En occitan, catalan inclús, qu'avem dus sufixes aparentats qui permeten de formar noms a partir d'un vèrbe. Un qu'ei -ador, l'aute qu'ei -aire, tots dus que vienen deu sufixe latin -ator, cas subjècte (-ator) per -aire, cas regime (-atorem) per -ador. Aqueths sufixes que permeten de derivar noms a partir de quasí quinsevolh vèrbe: caçar-> caçador, caçaire, pescar-> pescaire, pescador; cantar-> cantaire, cantador etc. L'usatge generau gascon que hè nada o pòcas diferéncias enter los dus sufixes, qui son en generau intercambiables: caçador o caçaire; pescador o pescaire; cantador o cantaire; dançador o dançaire etc. Los parlars que pòden preferir ua forma e non pas emplegar l'auta, per exemple los qui emplegan caçador n'emplegan pas caçaire e vice-versa, mes globaument las duas formas que son possiblas e las duas que son emplegadas.
En catalan peninsular, influenciat per l'espanhòu, lo sufixe generaument emplegat qu'ei -ador: caçador, pescador, cantador. L'aute, en - aire, que s'ei especializat, drin mes qu'en gascon, en significar meslèu professionau de: per exemple, drapaire o afeccionat a: per exemple, dansaire. Aquestas duas significacions que son tanben associadas au medish sufixe -aire en gascon, totun non pas tant exclusivament. Que cau notar qu'en catalan septentrionau (lo rosselhonés e lo de transicion), e's contunha de diser caçaire e pescaire, que non caçador e pescador com en los tres grans estandards regionaus deu catalan. E pertot, lo bernat pescaire que s'i ditz enqüèra bernat pescaire, en catalan com en gascon.
En aragonés, lo sufixe -aire de l'occitan que i estó adoptat. A vegadas, lo derivat deu vèrbe que sembla un manlhèu gascon: per exemple cantaire (per cantador). Lo sufixe que i ei tanben directement utilizat tà formar mots segon un biaish pròpiament aragonés, com per exemple, cazataire e pescataire, sinonimes respectius de cazador e pescador. Cazataire y pescataire, rico no guaire, com ac afirma ua dita aragonesa.
En gascon, qu'avem aumens un cas on lo derivat format dab - aire n'a pas briga lo sens deu dab -ador. Qu'ei lo cas de pensaire versus pensador. Aquò vien deu doble sens qu'a lo mot pensar en occitan, eretat deu vèrbe latin pensare. Lo vèrbe intransitiu pensar (seguit de a o de que) qu'a lo sens intellectuau deu latin pensare: imaginar, concéber idèas, saunejar.. Pensà's qu'a lo sens prumèr de créder. Lo vèrbe transitiu pensar, en cambi, qu'a lo sens de suenhar. Lo qui pensa quauquarren o quauquarrés qu'ei un pensaire (consultatz los diccionaris de Lespy/Raymond e de Palay). Aqueth mot qu'ei un sinonime, pròpiament gascon, deu gallicisme infirmièr (o sia infermèr en gascon classic) . Donc, lo pensaire n'ei pas (o pas necessàriament) un intellectuau ni un saunejaire. Lo qui pensa a quauquarren o quauquarrés qu'ei un pensador e non pas un pensaire. La confusion semantica qui consisteish a prestar lo sens de pensador au mot pensaire qu'ei unha error hèra frequenta, indusida peu mot francés penseur e per l'usatge generaument equivalent de -aire e -ador en gascon, o dilhèu qu'ei un onguesisme occitanista. Lo diccionari de Per Noste qu' a transmés l'error, represa per d'autes diccionaris mes recents, e qu'ei pecat.
Lo francés que resolvó a miejas lo problèma deu doble sens de penser en cambiar la grafia deu vèrbe transitiu au sègle 17: atau penser e panser que's tròban diferenciats au mens hens la lengua escriuta.
Lo catalan qu'ac hasó en reservar lo sens de suenhar tà un aute vèrbe: cuidar, deu latin cogitare, sinonime de pensare (cogito, ergo sum com ac escrigó Descartes). Aqueth vèrbe cuidar, com buscar, qu'apartien a la seria deus mot ibero-romanics presents hens lo lexic catalan e qui non trobam pas en la rèsta de l'occitan. En catalan contemporanèu, pensar qu'a sonque la significacion intellectuau. Totun, pensar en catalan classic qu'avè plan los dus sens com en la rèsta de l' occitan (véder l'Alcover-Moll).
Lo gascon, lengua tanben d'ua gran precision, non coneish pas aqueth mot cuidar, qu'agó donc de resólver lo problèma d'un biaish diferent deu catalan. Que s'inventè lo mot perpensar, un mot qui a eretat sonque lo sens intellectuau de pensar, n'a pas lo sens de suenhar. Un pensaire n'ei pas necessàriament un perpensaire o un pensador, mentre qu'un pensador b'ei un perpensaire!
Cap comentari:
Publica un comentari a l'entrada