Se consultam lo diccionari Tot en Gascon, que i podem constatar lo mot "exili" que i ei senhalat com a mot non-gascon e de substituir peu mot noste "eishil". En Pèir Morà qu'a aquiu au còp rason e tòrt. Qu'a tota la rason quan vòu expulsar *exili deu lexic gascon, totun lo mot *eishil" non n'ei pas la fòrma beròi corrècta, qu'ei meilèu "eishilh" com ac indica Y. Lafitte hens lo diccionari Lespy-Raymond. L'error d'en Pèir Morà que vien d'ua mala interpretacion de la grafia antiga "yxil" qui trobam en un manuscrit bearnés de 1443. Que cau precisar qu'en grafia medievau, "-il" a la fin d'un mot qu'avè regularament la valor deu noste "ilh". Atau, per exemple, lo mot "hilh" (o "filh") que i podè estar grafiat simplament "fil".Aquesta correccion que ns'ei confirmada per ua auta occuréncia qui lo Lespy-Raymond e'ns repòrta e dont la grafia leva tota traça d'ambigüitat sus la faiçon de prononciar lo mot. Aquiu que l'avetz:
"eshilhade e foragetade de tot lo pays".
"Exili" (prononciat "eczíli") qu'ei probablament un castelhanisme catalanizat. En espanhòu lo mot qu'ei exilio, d'aquiu lo mot en catalan contemporanèu: exili qui los diccionaris occitans an adoptat. Totun, la fòrma antiga deu mot, uei lo dia caduda en desús, qu'èra exill en catalan exactament com en gascon (cf l'entrada "exili" en Alcover-Moll). B'ei probable que lo mot catalan arcaïc exill e's prononciava exactament com lo mot gascon "e(i)shilh".
En tot cas, los mots de har servir en gascon que son plan "eishilh" (echìlh en grafia de l'I.B.G.) e eishilhar (echilhà) com ac indica clarament lo diccionari Lespy-Raymond.
En tot cas, los mots de har servir en gascon que son plan "eishilh" (echìlh en grafia de l'I.B.G.) e eishilhar (echilhà) com ac indica clarament lo diccionari Lespy-Raymond.
P.S. Sus l'istòria deu mot "exili" en occitan e en gascon, que legeratz dab interés lo comentari de Pèir Morà, autor deu diccionari Tot en Gascon e tanben deu recuelh de novèlas titolat "Letras d'Exilh" (on "x" i a la valor deu noste "ish", segon la costuma anciana en gascon).
6 comentaris:
Ne sèi pas s’ei un castelhanisme o un mot culte arrehèit suu latin "exilium", mes la forma anciana "† eishilh" estant atestada, ne i a pas nada rason de la daishar pèrder. Dens la medisha vea que poirem preconizar :
† eshimir [eʃiˈmi] (lat. eximere) - vt. (vlh.) (= exemptar)
† eishimple [eˈʃimple] (lat. exemplum) - nm. (vlh.) (= exemple)
† eishir [eˈʃi] (lat. exire) - vi. (= sortir) / (= proviéner)
Pr’aquò jo qu’aurí mei tendéncia a acceptar las duas formas, que non pas a voler espudir l’ua en per l'auta…
Amistats
JIG
@Anonime JIG: lo mot latin qu'èra en realitat exSilium, d'aquiu lo "eisch" de eischilh. Acceptar las duas fòrmas? N'ac pensi pas, jo. Exili qu'ei un manlhèu non-gascon recent e inutile , puishque lo mot corrècte i existiva plan e èra plan documentat.
Lo mot latin qu’a las duas formas segon Gaffiot p. 631 : exĭlĭum o exsĭlĭum, la forma de referéncia estant exĭlĭum. La forma etimologica exs- de "quasi ex solo" que sembla d’èster estada ja desueta o minoritària au temps de Ciceron (cf. entrada exŭl, exsŭl p. 649).
Las formas shens S n’empachan pas l'evolucion populara X < ish (cf. exemplum < eishimple, axis < èish).
Lo mot be pòt aver ua forma culta (exili) e ua forma populara (eishilh).
Personaument que m’estimi tostemps mei ua forma populara atestada mes se la cau tirar deu desbromb e se fòrças locutors an aprés exili (de formacion corrècta), aqueste que serà de mau espudir.
JIG
D'acòrd, JIG, que m'as convençut! Mercés peus comentaris! Amistats
Que’m tiri deu men silenci a perpaus d’aqueth eishil(h) qu’a hèit parlar o au mens escríver.
En efèit qu’am aquí un exemple unenc.
La version occitana oficiau exili s’es impausada dab un opuscule estampat peu J. Taupiac. Aqueth opuscule qu’es exclusivaments dedicat au mot exili, e qu’es solide lo sol exemple d’ua tau publicacion lexicau.
Taupiac qu’a aplicat la règla qui convienè per la formacion d’un mot occitan, qu’es la règla normau e adoptada per tots:
a- Se lo mot existeish en òc, -a la condicion que sia pro espandit- qu’es eth qui causit serà.
b- Se l’occitan n’a pas lo vocable, lo mot serà format deu latin.
Non sèi pas se lo lengadocian a –o n’a pas- aqueth mot mès d’evidéncia lo Taupiac a maugrat qu’estossi gascon, non l’avè pas.
Qu’a donc logicaments format exili deu latin estant, segon las règlas edictadas entà passar de l’un a l’aut, deu latin a l’occitan : (exilium, exsilium, bannissement)-> òc exili, exsili.
Qu’a publicat a mantas represas, e hens mantas revistas aqueth exili en lo justificar segon sos arguments. Qu’es un exemple reale d’ua tau insisténcia. Pr’amor ? N’ac èi pas nada idèa de las soas rasons.
Mès au hons qu’a hèit lo son tribalh de lingüista lexicografe tau com lo vedè.
Sauv que lo gascon n’es pas hens aquera situacion. Atestat qu’es, hens mants tèxtes gascons de la formas eishil(h), ishil. yshil *.
E qui mei es, qu’am aquí un deus exemples reales, per pas díser lo sol de tots los tèxtes de l’edat mejana) on lo ʃ s’escriu sh segon la nòrma occitanista d’auei (au contra de totas las realitats ortograficas). Manca pas de sau ! (ʃ qu’es escriut X en Gasconha).
Per acabar fenirèi dab l’aplicacion òrba deus occitanistas « normalisaires » de Montpelhièr, on èm concernit dirèctaments :
Que’s divèn, hens ua publicacion IEO peus escolans gascons, estar estampats quauques extrèits com exemples de conjugason gascona , deu libi « Letras d’Exilh ».
Per la rason que lo titòu èra estampat « EXILH », e non pas « EXILI » interdiccion èra estada hèita per un gent « normalisaire » de Montpelhièr que n’èi pas jamès encontrat, que digun coneish, e que probable ne sap pas teca deu gascon, de publicar pas los extrèits pr’amor sonque d’aqueth titòu.
A maugrat de l’insisténcia deu normalisaire, n’am pas volut, l’editor e jo, har lo cambiament, qu’arren non justificava puisqu’èra lo titòu deu libi, quan sii entecat d’ua fauta d’ortografia (n’èra pas lo cas au moment de l’edicion : exemple d’exilh en 1448, en Gasconha), e qu’un titòu pòt aver totas las formas que l’autor e vòu.
Solide dens tot aquò qu’i a un rapòrt de fòrça qui harà socializar o non, ua fòrma o ua auta, sufeish pas malurosaments d’aver rason.
Mès qu’es tanben l’aplicacion tarribla de l’occitanisme dens d’auts maines : ua mentida (lo gascon es occitan) cent còps dita e harà ua vertat !
*Non son pas paricularaments formas popularas, puishque las atròban hens la Costuma de Baiona (en occitan de Baiona segon Sumien, hà ! hà ! hà !).
P.Morà
Precisem que, quan disi "forma populara" ne voi pas díser "forma de picatalòs".
Que voi díser : forma obtienuda per l’evolucion normau de la lenga (esp. fonetica) en partir deu latin tardiu parlat. Lo gascon èra originaument ua lenga vernaculara, la deu pòble, per oposicion au latin mei anar mei especializat.
La formas "cultas" o "sabentas" que son arrehèitas a l’epòca modèrna segon critèris de lingüistas. Òm que’s pòt demandar perqué retienen la caduda de la finala latina (*exiliu(m) < exili) e pas l’evolucion ex < eish (o < eix) qui arretròbam dens un hum de mots gascons…
En tot cap, jo tanben soi convençut que la forma "vernaculara" o "natra", se’vs va miélher lo mot, e vau mei, quan ei atestada, que non pas la forma "culta" o "artificiau".
Nada d’aqueras epitètas (populara, sabenta, vernaculara, artificiau…) n’estant depreciativa o apreciativa. Totun la solucion mensh polemica que seré lhèu d’opausar la forma "istorica" (eishilh) e la forma "arrehèita" (exili), tèrmes mei objectius.
E, com ac preconizatz amdús, que privilègii EISHILH…
Amistats e mercés aus dus peu vòste tribalh inlassable sus la lenga nosta !
JIG
Publica un comentari a l'entrada