Ua enigma per jo qu'ei l'origina deu mot gascon "tumar" qui significa en francés "cogner" i, en particular, "cogner de la tête". en parlar deus armugants dab còrns. Coromines (El Parlar de la Vall d'Aran) que pensava "tumar" qu'èra la forma gascona de "tombar". Aquesta ipotèsi de derivacion que pausa un doble problèma. Lo prumèr qu'ei semantic. Lo dusau qu'ei fonetic. Totun la question fonetica que la coneishem en francés tanben e que i tien un explic. En aquesta darrèra lenga qui i avè lo mot (uei extint) "tumer" var. "tomer" qui significava prumèr "danser, sauter, faire la culbute" e quitament "tomber" (Dic. Godefroy). L'etimon qu'ei germanic, probablement un vèrbe deu francic ancian "tumôn", cognat de l'aleman mejan tumen: sautar, har lo virabòc, har la cabiròla, càder (cf. FEW "túmôn, CNRTL: tomber). Que sembla plan lo mot "tomber" qu'estosse a l'origina ua varianta simplament fonetica de "tomer" o "tumer" per addicion de la b qui apòrta un guadanh d'expressivitat a la fonetica, shens cambiar-ne la significacion , o sia qu'aqueste còp (un còp fa pas puta, com se ditz en occitan) qu'ei plan lo mot dab "mb" qui derivaré deu mot dab "m" simpla e non l'invèrs. Alternativament, "tomber" (oc. tombar) que seré un mot d'origina onomatopeica qu'acabè per estar con.honut dab "tumer" e lo prumèr qu'espudí lo dusau segon l'explic deu CNLRT peu mot "tomber". Personamuent, ne crei pas lo CNTRL ni lo FEW sus l'origina onomatopeica de "tomber, tombar" pr'amor lo men cervèth n'i sent pas nada onomatopèa. Per contra que crei beròi au guadanh expressiu de la fòrma "tomber" (anticament tomber/tumber) qui seré simplament ua varianta fonetica de "tomer / tumer" de fèit. Qu'insisteishi: en francés ancian, n'observam pas nada diferéncia de significacion enter las duas fòrmas, la dab "b" e la shens "b". En francés deu sègle 12, "tomber", var. "tumber", que significava "danser, sauter, faire la culbute" exactament com "tumer" var. "tom(i)er" (cf. CNRLT e lo dic. Godefroy). Per jo, l'etimon de totas las fòrmas que deu estar lo vèrbe francic túmôn e l'addicion de "b" que s'explica per comoditat fonetica o possiblament per ipercorreccion a la mòda (e possiblament d'origina) occitana. En occitan, tombar i ei atestat dejà au sègle 12 segon lo Dic. Gen. Leng. Oc. de l'Acad. Oc. Aqueste guadanh expressiu qu'explica lo succès de la varianta qui acabè per espudir la fòrma shens b en francés, mentre qu'en occitan stricto sensu la fòrma shens b qu'estó confinada a un registre estrictament pastorau, probablament manlhevat deu gascon.
B'ei probable, en tot cas, que "tumar" sia lo cognat gascon deu mot francés "tumer". Totun que demora per explicar la deriva semantica gasconista. En gascon, "tumar" que significa "heurter", "cogner" e particularament "cogner de la tête" en parlant de las bestias dab còrnas. Que l'explicam com a gasconisme d'origina pastorau, puish lo mot que devè s'aplicar prumèr au bestiar dab còrns, significacion geograficament la mei espandida puishque concerneish tota la serralada pirenenca de Bearn dinc a la Mediterranèa. Quan tuman, la ua contra ua auta, las bèstias dab còrns com las cabras e ovins que començan per auçar las duas patas davantèras au còp entà executar ua sòrta de saut, çò qui justificaré lo mot au sens francic: "danser, sauter, faire des cabrioles". Puish lo mot que prengó la significacion de "cogner de la tête" e mei generaument "cogner, heurter" en gascon. B'ei possible que i aja influx deu latin tumefacere , har tuma, tumahar conhonut dab tumar entà miar tà la significacion generau de "cogner" "heurter"com ns'ac suggereish l'etimologia prepausada per Pèir Morà (Dic. TeG) tumefacere - > tumar. Lo mot "tumar" (jouer des cornes pour les bovins, ovins, caprins), considerat com a gasconisme pastorau per Coromines e lo FEW, que s'espandi peu penent nòrd de la sèrra pirenenca deu gascon dinc au catalan rosselhonés de l'un costat e dinc au basco de l'aute (tuma: "idée de heurt" en soletan segon Dic Basque- Français de Pierre Lhande). Se lo basco sembla ignorar la significacion ligada a la cornada, guardant la significacion generau de "cogner, heurter" eretada deu biarnés, per contra en occitan, lo mot n'a pas sonque la significacion estrictament pastorau (cf. lo dic. Academ. Oc). Ne son pas sonque las bèstias qui tuman en occitan stricto sensu. En catalan (rosselhonés), la significacion de tumar o tomar qu'ei la medisha qu'en gascon: cogner, en particulier avec la tête.
1 comentari:
Que s’i pòt pensar tanben a la seria tombirar, tombiròla qui son deu camp semantic deu fr. culbuter, basculer, renverser… Be i a en tumar l’idea de "destornar en honhant”, com au rugbi.
En bèth contèxte que’s vira plan dab "heurter", com en
"Qu’ei estat tumat per ua veitura."
Tant au rugbi com a las corsas de vacas que s’i pòt véder de bèras tumadas (fr. coup (de tête), mes tb. choc, rentron, percussion…)
JIG
Publica un comentari a l'entrada