Un gasconisme en catalan: gansola (gasc. gansòla).

 Gansola. (Gasc. gansòla, idem). Mot cuelhut auprès d'ua anciana peu Bernat Gaillarde a Orbanyà, (fr. Urbanya - Conflent).  

La gansòla, en gascó,  que designa prumèr ua pèca de cuer clavada a l'esclòp entà hà'u mei confortable. Que pòt designar tanben ua sòrta de garramacha braca qui cobreish lo pè. Qu'ei autanplan emplegat com a despreciatiu sexista, per "gorranha":  "pute coum ûe gansole" (Palay). 

A Orbanyà  (Conflent, Catalonha deu Nòrd), lo mot que i a la significacion de la pèça de cuer clavada a l'esclòp.    Lo mot qu'ei atestat tanben per Na Monique Peytavi, de Prada en Conflent, totun era non sap pas lo mot sonque com a despreciatiu (emplegat a soa casa). L'insurta que vad mensh gròssa e mensh misogina en catalan que non en gascon. En la lenga vesia, lo mot ne s' i aplica pas particularament a las hemnas, au contra deu mot en gascon de Palay.  En catalan,  gansola qu'ei sinonime de "gàndul", qu'ei a díser un cap d'arren, un pelhèr, un gratapuç, un fenhant. N'ei pas impossible qu'estosse lo cas en gascon d'autescòps tanben.  

"No fot res a l'escola, aquesta gansola! "  (comunicacion de Joan Miquel Turron.)

Lo mot gansola qu'ei absent deu lexic catalan normatiu, totun qu'ei sabut au D.C.B.V. (Alcover-Moll) qui nse'n balha las definicions qui segueishen:

 

GANSOLA f.
|| 1. Peça de cuiro, devegades folrada de roba, que es clava a la boca de l'esclop perquè aquest ajusti bé amb el peu i no li faci mal amb el fregadís de la fusta (Conflent, Ripollès, Berguedà, Lluçanès, Empordà, Vall d'Àneu).
|| 2. Peça de fusta de pi, de la mida del peu, que es posa com a sola en els socs usats pels pastors en temps de mullena (Ripoll, ap. Amades Past. 148).
|| 3. m. Home malgarbat, vestit malament (Conflent); cast. astroso.
|| 4. m. Ganso, calmós en el caminar o en l'obrar (Conflent, Plana de Vic); cast. cachazudo.
    Fon.: gənsɔ́lə (pir-or., or.); gansɔ́la (Esterri).

Lo D.C.B.V. que localiza lo mot a diferents lòcs de la partida mei septentrionau deu maine catalan, de dialècte occidentau com orientau. La localisacion septentrionau e lo fèit que lo mot sia representat aus dus maines dialectaus que son tipics d'un gasconisme . A notar la significacion 2 balhada peu  D.C.B.V.  n'ei pas sonque deu parlar de Ripoll en catalan. Aquesta significacion qu'ei clarament d'origina pastorau. Que sabem, mercés aus tèxtes catalans de l'epoca (sègle 16- 17) , que los pastors en Catalonha èran gascons d'etnia e de lenga. Los paisans qu'èran majoritàriament gascons tanben, quan non èran originaris d'autas parts de França, mei que mei deu Massís Centrau, pr'amor cultivar la tèrra qu'èra  "vilanesc", indigne peus Crestians catalans e reservats taus Musulmans dinca la lor expulsion en 1609. Los païsans musulmans ("Moriscs") qu'estón remplaçats peus Gascons.  Lo vocabulari catalan deu registre pastorau e agricòla qu'ei gascon en màger part, mei o mensh adaptat.  

Palay que'nse balha la dita gascona: noû y a pas esclop chens gansole.
Aquesta dita que s'arretròba en rossellonés : cada esclop té la seua gansola , en manèira d'encoratjar la cèrca d'un partit entà maridà's.  (com. Joan Miquel Touron). 

 
Lo mot "gansòla" que sembla estar un derivat afixat deu mot  "gansa", en  fr. ganse (sòrta de cordon o de passaliga emplegada tà júnher teixuts o com a adornament, ved. CNTRL), autanplan en catalan locau: gansa (D.C.V.B). Ni gansa, ni gansola ne son pas admetuts en catalan estandard. Las ipotèsis etimologicas que son divergentas per ganse en francés e per gansalla en catalan. Lo FEW que nse'n balha un etimon grèc mentre los catalans que hèn remontar lo lor mot tà un sintagma imaginari deu francic ancian.  Totun las significacions de oc/gasc. gansa o deu fr. ganse e deu cat. gansalla que son las medishas e los dus mots que comparteishen lo medish etimon shens nat dobte.  Fòrmas dab "gü" o "go" per "g" ne son pas atestadas enlòc, en quina lenga que sia, çò qui hè pòc versemblanta l'ipotèsi d'ua etimologica francica prepausada peu diccionari catalan. Lo Gran Diccionari  General de la Llengua Catalana n'a pas sabut har la correspondéncia enter lo mot "gansalla"  e lo mot "gansa", aqueste darrèr estant absent deu lexic normatiu d'aquesta lenga. L'etimologia francica qu'ei fantasiosa.

	gansalla: [c. 1410; del fràncic *wintsail, del germ. comú wind 'vent; gos llebrer o corredor' i sail 'corda', aplicat a les cordes de menar gossos i també segurament a les de lligar les veles de les naus]
	f 1 1 Fil d'empalomar.
		2 Anella o rotllana de fil, de cordill o d'una altra matèria prima i flexible.
	2 CALÇ Cadascuna de les orelles de l'espardenya per on passa la veta.

Las  significacions 1-1 e 1-2 de gansalla que son plan las deu mot gansa en occitan (gascon incl.) e deu mot "ganse" en francés . La significacion 2 qu'ei distinta de la de gansòla, totun que i podem  trobar similaritats.  

L'auta ipotèsi etimologica, la de FEW, que hè derivar gansa d'un mot grec  γαμψος  (gampsos) qui significa "corbat". En aquesta ipotèsi, tant lo gascon gansòla (e lo son parion masculin gansòu) com lo mot catalan gansalla que serén derivats afixats de gansa  e, se l'etimologia ei plan grèca, lo mot  ne seré pas gascon d'origina  mès un manlhèu deu provençau. Gansalla qui ei la fòrma catalana, qu'ei possiblament un manlhèu gascon o occitan. Lo mot gansalha, derivat de gansa per afixacion plan classica dab l'afixe collectiu -alha,  n'ei pas atestat sonque deu sègle XV ençà, mentre que gansòla  ei probable un eretatge lingüistic deus immigrants Gascons a la Catalonha septentrionau. Qu'ei a notar lo mot gansa qu'existeish plan en catalan, totun qu'ei considerat com a dialectau com gansola. D'autes mots deu medish etimon "gampsos" que serén "gancha", "guincha" e "gancho" e los lors derivats afixats (idem en esp. gancha, cat. ganxa, fr. gonche) qui pòden designar sia cròcs de diferentas sòrtas, sia la rèsta d'ua  branca trencada enqüèra estacada a l'arbo. En aqueste darrèr cas, lo concèpte de "plegat, corbat" n'i ei pas briga. 

Personaument, ne soi pas jamei estat hèra estrambordat per las ipotèsis d'etimons grècs en la lenga populara, enqüèra que non sian pas impossiblas en provençau pr'amor de l'influéncia de la ciutat foceana. Un gran nombre de mots supausats d'etimon grèc que pòden estar explicats peu latin o peu celtic. Qu'ei lo cas deu catalan "neret" (gasc. gauec, rododendron, planta pirenenca d'altitud), qui Coromines imaginava en manlhèu deu grèc ( nerion !!!).  "Neret" qu'ei la fòrma anciana e dialectau per "negret",  qu'ei a díser "quasi negre" en catalan, com ac testimònia enqüèra la toponimia rosselhonesa: Montner e El Neret - (Lo Naret en fr.).  Qu'ei ua fòrma pirenenca, autanplan gascona. D'autes exemples que son lo mot gascon e catalan calaish - calaix  qui lo medish lingüista e volèva har derivar deu grèc "calathion" en plaça deu latin "capsus" e lo deu gascon "brac" qui lo FEW e vòu har derivar deu grèc "bracchis" per ignorància deu son correspondent e quasi omonime celtic.  Entà explicar lo mot "gansa", que m'estimi mei de prepausar l'ipotèsi d'un etimon celtic, puish qu'avem lo mot "kantia" com a  bon candidat ja. L'etimon de "kantia" qu'ei la locucion prepositiva deu protoceltic "kanti" qui a las significacions de "dab", de " junt a", "au ras de". Lo substantiu "kantia" en celtic ancian qu'avè la significacion d'assemblada, de junta, de liga, de çò qui ei assemblat  ( cf. DicGaul de Delamarre e los dic. de protoceltic) e, possiblament, que poiré aver la de " ligam" o de "junt", de çò qui liga, qui juenh.   

En tot cas e entà clavar, aquiu qu'avetz un navèth exemple de mot gascon incorporat locaument au lexic catalan, considerat com a dialectau en aquesta darrera lenga. Aqueste mot, com un gran nombre d'autes gasconismes, qu'estó possiblament eretat deu parlar de neo-catalans d'etnia e de lenga gasconas e deus sons descendents.