca de Cesar los « Aquitani » èran ja un pauc barrejats : los Tarbelli (Dacs), los Vòlcas Tectosages (Tolosa) e los Bituriges Vivisques (Bordèu), per far cort, èran de pòbles celtics. Pel linguista gascon J.C. Dinguirard (1982, p. 70), « la prompta romanizacion » d’Aquitània « venia benlèu de çò que lo latin (…) arribava a plec per resòlver los problèmas de comunicacion que pausava una situacion linguistica plan embolhada. Se’n cal trachar : devián coïncidir (…) al mens de lengas bascoïdas, aquitanas, celticas… ». Vertat es que los sols noms de Convenae (Comenge) e de Consoranni (Coserans), que designan d’amassadas de pòbles, semblan plan explicits. L’istòria dels « Aquitani », que tanh al long e al sud dels Pirenèus una istòria mai bèla, èra ja anciana e s’acabava amb la celtizacion e la latinizacion. Aquela latinizacion foguèt tan rapida e prigonda coma la de Narbonesa : ne testimònian particularament lo manten de fòrça noms romans per las vilas (al contrari del nòrd de Garona) e l’escafament dels noms dels pòbles primitius dins la toponimia al profieit de noms d’òmes latins (Fidentiacus : Fesensac ; Asteriacus / Asterius : Astarac ; Arminius / Armanius : Armanhac…), e las nombrosas e somptuosas villàs escampilhadas pel país."

Evidentament, non soi pas d'acòrd dab aqueras afirmacions. 
Sus l'origina deu mot Aquitani, jo que pensi, après d'auts e en particular lo lingüista basco Hector Iglesias, que lo mot deriva deu nom latin deu capdulh deus Tarbelli o Tarbèths : Aquis (uei lo dia Dacs). Aquitani que significaré quauquarren com "los de Dacs" e qu'acabè per designar tots los Aquitans. Que vs'arrecomandi la lectura d'aqueth article de Hector Iglesias, hòrt interessant com tot çò qu'escriu aqueth lingüista e cercaire basco. 

Que los Tarbèths estossen cèltas qu'ei mei que dobtós. Jo n'ac crei pas briga. Las nacions deus Tarbèths qu'èran au nombre de quate, e Hector Iglesias que hè correspóner cadua d'aquèras nacions tarbèras dab un dialècte distint deu basco d'Iparralde. Ua d'aqueras quate nacions qu'èran la deus Suburates, o Sibulates (segon J. César) o Sybillates (segon Plini lo vielh), deus quaus lo territòri corresponèva pro plan a la Sola actuau (Zuberoa o Xiberoa en basco). Unha auta qu'èra la deus Lapurdi (Labordans) e las autas duas que podèvan correspóner au baish-navarrés occidentau e au baish-navarrés orientau, segon lo quite Hector Iglesias.

Que la colonizacion romana estosse importanta e qu'aquò's nòte en la toponomia, be n'èm plan d'acòrd. Totun, arren non permet de créder l'aquitan o (proto)basco que i deishè rapidament d'estar parlat, en Aquitània pas mei qu'en Hauta Navarra. Que la colonizacion romana i estosse importanta n'implica pas briga que lo basco i èra extint. No's parlava pas basco en las nombrosas "villas" romanas "escampilhadas peu país", que n'èm d'acòrd, totun la gran majoritat de la gent deu país, los indigèns, lo pòple, qué, no'i abitavan pas briga en aqueras maisons e eths que devèn parlar aquitan, qu'ei a díser basco o protobasco. 

D'unha origina fonica (non etimologica) de la h aspirada en gascon

Uei que'm soi interessat a ua caracteristica de las mei emblematicas deu gascon, qui ei la h aspirada.

Ja sabetz aquera /h/ que remplaça sovent ua f etimologica. Totun, aquera substitucion n'ei pas sistematica e sustot n'explica pas totas las /h/ deu gascon. A còps, en mots d'origina germanica, la /h/ iniciau que sembla eretada directament deu mot germanic. E a còps, aquera /h/ n'a pas nada origina etimologica, qu'ei sonque fonica.


En gascon, l'aspiracion que i jòga un ròtle fonic hèra important en servir tà copar un iat e marcar l'inici d'ua sillaba : flahuta, gahús / guèhus (de gaús e gàus, deu romanç vielh *càuus, occ. : còis, caús, basco: gau huntz, gau hontza), coherent, sahuc (de saüc, romanç vielh sabucu, latin sambucum), ahur (de aür, lat. agurium. La fòrma aür qu'ei extinta, que non ahur), la-hens, la-haut, dehens, hens, haut (de aut, latin altus), hauba (de auba, lat. alba), ham (variant d'am, lat. hamus) etc.
De la-hens que vien la fòrma contemporanèa hens (dab la h iniciau) deu mot ens. Qu’observam çò de medish dab aut : la-aut > la-haut>haut. En gascon ancian (anterior au sègle 16), sonque la fòrma etimologica aut que i ei documentada, çò qui invalida l'afirmacion, tant de còps borrida e arreborrida, d'ua influéncia germanica qui explicaré la preséncia de la h a l'inici deu mot gascon haut. Que podem trobar, per exemple, l'expression  la sus aut - uei lo dia que's diré la haut-  en manuscrits gascons deu sègle 13. A la fin deu sègle 15, que i trobam enqüèra lo mot aut escriut shens h, per exemple en aqueth tèxte de 1485, citat per Gilles Séraphin:
E apres deu et es tengut de fa lo tinal per pausa lo galatas e lo machacol aura d'aut detzpams la on se pausera lo sole e lo tet deu galatas... (extrèit deu contracte d'òbras d'Esclinhac, la grafia originau qu'ei estada respectada). L'elision de la e de de laguens la locucion d'aut (lit. de haut) que testimònia plan de l'abséncia d'ua h aspirada en aqueth mot. 

L'explicacion d'unha origina germanica tà la /h/ fonica de haut en gascon n'ei pas guaire versemblanta per duas arrasons. Prumèr, aquera /h/, que sia notada f o h, n'i apareish pas sonque a ua epòca tardiva, modèrna o quasi, en contra deu cas de haut en francés, plan mei ancian.  Dusau e sustot, aquera medisha /h/ non etimologica que s'arretròba en un hèish d'auts mots d'origina latina com, per exemple, hens (deu latin intus) a costat d'ens vadut riale en la lenga contemporanèa, hentrar a costat d'entrar (Arnaudin), heriçoar (sinonime de ariçar, de ariçon, var. heriçon -forma afixada deu mot romanic eriç, lat. ericius) e quitament hauba (deu latin alba) com ns'ac rapèran aqueths vèrs de Guilhem Sallusti deu Bartàs (sègle 16), qui hèi  seguir en respectar la grafia de l'autor:

Clare haube deu jour, bet escoune de grassie,
Huch lèu, huch, bé mucha sus l'aoute moun, ta fassie.

O sia en grafia occitana:
Clara hauba deu jorn, vè t'escóner  de gràcia,
Hug lèu, hug, vè muishar sus l'aute món ta fàcia.


Pas arren de germanisme aquiu, sonque unha articulacion popular(a) plan gascona tà destacar ua sillaba e atau conservar-la intacta. Que supausan, dab arguments deus bons,  l'origina d'aquera articulacion que n'ei a cercar en la lenga deus Aquitans de l'antiquitat. 

Los idiomatismes que s'amagan en los arbos.

Ua dificultat qu'encontram com a estudiants de gascon,  jo com los auts, qu'ei la de saber respectar los idiomatismes. Tà parlar plan ua lenga, non sufeish pas d'apréner de cap lo diccionari e la gramatica. Que cau saber los idiomatismes. E que cau acceptar cambiar de lenga que significa plan sovent cambiar d'apreciacion e de vision deu monde. Tà illustrar lo men devís en tot continuar per la sendera traçada peu pòst passat, que vse'n prepausi un exemple concret. Que vedom los mots hens, dens, laguens etc qu'èran tots sinonimes enter si e qu'avèn eretat la significacion d' a l'interior (de) deu mot latin ǐntus, deu quau tots aqueths mots e derivavan. Adara, que's cau avisar que, còps que i a, la nocion de çò qui ei a l' interior o non, que pòt variar enter lo francés (o l'occitan non gascon) e lo gascon.

En francés o en occitan non gascon, per exemple, los animaus arboricòlas que viven "dans les arbres" o "dins los arbres".  En gascon, per contra, los ausèths e los monards que pòden abitar o víver en los arbos, totun non pòden pas víver dens los arbos. Que non son termits! Que's ved plan, aquiu, la nocion de çò d'interior per çò qui tanh aus arbos n'ei pas quauquarren de tant universau ni de tant evident! En catalan, los arboricòlas qu'abitan "als arbres" (locucion meilèu principatina) o "en els arbres" (en valencian), totun que non "*dins els arbres"!  Qu'ei tot parièr en gascon.

L'occitan non gascon qu'emplega en generau dins quan lo francés emplega dans. Qu'ei rarament lo cas en gascon dab hens, laguens etc.. Dens (o hens, laguens etc) que non s'emplega normaument sonque tà indicar ua situacion en un punt interior o non superficiau d'un espaci dat e plan limitat.  Dens que significa plan "a l'interior de". 

Comparatz, per exemple, las versions francesas e gasconas:

La femme entre dans le café sur l'aire d'autoroute.
Era hemna qu'entra en cafè sus eth airau d'autorota. (Terèsa Pambrun-Lavit: Sho!).
Notatz que l'article definit masculin eth n'ei pas exprimit darrèr de la preposicion en. En + eth   >en. La significacion d'a l'interior estant dejà contiengut en vèrbe entrar, l'emplec de dens o hens o laguens n'ei pas briga necessari aquiu.  Dab lo vèrbe entrar, lo gascon que pòt emplegar en o a, segon las varietats de la lenga, exactament com en catalan. Per exemple:
Puis elle entra dans les Galeries béarnaises.
Puish qu'entrè a las Galerias biarnesas (Albert Peyroutet: Miratges). 


Totun, l'emplec de hens / dens qu'ei autanplan possible dab entrar. 

Ils entrèrent dans la cour de la ferme et allèrent s'assoir sur le muret du puits.

Qu'entrèn hens la parguia e que s' anèn sèder suu muret deu putz. (Albert Peyroutet: Miratges)


Aquiu qu'avetz quauques exemples mei, qui dans o dins n'i ei pas arrevirat per dens , hens etc:


Dans un moment de mélancolie o de tranquillité, vous qui avez autour de la quarantaine,  vous êtes vous jamais arrêtés afin de...
En un moment d'adirèr o de tranquillitat, vosauts qui ètz peu torn de la quarantena, e v'ètz jamei estangats entà ...(Simin Palay: los tres gojats de Bordavielha).

Dans la dite assemblée il a été aussi rapporté par le dit sieur d'Audap comment, dans une assemblée des "jurats" du Vic d'en Bas...
En la dite assemblade es estat aussy rapportat per loudit sieur d'Audap quin, en une assemblade deus juratz deu Vic de Baix... (document de 1708 de Vic d'en Bas in Per malhs, sarròts e arrècs, une vallée pyrénéenne et sa langue, Recueil de textes de la vallée d'Aspe, J. Eygun. Col. Camins, Ed. Letras d'òc).

Les dialectes aquitains, apparentés au basque actuel, furent probablement parlés dans le triangle qui s'étend entre l'océan Atlantique, la Garonne et les Pyrénées.
Los dialèctes aquitans, tanhents deu basco de uei, qu'estón probable parlats en lo triangle dont s'espandeish entre la Mar Grana, Garona e Pirenèus. (Halip Lartiga: Gasconha, lenga e identitat).

 E, filha gloriosa de sa beutat, fasiá jogar dins la solelhada tot lo tresòr de sas pèrlas d’argent. (Max Roqueta, Tota la sabla de la mar). Ueratz! Com la sorelhada non constitueish pas briga un espaci limitat fisicament, l'expression "dens la sorelhada" n'ei pas corrècta en gascon. Dens que vòu tostemps díser  "a l'interior de", contràriament a dans en francés. "A l'interior de la sorelhada", aquò non vòu pas díser arren.  Lavetz, l'arrevirada gascona de la frasa de Roqueta que'n poderé estar com segueish: "E, hilha gloriosa de la soa beutat, que hasè jogar per la sorelhada tot lo tresòr de las soas pèrlas d'argent." En francés, "nous fouillons dans l'armoire" e "nous aimons nous promener  dans ces rues " mentre en gascon, "qu'èm a horucar per l'armari" e "que ns'agrada de'nse passejar per aqueras arruas". En contra de la preposicion dens/hens, qui n'indica sonque ua posicion interiora, laguens un espaci plan limitat, la preposicion  per qu'implica aquiu ua dinamica, un movement o ua difusion a travèrs un espaci qui sia limitat o non.  Qu'ei un aute exemple d'idiomatisme diferent en las duas lengas.

Qu'ei, en particular, lo non-respècte d'aqueths idiomatismes qui hè calamitosas las viradas automaticas.  Las errors idiomaticas - gallicismes plan sovent - que constitueishen ua hont de pècas dont un hèish e s'arretròban en aqueste blòg, que'n soi plan conscient e qu'assagi d'ac melhorar. E  com a exemple de çò qui non cau pas jamei har, que poderem mencionar la version dita gascona, en realitat d'estile " traduccion  google",  deu trocet de la Declaracion deus Drets de l'Òmi qui gausèn publicar hens articles de la viquipèdia consacrats a l'occitan (qu'ei estada corregida desempuish). Que i trobètz en particular l'expression "dens un esperit de..." Aquò qu'ei ua traduccion automatica d'un idiomatisme francés e lo resultat n'ei pas briga acceptader. Los idiomatismes, que'us caleré saber adaptar d'ua lenga tà l'auta, que non virà'us mot per mot.

Hens, lahens, laguens, dens, etc.

Uei que m’èi pausat la question de l’origina deu mot hens, sinonime de dens. Quina n’ei l’etimologia  e d’on vien aquera h iniciau ?

Que cau remontar a l’advèrbe latin ĭntus qui significa dedens, a l’interior. Aqueth advèrbe latin que balhè lo mot ens en gascon, ins en occitan non gascon e en catalan,  ans en francés. En occitanoromance,  ens o ins que i èra generaument  emplegat com a locucion adverbiau, on i anava  precedit de la (grafiat là en catalan).

Per exemple, en catalan :

Hauia ja bé là ins hòmens de peu (Jaume I, Cròn. 84.)  (Ja i avè plan deguens "òmis de pè" -i.e. fantassins). (cf. Alcover, entrada ins).

Aquera locucion adverbiau la ins, uei lo dia extinta en catalan e en occitan non gascon, qu’ei demorada plan viva en gascon jos las fòrmas la-hens e laguens. La a tonica de la davant la e de ens qu’a indusit la présencia d’ua consonanta  fonica (h o g) tà copar l’iat: *La- ens > la-hens e laguens.

De la-hens que vien la fòrma contemporanèa hens (dab la h iniciau) deu mot. Qu’observam çò de medish dab aut : la-aut > la-haut>haut. En gascon ancian (anterior au sègle 15), sonque la fòrma etimologica aut que i ei documentada, çò qui invalida l'afirmacion tant de còps borrida e arreborrida d'ua origina germanica tà l'aparicion de la h deu mot haut, en tot cas en gascon (cf. l'expression anciana  la sus aut  qui trobam en manuscripts deu sègle 13). D'autes exemples de h fonica (non etimologica) a l'inici d'un mot que'nse son balhats per Guilhem Sallusti deu Bartàs (clara hauba) e per Arnaudin (hentrar). 

L’atraccion de l’aspiracion a l’inici d’ua monosillaba au contacte d’ua a tonica qu’apareish recipròca, qu'ei a diser la h iniciau d'un mot monosillabic qu'atira sovent ua a qui joga lo ròtle d'a prostetica. Qu'ac observam,per exemple, dab la locucion adverbiau tipicament gascona la-hons (emplegat per au hons).  De manèira semblanta que’s pòt explicar l’inversion de genre qu’observam dab los possessius  seguits deu mot hilh. En efèit, en gascon que's disen frequentament ma hilh, sa hilh (totun hilh men), meilèu que non mon / son hilh.  E, com a consequéncia probabla d’aquera expression ma / sa hilh, que’s pòden díser tanben ma / sa pair e, simetricament, mon / son mair (cf. Palay). Un fenomèn semblant d’ "inversion generica" que s’arretròba colloquiaument en catalan balear (qui presenta mei d’un gasconisme): sa pare ( lit. en gascon « la « pair, cf. gasc. sa pair), es /so mare , (lit. « lo » mair, cf. gasc. son mair), tanben  dab los mots balears d’ahur, e probablament d'origina, plan gascons: pai e mai (cf. la frasa hicada per Alcover a l'entrada mai : ara vendrà es mai =en gasc. lit. adara que vienerà "lo" mair). Qu'ei de notar lo balear qu'a tanben los mots papai  e mamai com en (e, probable, deu) gascon. 

En tot cas, lo mot gascon hens que vien deu mot latin ĭntus, mentre lo mot dens, com lo mot dins en las duas autas lengas occitanoromanicas e dans en francés, que vienen tots de la locucion latina « de ĭntus ». En catalan e en occitan non gascon, lo mot ins qu’ei cadut en desús, atau com ans en francés. Per contra, en gascon lo mot corresponent hens que i ei plan corrent. Qu'ei de notar la fòrma etimologica ens, meilèu dialectau e per rara qui sia, qu’ei enqüèra emplegada. Miquèu de Camelat non trantalha en har-la servir  quan e'u hè besonh tà poder hargar un alexandrin:

Quan n’ei que gèrba a noste, ens la lèit qu’ei aquiu (Belina).

 En gascon contemporanèu, las locucions adverbiaus  lahens e laguens, a mei de l’(ex-)advèrbi hens, que sòlen estar emplegadas com a preposicions sinonimas de dens. Aqueth usage, de tendéncia generau, n’ei pas sonque modèrne, aumens per çò qui tanh a la lenga escriuta. Se consultam lo lexic deu gascon medievau de Luchaire, sonque lo mot dens (o lo mot d’origina non gascona dins peus parlars d’influéncia tolosana) n' i ei trobat dab aqueth significat. Lo mot hens, grafiat fenz en la scripta juridica biarnesa, n’apareish pas sonque en manuscrits de l’epòca modèrna. Uei lo dia, hens qu’ei emplegat en concurréncia dab dens. Aqueth darrèr mot que’m sembla en via d’extincion, enqüèra qu'emplegat peus escrivans occitanistas tà copiar lo "dins" deu lengadocian.

.

En aranés, qui ei deu gascon sudorientau, dens que i ei completament extint, remplaçat per laguens (< la ens), d’emplec generalizat.

A l’occitano-catalan dedins que corresponen los mots gascons dedens, dehens e deguens, tots sinonimes de lahens, laguens.  Per contra, l’occitano-catalan dintre, a dintre (de las locucions latinas de intro, ad intro, cf. espanhòu dentro, adentro) n’an pas nat equivalent etimologic en gascon contemporanèu, qui jo sàpii. 

En particular: amor (que non amor), còr, mar e cigala podanar.

Contràriament au lengadocian, qui la r finau de mots com amor, còr, mar etc  i ei sensibla,  en gascon (lhevats  parlars deus periferics influenciats peu lengadocian), n'ac ei pas. Enqüèra medish,  deus adjectius qui s'acaban dab -ar, la prononciacion genuinament gascona qu'esmudeish la r finau, com ns'ac rapèra la lectura deus fòrs de Bearn:
"Et lòs guoardarà, & entertierà en lors Fors, Costumas, Privilegis, & libertatz, tant en comun que en particulâ: (etc...)" (Fors de Bearn, artigle I).

De la medisha manèira, com ns'ac hè remarcar Yan Lafitte, lo biarnés qu'a ua expression tà designar  lo criquet,  qui s'escriu cigale poudanaa en grafia tradicionau biarnesa, o sia cigala podanar en grafia occitana. En gascon, l'adjectiu militar qu'auré de's prononciar exactament com l'infinitiu militar (milità). La prononciacion contemporanèa particularr, militarr, etc qu'ei un onguesisme (occitanisme non-gascon)  introdusit erronèament en gascon normat peus occitanistas en tot voler remplaçar los gallicismes corresponents (particulièr,  militère, militari etc). Totun, que caleré evitar de prononciar la r finau en tots aqueths mots qui s'acaban dab -ar  (autant particular, balear o militar,  com mar, amar e  pinhadar, etc.) se volèm respectar la fonetica genuinament gascona. A mei,  que cau notar aqueths adjectius qui derivan de la formacion latina en -aris, que son epicèns en gascon (exemples: lenga vulgar, que non *vulgara, cigala podanar e non *podanara ), com en totas las autas lengas romanicas, en conformitat dab l'etimologia latina e en contra de l'usatge contemporanèu occitan.


Prononciar o non la r finau d'un mot que'n pòt de segur cambiar la significacion. Lo mot amor  /a'mur/  n'a pas briga lo significat deu mot amor /a'mu/. Amor (dab r sensibla) qu'ei sinonime d'amorro, amorre. Que pòt voler díser engordit, en particular pr'amor de l' ehred,  o enqüèra  esvaranat, cap-barrejat, o ben esparvolat, descuentat.  Que qualifica en particular los simptòmas varanejaires de la cenurosi cerebrau ovina (popularment coneishuda com a amorrèr), ua malautia mortau deu moton causada per la larva d'un vèrmi (Taenia multiceps) qui's desvolopa hens l'encefale.  Aqueth mot gascon amor qu'ei d'origina aquitana (vediatz l'article connotaciones vascas en los vocablos en -rr- del gascón, de Mary Carmen Iribarren, University of Wisconsin). La r finau sensibla d'amor que correspon en realitat a ua r dobla qui s'arretròba en derivats. Per exemple,  amorro, amorre, amorrèr, amorroar etc.  En basco, amorro o amorru que significa rauja, ira, furiosèr, passion. Enqüèra en basco, lo mot amurri qu'a lo significat deu gascon amor  e de l'aragonés amorro  ( = amor, qui padeish amorrèr). Los mots catalans  murri  (= taciturne) e  amurriar-se (= avejà's de manèira ostensibla), que'n poderén estar de la medisha familha etimologica, com lo mot deu gascon orientau morri (aver eth cap morri = estar envaranat, cap-barrejat). Totun,  que sembla  que i aja en catalan ua confusion enter l' etimon aquitan d' amurri e  lo de morre, morro, cat. morro (= mus  cf. har lo morre = har lèd, har lo mus).   


En balear, varietat insular (meslèu que non pas *insulara)  e hèra conservadora deu catalan, la r finau de quasi tots los mots, en particular mar, cor, amor, etc  qu'ei demorada non sensibla com en gascon, au contra de la fonetica deu catalan continentau  e de l'occitan non gascon. Hèra pòcs mots balears escapan ad aquesta règla. Aquera lista d'excepcions que compren los mots per (en gascon tanben), sor (un "continentalisme" o castelhanisme religiós en balear, que s'emplega sonque per las monjas.  Sòr - lo membre de la familha-  que's pronóncia sò en gascon e que's ditz germana en catalan),  pur (en gascon tanben), militar (non pas l'infinitiu deu vèrbe, pas sonque l'adjectiu), los neologismes e fòrmas verbaus a la prumèra persona de l'indicatiu present, lhevat muïr.  Aquera convergéncia dab lo gascon, en supausar que corresponga a un estat mei ancian deu catalan e deu gascon generaus,  que sembla con·hortar l'ipotèsi deu professor Thomas J. Walsh suu ròtle jogat per l'occitan non gascon hens las evolucions dialectaus deu gascon e deu catalan (vediatz lo pòst passat). E autanplan per l'espanhòu tau catalan, puish qu'en valencian, totas las r finaus, las deus infinitius inclusas, e son vadudas sensiblas, com en espanhòu.

E tà illustrar lo men devís e tà clavar, aquiu qu'avetz duas cantas tipicas de las Lanas, ua laïca e l'auta religiosa. La prumèra, en gascon maritime, que la devem au Félix Arnaudin qui la collectè. Aquiu qu'ei estada adobada e cantada peu Vicent (alias beneharnum). La segona, quasi un imne nacionau peus catolics landés,  que sòu estar cantada au parat de ceremonias religiosas. Lo Renaud (alias bohaire)  que nse n'a hèit conéisher ua version "rock" susprenenta,  plan gaujosa e en gascon clar. Un gran mercés taus dus.


 

Bon, taus qui vòlen cantar Estela de la Mar en còr e en gascon clar, que vse'n balhi las paraulas (en bona grafia parropiau, atau sigui) ací-devath.

Arrepic:

Estele de la ma,
En tout méchan passadye,
Guide lou toun maynadye
E nous qué't prométém
Dé't serbì e t'aïmà
Toustém, toustém.
Dé't serbì e t'aïmà
Toustém, toustém.


Coplas:
Lou yourn oun la soufrénce
En's bienerà visità,
Aprén-sé dab paciénce
A sabé tout supourtà.
Bierye doulourouse
E tan generouse
Au Golgota.

A l'orfelin que ploure
En se créde abandounat
Dits qu'ue may qu'ou damoure
Dé tu qu'é toustém aymat
Douce proutectrice e counsolatrice
Dé l'aflijat.