La region que i avèm passat lei vacanças

En occitan non-gascon, lo pronom relatiu adverbiau ont qu'ei grafiat dab ua t finau pr'amor aquera t qu'ei sonora quan lo mot qui segueish comença per ua vocau coma dens la frasa " ont es? ". En gascon, n'i a qui l'escriven atau, dab la t finau, coma signe de volontat d'unificacion occitanista. Totun, aquera t finau non soa pas jamés en gascon. On que vien deu latin unde, e en gascon com en catalan nd > n , la d que vad muda. Doncas l'ortografia mes correnta en gascon qu'ei plan on, sens nada t. En la grafia alternativa qu'ei la reformada gascona, lo nd finau que i ei plan notat, doncas en aquera grafia: ond. Aciu, la d etimologica serv sonque tà indicar que la n finau i ei prononciada dentau (unn), coma dens pregond (pregúnn), (ar)redond ((a)rredúnn) etc, qui, en gascon, hèn au femenin pregona, (ar)redona, etc., escriuts atau en las duas grafias. En la grafia occitana deu gascon (la d'aqueth blòg), la d muda finau non ei cap notada: on, pregon, arredon. En catalan normativizat, la t de on n'ei pas notada, mès que's deisha enqüèra enténer locaument com en lengadocian, en particular en septentrionau (rosselhonés) e en septentrionau de transicion. L'amic Eduard Abelenda i Puigvert que la nota plan en tot transcríver lo son parlar catalan falgonin (septentrionau de transicion, region de Besalú, Garrotxa). Que'u citi:
"Les dugues últimes películes de l'Albert Serra parlen de llibres i históries molt coneguts, pró 'l tros que surt a la película è' 'l que no diuen el llibres, són el camin llars del Quixot, d'en Sancho i del tre reis i tot lo que van xerrant mentres no 'riben allà unt han de 'ribar." En catalan, u que's pronóncia coma o en occitan, unt = ont.




En bèris parlars occitano-romanics, qu'ei frequent de remplaçar ont /on , per lo pronom relatiu que solet o seguit de i (que i).
La region que i avèm passat lei vacanças / la regió que hi hem passat les vacances (exemples balhats per Aitor Carrera dens Entre dues frontères, estudis de lingüistica occitana, Pagès Ed.).

Lo ròtle deus lingüistas normativizadors qu'ei de hèr causidas tà definir çò qui ei acceptable e çò qui n'ac ei pas en ua lengua normativa. A còps, aqueras causidas non pòden èster sonque arbitràrias. E serà corrècte aquera utilizacion de que tà diser on/ont? Qu'avem eretat dus avis contraris: Loïs Alibert decidí que òc, mentre que Pompeu Fabra la stigmatizè com incorrècta, enqüèra que sia - o qu'èra, pr'amor la forma de catalan emplegada a la television e a la ràdio que contribueish desgraciadament a tuar los parlars naturaus -tan correnta en catalan parlat com en d'autas varietats occitano-romanicas.

L'adopcion de que per díser ont qu'ei fòrça populara en çò deus escrivans occitans non-gascons, se'n tròban qui evitan quasi sistematicament d'utilizar lo pronom adverbiau ont, dilhèu per reaccion identitària tà opausà's a l'usatge francés (de hèit panromanic) de "où". Au contra, los escrivans catalans qu'utilizan sistematicament on e pas jamés que, en tot seguir atau las recomandacions de Fabra e de l'I.E.C e en fasa dab l'usatge generau deu romanic.

En gascon, e particularament en gascoiné, la causida qu'ei la medeisha que la deu catalan, doncas que s'opausa a l' occitan non-gascon. La Gramatica de l'Occitan Gascon Contemporanèu, per occitanista que sia, qu'ignora completament aquera utilizacion de que coma substitutiu de on. Enqüèra que, a jo, e m'arribe d'utilizar que per on, qu'ei per influença deu lengadocian e qu'ac vau mes evitar, com ac hèn generaument los escrivans d'expression gascona. Totun, la rason tà nosautes non n' ei pas ua consideracion de correccion com en catalan. Que va meslèu ligada dab l'emplec plan gascon de que coma enonciatiu. A la frasa occitano-catalana "la taula i es (hi és) ben parada" que correspón en gascon: "la taula que i es/ei ben parada".


Se "la region que i avem/am passat las vaçanças" no's ditz pas en bèris parlars gascons qu'ei probablament pr'amor de l'interferéncia de que coma enonciatiu. En aranés, on l'emplec de l'enonciatiu gascon que i ei rar, guaireben extinct, lo relatiu que pòt servir tà substituí's a on: Eth país que (i) viu Joan= Eth país (a) on viu Joan, segon Aitor Carrera (Gramatica aranesa, Pagès ed.). En las varietats meridionaus deu gascon occidentau e centrau, lo pronom que de l'occitano-romanic qu'ei estat remplaçat , mes o mens completament segon los parlars, per d'autas fòrmas coma dont o qui.

L'emplec de dont acerà on l'occitan stricto sensu e lo catalan hicarén que, qu'ei caracteristic deu gascon de las Lanas:
Ua canta dont era cantava, benlèu ende era. Que cercava la votz deu son òmi dont se l'èra desbrombada (Bernat Manciet, citat per Romieu e Bianchi, Gramatica de l'occitan gascon contemporanèu).
En Biarn e Bigòrra, que s'emplegan meslèu qui e de qui : La taula qui vedem qu'ei plan parada, la taula de qui vedem/vegem qu'ei plan parada.

La gascoiné qu'a adoptat meslèu qui. Mès, en gascon, "la region qui (i) avem passat las vacanças, que m'agrada" non soa pas ni beròi ni francament corrècte, que vau més se'n tier a "la region on avem/am passat las vacanças, que m'agrada". N'i a pas nada rason tà non pas hè'c.