La galèra shens galerian.

 Tà designar un carreròt estret, unha arrua estreta, lo catalan e l’occitan que comparteishen un mot eretat deu latin qui l’a manlhevat deu grèc: androna. Aqueth mot qu’ei coneishut deus diccionaris gascons (androna, var.  endrona). Totun, la persisténcia de la n intervocalica que’nse suggereish lo mot n’ei pas reaument gascon d'origina. Alavetz, que cau raperar que n’existeishen sinonimes plan gascons qui son la galèra e l’endèra.

A despart d'ua omonimia perfèita, la galèra qui ns'interèssa uei n’a pas arren a véder dab la nau deus galerians.  Lo noste mot gascon qu’ei un derivat afixat  de gau qui designa ua canau artificiau per on s’i hè córrer aiga. Aqueth mot gau que poderé arrepresentar ua fòrma gascona regular(a) deu latin canalis dab la pèrta de la n intervocalica: la gau = la canau e que pòt autanplan derivar, per aferèsi, de agau, deu latin aqualis, i.e. qui contien aiga. La fòrma afixada galèra qu'a prengut lo significat especializat de carreròt estret (ved. Dic. Palay) e, per extension, que pòt designar tanben lo vueit estret qui assepara lo lheit de la paret (ved. Dic. Foix). La fòrma masculina deu mot,  galèr (var. agalèr, güalèr),  que s’a guardadas las significacions generaus de canau estreta, conduita, tudèth,  canèth e, per extension, que designa un passatge estret, un corrider estret, com lo de la galèra (ved. Dic. Palay).

  Jo que’m pensi las galèras que’s disen atau pr’amor aqueths carreròts que i servivan d’autscòps  tà evacuà’n  las aigas cascantas –aigas "usadas" com e solem díser uei lo dia-  deus ostaus qui’us bordavan.  En catalan, l'androna qu’a un sinonime : el canar, e diccionaris catalans que  hèn derivar aqueth mot deu de la planta (canna en latin, canya / caña en catalan e en espanhòu, cana en gascon). Totun la relacion semantica enter lo carreròt e la cana n’ei pas briga evidenta. En realitat, lo mot canar no’s deu pas briga referir a ua plantacion de canas. Que deu meilèu arrepresentar l’exacte equivalent en catalan deu mot gascon canèr qui designa ua canalizacion, particular(a)ment la qui assegura l'evacuacion de las aigas cascantas deus ostaus. Aqueth etimon "cana" deu mot catalan canar e deus mots gascons : canèr, canèth, etc. qu'ei lo deu mot latin canalis (deu quau derivan en gascon canau e possiblament gau). Canalis qu'èra probable a l'origina un adjectiu construsit a partir de cana = tube vueit o cavat, tudèth, canèth, per on e's podè har córrer aiga.  Canalis que volè díser  "de cana", a l'origina, abans de's har substantiu dab la significacion de canau. Com a anecdòta, canalis no's disè pas sonque de la cana (lo tudèth), senon autanplan deu can (l'animau, en latin canis); en latin classic, lo mot  canalis qu'avè las duas significacions: "canau" e  "canin" (v. Dic. Gaffiot).  Uei lo dia, lo « canèr » modèrne qu’ei lo "tout à l’égout" deu francés.  D'autscòps, n’èra pas lo cas, plan segur. Las aigas que s’i evacuavan (o non) com podèvan, a l'airejada, per las galèras. Per aquesta medisha arrason, lo quite mot androna qu’acabè per significar en occitan contemporanèu un bardòc, un canèr qui mia tau mardar (ved. Dic. Mistral). Dongas, tà resumir, qu’èra lo ròtle d’aqueras galèras d'arrecuélher las aigas deus ostaus.

Hens lo son (excellent) recuelh de poèmas satirics  titolat "Las espernicades, fables e gnargues", Alexis Arette, locutor naturau de Lescar  (Biarn), gran coneishedor de la lenga biarnesa, que ns’ensenha qu'a Lescar, la galèra que s’i ditz l'endère (en grafia febusiana) o sia endèra en la grafia d’aqueth blòg. Palay que coneish lo mot, totun  non dab aquera accepcion. Segon Palay, unha endèra qu’ei un plèish de gran hautor. Jo que supausi la basa deu mot, enda o ende, que vien deu mot latin amĭte(m) com los mots espanhòu e catalan andas e andes. La significacion prumèra de ames (genitiu: amĭtis) en latin qu’ei la de pèrja, de barra. Dejà en latin, lo mot que i podèva servir tà designar los barròts d’ua barralha. Per extension, que podem imaginar lo derivat afixat endèra  que podó servir tà designar la quita barralha e puish lo quite plèish qui serveish de barralha. Jo que’m demandi se la significacion  de galèra qu’a lo mot endèra a Lescar n’ac serà pas per assimilacion d’ua fòrma pròpiament gascona d’androna  (*endora ? ). En tot cas, l'endèra a Lescar que i ei sinonime de galèra. Que i pòt designar autanplan lo carreròt com l'espaci enter lheit e paret.