Conjuga lo subjontiu com volhis / volhas

La termièra enter gascon e catalan segueish la cresta pirenenca, dab pas e còths a mes de 1700 m d'altitud. La separacion qu'ei plan fisica. La transicion lingüistica enter aquestas duas modalitats occitanas non n'ei pas briga facilitada. N'ei pas lo cas enter lengadocian e gascon, e enqüèra mens enter lengadocian e catalan. Aquò hè qu'en bèras zònas de las termièras occitano (stricto sensu)-gascona e occitano-catalana, s'i emplegan parlars que non son pas aisits de classificar. Presentan trets de l'ua e de l'auta modalitats vesias, e la classificacion de bèths parlars deguens l'ua o l'auta modalitat qu'ei arbitrària. Que son los cas per exemple deu seronés (parlar meslèu lengadocian mès ja plan gasconejant) e deu massadés (parlar meslèu gascon mès ja plan occitanejant). O deu parlar de Maurin/Maurí, qui se ditz occitan (lengadocian deu grop fenolhedés-donesanés-saltés, un grop de parlars qui catalanejan fòrça) mès qui Coromines classifiquè coma catalan.
Deguens lo grop occitan de lengas, lo gascon que presenta trets fonetics e gramaticaus qui'u plaça a despart.
Aquiu que n'avetz deus mes caracteristics:
hilh, cauhar, gahar, bohar etc e non pas filh (fill), calfar/caufar, agafar, bufar. Las formas dab f (filh, caufar...) son dialectaus e fòrça localizadas en gascon.
ua, lua, plea e non pas una, luna/lluna, plena
coloma, coma, cama e non pas colomba, comba, camba (mb > m com en catalan)
grana, pregona, lana e non pas granda, pregonda , landa (nd>n cf. lo catalan)

haria e non pas farina
castèth e non pas castèl ni castell, e tanben: aqueth, budèth, eth, còth, vaishèth, ausèth, cistèth etc...Òm pòt aisidament trobar los mots corresponents en lengadocian e en catalan en tot substituir la terminason -èth respectivament per -èl e -ell.
era e non pas ela ni ella, e tanben: caperan, corada, auseron, cistera (o shistera, mot passat au basco) etc. En posicion intèrna, lo ll latin, conservat en catalan, que da r en gascon, mentre que hè ua l simpla en lengadocian: caperans, en occitan (stricto sensu): capelans, en catalan: capellans.
Doncas, en gascon qu'ei garia e non pas galina ni gallina.
dauna e non pas dòna/dona.
dijaus e non pas dijòus/dijous.
nau-nava e non pas nòu-nòva, nou-nova.
aufrir, aunor, auratge, aunèste etc e non pas ofrir, onor o honor, oratge, onèst o honest etc.
quate, vrente, frèbe, enter (ente), lèbe e non pas quatre, ventre, fèbre o febre, entre, lèbre/lebre...
aigua o aiga (com en catalan), lengua (o lenga o luenga o lenco), guaire e non pas gaire, guaireben e non pas gaireben / gairebé, guardar e non pas gardar, guarir e non pas garir etc etc
dus e non pas dos
hèit (hèt), nueit (neit, net, nuit), dret (dreit), güèitar / guaitar e non pas fach, nuèch, drech, agachar...En catalan: fet (dial. feit), nit, dret, guaitar.
Los enonciatius: "bouha prou bouha, a remuda lous dits qu'èm (Michel de Montaigne, en grafia de l'autor, tirat deus 'Essais").


L'usatge o non deu partitu: que volem pan, e non pas com en occitan: volèm de pan (en catalan : volem pà)

- Be vendrà quan volhi/volha!!!! (subj. pres.) e non pas com en occitan: vendrà quand voldrà!! (ind. fut.) (cat. vindrà quan vulgui/vulga)

E la formacion de l'imperfèit: corrèva e sentiva e non pas corriá/corria e sentiá/sentia (aquera caracteristica gascona qu'ei compartida dab lo catalan nòrd-occidental e l'aragonés)

E la formacion deu preterit simple completament diferenta de las en occitan stricto sensu e en catalan: voler: volói, volós, voló(c), volom, volotz, volón.

E la formacion deu preterit perifrastic: va sortir = (cat.) va sortir. Pas guaire emplegat uei lo dia, mès perfectament corrècte en gascon. Que'n trobam enqüèra d'exemples pro nombrós en los condes de la Gran Lana arrecuelhuts per Felix Arnaudin.

A despieit de l'obstacle fisic qui separa los domenis catalans e gascons, que compartim dab los Catalans, e a còps dab los Aragonés, ua seria de mots desconeguts en occitan stricto sensu. Que'm vienen de tira per exemple estona (prononciat en gascon estuna, estuno), melic (id. en catalan occidentau, meligo en aragonés), aplec e los sons derivats aplegar e aplegada, e tota ua tiera de mots tipicament pirenencs.

Que i a tanben ua causa qui lo gascon e lo catalan an en comun e qui non s'arretròba pas en occitan stricto sensu, qu'ei la desinéncia deu subjontiu en -i. Qu'ei ua caracteristica deu gascon occidentau. Lo gascon orientau que s'a guardat un subjontiu de tipe classic, panoccitan. Los dus metòdes tà apréner lo gascon qui podetz trobar a la venta, titolats "Que parli gascon" e "A Hum de Calhau", qu'emplegan exclusivament aquesta forma deu subjontiu en i, e non pas la "classica", supausi pr'amor que la en -i serà mes aisida peus començaires.


Present deu subjontiu deu vèrbe cantar en gascon occidentau:
canti
cantis
canti
càntim
càntitz
cantin

Present deu subjontiu de cantar en gascon centrau e orientau :
canti,
cantes
cante
cantem
cantetz
canten

En catalan orientau, lo present deu subjontiu de cantar que hè:
canti
cantis
canti
cantem
canteu
cantin

e en catalan occidentau:
cante
cantes
cante
cantem
canteu
canten

Notatz qu'en gascon occidentau, la desinéncia en i afecta totas las personas mentre qu'en catalan cantem e canteu son conservats en orientau com en occidentau. En gascon, canteu per cantetz qu'ei un dialectalisme fòrça localizat (Castelhon de Coseran, que vesia dab Palhars per la cresta). A prepaus de la manièra de conjugar en coserano-castelhonés, podetz escotar las enquèstas hèitas per Xavier Ravier tà l'atlas lingüistic deu gascon, los enregistraments que son audibles per l'internet, lo ligam que's tròba sus aquera pagina, en haut a dreta (a cada vilatge son lengatge...).



Ara, tà conjugar lo present deu subjontiu de sentir en gascon:

senti
sentis
senti
sentim
sentitz
sentin

o

senti
séntias
séntia
sentiam
sentiatz
séntian

en catalan orientau:

senti
sentis
senti
sentim
sentiu
sentin

bastir (desinéncia en eishi; variantas: bastissi, bastissis etc: bastishi, bastishis, etc)
basteishi
basteishis
basteishi
bastéishim
bastéishitz
basteishin

o

bastesqui
bastescas
bastesca
bastescam
bastescatz
bastescan

bàter

bati
batis
bati
bàtim
bàtitz
batin

o

bati
bàtias
bàtia
batiam
batiatz
bàtian

etc.

En gascon occidentau com en catalan orientau, las desinéncias en i afectan tanben lo subjonctiu passat (imperfèit deu subjontiu):

gascon occidentau:
cantèssi
cantèssis
cantèssi
cantèssim
cantèssitz
cantèssin

gascon centrau e orientau:
cantèssi
cantèsses
cantèsse
cantèssem
cantèssetz
cantèssen


catalan orientau:
cantés
cantéssis
cantés
cantéssem
cantésseu
cantéssin

Los patrons que'vs balhi que son los de la lengua gascona normativizada, mès en gascon, dilhèu enqüèra mes que non pas en catalan, las variacions locaus que son pro nombrosas, e quitament per çò que tòca a la formacion deus radicaus. Per exemple, poder a la prumèra persona deu present deu subjontiu que pòt hèr en gascon: pòdi o posqui o pogui o poishqui o pusqui o posca... (Atencion qu'en gascon, l'o de posqui demora barrada contrariament a pòsqui en occitan dit "larg", per larg aquiu que cau compréner, de manièra paradoxau, stricto sensu e non pas lato sensu. Aquerò qu'èra ua arremarca destinada taus amics d' Initiativa per Occitània, rai...). Estar / èster: sii , èsti, sia, singui, sigui, si, etc.

Quauques gramaticians com Romieu e Bianchi (Gramatica de l'Occitan Gascon Contemporanèu) qu'aconselhan de n'utilizar pas sonque lo subjontiu classic, çò que hèm tostemp en aqueth blòg, tà non pas talhar lo gascon de la rèsta de l'occitan. Totun, com ac èi dejà senhalat, las fòrmas deu present deu subjontiu "en i" que son las unicas ensenhadas peus dus metòdes de gascon en venta, tant lo gasconista en grafia classica reformada (Que parli gascon) com l'occitanista (A hum de calhau). Los Occitans non-gascons que pòden tostemp consultar aqueris metòdes tà apréner lo gascon o perfeccionà's, s'ac vòlen. A mes, qu'avem l'escadença de compartir lo subjontiu en -i dab lo catalan e lo subjontiu en i qu'ei plan present dens la literatura gascona modèrna. Doncas, la mea conclusion serà qu'en gascon, com en catalan, e's pòden utilizar las duas manièras de formar los subjontius, e non cau pas privar-se'n.