Unionisme e secessionisme o las valors d'un lingüista professionau.

Ua setmana a,  lo lingüista Domergue Sumien que dediquè ua de las soas rubricas setmanèras, hens lo Jornalet,  aus secessionismes linguistics qui afectarén, segon eth, l’occitan. Que’n cita tres : lo provençau, lo gascon e l’auvernhat.

 Totun, lo mot de secessionisme aplicat au gascon per arrapòrt a l’occitan no’m sembla pas briga apropriat, pr’amor de la cronologia istorica. No’m voi pas prononciar se lo gascon ei ua varietat de l'occitan o non, qu'èi dejà explicat perqué n'ac voi pas har e que vs'enviti a tornar léger l'article corresponent. Totun, aquerò non m’empacharà pas de raperar qu’istoricament, la concepcion que lo gascon ei ua lenga distinta de l’occitan que sembla hòrt mei anciana que non pas la d’ua lenga d’òc dont lo gascon e seré un dialècte. Que sufeish de brembar los noms deu  provençau Rambaud de Vaqueiràs (sègle 12) , deu catalan Cerverí de Girona (sègle 13), deu lengadocian Guilhèm Molinièr (sègle 14) e deu gascon Pèir de Garròs (sègle 16). Lo prumèr qu'ei l'autor d'ua poesia plurilingue on provençal e gascon i figuran au demiei d'autas lengas com lo francés e l'italian.  Cerverí de Girona qu'ei tanben l'autor d'un poèma plurilingüe on provençal e gascon i son cadun arrepresentats de manèira diferenciada au demiei d'autas lengas com lo francés e lo galaïcoportugués. Si lo gascon i ei clarament diferenciat deu provençau en la poesia plurilingüe de Cerverí de Girona, n'ei pas lo cas de la pròpia lenga deu trobador catalan, probablament assimilada au provençau.  Un sègle mei tard,  l'occitan Guilhèm Molinièr, l'autor tolosan de las Leys d'Amor, qu'indica lo gascon qu'ei tad eth un lengatge tant estranh com lo francés e lo lombard. Quant a Pèir de Garròs, que restrenha l'airau deu son lengatge gascon au triangle aquitan e non au-delà (cf. l'abans-díser de las soas poesias gasconas). O sia qu’en lòc de parlar de secessionisme gascon qui afectaré l’occitan, que valeré mei parlar, de l’estrict punt de vista cronologic, d’unionisme lingüistic occitan qui afectaré lo gascon.

En Domergue Sumien qu’escriu tanben (que’u citi enter verguetas):
 "Los secessionismes provençal e gascon, en mai d’èsser d’agents de la somission al francés, se caracterizan tanben per dos autres defauts:

 - Lor feblesa argumentativa e intellectuala. Lors arguments son pas acceptats coma serioses dins la recèrca scientifica en lingüistica occitana e en lingüistica romanica. Sol Blanchet pòt far illusion, de còps, perque arriba a se far acceptar al près de certans lingüistas imprudents que son pas especializats en occitan.

- L'esterilitat de lors òbras. Son incapables de far progressar la coneissença scientifica del provençal o del gascon. Lors òbras consistisson sustot en de polemicas sens interès contra los “occitanistas”. Quand vòli estudiar lo provençal, tròbi pas res de novèl ni de consistent dins Blanchet. Quand vòli comprene lo gascon, Lafita me fornís pas la mendre indicacion utila. "

Lavetz, aciu que’m cau reagir . Que lo gasconisme sia "agent de la somission au francés "no‘m sembla pas briga fondat. Lo gasconisme n’ei pas mei agent de la somission au francés que n’ac ei l’occitanisme. E n'ei pas briga provat que l'unionisme e sia la responsa mei adaptada tà lutar en contra deu procèssus d'extincion qui afècta los parlars gascons e occitans en generau.

Vediam los autes dus defauts descriuts per Sumien. Prumèr, lo feblèr argumentatiu e intellectuau. Qu’ei un trèit partatjat equitablament enter las duas capèras, ce’m sembla. Non podem pas díser que los arguments occitanistas e sian mei acceptaders scientificament que los deus gasconistas. On, o quins, son los critèris scientifics qui permeterén de classificar occitan, catalan e gascon en lengas distintas o en dialèctes d'ua medisha lenga? Ja sabem plan las causidas deus uns e deus autes que son deu maine ideologic o politic, que non scientific. La classificacion en aqueth cas non pòt estar sonque arbitrària, purament convencionau se voletz, pr’amor los critèris qui hèn servir que son non-, o hèra mau, definits d'un punt de vista scientific, non-quantificables o non-universaument admetuts,  shens consensus universau possible. Qu'ei precisament aquesta arbitrarietat qui permet a Pèir Bèc de har càber lo gascon laguens l'occitan en un obratge  (lo de la colleccion Que-sais-je?) e de separar l'occitan e lo gascon en un aute (lo de las edicions "Picard".) La classificacion aquiu n'a pas nada pretension de valor universau, n'a pas sonque ua valor de comoditat. Que sufeish de cambiar de critèris tà cambiar la classificacion.

Quant a "l’esterilitat" de l’òbra de Yann Lafitte denonciada per Domergue Sumien, aquesta afirmacion que’m sembla de non pas créder de part d'un lingüista. B’ei probable Domergue Sumien n’a pas jamei lejut nat article de Yann Lafitte ni las anotacions qui ondran la soa edicion deu diccionari Lespy-Raymond, senon n’auré pas jamei escriut ua contra-vertat tan monstruosa. Que’s pòt perfèitament non pas compartir las opinions de Yann Lafitte, aquò non deveré pas empachar d'arreconéisher la valor deu son tribalh scientific. Yann Lafitte, enter autas contribucions de prumèr òrdi, qu’estó lo prumèr a demostrar que la r finau de la terminason -ar (latin -aris)   qu’averè de demorar muda en gascon, que lo mot estosse un infinitiu (ex. militar en un partit), un adjectiu (lo servici militar) o un substantiu (un militar). Aquesta conclusion, basada sus l'analisi deus tèxtes ancians, que permet d'apressar la fonetica gascona occidentau de la deu catalan orientau medievau, conservada en balear contemporanèu. Aquesta descobèrta dont Lafitte ei l'autor, que permet d'ahíger ua pèira de mei a la teoria apitada peu lingüista american Thomas J. Walsh  entà explicar l'isoglòssa catalano-gascona. Y. Lafitte qu'a demostrat tanben qu'aquesta terminason –ar qu'averé de demorar normaument epicèna com ac implica la gramatica latina e com ac amuishan los tèxtes d'archius : lenga vulgar, cigala podanar  (Lespy, Palay), dongas ua defensa militar, que non *militara. La soa contribucion a l'estudi de l’evolucion deu /w/ intervocalic gascon  tà /ß/ qu’ei egaument de hòrt gran interés, en perméter d'arrespóner a ua question deishada shens arresponsa  per Pèir Bèc hens lo "Manuel Pratique de Philologie Romane"(Ed. Picard) qui vedèva mei probabla - a gran tòrt- l'evolucion invèrsa.

Segur, n’èm pas obligats d’aderir a las nòrmas graficas adoptadas per  Lafitte. Totun, que harèi arremercar lo quiti  Sumien qu’ei a har servir ua sòrta de gascon de la soa invencion, qui n’arrespècta pas briga los patrons de conjugason normada gascona establits de manèira consensuau peus lingüistas (occitanistas) Bianchi e Viaut de l’un costat, Narioo e Grosclaude de l’aute, e confirmats per Romieu e Bianchi hens la lor gramatica gascona. Lo quiti Yann Lafitte que'us arrespècta fidèument, quina que’n sia la grafia qui hè servir. Lo gascon de Yann Lafitte qu'ei, shens nat dobte, hèra mei respectuós de la nòrma que non pas lo de Domergue Sumien, se estremam la diferéncia de causida grafica qui cau acceptar com a fèit, ua realitat  qui cau préner en compte pr'amor que concerneish ua proporcion non negligibla de locutors.  Domergue Sumien, per lingüista professionau qui sia, n’ei pas, ailàs, la mei bona persona tà balhar leçons en mestior de nòrma gascona. En realitat, En Domergue Sumien, per ara, non contribueish pas sonque tàd atacar e aflaquir lo procèssus  de normativizacion deu gascon en bèth voler copar lo consensus normatiu. Pecat qu'ei.