Deus Aquitans

 Qu'èi lejut aquò suu site de l'Acadèmia Occitana:

  "Sabèm totes la frasa de Cesar : « Gàllia (…) se devesís en tres parts, una abitada pels Bèlgas, un autra pels Aquitans, la tresena pels que dins lor pròpria lenga se dison Cèltas e dins la nòstra Galleses. Totes aqueles pòbles diferon entre eles per la lenga, las costumas e las leis. Los Galleses son despartits dels Aquitans pel cors de Garona (…). Aquitània s’espandís del flume Garona als monts Pirenèus e a la part de l’Ocean que banha Espanha… ». Donc vesèm aquesta anglada poblada pels « Aquitani », un nom transcrit mai o mens foneticament pel grand òme, mas que podèm raprochar de lo dels Iacetani (Aragon), dels Ceretani (Cerdanha) o dels Lacetani (Lacetani → lacetan → caletan → catelan → catalan ; *catalania X Gasconha → Catalonha). Mas a l’epòca de Cesar los « Aquitani » èran ja un pauc barrejats : los Tarbelli (Dacs), los Vòlcas Tectosages (Tolosa) e los Bituriges Vivisques (Bordèu), per far cort, èran de pòbles celtics. Pel linguista gascon J.C. Dinguirard (1982, p. 70), « la prompta romanizacion » d’Aquitània « venia benlèu de çò que lo latin (…) arribava a plec per resòlver los problèmas de comunicacion que pausava una situacion linguistica plan embolhada. Se’n cal trachar : devián coïncidir (…) al mens de lengas bascoïdas, aquitanas, celticas… ». Vertat es que los sols noms de Convenae (Comenge) e de Consoranni (Coserans), que designan d’amassadas de pòbles, semblan plan explicits. L’istòria dels « Aquitani », que tanh al long e al sud dels Pirenèus una istòria mai bèla, èra ja anciana e s’acabava amb la celtizacion e la latinizacion. Aquela latinizacion foguèt tan rapida e prigonda coma la de Narbonesa : ne testimònian particularament lo manten de fòrça noms romans per las vilas (al contrari del nòrd de Garona) e l’escafament dels noms dels pòbles primitius dins la toponimia al profieit de noms d’òmes latins (Fidentiacus : Fesensac ; Asteriacus / Asterius : Astarac ; Arminius / Armanius : Armanhac…), e las nombrosas e somptuosas villàs escampilhadas pel país."

Evidentament, non soi pas d'acòrd dab aqueras afirmacions. 
Sus l'origina deu mot Aquitani, jo que pensi, après d'auts e en particular lo lingüista basco Hector Iglesias, que lo mot deriva deu nom latin deu capdulh deus Tarbelli o Tarbèths : Aquis (uei lo dia Dacs). Aquitani que significaré quauquarren com "los de Dacs" e qu'acabè per designar tots los Aquitans. Que vs'arrecomandi la lectura d'aqueth article de Hector Iglesias, hòrt interessant com tot çò qu'escriu aqueth lingüista e cercaire basco. 

Que los Tarbèths estossen cèltas qu'ei mei que dobtós. Jo n'ac crei pas briga. Las nacions deus Tarbèths qu'èran au nombre de quate, e Hector Iglesias que hè correspóner cadua d'aquèras nacions tarbèras dab un dialècte distint deu basco d'Iparralde. Ua d'aqueras quate nacions qu'èran la deus Suburates, o Sibulates (segon J. César) o Sybillates (segon Plini lo vielh), deus quaus lo territòri corresponèva pro plan a la Sola actuau (Zuberoa o Xiberoa en basco). Unha auta qu'èra la deus Lapurdi (Labordans) e las autas duas que podèvan correspóner au baish-navarrés occidentau e au baish-navarrés orientau, segon lo quite Hector Iglesias.

Que la colonizacion romana estosse importanta e qu'aquò's nòte en la toponomia, be n'èm plan d'acòrd. Totun, arren non permet de créder l'aquitan o (proto)basco que i deishè rapidament d'estar parlat, en Aquitània pas mei qu'en Hauta Navarra. Que la colonizacion romana i estosse importanta n'implica pas briga que lo basco i èra extint. No's parlava pas basco en las nombrosas "villas" romanas "escampilhadas peu país", que n'èm d'acòrd, totun la gran majoritat de la gent deu país, los indigèns, lo pòple, qué, no'i abitavan pas briga en aqueras maisons e eths que devèn parlar aquitan, qu'ei a díser basco o protobasco.