Lengua gascona o lenguaS gasconaS?

La classificacion deu gascon com a dialècte occitan o com a lenga a despart que depén deus critèris causits, e com los lingüistas ne saben pas har servir critèris scientifics, quantificables e universaument arreconeishuts tà decidir se dus parlars son de la medisha lengua o non, non son pas tots d’acòrd sus aqueth subjècte. E, en realitat, quina importància aquerò e pòt aver? Non cau pas jamei oblidar la question de l’occitanitat o non deu gascon qu’ei sonque un ahar de classificacion e arren mei. E non cau pas con·hóner un sistèma de classificacion dab la realitat.

Lo sistèma de classificacion deus parlars en dialèctes e deus dialèctes en ua lengua qu’ei comòde peus linguistas mès aqueth sistèma que presenta limitacions de las sevèras qui l’empachan d’arrepresentar corrèctament la realitat linguistica. En la realitat, cada parlar ei ua lengua. Lo parlar qu’EI lengua. Se los parlars e son diferents, las lenguas que'n son diferentas. Après, los locutors pòden decidir se las diferéncias e son significativas o non e eventuaument s’enténer sus un parlar comun qui representaré la lengua comuna.
La classificacion que t’obliga de regropar los parlars en ua lengua. B’ei plan reductor, aquò! Que preni un exemple: lo parlar de Maurí/Maurin en Fenolhedés. Segon Coromines, aqueth parlar qu’ei catalan. Per d’autes linguistas, lo parlar de Maurin qu’ei lengadocian. Qui a rason? Se consideram – com ac ei generaument admés peus lingüistas- que lo parlar de Perpinhan ei catalan e lo de Sant Pau de Fenolhet ei lengadocian, lo parlar de Maurin que permet efectivament l’intercomprension totau dab las duas modalitats (de tot biaish dejà largament intercomprensiblas entre si), doncas, lo parlar de Maurin qu’ei au còp lengadocian e catalan. Non i a pas nada frontèra lingüistica aquiu. Que i a ua transicion progressiva. Que’s pòt parlar tanben deu capcinés, tant lengadocian com catalan, e evidentament 100 % capcinés. E lo benasqués? Tant catalan com aragonés, e evidentament 100% benasqués. E que i a parlars que son au còp gascons e lengadocians, e los parlars gascons de Luishon e d’Aran que son aisidament comprensibles peus benasqués vesins e vice-versa.

Lo sistèma de classificacion emplegat peus lingüistas qu’ei incapable d’arrepresentar aqueras subtilitats de manèra nuançada. Aqueth sistèma qu’ei tròp reductor. Que’t mia tà imaginar frontèras linguisticas en lòcs on non n’i a pas vertaderament.
En la realitat, cada parlar ei ua lengua e aquò n’a pas de depéner d’un sistèma de classificacion. Prengam lo cas de l’aranés. L’aranés tau com ac entén Aitor Carrera, qu’ei a díser l’ensemble deus parlars pròpis de la Val d’Aran, qu’ei constituit de ueit parlars diferents. La lengua oficiau en Aran, e doncas en Principat de Catalonha, qu’ei basat sus un solet: lo parlar de Vielha-Mijaran. Qu’ei vadut lo parlar comun, l’estandard, la lengua nacionau d’Aran dita l'aranés e, per consequéncia, la modalitat occitana pròpia deu Principat de Catalonha deu quau Aran hè partida e deu quau los aranés e son ciutadans de plen dret.
Quant au gascon en generau, qu’ei au mens tan complèxe dialectaument com lo catalan, senon plan mei. En son blòg, l’escrivan biarnés e locutor naturau de gascon Eric Gonzalès qu’afirmè deus mots deu roman "La pluja" de l’escrivan gascon Manciet, que'n comprenèva sonque ueitanta per cent. Aquiu, l'intercomprension qu'ei probablament plan mens bona que la enter lo lengadocian de Sant Pau de F. e lo catalan de Perpinhan. Doncas, se las lenguas escriutas (shens parlar de las modalitats oraus) deu landés Bernat Manciet e deu biarnés Eric Gonzalès e son tant pòc intercomprensibles enter si, quin e podem arribar a la conclusion que son parlars d’un medish sos-dialècte occitan aperat gascon occidentau? Se cregossem çò qu’avança Eric Gonzalès, occitanista irreprochable, las diferéncias entre los dus tipes de gascons – classificats per lingüistas occitanistas com d’un medish sos-dialècte-que serén plan mes granas que non pas las qui asseparan dus dialèctes de la lengua catalana com lo centrau (principatin) e lo valencian. Que caleré har escotar un tèxte de Bernat Manciet lejut per l'autor (n'i a en CDs) a locutors naturaus de la lengua aranesa tà verificar se son capables de’u arrevirar en aranés. L’intercomprension qu’ei totun ua condicion sine qua non tà classificar dus parlars dens la medisha « lengua » ça’m sembla. La remarca d’Eric Gonzalès que relativiza la significacion de la classificacion lingüistica aplicada au gascon e que pòt sufir tà explicar la dificultat de har acceptar ua lenga gascona comuna. Que cau soslinhar lo problèma de la complexitat dialectau deu gascon n’ei pas jamès estat correctament tractat peus lingüistas. Los lingüistas occitanistas qu’an evitat de s’i interessar de tròp près.
La question pausada per la remarca d’Eric Gonzalès n’ei pas se lo gascon ei ua lengua diferenta de l’occitan o non, mès plan se lo gascon ei vertaderament, uei lo dia, ua lengua unica o un ensemble de mei d'ua. Gascon o GasconS?

Qu’avem dejà duas normas gasconas arreconegudas: l’aranesa e la biarnesa , qui corresponen a duas nacionalitats gasconofònas ben distintas. Totun, la question de la causida de l’estandard que’s pausa per la rèsta de Gasconha. Lhevats los aranés e los biarnés, los autors gascons que son pòc enclins a emplegar un deus dos estandards quau que sia, qui consideran com tròp diferents deu lor parlar o com tròp tipats. En abséncia d’ua norma pan-gascona largament acceptada, los autors gascons (sensu stricto ) qu’utilizan un gascon personau, sia de basa locau, sia de composicion. Un exemple de gascon composicionau qu’ei lo qui lo comengés Pèir Bèc emplega en la soa òbra literària. E mei lo gramatician Andriu Bianchi, autor de mantuns tribalhs consacrats a definir gramaticaument lo gascon "normat", qu'ei a díser lo gascon « estandard», en realitat l'estandard utilizat peus biarnés, que non lo gascon composicionau de Pèir Bèc, n’emplega pas briga aquesta medisha modalitat gascona "normada" dens los sons escrits en gascon qui pareishen regularament dens La Setmana. Au gascon presentat com "normat" peu quite Bianchi, eth medish que'u prefereish lo son gascon composicionau personau, enqüèra diferent de lo de Pèir Bèc. En cambi, lo gramatician Maurici Romieu, qui co-signè dab Andriu Bianchi ua gramatica gascona normativa, qu’emplega l'estandard biarnés deu gascon en la revista deus Reclams. Que cau remarcar Maurici Romieu, roergàs d'origina, qu’ei biarnés d’adopcion, que viu en Biarn, mentre Andriu Bianchi que viu en Gasconha. La diferéncia de nacionalitat que poiré explicar la diferéncia de causida linguistica enter lo biarnés Romieu e lo gascon Bianchi.

Har acceptar en Gasconha un parlar gascon comun de har víver a costat deus parlars locaus qu’ei un desfís màger peu sègle 21.

Diglòssia a la Setmana

L' editoriau venider deu men ebdomadari occitan preferit la Setmana, qui podetz dejà liéger suu blòg deu mèste Andriu, que'm hè pausar ua question de principi linguistic. E's pòt acceptar en un tèxt gascon manlhèus desconeishuts de Palai, quan los equivalents gascons existeishen plan? Lo tèxt deu mèste n'ei conhit. Tà començar, qu'emplega lo vèrb téner quan Palai e recensa tiéner, ténguer, tier, tenir mès pas téner. Bon, dilhèu que s'ageish d'ua fauta de tipografia, aquò que pòt arribar. Un aute onguesisme (occitanisme non gascon), ua distraccion, probable, qu'ei mai en lòc de mei, mes o mès. Un tresau exemple qu'ei mena tà díser òrdi, escantilh, tipe, classa. Aqueth que pausa dus tipes de problèma. Prumèr, au vèrb menar lo gascon generau que prefereish miar, amiar, de forma mes gascona. Dusau, lo mot mena dab lo sens d'escantilh qu'ei desconeishut en gascon blos. B'ei vertat qu'emplegam correntament lo francesime sòrta, totun n'ei pas ua arrason tà'u substituïr per un aute manlhèu non gascon pr'amor, d'equivalents plan gascons de "sòrta", que n'i a un sarròt. Tà arrevirar l'expression "de tota mena", que podetz causir: de tot escantilh, de tota traca, de tot òrdi, de tota mandra, de tota requista, etc...

A la diglòssia costumèra deu hèit deu francés, los de la Setmana que i horneishen ua auta deu hèit de l'ongués (occitan non gascon), man(i)èra de'ns raperar nosautes gascons qu'èm ua minoritat non sonque en França senon tanben en Occitània. Qu'ei precisament çò qui volem deishar d'èster: ua minoritat. Doncas, per nòste, en gascon blos, en vos pregar. Pro de vergonha: en gascon blos!

Coserans qu'arcuelh eths auboèsis deth món

Coserans, enriquit peth son vesiatge damb Comenges, Aran e Palhars, que presenta uá bèra paleta culturala que demora d'arredescorbir. L’an 2011 que tira ena lutz eth aboès, auboès emblematic deth Coserans, e que da era guinhada ath bot, era cornamusa dera val d’Aran. Era vila de Sent Guironç (Coserans) qu’arcuelh en abriu uá exposicion consacrada aths auboesis deth món e, pendent tot eth an 2011, conferéncias, espectacles e concèrts que permeteràn ath public d’apreciar e d'arretrobar eras musicas tradicionalas. Aqueris rencontres qu’an coma fin de hèr-las conéisher melhor en encastre dera suá istòria e deth son us ena Societat.




En tot aplegar totis eths actors, Passatge que da un “bohet” arreviscolaire a Coserans.

Pierre Rouch,
musicaire e factor d'esturments /instruments..




Aquiu qu'avetz eth programa en gascon (na avé'u en francés, véd. acitau).

Deth 2 ath 17 d'abriu 2011 : Exposicion "Eth aboès que convida eths auboèsis deth món" ena gara vielha de St Guironç.

Divendres 1er d'abriu : 17h30 -  Vernissatge dera exposicion « Le hautbois du Couserans invite les hautbois du monde / Eth aboès que convida eths auboèsis deth món (ena gara vielha, Sent-Guirons).

   

Dissabte 2 d'abriu en Tortosa (Coserans), diada co-ordinada per Pèir Rouch :  « Eth aboès de Coserans que convida eths auboèsis deth món » aths crotzacamins de Catalonha  e dera Val d’Aran.

- 15h30 a 16h00, intervencion de Paul Macé (director deth Centre Internacional de Música Popular de Ceret (66))

 CIMP.

- 16h00 a 17h00, conferéncia d’Alain Servant sus eth aboès de Coserans. Presentacion deth instrument d’un punt de vista organologic per Pèir Rouch.

-   17h00 a 17h30, presentacion dera classa d'auboès classic dera escòla de musica  de Sent-Guironç per Denis Dugros.

- 17h30 a 18h30, conferéncia animada per Bernat Menetrier sus eth bot, cornemusa dera Val d’Aran. Consideracions sus era factura de l'instrument per Pèir Rouch.

Questions/ Escambis

- 19h30, aperitiu e repèish prengut en comun.

- 21h00 a 21h40, Les Biroussans: espectacle dehòra s' eth temps ac permet.

- 21h45 dentià tard « Serada Passatges ».

Concèrt : Eth aboès e eth bot  aué.

Fanfare du Couserans 2 tròcis / Fanfare des Pyrénées (formacion redusida) 2 tròcis

-22h 30 Gran bal d'aboèsis damb totis eths musicaires.

L'occitan pirenenc de la C.T.P.

Dab la Comunautat de Tribalh deus Pirenèus (C.T.P.) qu'avetz, ailàs, un aute exemple, plan tipic, tà illustrar çò qui escrigoi a prepaus deu dangèr de non pas estacar l'estatut de lengua au gascon. L'occitan qu'ei arreconegut com a lengua de tribalh per la CTP, aquò b'ei plan! E doncas? E ben, çò de previsible: l'unica version occitana qui trobaratz suu site e suus pòsters de la C.T.P. qu'ei... lengadociana. No's parla pas gascon ena montanha nòsta? E costaré tan car d'i hornir aumens ua version occitana addicionau qui sia en aranés, en biarnés o en un aute gascon deus Pirenèus ? Lo gascon estosse tractat com ua lengua vertadèra, que non com un dialècte vergonhós, aquò no's seré pas escadut atau. Pro qu'ei pro.

Question d'istòria gascona : per qué m'an pas dit a l'escòla...

Anem! Sajem de tornar trobar la memòria istorica! Totun, que'vs previeni: ne vau pas la pena que sajetz de trobar la responsa dens los libes de l'istòria oficiau francesa, ni tanpòc dens los tèxtes d'istòria redigits en occitan non gascon. Los libes d'istòria francesa ne s'interessan pas a l'istòria pròpia deus occitans e los tèxtes d'istòria occitans ne s'interessan pas a l'istòria pròpia deus gascons. Ja seré temps d'escríver l'istòria en gascon!

Lo quinze d'agost de tot an que's sòu celebrar ua victòria istorica qu'un personatge gascon s'emportè en ua batalha famosa qui deishè traças de las importantas dens las literaturas e imaginaris europèus. Ua ceremonia qu'amassa monde au lòc supausat de la batalha.

Quin ei lo nom d'aqueth personatge e de quina batalha e's tracta? Un indici: lo nòste personatge qu'èra comte de Bigòrra. Un indici mes: lo son prumèr hilh, de medish petit nom que lo pair, que serà coronat arrei...

Lo metòde nau de boha qu'ei arribat!

Que vieni d’arrecéber lo metòde de boha de l'associacion "Bohaires de Gasconha", tot juste pareishut. L'obrage qu'ei bilingüe, francés-gascon. La causida occitana qu'ei diferenta segon los capítols, sia nòrd-gascona, sia biarnesa. La version biarnesa qu'ei hèra bona, que podem sonqu’arregretar la version nòrd-gascona non sia pas deu medish escantilh. L'arrevirada a carga de l'I.E.O. 33, qu'ei dolenta. Qu'ei ua vergonha, que tròbi. N’ei pas la causida d’ua modalitat nòrd-gascona (de transicion de cap tau lemosin e tau lengadocian) qui’m pausa problèma, segur que non. Mès aquera arrevirada qu'ei estada hèita com qui horneja. La tornèn pas jamés liéger entà corregir-la, totun! Que s’i pòden acceptar las incoeréncias dialectaus com, per exemple, héser qui alterna dab har e mes hèr (?), o lo pronom neutre qui trantalha enter o, ec e ac segon las frasas. Aquò rai. Çò de mes inacceptable que son las incorreccions gramaticaus e lexicaus. Que vse'n liuri quauques exemples. Lo mot digitacion, au còp plan occitan e plan gascon, qu'ei sistematicament remplaçat per "ditat", un barbarisme lè d que hè paur. "Ditat" qu'ei evidentament calcat suu francés doigté. L'arreviraire n'a pas nada excusa: lo mot digitacion qu'ei plan indicat dens lo diccionari francés-occitan(gascon) en dus volumes de Per Noste. E las pecas gramaticaus que son nombrosas per la part nòrd-gascona, per exemple, paja 41: la husta lo (sic) mei utilizat (re-sic), la melhora (sic) posicion, p91: De vrai, la partida la (sic) mei preciosa e la (re-sic) mei...Bon, que'n deishi.

En tot cas, lhevada la redaccion nòrd-gascona, aqueth metòde qu'ei fòrça plan hèit. Que comprén 137 planas, dètz capítols. Las illustracions, plan nombrosas, non son pas sonque visuaus, que n’i a tanben un pialèr de sonòras gràcias au CD inclús.

Lo prumèr capítol que relata l'istoric de la boha dab consideracions sus la soa origina, la soa extension geografica, quin e l’aperavan segon los parçans, la soa desaparicion e que i horneish anecdòtas de las interessantas sus la descobèrta d’ instruments ancians etc.

Lo segond capítol qu'ei dedicat a l'organologia: la de l’instrument tradicionau com la de las bohas "fòlc" d'uei lo dia.

Dab lo tresau que comença lo metòde pròpiament dit: qu'ei la presa en man, qu’aprenem quin e cau hèr tà mestrejar la pression e lo bohar, quin e’s pòt aviar e arrestar lo son, la debuta tau començaire, qué. Los tablèus de digitacion que i son balhats peus dus tipes de boha, la tradicionau com la fòlc. Que i trobam exercicis, dab particions e enregistraments suu CD qui acompanha lo libe. Los trocets d'entraïnament que son nombrós en començar per rondèus com Lo coquin de Pire e lo rondèu de C. d'Armagnac.

Dens lo capítol cinc, que i son tractats l'estile de jòc e los ornaments, dab bèths exemples de particions e los enregistraments corresponents. Que s’i pòt audir en particular un bohaire d’abans la renavida fòlc, lo Jantí Benquet (d'après un document rarissim d'archiu), seguit per interpretacions de bohaires de l'associacion nòsta: Alan Cadeillan, Bernat Desblancs, Joan Miquèu Espinasse, Joan Pascau Leriche, Ives Pouysegur e Robèrt Matta. Atau qu'ac saberatz tot suu vibrato, las appogiaturas, lo nhacant, lo jòc picat, lo doblat e lo destacat en arrepic, lo bistorçut, lo tustat, lo glissando, las combinasons.. Lo tot que s'acaba dab quauques conselhs pedagogics. E, solide, que i trobaratz tots los exercicis convienents tà vs’entraïnar e progressar.

Lo capítol següent qu'ei dedicat au jòc suu canèth semi-melodic illustrat per d'autes tròç enregistrats (congòs, vals e rondèus). La possibilitat de cambiar de nòta d'acompanhament sia tà marcar lo ritme, sia tà hèr variar l'armonia o tà completar la melodia qu'ei plan ua caracteristica de la cornamusa nòsta, qui’n hè un instrument drin especiau en món deus sonaires.

Dens lo capítol 7, qu’aprenem quin e cau hèr entà afinar (acordar) l’instrument. Que ns’explican lo foncionament de las inchas simplas (aperadas tuhèts dens lo tèxt nòrd-gascon, e espiulas dens lo tèxt biarnés): lo principi, lo reglatge e lo manteniment.

Lo capítol 8 qu’ei dedicat au manteniment de la boha: quin estarquejar lo sac, quin hè’s un clapet tau bohet (aperat malastrugament peu francesime pòrta-vent), quin netejar lo pihet (o pihèth?, ved. mes luenh).

Lo nau qu’ei consacrat au repertòri: rondèus, congòs, mazurcas, pòlcas, escotishas.

Fin finau, lo darrèr capítol qu’ei consacrat a testimoniatges deus hòrt interessants. L’obratge que s’acaba dab ua bibliografia importanta e ua lista de sits web d’interés.

Aqueth metòde qu’ei plan hèit, au còp pedagogic e divertissent. Que serà hòrt utile tau bohaire, particularament tau qui non pòt seguir cors de boha regularament. E los qui s’interessan a la cultura gascona e a la musica tradicionau– qui sian bohaire o non- que i trobaràn un obratge instructiu e interessant.

Adara, quin e caleré díser : pihet o pihèth tà designar la pèça de husta qui pòrta los horats de jòc de la boha? La forma pihet qu’ei la consacrada dens aqueth libe. Efectivament, qu’ei la que trobam generaument dens los autes obratges qui descriven la boha. Lo mot pihet, escriut pihét, qu’ei plan repertoriat dens lo diccionari de Palai qui'n hè, a tòrt, un variant de piet (lengadocian: pièch, pièit, catalan: pit). Que cau senhalar aqueth mot qu'ei transcriut pihèt, dab ua e obèrta, dens lo diccionari de gascon landés deu lexicograf lanusquet Vincent Foix (1857-1932). A mes, Palai e Foix qu'arrepòrtan ua forma femenina pihèra, qui designa ua petita trompeta de husta. Lo doblet pihèt(h) - pihèra que pleiteja per pihèth - que non pihet- com la forma corrècta deu mot. Pihèth -pihèra representarén *pifellu- *pifella, derivats sufixats de *pifu / *pifa. Pihèth que pareish doncas de la medisha familha etimologica que pifre, d'etimon *pifu, cf. en francés pipeau e pifre o fifre. Pifre/fifre qu'estón manlhevats de l'allemanic pfifer, lo mot qu'ei un eretatge deus musicians de la guarda soïssa. En realitat, pfifer en allemanic que designa lo jogaire, que non l'instrument medish: dr pfifer qu'ei lo jogaire de "pfif(e)" (de *pifu), der pfeifer en alemand, the piper en anglés, lo pifraire, qué. En francés, pifre qu'ei estat completament remplaçat per fifre. En occitan, (gascon e catalan inclús), lo mot francés d'origina allemanica pifre qu'estó generaument adoptat tà designar un instrument de vent. Totun, segon Mistral, que trobam enqüèra lo mot pif en quauques lòcs. Pif que seré lo mot genuinament occitan en tot provier de *pifu shens passar per pifre. E en catalan, a mes de pifre, que cau mencionar lo mot pífol qui ei la forma endemica de las islas balearas, protegida de l'invasion deu mot pifre per la soa condicion insulara. En gascon, la forma pihet dab ua e barrada que poiré sia provier efectivament deu crotzament de pihèth dab piet, sia representar ua auta forma diminutiva de *pifu= *pifetu.

En gascon, en vos pregar.

N'i a qui n'an pas comprengut l'interés de considerar lo gascon com a lengua. Totun, lo projècte qui consisteish a s'acontentar d' ahíger a ua lengua non gascona, la francesa- ua auta lengua non gascona - l'ongués (= occitan non gascon), qu'ei simplament inacceptable d'un punt de vista gascon. La forma onguesa dita occitan referenciau o larg qu'ei estada desgasconizada dab un suenh meticulós, com si lo gascon estosse inexistent, mòrt, damnat o vergonhós. Evidentament, que'vs diràn que n'ei pas jamés estat question de remplaçar lo gascon per l'ongués, que lo gascon ei tan bon occitan com l'ongués etc, etc. Totun, quan e s'ageish de transposar aquera beròia teoria en la realitat, ja podem aver ua idèa clara deu resultat: lo gascon a de desaparéisher o de s'esfaçar au profieit de l'ongués e qu'enteneratz tot plen d'arrasons de las bonas tà dehéner aquerò: n'i a pas pro de plaça suu document o sus l'etiqueta per hicà'i la version gascona, lo gascon qu'ei incomprensible peus qui non son pas gascons, la lengua deus trobadors qu'èra onguesa e non pas gascona, l'economia o lo budget n'ac permet pas pr'amor doblar las versions que costaré car etc, etc.

Se considerèssem l'ongués e lo gascon com duas lenguas distintas, alavetz ua gran partida d'aquests arguments demorén shens objècte e lo principi d'egalitat auré d'aplicà's. E mes, l'ongués tanben i trobaré lo son compte. Per exemple, uei lo dia, lo budget de la region Aquitània dedicat a las lenguas regionaus qu'ei compartit en duas partidas egaus: ua va tau basc e l'auta
tà l'occitan. Gascon e ongués estossen arreconeguts coma duas lenguas distintas, aquera proporcion qu'auré d'èster arrevista en favor de las lenguas occitanas: un tèrç tau basc, un tèrç tau gascon e un tèrç ta l'occitan non gascon.

Arreservar un estatut abracat de dialècte tau gascon n'ei pas sonque injust mès dangerosament mortifèr tà la lengua de Pèir de Garròs e de Joan Guiraud d'Astròs, ça'm sembla.

La corsa landesa au patrimòni immateriau de l'UNESCO? Vira e boha!

Au paréisher, la temporada 2010 qu'estó excellenta tà la corda landesa. En chifras, la corsa qu'ei quatorze ramadas, dus cents setanta cinc associacions organizairas e seis cents quaranta corsas l'an passat. La République des Pyrenées (edicion online deu 24 de heurèr) qu'arreliga la progression de la corsa landesa dab la de las classas de gascon en airau de la corsa, sonque vint classas en 2008, dejà tres vints en 2010.
Despuish un an que tribalha ua comission entà hèr arreconéisher l'art de la corsa landesa com a patrimòni immateriau per l'UNESCO. Lo dossièr que deuré èster presentat enguan, si tot e's passa com cau.

Bon, las Lanas non ns'an pas aportat sonque la corsa, eh!;)


Lo grop vira e boha que son Rose-Marie Deblonde a la sonsaina, Didier Deblonde, Ghislaine Saintorens e Jean-Paul Saintorens a la boha.

La Setmana e lo Figaro Magazine

Qu'èi remarcat l'ebdo la Setmana qu'a un punt en comun dab lo Figaro Magazine: la proporcion negligibla d'articles escriuts en gascon.

Tròç de folk bluegrass dab sabor irlandesa

Lo bluegrass qu'apartien au còp au genre country e, estant jogat dab instruments acostics, au genre fòlc. Quan grans deu bluegrass e rencontran un grop emblematic de musica irlandesa, aquò que't balha quauquarren de saborar shens moderacion.
Aquiu qu'avetz lo mandolinista Ricky Staggs, dab lo son grop e los plan coneguts chieftains, d'Irlanda.



Lo bluegrass, aquò que'vs conserva un musicaire. La pròva: lo vielh Del McCoury que canta enqüèra ! Qu'a hèit setanta sèt ans,  lo tipe. Enfin, sus la video, que n'avèva hèit sonque setanta dus. Que fondè lo son grop The Del McCoury Band en... 1960. Qu'esbracè drin de musicaires mès eth que i ei tostemps.



E ua auta pròva de la longevitat deu musicaire bluegrass:  Earl Scruggs, "l'inventor"  de l'estile "three-finger picking", qui s'a hèit caracteristic deu jòc bluegrass deu banjo de 5 còrdas. Scruggs que hasò ueitanta sèt ans en genèr. N'avè "sonque" ueitanta dus sus la video.


A! Shady Grove, un deus mens preferits...Bon, aquera version, lhèu pas tant. Lo mandolinista qu'ei Tim O'Brien, un cantautor irlando-american originari de la Virginia de l'Oèst.

Musica mandingano-americana: Cheick Hamala Diabaté

Cheick Hamala Diabaté, griot malian, qu'emigrè en tot importar la soa musica mandinga taus Estats-Units. Que viu a Washington DC. Qu'ei de la mia raça, qu'ei a díser esquerrèr. Mès eth que tòca sonque instruments d'esquerrèrs, pas com jo.

Que'u vedem a jogar deu banjo esquerrèr de 5 còrdas, acompanhat peu mèste deu banjo "clawhammer" Bob Carlin tocant aquiu lo banjo calabassa.



Ara un duo de banjo calabassa dab los medishs:



E un duo dab James Leva au banjo de 5 còrdas e Cheick Hamala Diabaté au ngoni, un instrument tradicionau malian de la familha deu banjo. Que son a jogar "Cumberland Gap", un aire tradicionau apalachian, probablament d'origina africana, com lo banjo medish.



Aquiu que'u vedem a educar los americans, suu lindau d'un ostau de Washington. Malaia, lo cineasta que s'a hicat en transa, aquò qu'ei plan emmerdant per la qualitat de la video, mès aquò rai lol. Totun, s'ètz deu genre vomidor, passatz-la, e! La darrèra video qu'ei mes establa.




E se n'avetz pas james audit Frère Jacques jogat au ngoni, adara qu'ei lo moment:

Per ua Associacion Entà la Defensa deus Interés de Gasconha

Que lo gascon sia reconegut com a lengua peus uns o sonque coma dialècte per d'autes non càmbia pas lo hèit que n'a pas d'èster substuït per un aute dialècte non gascon. Qu'ei un efèit pervèrs de l'occitanisme que de considerar lo bilinguisme institucionau francés-lengadocian acceptable dens las regions tradicionauments gasconofònas. Que's tròba lo gascon qu'ei ua lengua de Mieijorn-Pirenéus, a costat deu francés e deu lengadocian. Los tèxtes en occitan de Mieijorn-Pirenèus -de difusion panregionau- qu'aurén doncas d'èster escriuts en duas versions, gascona e lengadociana. Qu'ei exasperant de constatar que n'ei pas jamés lo cas, çò qui vau a díser que lo gascon ei sistematicaments ignorat, com ac ei tròp sovent dens las emissions regionaus en occitan de FR3 Tolosa. E seré doncas vadut tan vergonhós de s'exprimir en gascon?

Alavetz, que cau saludar lo petit article occitan de l'edicion de mars de Midi-Pyrénées info, per un còp redigit en bon gascon. Qu'ei titolat: 20 leçons entà aprénguer l'occitan...e mes qu'aquò!. Que i aprenem çò qu'ei Euromanià: un programa, finançat a 70 % per la Commission Europèa, qui a per tòca de miar tà deschifrar 6 lengas romanicas, occitan inclós (quin occitan, n'ei pas dit mès qu'ac podem endevinar). E n'escapam pas a la fòto on e vedem lo conselhèr regionau encargat de la cultura occitana, Guilhem Latrubesse, a parlar davant ua banderòla bilingüa... francés-lengadocian.

Ja seré temps de crear ua Associacion Entà la Defensa deus Interés de Gasconha, ça'm sembla. Shens "lobbying", non ns'i escaderam pas.

Lo gran sègle gasconista

Dus sègles après que lo jurista e poèta tolosan Guilhèm Molinièr agosse horabandit lo gascon de la lengua deus trobadors, en tractant lo gascon com a lengua estranha au medish títou que lombard e francés (G. Molinièr, Leys d'amor, 1328-1337), qu'apareishón per fin los prumèrs poèmas publicats en lengua gascona.

Que cau raperar los prumèrs tèxtes escriuts en gascon, a partir deu sègle XII, qu'èran estrictaments d'òrdi juridic o administratiu. La literatura d'expression gascona qu'èra inexistenta, au profieit de l'occitan non gascon. La lengua de Tolosa qu'èra considerada com a mei prestigiosa que non pas la de Gasconha. Lo cas gascon, d'aqueth punt de vista, qu'èra pro semblant au cas catalan. Los trobadors d'origina gascona qu'èran fin finau pòc nombrós, un detzenat o en tot cas mens d'un vintenat, ua chifra de comparar au vintenat de trobadors catalans. Totun, las obras trobadorencas catalanas que son mei nombrosas que las de Gasconha: ne coneishem dus cents, haut o baish, dont mei de la mitat (cent vint) escriuta per lo besaluenc Ramon Vidal qui redigí un tractat de poetic "razos de trobar", la prumèra gramatica occitana (ca 1200).

Lo sègle 16, en véder publicadas las prumèras òbras literàrias en gascon, que marca doncas ua hita. Que comença dab l'arrevirada gascona deu libe deus psaums (1565) puish las "poesias gasconas" (1567) de Pèir de Garrós, qui jo consideri com lo prumèr manifèst gasconista. Que serà seguit per ua tièra d'autas òbras qui pòrtan títous deus plan evocadors: la Margalida gascoa (Bertran Larada, 1604), lo catonet gascon (Guilhèm Ader, 1606), lo gentilòme gascon (Guilhèm Ader, 1610), poesias gascoas (Andrèu Du Pré, 1620), lo trimfe de la lengua gascoa (Joan Giraud d'Astròs,1642).

Lo gascon literari qu'èra distint deus parlars deus autors: ni lomanhòu, ni comengés. Los escrivans gascons de l'epòca n'èran pas sonque escrivans, que hasèvan tanben de normativizadors de la lengua gasco(n)a. Que cau remarcar Pèir de Garròs que parlava de lengatge gascon, lengatge pròpi -segon eth- deus qui èran embarrats enter Garona e Pirenèus, mentre que, quasi un sègle après, Joan Giraud d'Astròs e hasè la diferéncia enter la lengua gascoa trionfanta (lo parlar literari) e los parlars naturaus (ne cita quauques-uns: neraqués, lanusquet, mondin...).

N'ajam pas paur de díser que lo gascon ei ua lengua, qu'ac ei de manèra conscienta desempuish aumens lo sègle 16 .

marzurcas, gasconas o pas, e un vals tà acabar.

Que soi a tribalhar duas mazurcas gasconas: que m'agradan las mazurcas e aqueras duas non son pas complicadas.



La prumèra que vien deu repertòri deus bohaires gascons. Se'n coneishetz lo títou, que m'agradaré d'ac saber, que no'u coneishi. Que la jògui tanben a la bodega, en adaptar la tonalitat, plan segur.

.

La segona qu'ei la mazurca de Lea o mazurca de Samatan, compausada per l'acordeonista Lea Sent-Pèr (Saint-Pé), qui èra de Samatan (Gèrs). A la boha, se pòt respectar la prumèra nòta en emplegar lo bordon. N'ei pas lo cas dab la craba, que la jògui en l'octava de dessús.


Mazurka de Lea
envoyé par tagtah. - Regardez la dernière sélection musicale.

La tresau n'ei pas gascona e drin pesugassa, mès aquò rai, que m'agrada tanben. Que la jògui sonque a la craba (bodega), que'm hè tribalhar lo moviment deu dit menin de la ma dreta en bèth hèr soar la sostonica. Au cap de quasi duas setmanas de practica crabaira, qu'ei enqüèra dificultats dab la sostonica, lo jòc d'aquesta nòta n'ei pas hidable, que deu èster un efèit de l'atge deu sonaire. En tot cas, l'aire aqueth qu'ei cantabre e que's ditz mazurca carrilana. EDIT: Desolat, la mazurca carrilana non s'audeish pas, qu'ei un caprici de goear.



E puish que i a las mazurcas irlandesas, mès aquestas que son meslèu reservadas tau tin-whistle o tà las gaitas gallegas e asturcantabras pr'amor de l'amplitud generaument tròp larga (ua octava e mieia) tara nòstas cornamusas sud-occitanas.

E tà acabar, que i èi hicat la fuente, perdon: la juenti, de Cacho. D'acòrd, n'ei pas ua mazurca, totun que demoram en 3/4: qu'ei un vals. Los soportaires deu Racing Santander qu'apreciaràn (qu'ei lo lor imne oficiau). E los amators de la flabuta de tres horats tanben. Aquera hlaguteta qu'ei tipica de l'orient de Cantabria. Que's ditz silbu en lengua cantabra.

Energias guastadas

Las energias guastadas en bruts estèrles que'm deishan pensatiu. D'un costat, uns de la glèisa occitanista ortodòxa que m'envian videos de mau gost on n'i compreni pas arren, de l'aute costat qu'arrecebi messatges antioccitanistas deus eretges de l'I.B.G. En aqueras pelejas de capèra non poish pas hicà'm, que non las compreni. Que'm sembla que i a causas mes interessantas de liéger e de hèr.
En tot cas, respectar l'opinion o la sensibilitat contrària que deuré èster un principi fonamentau en aqueth món. Lo dogmatisme, en aqueth ahèr com en d'autes, que mia rapidament tà l'intolerància. N'i a qui pensan detiéner la vertat. La manièra qu'an de dehéner las soas opinions que nse'n ditz hèra suu nivèu de hidança qui i podem hicar.

Batallón de San Patricio

Tè, qu'èm dejà en març ! L'inevitabla hèsta de Sent Patric que s'apressa. Justament, en Mexic, n'i a pas sonque traficants de drògas e assassins en seria,  que i a sustot  ua banda de cornamusas  (un "pipe band" de tip escocés) qui's ditz Batallón de San Patricio (Batalhon de Sent Patric). Aqueth nom que vien d'un batalhon compausat de sordats irlandés partits  tà conquestar Texas peu compte deus Estats-Units en la guerra contra Mexic en 1846. Un còp en Mexic, s'avisant que los paisans mexicans, a mes d'èster praubes,  èran catolics,  los Sanpatricios qu'estón confrontats a un problèma grèu de consciéncia en relacion dab la lor istòria pròpia: qu'èran la colonizacion anglesa,  la discriminacion anti-catolica e la misèria  qui'us avèn forçats de quitar Irlanda. Que s'identifiquèn dab los paisans mexicans, praubes e catolics com ac èran los irlandés devath la dominacion deus colons anglés. Alavetz,  que cambièn de camp. Que formèn lo batalhon dit de San Patricio, liderat peu comandant John Riley  e que's hiquèn au servici de las fòrças mexicanas devath lo comandament deu generau  Antonio López de Santa Ana . Com ac sabetz, Mexic que perdó  la guèrra e Texas. La darrèra batalha qui los Sanpatricios e liurèn contra los americans, au fòrt de Churubusco, qu'estó eroica (1848). Los subervivents deu batalhon qu'estón jutjats a despart deus presoèrs mexicans e quasi tots penuts per traïson, lhevats quauques-uns qui estón liberats per l'exemple sonque après qu'òm los  agosse  tatoat dab lo hèr arroge la D infamanta de deserter (desertor) sus cada gauta.

La banda de gaita Batallón de San Patricio qu'estó batejada atau tà perpetuar lo sovenir d'aqueths sordats.





D'acòrd, que hèn soar la cornamusa de las Hautas  Tèrras d'Escòcia, totun que son mexicans, e. ;)..


E los Irlandés tanben que's sovien deu batallon de San Patricio. Que n'an hèit ua cançon, com tostemps.


Lo grop de musica irlandesa the Chieftains, liderat per Paddy Moloney, que consacrè aus Sanpatricios un CD sancèr, titolat simplaments San Patricio, dab la participacion d'artistas mexicans enter autes. Plan segur, los sonaires deu Batallón San Patricio que i son.