¡Canta bien y canta jhuerti!

Juli Cesar escrivó que l'arriu Garona asseparava los Aquitans deus Gaus. Segon eth, los Aquitans qu' èran linguisticament e etnicament diferents deus Gaus e que calèva cercar la lor afinitat etnica deu costat sud deus Pirenèus. Las inscripcions lapidàrias trobadas en bèris pais gascons que dan rason a l'emperador roman en tot indicar que la lengua deus Aquitans èra deu tipe basco, ua forma de basco antic. Lo mot gascon medeish reflecta aquera origina, pr'amor que provien de Vascones (Uascones). En realitat, gascon e basco que son plan lo medeish mot prononciat un pauc diferentament. Los Gaus non podón pas jamès colonizar Aquitània, lhevats la vath de Garona (de Salardunum en Aran dinc a Burdigala en Gironda) e los país de la còsta, la periferia d'Aquitània, qué. A l'interior, non s'i podón pas demorar.

S'a cercat dens aquesta diferéncia etnica deus Aquitans l'origina de la gran originalitat de la lengua gascona per arrapòrt a l'occitan stricto sensu.

Un tret emblematic deu gascon qu'ei la prononciacion aspirada de la consonanta f. Guaireben tots los parlars gascons comparteishen aqueth tret, lhevats quauques parlars de la periferia, per exemple los de la Vath deu Garbet en Coseran, plan gascons mès on f i ei bohada coma en lengadocian e en catalan (palharés) vesins. Coma exemple de gascon "en f", podetz escotar lo d'Aulús en clicant aquiu. Qu'ei un gascon de transicion.

En realitat, l'influencia deu substrat basco o proto-basco sus la pronóncia de la consonanta f romana qu'ei dobtós pr'amor l' f qu'ei bohada en navarro-aragonés, on lo substrat basco non hè pas cap de dobte, mentre que n'i a pas cap de traça seriosa de basco dens la toponimia de la Comunitat Autonòma de Cantàbria, on la consonanta f i ei enqüèra uei lo dia sonora e aspirada. S'a avançat d'explicacions bascofilas per explicar toponims cantabres coma Selaya, a la termièra deu país "pasiego". Zelaia en basco que vòu díser la pradera. Totun, non sembla pas que Selaya provienga deu basco Zelaia, l'ipotesi d'aquera filiacion non resisteish pas a ua analisi istorica e toponimica seriosa, Coromines e d'autes l'an desmentida.

La prononciacion aspirada de la consonanta f qu'ei plan ua caracteristica deu parlar cantabre, s'audeish enqüèra en mots on lo castelhan i a conservat la f bohada: jhuenti per fuente - (gascon hont / catalan font) jhuisti per fuiste- (gascon hos o estós/ catalan fores), jhuerti per fuerte (gascon hòrt, catalan fort), eca. E la h castelhana, derivada de l'f aspirada e vaduda muda en lengua estandard, qu'ei demorada sonora en cantabre. Hondo, per exemple, i ei prononciat jondo, jondu. Aqueth tret de pronóncia de la consonanta f aspirada s'es conservat en lòcs d'Andalosia, e a Sevilha en particular, on los colons de procedéncia santanderina s'estón installats nombrós. La cadea qui barrava lo pòrt de la Sevilha araba, deu temps de la "reconquista", qu'ei conservada en la glèisa parroquiau de Laredo. En cambi, los Sevilhans qu'an eretat la manièra cantabra de prononciar l' f aspirada en castelhan.

Aquesta manièra de prononciar la consonanta f latina qu'ei hòrt anciana e qu'a deishat traças de las nombrosas dens la toponimia de la Comunitat Cantabra . N'i a plen d'exemples, citem sonque tà illustrar lo men prepaus: jontana (castelhan fontana), jonfría (fuente fría, gascon hont (ar)reda), cojorco (<*cumforcu, fòrça comun per tota Cantàbria, un "cojhorcu" en parlar cantabre qu'ei - o èra - ua "hondonada en un canal de una montaña"), cojorcuco (disminutiu deu precedent), San Jilguero, Jayuco, Joyela, joyeluca, La Gerrana, La Jarmosa, La Juntanuca ( en gascon Hontaneta), La Jonda, Jerrán, etc, etc, etc... Totun, coma ac èi escriut, n'i pas cap de traça de toponims bascos en Cantàbria. A mei, las pòcas inscripcions qui'ns son arribats qu' indican los Cantabres de l'antiquitat qu' èran celtizats o en tot cas de lengua indo-europèa. Tant los noms de rius: Salia, Deva- més aquò n'ei pas hera significatiu, pr'amor que los arrius en Bascoat n'an pas de nom basco-, com los noms de tribús cantabras: Saleni, Orgenomesci, de clans: vellicum, celtigun, o los de personas que legem sus d'inscripcions lapidàrias: Bovecius, Boderus, Danuvius, ... son de tipe celtic o en tot cas plan indo-europèus afins au cèlta, e pas briga basco-aquitans.


S'ei vertat qu' Aquitans e Cantabres e s'alièn tà combàter ensems contra los Romans, non sembla pas que parlavan la medeisha lengua. La teoria deu substrat qu'a fòrça de dificultats tà explicar perqué en la Gran Gasconha coma en Cantàbria, la consonanta f i ei prononciada aspirada, mentre qu' ei bohada en Haut-Aragon e en Astúrias. Dilhèu que cau trobar ua auta explicacion. E que nos cau tornar pensar a l'origina deu fenomèn a Sevilha: qu'èran los colons medeishs qui parlavan atau. E ei possible qu'èra tanben lo cas en Gasconha e en Cantàbria, qu'ei a díser en aqueris cas qu'èran las tropas romanas medeishas qui parlavan atau. L'aspiracion de la f que seré un tret lingüistic regionau deu parlar roman aportat per los colonizadors medeishs.

Bon tot aquò qu'èra un pretèxte tà tornar escotar musica de la "tierruca". N'i escaparatz pas ;).


¿Morenuca, onde jhuisti? Que no ti puedo alcontrar...




Toca el rabel, compañeru, canta bien y canta jhuerti !

El rabel de Pedro Madrid (tròç) -